معنا مفهوم روزه رمضان. فلسفه و آثار . ادیان . خطبه شعبانیه و علی ع

ترجمه ی آیات روزه به نظم (اشعار امید مجد)

معنا مفهوم روزه رمضان. فلسفه و آثار . خطبه شعبانیه و علی ع

پنهان بودن شب قدر 

روزه‌داری در شرایط توان فرسا، رمضان کارگاه مدیریت نفس. فیض سحر

حضرت زهرا(س)حقیقت شب قدر . پنهان بودن. لیله القبر

وداع با شهر ضیافت. عید فطر؛ روز پاداش و باز گشت به فطرت خویش. فلسفه اعیاد

اعتکاف فرصت برای پالایش درون 

چهل حدیث از ائمه معصومین علیهم السلام درباره روزه رمضان

☫     ﷽  ☫                                                                                  

 

خطبه پیامبر اسلام(ص) در پایان ماه شعبان

 

عَن رَسولِ الله (ص) أنَّهُ خَطَبَ النّاسَ آخِرَ یَومٍ مِن شَعبانَ، فَقالَ: «أیُّهَا النّاسُ، إنَّهُ قَد أظَلَّکُم شَهرٌ عَظیمٌ، شَهرٌ مُبارَکٌ، شَهرٌ فیهِ لَیلَةٌ العَمَلُ فیها خَیرٌ مِنَ العَمَلِ فی ألفِ شَهرٍ .مَن تَقَرَّبَ فیهِ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَیرِ کانَ کَمَن أدّى فَریضَةً فیما سِواهُ، و مَن أدّى فیهِ فَریضَةً کانَ کَمَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ.و هُوَ شَهرُ الصَّبرِ؛ وَالصَّبرُ ثَوابُهُ الجَنَّةُ، و شَهرُ المُواساةِ، شَهرٌ یُزادُ فیهِ فی رِزقِ المُؤمِنِ؛ مَن فَطَّرَ فیهِ صائِما کانَ لَهُ مَغفِرَةٌ لِذُنوبِهِ و عِتقُ رَقَبَتِهِ مِنَ النّارِ، و کانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیءٌ.»

در آخرین روز شعبان، پیامبر خدا براى مردم خطبه خواند و فرمود:
اى مردم! ماهى بزرگ بر شما سایه افکنده است
ماهى مبارک، ماهى که در آن شبى است که عمل در آن، بهتر از عمل در هزار ماه است
هر کس با کار نیکى از نیکى‏ها در آن به خداوند تقرب جوید، گویا واجبى را در ماه‏هاى دیگر ادا کرده است و هر کس واجبى را در آن انجام دهد، همچون کسى است که هفتاد واجب را در ماه‏هاى دیگر انجام داده است

و آن، ماه صبر است و پاداش صبر، بهشت است
ماه مواسات(همدردى) است و ماهى است که روزىِ مؤمن در آن افزوده مى‏شود
هر کس روزه‏دارى را در آن افطار دهد، پاداشش آمرزش گناهانش و آزادى‏ اش از آتش است و براى او به اندازه آن [روزه‏دار]، پاداش است، بى آن که از اجر او چیزى کاسته شود

دعائم الاسلام: 1/268 ؛ کتاب ماه خدا، ج1

ای مردم!
ماهی که در آن شما را به مهمانی خدا دعوت کرده اند و شما در آن از اهل کرامت خدا شده اید
نفسهای شما در آن ثواب تسبیح و ذکر خدا دارد و خواب شما ثواب عبادت
اعمال شما در آن پذیرفته و دعاهای شما مستجاب، پس، از پروردگار خویش با نیت های راستین و دلهای پاک، بخواهید که توفیق روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن را به شما عنایت فرماید

شقی و بدبخت، آن کسی است که در این ماه بزرگ، از آمرزش خدا بی بهره شود
در این ماه با گرسنگی و تشنگیتان، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را بیاد آورید
به فقیران و درماندگان کمک و تصدیق کنید. به پیران و کهنسالان احترام ارج بنهید

به کودکانتان ملاطفت و مهربانی کنید. با خویشاوندان رفت و آمد داشته باشید. زبان خود را از گفتار ناشایست نگاه دارید
دیدگاه خود را از دیدن ناروا و حرام بپوشانید و گوش هایتان را از شنیدن آنچه نادرست است، بازدارید
با یتیمان مردم مهربانی کنید تا بعد از شما با یتیمان شما مهربانی کنند

از گناهان خود به سوی خدا توبه و بازگشت کنید
در اوقات نماز، دستهای خود را به دعا بردارید، زیرا که وقت نماز، بهترین ساعتهاست و در این اوقات، حق تعالی با رحمت، به بندگانش می نگرد
و اگر با او مناجات کنند، پاسخشان دهد و چنانچه او را ندا کنند لبیکشان گوید و اگر از او بخواهند عطا کند و چون او را بخوانند مستجابشان گرداند

ای مردم!
جانهایتان در گرو اعمال شماست
پس با طلب آمرزش از خدا، آنها را از گرو، خارج کنید
پشت شما از بار گناهان سنگین است، پس با طول دادن سجده ها، آنها را سبک گردانید و بدانید که حق تعالی به عزت خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده کنندگان در این ماه را عذاب نکند و در روز قیامت آنها را از آتش دوزخ در امان دارد

ای مردم!
هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته اش را خواهد داشت
برخی از اصحاب گفتند: یا رسول الله! همه ما قادر به انجام آن نیستیم
حضرت فرمود: با افطار دادن روزه داران، از آتش جهنم بپرهیزید، اگر چه به نصف دانه خرما و یا به یک جرعه آب باشد

ای مردم!
جانهایتان در گرو اعمال شماست
پس با طلب آمرزش از خدا، آنها را از گرو، خارج کنید
پشت شما از بار گناهان سنگین است، پس با طول دادن سجده ها، آنها را سبک گردانید و بدانید که حق تعالی به عزت خود سوگند یاد کرده که نمازگزاران و سجده کنندگان در این ماه را عذاب نکند و در روز قیامت آنها را از آتش دوزخ در امان دارد

ای مردم!
هرکه از شما روزه دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته اش را خواهد داشت
برخی از اصحاب گفتند:
یا رسول الله! همه ما قادر به انجام آن نیستیم
حضرت فرمود: با افطار دادن روزه داران، از آتش جهنم بپرهیزید، اگر چه به نصف دانه خرما و یا به یک جرعه آب باشد

ای مردم!
هر که اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، از صراط، آسان بگذرد، آن روز که قدمها، بر آن بلغزد
هر که در این ماه کارهای غلامان و مستخدمان خود را سبک گرداند، خدا در قیامت حساب او را آسان کند
هر که در این ماه از آزار رساندن به مردم خودداری کند، حق تعالی، روز قیامت، خشم خود را از او باز دارد
هر که در این ماه یتیم بی پدری را گرامی دارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند

هر که در این ماه صله رحم کند و با خویشان بپیوندد، خدا او را در قیامت به رحمت خود واصل گرداند
و هر که در این ماه رابطه اش را با خویشان خود قطع کند، خداوند در قیامت رحمت خود را از او دریغ نماید
هر که در این ماه نماز مستحبی بپا دارد، خداوند او را از آتش جهنم برهاند و کسی که نماز واجبی بجا آورد
خداوند ثواب هفتاد نماز واجب در ماه های دیگر را به او عطا کند

هر که در این ماه بسیار بر من صلوات فرستد، خداوند کفه سبک اعمال او را سنگین گرداند
هر که در این ماه یک آیه از قرآن تلاوت کند، ثواب کسی که در ماه های دیگر قرآن را ختم کرده باشد
ای مردم! درهای بهشت در این ماه گشوده است، از پروردگار خود بخواهید که آنها را بر روی شما نبندد و درهای جهنم در این ماه بسته از خدا بخواهید که آنها را بر روی شما نگشاید

شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند
از خدا بخواهید که آنها را بر شما مسلط نگرداند
علی(ع) می فرماید:
در این حال از جا برخاسته و عرض کردم، ای پیامبر خدا! برترین اعمال در این ماه چیست؟
حضرت فرمود: ای ابالحسن! برترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات است (وسایل الشیعه، کتاب روزه، بحارالانوار، ج96 ص157)

 

 

خطبه حضرت علی(ع) در نخستین روز ماه مبارک رمضان

در مسجد کوفه ضمن ایراد خطبه‌ای زیبا در وصف ماه مبارک رمضان، به پیش‌بینی پیامبر اعظم(ص)درباره شهادت خویش در این ماه اشاره کرد
ای مردم!
این ماه، ماهی است که خداوند، آن را بر ماه‏های دیگر برتری داده مانند برتری ما اهل‏بیت بر دیگر مردم. و آن، ماهی است که درهای آسمان و درهای رحمت، در آن گشوده می‏شوند و درهای آتش در آن بسته می‏گردند

و ماهی است که در آن ندا شنیده می‏شود و دعا مستجاب می‏گردد و گریه مورد ترحّم قرار می‏گیرد
ماهی است که در آن، شبی وجود دارد که فرشتگان از آسمان فرود آمده، بر مردان و زنان روزه‏دار، به اذن پروردگارشان تا طلوع سپیده سلام می‏دهند و آن شب، «شب قدر» است
دو هزار سال پیش از آن که آدم ع آفریده شود، ولایت من در آن شب، مقدّر شد
روزه گرفتن آن، برتر از روزه‏داری هزار ماه است و عمل در آن، برتر از عمل در هزار ماه است

ای مردم!
خورشید ماه رمضان بر مردان و زنان روزه‏دار، با رحمت می‏تابد

و ماه آن با رحمت بر آنان نورافشانی می‏ کند و هیچ روز و شبی از این ماه نیست، مگر آن که پروردگار متعال، بر سر این امّت، نیکی می‏افشاند
پس هر کس از ریزش نعمت الهی ذرّه‏ای بهره‏مند گردد، در روز دیدارش با خدا، نزد خداوند، گرامی خواهد بود و هیچ بنده‏ای نزد خدا گرامی نگردد، مگر آن که خداوند، بهشت را جایگاه او قرار می‏دهد

بندگان خدا!
این ماه شما، همچون دیگر ماه‏ها نیست
روزهایش برترین روزهاست و شب‏هایش برترین شب‏ها و ساعاتش برترین ساعات است
آن، ماهی است که شیطان‏ها در آن در بند و زندانی‏اند

 ای روزه‏ دار!
اگر از درگاه صاحبت رانده شوی، به کدام درگاه روی خواهی آورد؟
و اگر پروردگارت محروم سازد، کیست که روزی‏ات دهد؟
و اگر تو را خوار شمرد، کیست که اکرامت کند؟
و اگر ذلیلت ساخت، کیست که عزّتت بخشد؟
و اگر تو را واگذاشت، کیست که یاری‏ات کند؟
و اگر تو را در جمع بندگانش نپذیرفت، بندگی‏ات را به آستان چه کس خواهی برد؟
و اگر از خطایت در نگذشت، برای آمرزش گناهانت به که امید خواهی بست؟
و اگر حقّ خویش را از تو طلبید، حجّت تو چه خواهد بود؟
ای روزه‏دار! در شب و روزت با تلاوت کتاب خدا، به او تقرّب بجوی، که همانا کتاب خدا، شفیعی است که روز قیامت، شفاعتش برای قرآن‏خوانان پذیرفته است و با خواندن آیات آن، از درجه‏های بهشت بالا می‏روند

 ای روزه ‏دار!
در کار خویش نیک بنگر، که در این ماه، میهمان پروردگار خویش هستی
بنگر که در شب و روزت چگونه‏ای و چگونه اعضای خود را از نافرمانی خدا حفظ می‏کنی
بنگر تا مبادا شب در خواب باشی و روز در غفلت؛ پس این ماه بر تو بگذرد و بار گناهت همچنان بر دوشت مانده باشد
پس آنگاه که روزه‏داران پاداش‏های خود را می‏گیرند، تو از زیانکاران باشی و آنگاه که به کرامت فرمانروای خویش نایل می‏شوند، از محرومان گردی و آنگاه که به همسایگی با پروردگارشان سعادتمند می‏شوند، تو از طردشدگان باشی!

ای روزه‏ دار!
اگر از درگاه صاحبت رانده شوی، به کدام درگاه روی خواهی آورد؟
و اگر پروردگارت محروم سازد، کیست که روزی‏ات دهد؟
و اگر تو را خوار شمرد، کیست که اکرامت کند؟
و اگر ذلیلت ساخت، کیست که عزّتت بخشد؟
و اگر تو را واگذاشت، کیست که یاری‏ات کند؟
و اگر تو را در جمع بندگانش نپذیرفت، بندگی‏ات را به آستان چه کس خواهی برد؟
و اگر از خطایت در نگذشت، برای آمرزش گناهانت به که امید خواهی بست؟
و اگر حقّ خویش را از تو طلبید، حجّت تو چه خواهد بود؟

ای روزه‏ دار!
در شب و روزت با تلاوت کتاب خدا، به او تقرّب بجوی، که همانا کتاب خدا، شفیعی است که روز قیامت، شفاعتش برای قرآن‏خوانان پذیرفته است و با خواندن آیات آن، از درجه‏های بهشت بالا می‏روند
مژده ای روزه‏ دار!
تو در ماهی هستی که روزه‏داریت در آن، واجب، نَفَس کشیدنت در آن، تسبیح، خُفتنت در آن، عبادت، طاعتت در آن، پذیرفته، گناهانت در آن، آمرزیده، صداهایت در آن، شنیده ‏شده، و مناجات در آن، مورد ترحّم است
از حبیبم پیامبر خدا شنیدم که می‏فرمود: خداوند متعال را در هنگام افطار هر شب ماه رمضان، آزادشدگانی از آتش است که شمار آنان را کسی جز خداوند نمی‏داند شمار آنان، نزد او در علم غیب است

مردی از قبیله هَمْدان برخاست و گفت:
ای امیر مؤمنان!
از آنچه حبیب تو درباره ماه رمضان فرمود، بیشتر بگو. فرمود: باشد!
شنیدم که برادر و پسر عمویم، پیامبر خدا، می‏فرمود:
هر کس ماه رمضان را روزه بدارد و خود را در این ماه از حرام‏ها نگه دارد، وارد بهشت می‏شود
هر کس از روی ایمان و به خاطر اجر الهی، [ماه] رمضان را روزه بدارد، وارد بهشت می‏شود
شنیدم که سَرور اوّلین و آخرین، پیامبر خدا می‏فرمود
هر کس[ماه] رمضان را روزه بدارد و در شب‏های آن حرام نخورد، وارد بهشت می‏شود

شنیدم که برترینِ پیامبران و فرستادگان و فرشتگان مقرّب می‏فرمود:
همانا سَرور اوصیا، در سَرور ماه‏ها کشته می‏شود
گفتم: ای پیامبر خدا! سرور ماه‏ها، کدام است و سرور اوصیا کیست؟
فرمود: امّا سرور ماه‏ها، ماه رمضان است و امّا سرور اوصیا، تویی، ای علی!
 گفتم: ای پیامیر خدا! آیا چنین خواهد شد؟
فرمود: آری، به پروردگارم سوگند!همانا نگون‏بخت‏ترینِ امّت من، برادرِ پی‏کننده ناقه ثمود، برمی‏خیزد و ضربتی بر فرق سرت می‏زند که محاسنت از خون آن، رنگین می‏شود
پس مردم شروع به شیون کردند
و حضرت علی ع خطبه ‏اش را به پایان برد و فرود آمد

 

  روزه در اسلام              

تاریخ روزه، برای اولین بار در اسلام به سال 6 ه.ق می‌رسد، زمانی که پیامبر ص و پس از صلح حدیبیه، راهی مدینه شدند، ایشان در مدینه اعمال ماه رمضان و سپس شوال را بجا آوردند. اسلام جایگاه خاصی برای روزه قائل می‌باشد، تا آنجا که در حدیثی از پیامبر ص یکی از ستون‌های محکمی که اسلام برآن استوار گردیده را، روزه‌داری در ماه رمضان می‌شمردند. و در جایی دیگر یکی از سه ساحت بهره‌برداری از اسلام را روزه می‌دانند.

تعریف روزه: روزه از جمله اعمال عبادی است که خداوند به آن امر فرموده که در آن، انسان در طول مدت معین و ساعات خاصی از شبانه روز، از خوردن و آشامیدن و ... در برخی موارد، حتی صحبت کردن دست می‌کشد. روزه در گام اول عبارت از حفظ شکم و شهوت از خوردن و آشامیدن و رعایت آداب ظاهری

در گام بعد حفظ زبان، گوش، چشم، دست و پا و سایر اعضا و جوارح از گناهان را دربر می‌گیرد که در صورت عدم رعایت آنها، روزه باطل می‌گردد. اما همه اینها بهانه‌ای است تا انسان بیشتر به نفس خود توجه پیدا کند. هدف نهایی روزه، رسیدن به این مرحله است که آن روزه قلب از هموم دنیوی و افکار پست و نگهداری او از ماسوی الله می‌باشد. علی ع می‌فرماید: «روزه دل با ارزش‌تر از روزه زبان و روزه زبان، باارزش‌تر از روزه شکم است.»

شرایط روزه: پیامبر ص فرمودند: «سکوت روزه دار، ستایش خداست.» و ثمره بزرگ سکوت، تذکر می‌باشد. که حکمت را به ارمغان می‌آورد. در سوره مریم به صورت شفاهی به مقوله سکوت در روزه پرداخته. به حضرت مریم وحی می‌شود: بگو برای خدا روزه نذر کرده‌ام، پس امروز با بشری سخن نمی‌گویم

حدیثی از امام صادق ع : ایشان روزه‌دار را حتی از مجادله و سوگند راست منع می‌نماید. همه شرایطی که در مورد روزه ذکر گردید، باید در ظرف زمانی خاص واقع گردد، زیرا تنها ماه مبارک رمضان است که ماه برگزیده خداست تا مسلمانان ابتدا تا انتهای آن روزه بگیرند. هیچ کس، حق ندارد بدون دلیل موجه شرعی، روزه این روزها را ترک نماید

آنچه ارزش روزه را مضاعف می‌نماید واقع شدن آن در ماه مبارک رمضان است، ماهی که قرآن در آن نازل شده. شخص روزه دار، باید شرایط روحی خود را برای روزه گرفتن آماده سازد. امام صادق ع فرمود: موقعی که روزه می‌گیری، خود را به آخرت، نزدیک ببین و با خضوع و خشوع و شکستگی و خواری‌اش، مانند بنده‌ای که از مولای خود ترسان است

دلت را از عیوب و باطنت را از حیله‌ها و منکرها پاک کن و از هرچه غیرخداست، بیزاری جوی، در روزه خود، تنها خدا را سرپرست خود بدان و آن گونه که شایسته است از خداوندی که بر همه غالب است بترس

در روزهایی که روزه می‌گیری، روح و بدنت را به خدای متعال بده و قلب خود را برای محبت او و بدنت را برای عمل به دستوراتش و چیزهایی که از تو خواسته ، آزاد گردان .... »

نتیجه روزه، معرفت به خداوند است و شکرگزاری از او بخاطر اینکه ما را هدایت نموده، کسانی که به این مرحله برسند، مورد آمرزش خدا قرار گرفته به اجر عظیمی می‌رسند. ماه مبارک رمضان، بهترین فرصت برای کسب آمرزش خداوند است. پیامبر ص فرمود: «هرکس ماه مبارک را از دست دهد و آمرزیده نشود، خدا او را نیامرزد.»

آثار روزه: روزه، آثار ظاهری و باطنی فراوانی را در پی دارد. روزه در حداقل و اولین پیامد، به انسان سلامتی می‌دهد. هدف و اثر اصلی روزه در حدیثی قدسی به خوبی بیان شده؛ «نتیجه روزه کم خوری و کم گویی است که حکمت را به ارمغان می‌آورد. حکمت نیز، معرفت و یقین را در پی دارد

وقتی بنده‌ای به یقین برسد، باکی ندارد که چگونه روزگار را سپری کند در سختی یا آسایش و این مقام خوشنودهاست. انسانی که به حقایق روزه دست یافته، به قرب و معرفت الهی نایل می‌شود و خدا هیچ مانعی بین او و خود قرار نمی‌دهد که این مقام دوستان خداوند است.

کاربرد روزه در قوانین اجتماعی: روزه وسیله‌ای برای تنبیه و تهذیب نفس است از این رو، خداوند آن را برای بهبود عمیق روابط اجتماعی دایر نموده، در قرآن به کاربرد روزه درد و مورد قصاص و کفاره می‌پردازد.

الف- قصاص: از جمله کاربردهای مهم و جالب روزه در شرع اسلام قصاص می‌باشد. خداوند می‌فرماید: «... در قصاص نفس غیرعمد مسلمان، کسی که مال برای دیه ندارد، دو ماه پیاپی، روزه بگیرد که بخشایشی است از ناحیه خداوند.» با این آیه، دو ماه روزه، بر شخصی بی‌بضاعت که توانایی پرداخت دیه را ندارد واجب می‌شود.

ب- کفاره: از دیگر کاربردهای روزه در فقه اسلامی در مقوله کفاره می‌باشد، کفاره به معنای پوشاندن و عبارت است از عملی که به گونه‌ای، زشتی معصیتی را بپوشاند. کفاره چیزی است که گناه را بپوشاند.

ج- قسم: خدا قسم‌هایی را که منجر به بستن پیمان می‌شود، مواخذه نموده و کفاره ای برای آن تعیین می‌نماید. در مورد کسی هم که استطاعت مالی ندارد، سه روز روزه را در نظر می‌گیرد. تا با این کار، عمل به سوگندها را محکم نماید. مورد دیگری که قرآن از روزه به عنوان کفاره، اشاره می‌نماید آیه 59 مائده می‌باشد برای کسی که در حال احرام شکار کند، در حالی که استطاعت ندارد. «به جای اطعام هر مسکین، یک روز، روزه بگیرد تا کیفر نافرمانی را بچشد.» این گونه خداوند، تنبیه لازم را اجرا می‌نماید.

  ویژگی ها و آداب ماه مبارک رمضان فضایل کلی ماه رمضان

در بین ماه های سال قمری، ماه مبارک رمضان، از قداست و جایگاه ویژه ای برخوردار است چنانکه در دعای مخصوص آن می خوانیم: و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علی الشهور و رمضان، ماهی است که او را عظمت و کرامت و شرافت، و فضیلت دادی، نسبت به ماه های دیگر

رسول خدا(ص): اگر کسی در این ماه، یک آیه از قرآن، تلاوت کند، ثوابش مثل کسی که در غیر ماه رمضان، یک بار قرآن را ختم کرده

امام صادق (ع) : هرکس در ماه رمضان، صدقه ای بدهد خداوند هفتاد نوع، بلا را از او دور می کند

حضرت علی(ع) از پیامبر خاتم(ص) : «هیچ مؤمنی نیست که ماه رمضان را، به حساب خدا، روزه بگیرد، مگر آن که خدای تبارک و تعالی، هفت خصلت را برای او لازم گرداند، هرچه حرام در پیکرش باشد محو و ذوب گرداند. به رحمت خدای عزوجل نزدیک می شود. (با روزه خویش) خطای پدرش حضرت آدم را می پوشاند

خداوند لحظات جان دادن را، برای او، آسان کند. از گرسنگی و تشنگی روز قیامت در امان است. خدای عزوجل از خوراکی های لذیذ بهشتی او را نصیب دهد. و بالاخره خدای عزوجل، برائت و بیزاری از آتش دوزخ را به او عطا فرماید. (پرسش کننده در این حدیث مفصل، عالم یهودی بود) که عرض کرد راست گفتی ای محمد. ماه مبارک رمضان علاوه بر این که ماه عبودیت و بندگی، و ماه غفران و رحمت الهی است، از جهات دیگر نیز حائز اهمیت است:

1) ماه نزول قرآن اولین ویژگی و امتیاز ماه مبارک رمضان، نزول قرآن کریم بر قلب نازنین پیامبر خدا(ص) برای نجات و هدایت انسان ها است : «ماه رمضان، ماهی است که قرآن به عنوان راهنمایی مردم و نشانه های هدایت و فرق میان حق و باطل در آن، نازل شده است. «ما قرآن را در شب مبارک فرو فرستادیم.»

2) شب قدر و تعیین سرنوشت دومین ویژگی که باعث فضیلت ماه مبارک رمضان شده قرارگرفتن شب قدر و تعیین سرنوشت، است. ما آن ]قرآن[ را، در شب قدر، نازل کردیم. و تو، چه می دانی شب قدر چیست؟ شب قدر ]در مقام و مرتبه[ از هزار ماه، بهتر و بالاتر است

ظاهراً مراد از قدر، تقدیر و تعیین و اندازه گیری است، خدای تعالی در آن شب، حوادث یکسال ]از آن شب تا شب قدر سال آینده[ را تقدیر می نماید، زندگی و مرگ، رزق ، سعادت و شقاوت و چیزهایی از این قبیل را مقدر می سازد

امام باقر (ع) معنای آیه انا انزلناه فی لیله مبارکه : شب قدر که همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش، تجدید می شود، شبی است که قرآن، جز در آن شب، نازل نشده، و آن شبی است که خدای تعالی درباره اش فرموده: فیها یفرق کل امر حکیم در آن شب، هر حادثه ای که باید در طول آن سال، واقع گردد، تقدیر می شود، چه خیر و چه شر، چه طاعت و چه معصیت، و چه فرزندی که قرار است متولد شود، و یا اجلی که بناست فرا رسد، و یا رزقی که قرار است (تنگ و یا وسیع) برسد، پس آنچه در این شب، مقدر شود، و قضایش رانده شود، قضایی حتمی است. ولی در عین حال، مشیت خدای تعالی در آنها محفوظ است

حضرت موسی (ع) در مناجات با خدای سبحان، می فرماید: خداوندا! می خواهم به تو نزدیک شوم، فرمود: قرب من، برای کسی است که شب قدر، بیدار شود.گفت: خداوندا! رحمتت را می خواهم، فرمود: رحمتم برای کسی است که در شب قدر به مسکینان رحمت کند. گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تومی خواهم، فرمود: جواز صراط برای کسی است که در شب قدر، صدقه ای بدهد

گفت: خداوندا! از درختان بهشت و از میوه هایش می خواهم، فرمود: آن ها برای کسی است که در شب قدر، تسبیح کند.گفت: خداوندا! رهایی از جهنم را می خواهم، فرمود: رهایی از جهنم برای کسی است که در شب قدر، استغفار کند. گفت: خداوندا! خشنودی تو را می خواهم، فرمود: خشنودی من برای کسی است که درشب قدر، دو رکعت نماز بگذارد.

3) نزول ملائکه و روح سومین ویژگی ماه مبارک رمضان، نزول ملائکه و روح درشب قدر است. فرشتگان و روح درآن شب به اذن پروردگارشان برای]تقدیر[ هرکاری نازل می شوند، شبی است پر از سلامت ] و برکت ورحمت[ تا طلوع صبح (قدر 4و5)

ابن عباس از رسول خدا (ص) : وقتی شب قدر می شود، ملائکه ای که ساکن در سدره المنتهی هستند و جبرئیل، یکی از ایشان است، نازل می شوند، درحالی که جبرئیل به اتفاق سایر سکان نامبرده، پرچم هایی را، به همراه دارند، یک پرچم، بالای قبر من، و یکی بربالای بیت المقدس، و پرچمی درمسجد الحرام و پرچمی بر طور سینا، نصب می کنند، و هیچ مؤمن و مؤمنه ای در این نقاط نمی ماند مگر آن که جبرئیل به او سلام می کند، مگر کسی که دائم الخمر و یا معتاد به خوردن گوشت خوک و یا زعفران مالیدن به بدن خود باشد.

4-میهمانی و ضیافت الهی امام صادق (ع) نیز به فرزندانش: جان های خود را به تلاش و کوشش وادارید؛ زیرا در این ماه، روزی ها قسمت و اجل ها نوشته می شود و در آن، نام میهمانان خدا که بر او، وارد می شوند، نوشته می گردد و درآن، شبی است که عبادت در آن، از عبادت هزار ماه بهتر است. با توجه به بیانات پیامبر (ص)، ماه مبارک رمضان ماه ضیافت و میهمانی است

در این ضیافت پرشکوه و بی نظیر، صاحب خانه و میزبان، پروردگار جهان و میهمانان، بندگان فقیر و محتاج خدای سبحان، هستند و غذاهای لذت بخش این سفره رنگین و منحصر به فرد مائده های آسمانی: روزه داری و چشم پوشی از لذائذ دنیوی، تلاوت قرآن، احیاء و شب زنده داری، دعا و نیایش، طلب غفران و رحمت الهی و... است و ثمره ای که انتظار می رود از این میهمانی پرشکوه و بی سابقه، عاید حال میهمانان شود، تقوای الهی است چنانکه خدا سبحان می فرماید: «ای افرادی که ایمان آورده اید، روزه بر شما نوشته شد، آن چنان که بر کسانی که قبل از شما بود، نوشته شده بود، باشد که پرهیزگار شوید.

واژه رمضان
"رمض" به معنی سوختن است چون صیام، گناهان را می‌سوزاند. و ماه روزه برای مسلمانان است و در لغت قدیم نام آن "ناتق" بوده و به نام‌های ماه مبارک، شهر‌الله و شهر رمضان در این فرهنگ لغت به کار رفته .

روزه و روزه داران سرّ نامگذارى به (رمضان ) شهر رمضان الّذى اءنزل فیه القرآن
ماه رمضان ماهى است که هم بشوید، هم بسوزد. بشوید به آب توبه دل هاى مجرمان ، بسوزد به آتش گرسنگى تن هاى بندگان. اشتقاق رمضان یا از رمضاء به معناى سنگ گرمى است که بر هر چه بنهند، بسوزد یا از رمض به معناى باران است که بر هر چه رسد، آن را بشوید. از پیامبر ص پرسیدند که رمضان چه باشد؟ فرمود: ارمض ‍ اللّه فیه ذنوب المؤ منین و غفر اللّه لهم

على ع مى فرماید: اگر خداوند مى خواست که امت پیامبر اکرم علیه السلام را عذاب کند، ماه رمضان را به آن ها نمى داد.

ماه نزول قرآن، ماه استقامت و پایداری، ماه بیداری و تزکیه نفس، ماه زدودن شهوات پست حیوانی، ماه انس گرفتن با قرآن، ماه آزمایش و امتحان، ماه بیداری دل‌های خفته، ماه فریاد مرکب دل‌ها برای رهایی از دست پلید نفس اماره، ماه نزدیک شدن به شراره معرفت، ماه آزادی روح از قفس تن، ماه پرواز به ملکوت اعلا جهت رسیدن به آسمان هفتم عشق، ماه زنده کردن صداقت و پاکدامنی، ماه رعشه بر اریکه قدرت شهوانی و بالاخره ماهی که در آن انسان‌های معتقد به دین مبین اسلام آمادگی لازم را فراهم کرده و جهت رسیدن به قرب الهی، خود را در معرض آزمایش‌های الهی قرار می‌دهند و علاوه بر این هر کدام از این آزمایش‌ها نیز انسان را از زشتی و پلشتی اجتماعی دور داشته ، او را به سمت خوبی و زیبایی سوق می‌دهد.

آموزه های قرآنی، نقش و کارکرد روزه در مسیر خدایی و ربانی شدن کارگاه کسب تقوا

یکی از واجبات مهم در اسلام روزه ماه مبارک رمضان است؛ زیرا روزه، تمرین مدیریت نفس و کارگاه عملی برای دست یابی به تقواست، به ویژه در ماه رمضان که موانع بیرونی کاهش می یابد و به سبب زنجیر شدن شیاطین، امکان تمرین در یک فضای آرام فراهم می آید

انسان موجودی با صفات متضاد است. از این رو از پیچیدگی شگرفی برخوردار می باشد. این تضاد و تقابل صفات انسانی، مهم ترین عامل در رشد و تکامل انسان است و حرکت انسانی را به سوی هدف اصلی آفرینش فراهم می آورد؛ زیرا هدف از آفرینش انسان، به عهده گرفتن خلافت الهی از طریق تحقق و فعلیت بخشی به صفات و اسمای سرشته در ذات است

از آن جایی که فشارهای بیرونی و درونی بر آدمی بسیار سنگین است و محیط پیرامون انسان در زمین نیز خود عاملی برای تحکیم قدرت و قوت نفس شیطانی و اماره است، خداوند بر انسان منت نهاده و به شیوه های گوناگون، فرصت هایی را دراختیار بشر قرار داده تا بتواند تمرین رنگ خدایی گرفتن و خدایی شدن داشته باشد. از جمله کارگاه های عملی برای تمرین رنگ خدایی گرفتن انسان، کارگاه روزه ماه رمضان است.
پیامبرگرامی (ص): ایها الناس ان ابواب الجنان فی هذا الشهر مفتحه، فاسئلوا ربکم ان لا یغلقها عنکم، و ابواب النیران مغلقه فاسئلوا ربکم ان لایفتحها علیکم، والشیاطین مغلوله فاسئلوا ربکم آن لا یسلطها علیکم: ای مردم! درهای بهشت دراین ماه باز است، ازخدا بخواهید که آن را بر شما نبندد؛ و درهای جهنم بسته است، از خدا بخواهید که برشما باز نکند؛ و شیطان ها درغل و زنجیرند، از خدا مسئلت کنید که آنان را بر شما مسلط نکند (وسائل الشیعه ج7 ص226)

درحقیقت، شرایط ماه رمضان یک شرایط استثنایی است که انسان دراین دوره بتواند دست کم از فشارهای درونی چون ترس و عدم آمادگی برای شنا و مانند آن در امان باشد.

البته نمی توان شرایط ماه های دیگر سال را مانند ماه رمضان دانست؛ زیرا ماه های دیگر، شیاطین آزاد هستند و همانند امواج دریا بر جان شما می کوبند و می خواهند شما را درون آب بکشند و غرق نمایند.  فرصت ماه رمضان را می بایست یک فرصت استثنایی تلقی کرد و از آن به تمام و کمال بهره برد

اتمام و اکمال روزه به این است که تمام ماه رمضان را روزه بگیرد و به هر دلیلی یک روز آن را ترک نکند. البته معنای دیگر اتمام و اکمال، همان قصد وجه الله کردن در روزه است. این قصد تنها با پذیرش ولایت، تحقق می یابد؛ زیرا از تمام و کمال دین (مائده3) از جمله هر عمل عبادی آن است که تحت ولایت و به قصد آن باشد؛  چرا که ولی الله همان وجه الله مجسم است.

روزه از چند جهت سبب تقوی افراد می‌گردد
قرآن مجید در مواردی به بیان فلسفه یا حکمت تشریع بعضی از احکام پرداخته

به عنوان مثال: فلسفه نماز را، ذکر و یاد خدا و فلسفه قصاص را ایجاد تقوای اجتماعی و خودداری از ارتکاب جرایم می‌داند. درمورد روزه نیز پس از اشاره به تشریع آن در امتهای گذشته، درصدد بیان فایده‌اش برآمده و آن را تقویت تقوای مومنان می‌داند. یا ایها الذین امنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون روزه برشما نوشته (واجب) شده چنان که بر پیشینیان شما نوشته شد، تا شاید شما تقوا پیشه کنید. (بقره183)
1- انسان موجودی است که دارای دو بعد مادی و معنوی است و به هر کدام توجه بیشتری نماید،  بعد دیگر را تضعیف کرده است و روزه سبب می‌شود شخص روزه‌دار به خوردن و آشامیدن و بسیاری از مباحات دیگر، کمتر توجه کند که در حقیقت تضعیف بعد مادی و تقویت بعد معنوی است

به عبارت دیگر، انسانی که از خوردن و آشامیدن و شهوت جنسی دوری می‌کند و این تمرین را ادامه می‌دهد، به تدریج قوه خویشتنداری در او تقویت شده، صاحب اراده قوی می‌گردد و کسی که به راحتی در این امور مباح فرمان خدا را اطاعت می‌کند،  به طور قهری در پرهیز از محرمات و گناهان مطیع‌تر خواهد بود و این همان تقوایی است که برای روزه‌دار حاصل می‌شود.
2- روزه، طعم گرسنگی و تشنگی و... را به افراد می‌چشاند و سبب می‌شود که انسان به یاد تشنگی و گرسنگی روز قیامت بیفتد و در نتیجه برای آنجا توشه برگیرد. تهیه این توشه، اطاعت و بندگی خدا و انجام عبادات و ترک گناهان است که معنای تقواست.
3- انسان روزه‌دار به فکر اشخاص بی‌بضاعتی می‌افتد که همواره در رنج و گرسنگی‌اند. کمک به این افراد و انفاق در راه خدا، گوشه دیگری از تقوای او را نمایان می‌سازد.
روزه حقیقی
از منظر آموزه‌های وحیانی روزه‌ای دارای آثار تربیتی است که به راستی امساک و خودداری در آن رعایت شده باشد و انسان مراقب اعضا و جوارح خود باشد و تنها به خودداری از خوردنیها و آشامیدنی‌ها نپردازد، امام صادق(ع): «اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک و شعرک و جلدک و عدد اشیاء غیرهذا... و لا یکون یوم صومک کیوم فطرک» زمانی که روزه می‌گیری، باید گوش و چشم و مو و پوست و دیگر اعضای تو نیز روزه باشند. فرمود: نباید روزی که روزه هستی همانند روزی باشد که روزه نیستی (تهذیب ج4، ص194) چنین روزه‌ای انسان را مقاوم می‌سازد که در صحنه‌های گناه نیز، به دام شیطان گرفتار نشود و از مقام انسانیت و خلیفه الهی سقوط نکند و این همان حقیقت تقواست

فلسفه و هدف از روزه
انسان با گرفتن روزه می تواند مدیریت نفس خویش را به دست گیرد و خود را در جرگه متقین درآورد که از فشارهای وسوسه در امان هستند. از این رو خداوند مهم ترین فلسفه روزه را توانایی انسان بر مدیریت نفس و دستیابی به تقوا دانسته است. البته از عبارت قرآنی، این معنا به دست می آید که این تقوا به شکل ابتدایی است نه یک تقوای اسمی و پایدار؛ لذا عبارت لعلکم تتقون؛ شاید تقوا پیشه گیرید» به کار رفته

در حقیقت شرایط آزمایشگاهی ماه رمضان کمک می کند تا انسان بتواند بر نفس اماره خود مسلط شود و ترس از دشمن درونی و غافل گیری از پشت برطرف شود؛ ولی همچنان وسوسه های شیطانی و فشارهای سهمگین شیطان ادامه خواهد داشت و اگر شخص درماه رمضان این دوره را با موفقیت پشت سربگذارد، امید آن است که بتواند در ماه های دیگر سال از فشارهای بیرونی نیز برآید و بر آنها چیره شود

خداوند بارها بیان می کند که شرایط ماه رمضان یک شرایط استثنایی و کارگاهی است و از امدادهای غیبی برخوردار می باشد. (بقره 45 و 153 و 184 و 185)، زیرا از نظر خداوند ماه رمضان یک ماه استثنایی است که اصل هدایت وحیانی نیز در این ماه به انسانها داده شده (بقره 184 و 185و قدر و دخان)

انسان در شرایط استثنایی آزمایشگاهی و کارگاهی ماه رمضان این امکان را دارد تا با مخالفت با خواسته های نفس، مدیریت آن را بدست گیرد. اصولا آن چیزهایی که به عنوان واجبات روزه یا محرمات آن بیان شده بسترسازی برای دستیابی به این هدف است.
در روزه، اموری چون آشامیدن، خوردن و آمیزش جنسی (بقره 183 و 187) به عنوان مبطلات روزه مطرح شده. این سه گانه شاید مهم ترین خواسته های نفسانی بشر باشد و شیطان نیز با توجه به نیازهای طبیعی بشر میکوشد تا بر انسان مسلط شده و او را به اسراف دعوت کرده و گمراه سازد

زیرا پاسخ گویی به این نیازهای طبیعی بشر، در حد معقول و مشروع آن، هیچ ضرر و زیانی نمی رساند و ابلیس نمی تواند بر آدمی مسلط و چیره شود، ولی اگر آدمی بیش از اندازه به این امور توجه کند، به همان اندازه از خداوند و اهداف آفرینش دور می شود و این همان غفلت از خداوند است که بسیاری از مردم دچار آن می شوند.

روزه به آدمی کمک می کند تا نه تنها با تمرین، خواسته های طبیعی خود را در حد کمتر از مطلوب که به بدن ارائه دهد، بلکه توجه بیشتری به معنویات داشته و خود را با اموری معنوی انس دهد و زمینه را برای رهایی از فرورفتن در مادیات و تأمین آن فراهم آورد. از این رو ماه رمضان یک فرصت استثنایی است تا انسان با قرآن و نماز خوگیرد و با انس با معنویت، خود را بجای (مشغله فراوان) سبح طویل (مزمل7) در مادیات، به قول ثقیل (مزمل6) نزدیک سازد

شرایط ماه رمضان موجب می شود تا شخص با توجه یابی به عظمت خداوندی (بقره185) از کارهای زشتی که مانع از تحقق صبغه الله و رنگ خدایی انسان می شود، توبه و استغفار کند تا خداوند او را از زشتی ها و ناپاکی های گناه پاک نماید. (نساء92) در این صورت خداوند بشارت رهایی از خسران را به او میدهد (توبه112) و از امدادهای غیبی برخوردار می سازد (بقره45 و153)
روزه، تمرین شکرگزاری
از آن جایی که بهره مندی از هر چیز به شکل درست و صحیح و در چارچوب اهداف و فلسفه آن، عین شکر است؛ خداوند در 185 بقره، کسی که روزه می گیرد، تمرین شکرگزاری می کند؛ زیرا می آموزد که چگونه از نعمت های الهی برای مدیریت نفس و تحقق بخشی به اسمای الهی و فعلیت دهی به کمالات در خود استفاده کند. این گونه رفتار عین شکرگزاری به درگاه خداوندی است

زیرا خداوند آنچه از انسان می خواهد بهره مندی صحیح از همه امکانات برای رسیدن به هدف آفرینش یعنی متاله (خدایی) شدن و مظهریت یابی به عنوان رب العالمین و خلافت در مقام پروردگاری است تا دیگر موجوداتی را که بر انسان سجده برده و اطاعت او را به عنوان خلیفه الهی پذیرفته اند، به کمال شایسته و بایسته شان برساند. بی گمان دست یابی به این هدف و مقام، همان رستگاری و فوز عظیمی است که خداوند برای انسان رقم زده (بقره45 و 153)
از نظر خداوند کسی که از ماه رمضان به خوبی بهره مند می شود و روزه ماه رمضان را به کمال و تمام به درستی به جا می آورد، از خیر بهره مند شده (بقره184) زیرا چنین شخصی در مسیر کمالی گام برمی دارد و امید است تا تحقق بخشی کامل تقوای الهی و متقی شدن، اسمای الهی را در خود فعلیت و تحقق بخشد و متحقق به حقیقت الهی و متاله گردد

روزه به سبب کارکردهای بسیار مثبت در مدیریت نفس و دست یابی انسان به تقوای الهی، به عنوان یک ابزار و وسیله مهم در اسلام مطرح شده. از این رو، کسانی که می خواهند به مقام صابران (بقره153) و یا مقام خاشعان (بقره45) برسند می توانند از روزه در همه زمانها به عنوان یک وسیله کارآمد و کاربردی استفاده کنند؛ زیرا روزه کمک می کند تا انسان بتواند نسبت به مشکلات مقاوم شود و فشارهای سخت و جانکاه را تحمل کند

زیرا هنگامی که شخص به اراده خود، از خورد و خوراک و شهوت دست می کشد و فشار سنگین آن را تحمل می کند، نسبت به امور دیگر بسیار راحت تر و آسان تر می تواند مقاومت کند.
روزه، خیر مطلق از نظر قرآن روزه گرفتن در هر شرایطی، خیر و مثبت و مفید و سازنده است (بقره184) خیر به معنای خوبی و نعمتی است که انسان به تمام و کمال از فواید آن بهره مند می شود. زیرا انسان در هر شرایطی با گرفتن روزه از آثار و برکات روزه بویژه در مدیریت نفس و تقویت روح و روان بهره مند خواهد شد و شکیبایی و صبر و خشوع آدمی را تقویت می کند

در همین راستا در پیرامون ما هستند انسانهای والاهمت و خودساخته ای که یا کثیرالصوم در طول سال هستند و یا حداقل غالب روزها را با روزه گرفتن سپری می کنند و از این رهگذر ضمن کسب تقوا و تقویت اراده، زمینه جوشش چشمه های حکمت را در وجود خودشان فراهم می کنند : اندرون از طعام خالی دار تا در آن نور معرفت بینی.

 

فلسفه روزه، نماز، زکات، عدل و... حضرت فاطمه(س)

در خطبه غراء و زیبا ابتدا کلام خود را با حمد و سپاس خدائی که به ستایش و فضل و عزت و رفعت از همه کس سزاوار‌تر است آغاز می‌کنند و در ادامه به مساله بعثت رسول خدا (ص) پدر بزرگوارشان می‌پردازند. ایشان در بیان حمد و ثنای نعمت‌های الهی می‌فرمایند: "حمد خدای را بر آنچه نعمت بخشیده و شکر او را در آنچه الهام نموده و شکر بر او، بر آنچه پیشاپیش داده. از عموم نعمت‌هائی که خلق فرموده، نعمت‌های فراوانی که به انسان‌ها اعطا فرموده و تمام منت‌ها و نعمت‌هائی که پیاپی فرو فرستاده .

 

 

  فلسفه روزه، نماز، زکات، عدل و... حضرت فاطمه(س)
حضرت فاطمه(س) در بخشی از خطبه فاطمیه در بیان فلسفه برخی احکام الهی فرمودند:
پس خدا ایمان را برای تطهیر شما از شرک قرار داد
نماز را برای پاک کردن شما از تکبر، زکات را برای پاک کردن جان و روزافزونی رزقتان
روزه را برای تثبیت اخلاص
حج را برای استحکام بخشیدن دین و عدل عمومی را برای تنظیم قلب‌ها و اطاعت ما را برای نظم یافتن ملت و امامت را برای در امان ماندن از تفرقه و جهاد را برای عزت اسلام و صبر را برای کمک در استحقاق مزد و امر به معروف را برای مصلحت عامه
نیکی کردن به پدر و مادر را سنگر و سپر حفظ از خشم و صله رحم را وسیله ازدیاد عدد و قصاص را وسیله حفظ خون‌ها و وفای به نذر را برای در معرض مغفرت قرار گرفتن

 

آداب حضور در ضیافت الهی

در زندگی دنیا اگر روزی، انسان به میهمانی، دعوت شود، دعوت شدگان با توجه به مقام و موقعیت صاحب خانه و میزبان و با درنظر داشتن میهمانان دیگر، خود را برای شرکت در میهمانی، آماده می کنند، اگر صاحب خانه و میزبان، شخصیت معتبر اجتماعی داشته باشد، میهمانان با وقار، هیئت و هیبت خاصی، وارد مجلس شده و در طول جلسه و جریان میهمانی نیز باتوجه به شخصیت میزبان و بزرگان دیگری که در جلسه حضور دارند، در نشست و برخاست، غذا خوردن و صحبت کردن، دقت به خرج می دهند تا با حرکات اضافی، صحبت های بی مورد و... باعث مضحکه دیگران قرار نگیرند

پیامبر(ص): ای جابر! در ماه رمضان، هر کسی، روز آن را روزه بدارد و جزئی از شبش را به عبادت بپردازد، و شکم و شرمگاه خویش را، پاک نگه دارد، و زبانش را حفظ کند، همان طوری که از این ماه، خارج می شود از گناهان خویش خارج می شود. جابر عرض کرد: ای رسول خدا! این حدیث، چه زیباست! فرمود: و رعایت شروط آن، چه سخت است! کافی/4/78

خدای فرماید: کسی که جوارح و اندام خود را از حرام های من، روزه ندارد؛ چه حاجت که به خاطر من از خوردن و آشامیدن خودداری ورزد. حضرت زهرا(س): اگر روزه دار، زبان و گوش و چشم و اعضا و جوارح خود را، نگه ندارد، روزه به چه کار او می آید. مستدرک الوسائل7/663

از مجموع احادیث و روایات به دست می آید، این است که انسان روزه دار برای بهره مند شدن از غفران و رحمت خداوند و استفاده بهتر از ضیافت الهی، علاوه بر خودداری و امساک از خوردن و آشامیدن و دوری از اموری که روزه را باطل می کند، امور دیگری را نیز باید رعایت نماید، تا بتواند در زمره روزه داران واقعی قرار گیرد؛ چشم، گوش، زبان، دست و پا و سایر اعضای خود را از ارتکاب به گناه حفظ کند و در چارچوب موازین شرعی، از نعمت های بزرگ خدا استفاده کند. امالی طوسی661

اشاره قرآن به ماه مبارک رمضان و روزه:

۱- سوره بقره آیات 183:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
 ای کسانیکه ایمان آورده‌اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانی که پیش از شما (بودند) مقرر شده بود، باشدکه پرهیزگاری کنید

2- بقره184 : أَیَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن کَانَ مِنکُم مَّرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعَامُ مِسْکِینٍ فَمَن تَطَوَّعَ خَیْرًا فَهُوَ خَیْرٌ لَّهُ وَأَن تَصُومُواْ خَیْرٌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ

 

(روزه در) روزهای معدودی (بر شما مقرر شده ) (ولی) هر کس از شما بیمار یا در سفر باشد (به همان شماره) تعدادی از روزهای دیگر (را روزه بدارد) و بر کسانی که (روزه) طاقت فرساست کفاره‌ای است که خوراک دادن به بینوایی است و هر کس به میل خود بیشتر نیکی کند پس آن برای او بهتراست و اگر بدانید روزه گرفتن برای شما بهتر است

3- بقره 185 : شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ

ماه رمضان [همان ماه] است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است [کتابى ] که مردم را راهبر و [متضمن] دلایل آشکار هدایت و [میزان] تشخیص حق از باطل است پس هر کس از شما این ماه را درک کند باید آن را روزه بدارد و کسى که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد] خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد تا شماره [مقرر] را تکمیل کنید و خدا را به پاس آنکه رهنمونیتان کرده است به بزرگى بستایید و باشد که شکرگزارى کنید

4- سوره بقره 187 : أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنکُمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا کَتَبَ اللّهُ لَکُمْ وَکُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمُ الْخَیْطُ الأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّیَامَ إِلَى الَّلیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاکِفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ

 

 

در شبهای روزه همخوابگی با زنانتان برشما حلال گردیده است. آنان برای شما لباسی هستند و شما برای آنان لباسی هستید. خدا می‌دانست که شما با خودتان ناراستی می‌کردید پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت پس اکنون (در شبهای ماه رمضان می توانید) با آنان همخوابگی کنید و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا سپید بامداد از رشته سیاه (شب) برشما نمودار شود. سپس روزه را تا ( فرارسیدن) شب به اتمام رسانید و درحالی که در مساجد معتکف هستید (با زنان) در نیامیزید این است حدود احکام الهی، پس(زنهار به قصد گناه) بدان نزدیک نشوید این ‌گونه خداوند آیات خود را برای مردم بیان می‌کند باشد که پروا پیشه کنند5- بقره45 : وَ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ وَ إِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِینَ

از شکیبایى و نماز یارى جویید و به راستى این [کار] گران است مگر بر فروتنان

و 153 بقره یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ

برای اینکه بتوانید در کاری موفقیت به دست آورید از نماز و صبر برای این مقصود یاری بجویید

در روایات تفسیری صبر به روزه تفسیر شده است؛ به این معنا که یکی از مصادیق مهم صبر همان روزه است و انسان با روزه گرفتن، صبر را تجربه می‌کند و با آن می‌تواند برای دست‌یابی به موفقیت بهره گیرد

6- سوره احزاب آیه 35: إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِینَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِینَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِینَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِینَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِینَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاکِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَالذَّاکِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا
مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ایمان و مردان و زنان عبادت پیشه و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شکیبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه دهنده و مردان و زنان روزه‌دار و مردان و زنان پاکدامن و مردان و زنان که خدا را فراوان یاد کنند، خدا برای آنان آمرزش و پاداشی بزرگ فراهم ساخته است.

روزه در ادیان گذشته:
از تورات و انجیل فعلی برمی‌آید که روزه در میان یهود و نصارا وجود داشته و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه، روزه می‌گرفتند
از تورات نیز بر می‌آید که موسی (ع) چهل روز روزه داشته: هنگام برآمدنم به کوه تا لوح‌های سنگی، یعنی لوحهای عهدی که خداوند به شما بست؛ بگیرم
آن‌گاه در کوه چهل روز و چهل شب ماندم، نه نان خوردم و نه آب نوشیدم (تفسیر نمونه ج1 ص632 )
همچنین از انجیل لوقا نیز برمی‌آید که حواریون مسیح نیز روزه می‌گرفتند ( انجیل لوقا ب5 ش3533)

آیین ‌روزه‌داری پیش از‌ دین اسلام

روزه در تمام این ادیان مطرح شده است منتها اهداف روزه در تمام این ادیان با هم متفاوت است، مثلا در اسلام دستیابی به تقوا اساسی‌ترین هدف روزه در قرآن معرفی شده است «لعلکم تتقون» در بودایی هدف اصلی روزه تمرکز است، ربطی به خداوند ندارد یعنی کاملا منوط به نفس فردی است و در سایر ادیان روزه ناظر به خداوند است.

زرتشتیان برای جلوگیری از افراط روزهای دوم، 12، 14و21 هر ماه از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. این همان چیزی است که فقط در ادیان اسلام و یهود روزه مطلق وجود دارد و در سایر ادیان امساک مطلق وجود ندارد. اکنون زرتشتیان علاوه بر این‌ که هر ماه این کار را انجام می‌دهند هفته آخر سال هم به این صورت پشت‌سر هم روزه می‌گیرند، البته زرتشتیان پس از مرگ یکی از بستگان خودشان سه روز از خوردن در روز پرهیز می‌کردند. روزه در زرتشتی همانند یهود و مسیحیت خیلی واجب نیست، منتها به خاطر این‌که در خوردن گوشت افراط نکنند این کارها را انجام می‌دهند.

در دین یهود روز مهمی به نام کیپور وجود دارد که در آن یهودیان روزه می‌گیرند. کیپور با کفاره در زبان عربی هم‌ریشه است؛ اعتقادشان این است که در آن روز توبه و انابه می‌کنند تا گناهانشان بخشیده شود و 25 ساعت از خوردن و آشامیدن پرهیز می‌کنند و برایشان خیلی مهم و واجب است، در عین حال به غیر از یوم کیپور در سایر روزهایشان آشامیدن مجاز است،

دین مسیحیت روزه واجب نداریم. در بین مسیحیان، پروتستان‌ها در این زمینه خیلی افراطی هستند، البته در میان مسیحیان کاتولیک‌ها به هر حال در روزه‌هایشان از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند و جمعه‌ها و یا بعضی از ایام و جشن‌ها و روزهای مقدس را روزه می‌گیرند. ارتدوکس‌ها جمعه‌ها و چهارشنبه‌ها معمولا روزه می‌گیرند، البته روزه‌شان در حد پرهیز از بعضی خوردنی‌ها مانند گوشت، لبنیات و تخم‌مرغ است و هدفشان این است که از شکم‌پروری دوری کنند. پروتستان‌ها هم کاملا به اختیار خودشان است.

در ادیان مشرق زمین که غیر وحیانی است روزه با چه هدف و نحوه‌ای انجام می‌شود، در هندوئیسم عموم هندوها روزه می‌گیرند و بعضی از غذاهای جامد را نمی‌خورند، هدفشان هم این است که در آنها تمرکز به وجود بیاورد، البته فرقه‌هایی در هندوئیسم وجود دارد همانند مرتاض‌ها که روزه‌های بسیار شدیدی هم می‌گیرند که در اسلام و یهود حتی سابقه ندارد. بوداییان هم بعضی از روزهای مقدس را روزه می‌گیرند، البته مثل مسیحیان بین آنها نیز خوردن نوشیدنی مجاز است و برای پاکسازی بدن و وجودشان و دستیابی روشنایی درونی روزه می‌گیرند.

نزول همه کتابهاى آسمانى در ماه رمضان

 

قرآن ، سرچشمه هدایت بشر از گمراهى و ضلالت است و آیات روشن آن باعث سعادت بشر و جداکننده حق و باطل است، در این ماه نازل شده
در روایت اسلامى نقل شده که همه کتابهاى آسمانى در ماه رمضان آمده
قرآن به شکلی دفعی و یکجا در ماه رمضان بر قلب پیامبر(ص) نازل شده که همان شب قدر است إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَةٍ مُّبَارَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ 3دخان
و سپس در طول بیست و سه سال به شکل تدریجی با توجه به مناسبت ها دوباره فرود آمده
امام صادق ع: قال نزلت التوراة ...نزل الفرقان فى لیلة القدر. تورات در ششم ماه رمضان و انجیل در دوازدهم و زبور در هجدهم و قرآن در شب قدر نازل شده صاحب ابراهیم در شب اول ماه و قرآن در بیست و چهارم ماه نازل شده

حوادث ورویدادهای مهم در ماه مبارک رمضان : وفات حضرت خدیجه (س) در دهم رمضان سال دهم بعثت ، ولادت امام حسن مجتبی (ع) نیمه رمضان سال دوم هجرت ، جنگ بدر در سال دوم هجرت، فتح مکه درسال هشتم هجرت ، مراسم عقد اخوت و پیمان برادری میان مسلمانان و ایجاد اخوت اسلامی بین پیامبر(ص) و حضرت علی (ع) و بیعت مردم به ولایت عهدی امام رضا ع در سال 201 هجری قمری

علل اهمیت و فضیلت ماه رمضان

در آیات و روایات علل و اسباب بسیاری برای اهمیت ماه رمضان نسبت به ماه های دیگر برشمرده شده . از جمله در اهمیت و فضیلت این ماه رسول خدا(ص) فرموده : لو یعلم العبد ما فی رمضان لود ان یکون رمضان السنه ، اگر بنده خدا می دانست که در ماه رمضان چیست و چه برکتی وجود دارد دوست می داشت که تمام سال، رمضان باشد (بحارالانوار ج39، ص643) در اینجا به برخی از اسباب و عللی که در قرآن و روایات آمده :
1-نزول قرآن: خداوند در آیاتی چند ماه نزول قرآن را ماه رمضان می داند. شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ (بقره،185)
2- شب قدر: شب قدر که درک آن برابر با یک عمر هشتاد و سه ساله آدمی یعنی هزار ماه است، در ماه رمضان قرار دارد. خداوند درباره فضیلت شب قدر سوره قدر را فرو فرستاده که تشریح کننده جایگاه ارزشمند این شب در میان شب های سال است.سوره قدر را نسبت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) نیز دانسته اند چنانکه نسبت خداوند در سوره توحید و اخلاص بیان شده . به این معنا که حقیقت توحید را می توان در سوره اخلاص و توحید یافت و حقیقت صفات کمالی و مقامی پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) را در سوره قدر یافت. در این شب تقدیر انسان و موجودات نهاده می شود و فرشتگان و روح اعظم در این شب بر زمین بر حجت و خلیفه کامل الهی فرود می آیند و مقدرات هستی را رقم می زنند و بر حجت معصوم(ع) عرضه می دارند. (سوره قدر)

3- کارگاه تقوا : ماه رمضان ماهی است که انسان به سبب وضعیت ویژه ای که به دست می آورد در یک شرایط آرمانی می تواند خودسازی و تزکیه کند و با مبارزه علیه هواهای نفسانی با خودداری از خوردن و آشامیدن و ترک گناهان و انجام عبادت های خاص، خود را برای مبارزه با شیاطین و عبور از سنگلاخ دام دنیا و دوزخ فریب آماده سازد. از این رو خداوند در آیه138 بقره، روزه در ماه رمضان را آمادگاه معرفی می کند که انسان با به دست آوردن زمینه های تقوا می تواند خود را برای نبرد آماده کند

پیامبر اکرم ص شش چیز را برای تعظیم ماه رمضان مطرح می کند که خداوند گناهانش را می بخشد:
ان من تمسک فی شهر رمضان بست خصال، غفرالله له ذنوبه: ان یحفظ دینه و یصون نفسه و یصل رحمه و لا یؤذی جاره و یرعی اخوانه و یخزن لسانه، اما الصیام فلا یعلم ثواب عامله الا الله؛
  1- دینش را حفظ کند
2-  نفسش را نگاه دارد
3- با بستگانش پیوند برقرار کند
4- همسایه اش را آزار نرساند
5- رعایت(حقوق) برادرانش بنماید
6- زبانش را (از ناروا) باز دارد
اما روزه، پس هیچ کس جز خدا پاداش عمل کننده اش را نمی داند
(مستدرک الوسائل، ج 7، ص 370)

4- ماه روزه: روزه در این ماه واجب شده و اهل ایمان و اسلام می توانند با روزه گرفتن در این ماه خود را برای بهره مندی از برکات و آثار این ماه و ماه های دیگر آماده کنند. امام علی(ع) فرمود: الصیام اجتناب المحارم کما یمتنع الرجل من الطعام و الشراب؛ روزه پرهیز از حرامها است همچنانکه شخص از خوردنی و نوشیدنی پرهیز می کند. (بحار، ج39، ص942) و امام جعفر صادق(ع) از حضرت زهرا(س) : صائم با روزه خویش کاری نکرده (یعنی حق روزه را ادا نکرده) هرگاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه که بر آنها حرام است) حفظ نکرده باشد.
5-ماه رحمت و مغفرت: این ماه زمان بهره مندی از عنایت خاص الهی است. خداوند در این ماه به شیوه های گوناگون به بندگان خویش عنایت می کند و از رحمت رحمانی خود به همه می بخشد تا در مسیر هدایت قرار گیرند. کسانی که گناه و خطایی کرده اند می پوشاند و از ایشان در می گذرد تا پاک شده و در مسیر تعالی و کمال قرار گیرند

رسول خدا (ص): هو شهر اوله رحمت و اوسطه مغفره و آخره عتق من النار؛ رمضان ماهی است که ابتدایش رحمت است و میانه اش مغفرت و پایانش آزادی از آتش جهنم. (بحارالانوار، ج 39، ص 243) : ان ابواب اسماء تفتح فی اول لیله من شهر رمضان و لاتغلق الی آخر لیله منه؛ درهای آسمان در اولین شب ماه رمضان گشوده می شوند و تا آخرین شب بسته نمی شوند. (بحارالانوار، ج 69، ص 443، ح 8): ماه رمضان، ماه خداست و آن ماهی است که خداوند در آن حسنات را می افزاید و گناهان را پاک میکند و آن برکت است (بحارالانوار ج 69 ص340 ح 5)
6-بسته شدن دوزخ : ماه رمضان ماه رحمت الهی بر همه بندگان است. در این ماه خداوند درهای دوزخ را میبندد و درهای رحمت خویش را به سوی بندگان می گشاید تا هر کسی هدایت و تقرب بجوید و راه کمال خود را بیابد و بپیماید. رسول خدا(ص) : اذا استهل رمضان غلقت أبواب النار؛ هنگامی که هلال ماه رمضان پدیدار شد، درهای دوزخ بسته شود. (بحارالانوار، ج 96، ص 843)
7-به زنجیر شدن شیاطین : در این ماه شیاطین به زنجیر می شوند و دیگر انسان از بیرون دچار وسوسه نخواهد شد و تنها دشمن او در این ماه هواهای نفسانی اوست. پس اگر این هواهای نفسانی را با روزه داری به قید کشید امید است که پس از ماه رمضان هنگامی که در آوردگاه جنگ با شیاطین می رود دیگر از خیانت ستون پنجم دشمن یعنی هواهای نفسانی در امان باشد و بتواند با تقوای درونی بر وسوسه های بیرونی شیاطین غلبه کرده و بر ایشان چیره شود. امام رضا(ع) : فی اول یوم من شهر رمضان تغل المرده من الشیاطین روز اول ماه رمضان شیاطین در غل و زنجیر کشیده می شوند. (تهذیب الاحکام، ج 4، ص 251)
8-بهار قرآن : امام باقر(ع): لکل شیء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان  برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است. در این ماه انسان در شرایط خاصی است که می تواند بیشترین بهره را از قرآن ببرد. خداوند این ماه را چنان قرار داده که جوانه های قرآن در جان آدمی در آید و او را برای قرآنی شدن آماده سازد. امام رضا(ع) : من قرأ فی شهر رمضان آیه من کتاب الله کان کمن ختم القرآن فی غیره من الشهور؛ کسی که در ماه رمضان آیه ای از کتاب خدا (قرآن) را بخواند، مانند کسی است که در دیگر ماه ها تمام قرآن را خوانده باشد. (بحارالانوار ج 39، ص 643)

 9-روزه، نشانه ایمان : روزه داری در ماه رمضان نشانه ایمان است. اسلام بر پنج چیز استوار است که هر کسی آن را داشت می توان او را اهل اسلام و ایمان دانست که نماز و روزه و زکات و حج و جهاد است. البته در این میان ولایت است که به همه اینها روح و معنا می بخشد؛ چرا که بی ولایت هیچ یک از اینها ارزشی ندارد روایتی از امام باقر(ع) . از نظر معصوم(ع) روزه داری نشانه ایمان است که کسی که روزه نگه نمی دارد و حتی یک روز آن را افطار کند در حقیقت از دایره ایمان خارج شده. امام صادق(ع) فرمود: من افطر یوما من شهر رمضان خرج روح الایمان منه؛ هر کس یک روز ماه رمضان را (بدون عذر)، بخورد روح ایمان از او جدا می شود (وسائل الشیعه ج7 ص181 ح4و5 من لا یحضره الفقیه ج2ص 37ح9)

  آثار روزه از نگاه قرآن و روایات

  الف. آثار و فضایل روزه از نظر قرآن یا ایّها الّذین آمنوا کُتب علیکم الصیام کما کتب علی الّذین من قبلکم لعلّکم تتّقون  فایدة روزه تقوا است، و آن خود سودی است که عاید خود شما می‌شود و فایده داشتن تقوی مطلبی است که احدی در آن شک ندارد، چون هر انسانی به فطرت خود این معنا را درک می‌کند، که اگر بخواهد به عالم طهارت و رفعت متصل شود، و به مقام بلند کمال و روحانیت ارتقا یابد، اولین چیزی که لازم است بدان ملتزم شود، این است که از افسار گسیختگی خود جلوگیری کند، و بدون هیچ قید و شرطی سرگرم لذت‌های جسمی و شهوات بدنی نباشد، و خود را بزرگتر از آن بداند که زندگی مادی را هدف بپندارد، از هر چیزی که او را از پروردگار تبارک و تعالی مشغول سازد بپرهیزد

و این تقوی تنها از راه روزه و خودداری از شهوات به دست می‌آید. و نزدیک‌ترین راه و مؤثرترین رژیم معنوی و عمومی‌ترین آن به طوری که همه مردم در همه اعصار بتوانند از آن بهره‌مند شوند، و نیز هم اهل آخرت از آن رژیم سود ببرد، و هم شکم بارگان اهل دنیا؛ عبارت است از شهوت، خودداری از شهوتی که همه مردم در همه اعصار مبتلای بدانند، ‌و آن عبارت است از شهوت شکم از خوردن و آشامیدن، و شهوت جنسی که اگر مدتی از این سه چیز پرهیز کنند، و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروی خویشتن داری از گناهان در آنان قوت می‌گیرد، و نیز به تدریج بر ارادة خود مسلط می‌شوند، آن وقت در برابر هر گناهی، عنان اختیار از کف نمی‌دهند و نیز در تقرب به خدای سبحان دچار سستی نمی‌گردند، ضمنا در آیات 187 بقره، 92 نساء و 89 و 95 مایده و 35 احزاب و 4 مجادله خداوند از آثار روزه پذیرش توبه و پاداش نیک و... بشارت داده است.

ب. آثار و فضایل روزه از نگاه روایات:

1. سلامت جسمانی : قال رسول الله ص: صوموا تصحّوا [بحار الانوارج 96، ص 255، 3] : روزه بگیرید تا تندرست بمانید. پزشک روسی به نام الکسی سوفورین روزة طبی (40 روز فقط آب بخورد) برای تجویز بیماری‌های صعب العلاج تجربه کرده و نتایج موفقیت‌ آمیزی از آن به دست آورده بکه استدلال این طبیب به شرح ذیل می‌باشد: انواع بیماریها از غذاهای زاید و اضافی که از معده می‌گذرد و به تصرف بدن نمی‌رسد سرچشمه می‌گیرد. این مواد غذایی اضافه تولید عفونت‌هایی می‌کند که بهترین شرایط را برای نشو و نمای میکروب‌ها و باکتری‌ها فراهم می‌سازد

بنابراین، اساس درمان همة آنها نیز مصرف کردن و نابود ساختن آن مواد اضافی از طریق گرسنگی و امساک از غذا . این دو اصل همان است که در عبارت کوتاه و پرمعنی از یک حدیث مشهور که از پیغمبر اکرم ص نقل شده صریحاً آمده المعدةُ بیتُ کلّ داءٍ، و الحمئة رأس کل دواء؛ (بحار الانوار، ج 14) معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین داروهاست. ولی در تعلیمات اسلامی برای تأمین این منظور دستور ساده و عملی و راحتی داده شد، و آن روزه یک ماهه در هر سال است، مسلما اگر کسی این روزة ساده اسلامی را همه ساله به طور مرتب انجام دهد، و هنگام افطار و سحر از افراط و زیاده‌روی در غذا پرهیز کند، مواد زاید بدن او روی هم متراکم نمی‌گردد،

2. تعادل اقتصادی: حضرت صادق ع : براستی خداوند روزه را واجب کرده تا به وسیلة او بین اغنیا و فقرا مساوات و برابری وجود آید، و این برای آن است که ثروتمندانی که هرگز درد گرسنگی را احساس نکرده‌اند، به فقرا ترحم نمایند، زیرا اغنیا هر گاه (خوردن و آشامیدنی را) اراده نمودند (و هوس هر نوع مأکولات و مشروبات کردند) برایشان میسر است، پس خداوند متعال (روزه را واجب نمود) که بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری بوجود آورد، و اینکه سرمایه داران مسلمان درد گرسنگی را لمس نمایند، تا بر ضعفاء رقّت آورند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند.[وسایل الشیعه ج7 ص3.]

3. مهار شهوت (عفاف):

یا معشر الشباب ان استطاع منکم الباءَةُ ـ ‌فلیتزوّجُ، فانّه اَغضُّ للبصَر و اَحصنُ للفرج و من لم یستَطِعْ فعلَیْه بالصوم: روزه یکی از راه‌های مهار طغیان شهوت جنسی است

بنابراین میان عفت و روزه، رابطه مستقیم وجود دارد

پیامبر اکرم ص می‌فرماید: ای گروه جوانان! کسی که از شما توانایی بر ازدواج داشته باشد، ازدواج کند

زیرا ازدواج سبب می‌شود که از نوامیس مردم چشم فرو بندد و دامان خویش را از آلودگی به بی‌عفتی حفظ کند و کسی که توانایی بر ازدواج ندارد، روزه بگیرد

[اخلاق در قرآن، ج 2، ص 315،6]

4. اخلاص: عن فاطمه الزهراء ـ س ـ:فرضَ الله الصیام تثبیتاً للاخلاص.[بحار الانوار، ج 96، ص 368] خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است.

5. آرامش قلب: قال الباقر ـ ع ـ : الصیام و الحج تسکین القلوب.[روزه از دیدگاه قرآن و عترت,] روزه و حجّ آرامش دهندة قلوب آدمیان است.

6. ورود به بهشت: قال رسول الله ـ صـ : انّ الجنّه باباً یدعی الدّیان لا یدخل منه الّا صائمون.[بحار الانوار، ج 96، ص 2529]: برای بهشت دری است به نام ریّان که فقط روزه‌داران از آن در داخل می‌شوند.

7. دعای ملایک: قال رسول الله ـ ص ـ: انّ الله وکّلَ ملائکة بالدّعاء للصّائمین.[بحار الانوار، ج 96، ص 253.] خداوند ملائکه‌ای را مأمور کرده تا به روزه داران دعا کنند.

8. استجابت دعا: قال ابوالحسن ع دعوة الصائم تستجاب عند افطاره.[بحار الانوار، ج 96، ص 255] دعای روزه دار در هنگام افطار به اجابت می‌رسد.از آثار دیگر روزه در روایات می‌توان به دور کردن شیطان از انسان و قبولی اعمال و شفاعتش و... نام برد که در کتاب بحار الانوار، ج 96 و کتاب علل الشرایع صدوق و خطبه شعبانیّه بیان شده

شارژ شگفت انگیز ماه رمضان

ماه رمضان بهترین فرصت شارژ و تقویت روح و جسم انسان است . غبارها و زنگارها و کدورت های حاصل از 11 ماه زندگی در این دنیا تنها با گذر از ماه رمضان و استفاده ناب از این فرصت طلایی و انرژی فوق العاده به انسان تزریق می گردد . آیا دوست دارید که روح خود را با موثرترین تکنیک و روش و در بهترین زمان شارژ کنید؟ یک شارژ شگفت انگیز که تا یک سال و گاهی تا یک عمر سود و بهره کافی به شما بدهد و نیاز های واقعی تان را تأمین کند . شما تا پایان ماه رمضان فرصت دارید تا رمز سیم کارت روح خود را فعال کنید کافی است برای ثبت نام در لیست روزه داران واقعی به اولین ایستگاه دلتان رجوع کنید و با قلبی خالص و مطیع نیت کنید. البته مراقب باشید فرصت ها را به راحتی از دست ندهید! شارژ روح یعنی چه؟
اثرات حیات روح حال اگر روحمان تقویت شود چه اثراتی دارد؟
مرحله اول: تسلط بر نفس به واسطه معنویات و عبادات روح تقویت و موجب تسلط انسان بر نفس خویشتن می گردد، بینشی نافذ پیدا می کند و به معایب خود بینا می گردد؛ وَ مَن یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا (طلاق/2)؛ و هر کس از خدا پروا کند [خدا] براى او راهی قرار مى‏دهد.
مرحله دوم: تقویت اراده آدمی بر نفس خویش غالب و قاهر می گردد.اراده اش در برابر خواهش های حیوانی نیرومند می شود و مدیریت لایقی نسبت به دائره وجودش کسب می کند. اى کسانى که ایمان آورده‏اید روزه بر شما مقرر شده است همان گونه که بر کسانى که پیش از شما [بودند] مقرر شده بود باشد که پرهیزگارى کنید
مرحله سوم : تسلط بر قوه متخیله ذهن ما هر لحظه از موضوعی متوجه موضوع دیگر می شود و حضور قلب ما را از ما می گیرد برای همین در نماز هیچگاه حضور نداریم و این نشانه ضعف ماست اما سالکان راه عبادت بر قوه متخیله خویش ولایت دارند و اقل این مطیع ساختن این است که روح و ضمیر به سابقه فطری خداخواهی هر وقت میل به عالم بالا کند این قوه با بازیگری خود مانع و مزاحم نمی شود.
مرحله چهارم : فرمانبرداری تن خود بدن از هر لحاظ تحت فرمان و اراده شخص در می آید، به طوری که در حوزه بدن خود اشخاص اعمال خارق العاده ای سر می زند. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: آنچه را که همت و اراده نفس در آن نیرومند گردد و جداً مورد توجه نفس واقع شود، بدن از انجام آن ناتوانی نشان نمی دهد .
مرحله پنجم: فرمانبرداری طبیعت طبیعت خارجی نیز تحت نفوذ اراده انسان قرار می گیرد و مطیع انسان می شود. معجزات و کرامات انبیاءا و اولیاء حق از این مقوله است. خداوند در آیات قرآن اشاره های متعددی به تسخیر کائنات توسط بندگان خاص خود دارد. فَسَخَّرْنَا لَهُ الرِّیحَ تَجْرِی بِأَمْرِهِ رُخَاء حَیْثُ أَصَابَ پس باد را در اختیار او قرار دادیم که هر جا تصمیم مى‏گرفت به فرمان او نرم روان مى‏شد. (ص36)
زمان ناب در این مسیر بعضی زمان ها مانند ایستگاه های تأمین کننده انرژی می باشند که مواد مغذی لازم را به روح و جسم انسان می رسانند. ماه رمضان بهترین فرصت شارژ و تقویت روح و جسم انسان است. غبارها و زنگارها و کدورت های حاصل از 11 ماه زندگی در این دنیا تنها با گذر از ماه رمضان و استفاده ناب از این فرصت طلایی و انرژی فوق العاده به انسان تزریق می‌گردد.
یک فرصت طلایی عبادت در این ماه مهمترین اثر را بر روح و جسم ما می گذارد زیرا این ماه، ماه عبادت، وصل شدن و بازگشت به اصل فطرت می باشد. هر کسی کو دور ماند از اصل خویش باز جوید روزگار وصل خویش

راه زنده کردن تقوا انسان با گرفتن روزه و خودداری از خوردن، نوشیدن، زناشویی و ترک محرماتی چون دروغ و غیبت و مانند آن، می تواند مدیریت نفس را به عهده گیرد و اجازه ندهد تا خودسرانه عمل کند. این گونه است که در مدت یک ماه انسان می تواند به شرایط مطلوبی برسد که تقوا در وی زنده شده و نسبت به خواسته های نفسانی واکنش درست و مطلوب داشته باشد. به سخن دیگر، هر چند که مرزهای وجودی انسان به وسیله نیروهای الهی در حفاظت است و دشمنان بیرونی در زنجیر هستند ولی دشمن درونی انسان رذیلت ها و پستی ها را جزو منش و کنش خویش قرار داده، هنوز سرکش است و لازم است با محدود کردن آن به وسیله ترک هایی، آن را سست و ناتوان کرد تا خورشید تقوا از درون بتابد و نور آن جان را روشن نماید.

رابطه صبر و روزه
روزه از اعمالی است که آدمی را به تقوا می رساند. تقوا نوعی توانایی در آدمی است که زمینه بروز ظرفیت ها و استعدادها را برای وی فراهم می آورد و شخص را در برابر ناملایمات چنان قوی می کند که دیگر چیزی از درون و بیرون بر او چیره نمی شود. از این رو تقوا را مدیریت روح الهی بر جسم و نفس انسانی می دانند. هرچه ارتباط میان آدمی با حقیقت خالص هستی یعنی خداوند بیش تر شود، عزت آدمی افزایش می یابد و دیگر چیزی بر او چیره و غالب نمی شود. آدم متقی، انسانی است که اتصال او به شعاع الهی قوی تر است و هرچه می بیند و انجام می دهد، از دریچه بینش و نگرش الهی است.
صبر و تقوا
انسان متقی، انسان صابر نیز است؛ چرا که انسان متقی متصل به خداست و تحت شعاع او می بیند و کار می کند و زندگی و حیات و حرکت خود را سامان می دهد. لذا صبر در وی به اوج می رسد و هر مشکلی برای او مشکل خاص او نیست، بلکه آن را در چارچوب حکمت کلی هستی معنا می کند

تفسیر مصیبت در اندیشه و تفکر او، تفسیر خواست و مشیت الهی است. به این معنا که هرچه به او می رسد نمی تواند بیرون از دایره حکمت و اراده و مشیت الهی باشد؛ چرا که خودش را همانند همه هستی، بخشی از خدا می داند و خود و همه چیزی که در آن جاری و ساری می شود را از خدا می یابد

این گونه است که همراه هر چیزی و پیش و پس آن، خدا را می بیند و می یابد. از این رو خداوند در تفسیر صابرین می فرماید: بشر الصابرین الذین اذا اصابتهم مصیبه قالوا انالله و اناالیه راجعون؛ بشارت ده به آنها صابرین را که هرگاه آنها مصیبتی می رسد می گویند ما از آن خداییم و به سوی او باز می گردیم. این بدان معناست که هر چیزی در چارچوب اراده و مشیت الهی اتفاق می افتد و حکمت الهی آن را مدیریت می کند و هدف از این مصیبت ها بازگردان بشر به اصل خویش یعنی خداست.
راه حصول صبر: برای رسیدن به صبر باید از ساز و کارهایی خاص استفاده کرد. روزه یکی از عوامل و ساز و کارهای دست یابی به صبر است. از این رو در روایات، صبر را به روزه تفسیر کرده اند، واستعینوا بالصبر و الصلاه؛ در مسیر شدن و کمال یابی از صبر یعنی روزه و نماز یاری بجویید. روزه به آدمی این فرصت را می بخشد تا ظرفیت خویش را افزایش دهد و تقوا و مدیریت نفس و تن را به عهده گیرد و نسبت به ناملایمات واکنش مثبت و سازنده ای از خود نشان دهد. این جاست که صبر را می بایست از نتایج روزه داری دانست.

 خداوند دو دوره آموزشی یکی در طول عمر آدمی و دیگری در هر سال زندگی برگزار می کند. شرایط ورود به این دوره های کوتاه مدت متفاوت است. در یکی که خصوصی و شخصی تر و هر ساله برگزار می شود، جز شرط بلوغ و توانایی جسمی، هیچ شرط دیگری مطرح نمی باشد. در دومی شرایط کمی سخت تر است و مسئله استطاعت از جهات مختلف مطرح است و جنبه آموزشی آن فراگیرتر و مباحث آن اجتماعی تر می باشد. نخستین دوره آموزشی کوتاه مدت در هر ماه رمضان برگزار می شود و دوره دیگر در مراسم و کنگره جهانی حج برقرار می گردد. هدف در هر دو دوره، مسئله تقوای الهی به دو شکل فردی و اجتماعی است.

 

ماه مبارک رمضان

ماه مبارک رمضان یکی از فرصت های معنوی است که از ارزش فوق العاده ای برخوردار است
و لازم است از آن بهره برداری کامل بشود
درهای رحمت پروردگار در این ماه باز است و فوج فوج از بندگان آمرزیده می شوند
ماهی که نفس کشیدن در آن عبادت است و ثواب عبادات و اعمال خیر در آن، چندین برابر می شود
شب قدر که در ماه مبارک رمضان است، یک فرصت روی فرصت است و عبادت در آن شب، برتر از هزار ماه عبادت است
بنابر این فرصت های کم نظیری در پیش روست و نسیم های رحمتی در حال وزیدن می باشد
پیامبر اکرم (ص) فرمودند:
إِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی أَیَّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحَاتٍ أَلَا فَتَعَرَّضُوا لَهَا (بحارالانوار، ج 68، ص221)
بنابر فرمایش پیامبر گرامی (ص) نسیم هایی در زندگی انسان می وزد و همه باید خود را در معرض این نسیم ها قرار دهند تا از برکات آن بهره مند گردند. برای استفاده بهتر از فرصت معنوی ماه مبارک رمضان، برای اینکه مشمول لطف خدا شویم، توفیق عبادت و بندگی و ترک معصیت پیدا کنیم، در این ماه مبارک قدمی در معنویت برداریم، خودسازی و تهذیب نفس کنیم، برای اینکه بتوانیم به حسن عاقبت دست یابیم و حوائج ما مستجاب و گرفتاری ها رفع گردد

راهکارهای درک بهتر ماه مبارک رمضان
1- پرهیز از غذای حرام و شبهه ناک:
مراقب باشید لااقل در ماه مبارک رمضان غذای حرام و شبهه ناک نخورید. خداوند به کسی که در شکم او غذای حرام وجود دارد، نظر لطف نمی کند
2- ارتباط با خداوند از طریق انس با نماز جماعت و قرآن و دعا:
اهمیت ندادن به نماز، یعنی شلوغ بودن خیابان و مراکز تفریحی و سایر مکان ها در وقت نماز و خلوت بودن مساجد، ننگ بزرگی برای مسلمین محسوب می شود و مورد مذمت و نکوهش قرآن کریم است
فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ (ماعون 5-3)
3- رسیدگی به دیگران:
أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاة یعنی هم با خداوند و هم با مردم رابطه داشته باشید
4- اجتناب از گناه:
در ماه مبارک رمضان، چشم و گوش و زبان خود را کنترل کنید
از نگاه های آلوده بپرهیزید از دیدن فیلم ها و برنامه های حرام و بیهوده در ماهواره و اینترنت و تلویزیون دوری گزینید
مشروح:
1- پرهیز از غذای حرام و شبهه ناک:

 

مراقب باشید لااقل در ماه مبارک رمضان غذای حرام و شبهه ناک نخورید. خداوند به کسی که در شکم او غذای حرام وجود دارد، نظر لطف نمی کند. عبادات چنین کسی ممکن است از نظر ظاهری صحیح باشد ولی مورد قبول و پذیرش خداوند سبحان واقع نمی شود. حتی اگر نمی توانید درآمد خود را برای همیشه حلال و پاک کنید، اگر توفیق پرداخت خمس و زکات ندارید، لااقل برای این یک ماه، مبلغی جدا کنید و خمس و زکات آن را پرداخت کنید و با اجازه یک مجتهد جامع الشرایط، مبلغ مصرفی خوراک خود و خانواده را از آن مبلغ بپردازید

2- ارتباط با خداوند از طریق انس با نماز جماعت و قرآن و دعا:

بنابر تأکید اسلام، مساجد همیشه باید در وقت نماز پر از جمعیت باشد. قرآن کریم : وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاة (بقره 43 ) یعنی نماز را زنده بدارید. نمی گوید نماز بخوانید، بلکه بر زنده نگاه داشتن نماز تأکید دارد و مقصود قرآن کریم، اقامه نماز جماعت است. در وقت نماز، همه جا باید تعطیل باشد و مساجد مملو از جمعیت مسلمانان باشد. اهمیت ندادن به نماز، یعنی شلوغ بودن خیابان و مراکز تفریحی و سایر مکان ها در وقت نماز و خلوت بودن مساجد، ننگ بزرگی برای مسلمین محسوب می شود و مورد مذمت و نکوهش قرآن کریم است.: فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ، الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ (ماعون 5-3)

3- رسیدگی به دیگران:

رابطه با خداوند متعال، یک بال برای پرواز است و بال دیگری که برای حرکت صعودی انسان به سوی معنویات لازم است، رابطه با مردم است. قرآن کریم: أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاة یعنی هم با خداوند و هم با مردم رابطه داشته باشید. همه باید به هر اندازه که می توانند، به مستمندان رسیدگی کنند. از ما انتظار نمی رود که مثل اهل بیت (س) از افطار خود بگذریم و به دیگران ببخشیم، ولی وظیفه داریم که تشریفات و تجملات را حذف کنیم و به جای آن از نیازمندان دستگیری نماییم. همه باید ساده زیست باشند و هرچه از ساده زیستی اضافه می آورند با احترام کامل و مخفیانه به فقرا ببخشند

اختلاف طبقاتی در جامعه امروزی کولاک می کند. لذا تقاضا دارم لااقل در این یک ماه به فکر دیگران باشید و از مستمندان دستگیری کنید.

 در این یک ماه، مبلغی که همیشه صرف تشریفات می کنید، به فقرا ببخشید. اگر کسی بتواند شکم یک نفر گرسنه را سیر کند، خداوند وعده داده او را عاقبت به خیر می کند. چنین کسی ذلت بعد از عزت پیدا نمی کند و خود او و فرزندانش از انحراف فکری که امروزه بسیاری از جوانان را مبتلا کرده و نزدیک است دین و مذهب آنان را بگیرد، مصون می مانند. نهایتاً با دین از دنیا می رود و هنگام مرگ، علی(ع) به فریاد او خواهد رسید. 

  4- اجتناب از گناه:

در ماه مبارک رمضان، چشم و گوش و زبان خود را کنترل کنید. از نگاه های آلوده بپرهیزید. از دیدن فیلم ها و برنامه های حرام و بیهوده در ماهواره و اینترنت و تلویزیون دوری گزینید. غنا و موسیقی و حرف های حرام و بیهوده نشنوید. غیبت نکنید، تهمت نزنید، شایعه پراکنی نکنید، دروغ نگویید و به کسی توهین نکنید

علاوه بر گناه، از گفتار و کردار بیهوده و بی نتیجه هم باید اجتناب شود. لااقل در این ماه، زبان خود را از گناه و بیهوده گویی حفظ کنید. کسی که گناه و کردار بیهوده و بی نتیجه داشته باشد، نمی تواند از ماه مبارک رمضان استفاده مطلوب نماید. ماه مبارک رمضان باید مقدمه ای باشد برای رفع فساد اخلاقی.

فساد اخلاقی اکنون یک زنگ خطر برای اسلام و نظام مقدس جمهوری اسلامی تلقی می شود. بی بند و باری در خیابان ها، بی حجابی و بدحجابی و سایر مصادیق فساد اخلاقی، بحران بزرگی است که باید برای آن فکری بشود. در ماه مبارک رمضان دعا کنید این آتش فساد اخلاقی خاموش شود و غیرت و عفت به جامعه برگردد نسل آینده در معرض نابودی فرهنگی است و این بحران می تواند قضیه «آندلس» یا«اسپانیا» را تکرار کند که یک کشور اسلامی را به یک کشور بی بند و بار و غیر اسلامی تبدیل کردند. لذا در ماه مبارک رمضان علاوه بر دعاهای شخصی، برای رفع و ریشه کن شدن فساد اخلاقی که جامعه را فرا گرفته است دعا کنید.

روزه، سبب صبر و استقامت

روزه دارای آثار اختصاصی کمالاتی است که از مهمترین آنها صبر است

قرآن از روزه به صبر تعبیر شده (بقره45؛ و روایات تفسیری) از حضرت صادق (ع) در تفسیر آیه شریفه «واستعینوا بالصبر و الصلوة» فرمود : منظور از صبر در آیه روزه است (وافی فیض کاشانی ج۲ باب صوم ص۶ پند تاریخ ج۵ ص242)

 

هرگاه برای شخصی پیشامد سختی به‌وجود آید روزه بگیرد زیرا خداوند می‌فرماید: به وسیله روزه و نماز کمک بگیرید
روزه دارای آثاری است که مهمترین آن صبر است و همین صبر گامی به سمت حلم است که صبر و بردباری همراه با عقلانیت است
کسی که بتواند آستانه تحمل خود را بالا برد و در مشکلات و مصایب عنان اختیار خود را از دست ندهد، به جایی می‌رسد که همواره هر رفتارش با عقلانیت است و هرگز هیجانی عمل نمی‌کند بلکه با عقل برنامه‌ریزی کرده و حلیم می‌شود
روزه موجب می‌شود که انسان از همه شهوات رهایی یابد
قوای نفسانی را تحت مهار و مدیریت خود در آورد
ترک خوردن و آشامیدن و زناشویی و تندی و خشم و مانند آنها موجب می‌شود تا انسان بیهوده خشمگین نشود و برای پر کردن و ارضای شکم و زیر شکم برده و بنده دیگری نشود و هر خطا و اشتباه و گناهی را مرتکب نشود
بسیاری از مردم برای پاسخگویی به این شهوات است که به هر گناهی دست می‌یازند
اگر کسی بتواند شهوات غذایی خود از خوردن و نوشیدن و شهوات جنسی خود و شهوات مقامی و غضبی و مانند آن را مدیریت کند، به صبر و استقامتی می‌رسد که اجازه نمی‌دهد با هر بادی تکانی بخورد و برده و بنده دیگران شود
این گونه است که خودش را از بردگی و بندگی غیر آزاد می‌کند و به آزادی و حریت واقعی می‌رسد
پس نواقص بسیاری را با این کار از میان برده و به کمالات بسیاری دست می‌یابد
روزه دار در زمان روزه می‌آموزد که
دروغ نگوید، تهمت نزند، غیب نکند، خشم بیهوده نگیرد، مجادله نکند، نگاه بد نداشته باشد، سخن ناروا و زشت نگوید و نشنود و ده‌ها عمل دیگری که هر یک او را برای رهایی از موانع رشد و کمال آماده می‌کند
و تقوایی را به دست می‌آورد که زمینه‌ساز فعلیت یابی کمالات است
زیرا وقتی موانع برداشته شود مانند آبی که پشت سد گرد آمده به سرعت آزاد می‌شود و به مقصد و مقصود خود می‌رسد
در حقیقت ما با گناه و خطا و اشتباهات در زندگی خود، آب رحمت الهی را پشت درها و دریچه‌های قلب خود نگه داشته‌ایم؛ وقتی روزه می‌گیریم به تقوا می‌رسیم و این تقوا به معنای مانع زدایی است و وقتی مانع‌ها برداشته شد این انبوه آب پشت سد قلب ما حرکت می‌کند و همه وجود ما را سیراب کرده و قدرت و توان و استقامت ما را افزایش می‌دهد و زمینه‌ساز حرکت‌های کمالی بزرگ و برتر می‌شود.
در این ماه موانع بیرونی چون شیطنت‌های شیاطین برداشته می‌شود و شیاطین در غل و زنجیر می‌شوند و انسان تنها باید سد قلب خود را بردارد تا آب و نور الهی بر آن جاری و ساری شود
  شرایط روزه گرفتن

1. علم: از شرایط روزه گرفتن علم به اصل وجوب روزه در ماه رمضان، علم به حلول ماه رمضان و مانند آن است. و نیازی نیست که منتظر خبر رسمی و علم نوعی باشد که از طریق دیگران برای آدمی ایجاد می‌شود (بقره185؛ المیزان ج2 ص24)
2. قدرت: قدرت و توان بر روزه، شرط وجوب روزه است (بقره183 و 184) به این معنا که شخص باید توانایی گرفتن روزه را داشته باشد. نیازی نیست که از دیگری درباره توان و قدرت بر انجام تکلیف بپرسد و مثلا به پزشک مراجعه نماید.

یک حالت استثنایی باید یاد کرد و دیگر بیمار نمی‌تواند با آنکه وضعیت خود را قابل تحمل برای روزه گرفتن می‌داند، به این عمل اقدام کند؛ زیرا در جایی که خطر جانی است روزه واجب نیست بلکه حرام است.
3. سلامتی: سلامتی از امراض از شرایط روزه گرفتن است که از آیه 185 بقره این شرط قابل استنباط است.
4. حضور در وطن: کسی که قصد ده روز ماندن در جایی می‌کند می‌تواند روزه بگیرد. ولی آنچه شرط است حضور در وطن و یا مستوطن یعنی جایی است که به عنوان وطن اختیار کرده (بقره183 تا 185) شرایط دیگری چون بلوغ و علم به وجوب تکلیف و اختیار و مانند آن نیز وجود دارد که از شرایط عمومی تکلیف است.
خیر بودن روزه در همه حال

خداوند در آیات شرایطی را برای وجوب روزه در ماه رمضان بیان کرده و در شرایطی چون عدم قدرت و سلامت و مانند آن روزه گرفتن را واجب ندانسته و اجازه داده تا در زمانی دیگر این عمل عبادی انجام گیرد
ولی باید توجه داشت که ماه رمضان یک ماه استثنایی است
آثار و برکات آن در زندگی مادی و دنیوی و معنوی و اخروی چنان زیاد است که از دست دادن آن به معنای از دست دادن فرصت استثنایی است که دیگر تکرار نمی‌شود
خداوند به زنان اجازه داده تا در روزهای عادت ترک نماز و روزه کنند، ولی جالب این‌جاست که قضای نماز را واجب نکرده ولی قضای روزه را واجب کرده است
این‌ها بیانگر اهمیت روزه و ارجحیت آن بر نماز است
خداوند تأکید بر اینکه «ان تصوموا خیرلکم» اگر روزه بگیرید برایتان بهتر است (بقره184) می‌خواهد بگوید که در روزه ماه رمضان چنان آثار و برکاتی است که انسان باید کاری کند که به این خیر برسد

روزه گرفتن در شرایط سخت و تابستان گرم
کسی بخواهد خردمندانه عمل کند باید کراهت و سختی و رنج روزه را در شرایط سخت به جان بخرد و هر طوری شده روزه ماه رمضان را به تمام و کمال درک کند. تا به لقای امام معصوم(ع) می‌رسد و از برکات وجودی او بهره‌مند خواهد شد حتی اگر نداند که به لقای امام رسیده است
روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان در شرایط سخت تابستان گرم و سوزان و همراه با تشنگی و مدت زمان بسیار حدود شانزده و هفده ساعت برای انسان خیر است و نباید آن را از دست دهد
در این ماه خداوند شرایط را برای پذیرش همه مشکلات و سختی‌ها فراهم آورده و آن را آسان می‌کند و به انسان توان و صبر ویژه‌ای مرحمت می‌کند و زمینه را به‌گونه‌ای مهیا می‌کند که شیاطین نتوانند از بیرون وسوسه کنند و مشکلاتی را به‌وجود آورند
اصولا روزه را صبر گفته‌اند؛ چرا که شرایط آن عادی نیست و انسان بهترین و محبوب‌ترین چیزهای دنیا از جمله شهوت غذایی و جنسی را باید کنار بگذارد و خود را در شرایطی اختیاری چنان تربیت کند که نخورد و نیاشامد و زناشویی نکند.

حداقل شرط درک روزه

اگر انسان، اعضاء و جوارحش به عبادت عادت کرد؛ آن‌وقت بنده خدا می‌شود. وقتی هم انسان از گناه دور شد، وجودش، متخلّق به اخلاق الهی می‌شود

خود عبادت به‌خودی‌خود قرب نمی‌آورد، بلکه این اثر عبادت است که انسان را به پروردگار عالم، مقرّب می‌کند.
الصلاة معراج المؤمن این نماز عامل می‌شود که انسانی که عبد خدا شد، دیگر جز مقابل ذوالجلال و الاکرام، خم نشود. یا زبانی که به حقیقت به ذکر پروردگار عالم چرخید؛ دیگر فحّاشی نمی‌کند، دروغ نمی‌گوید، غیبت نمی‌کند، تهمت نمی‌زند و ...؛

صیام و عبادت ظاهری، خودش انسان را مقرّب نمی‌کند، بلکه عامل برای تقوا می‌شود. البته آن هم عنوان «لعلّ» است و اولیاء خدا، عرفای عظیم‌الشّأن و خصّیصین حضرت حقّ بیان می‌کنند: اگر صیام شما صیام حقیقی بود، به این تقوا خواهید رسید

به عبارت دیگر، اگر عبادت از ناحیه عبد بود، نه از ناحیه انسان؛ به تقوا می‌رسد. عبادت از ناحیه عبد هم، همان چیزی است که معصومین به عنوان بندگان حقیقی خدا و رأس عبّاد الهی، دارند

الصلاة معراج المؤمن

وقتی یک‌یک حضرات معصومین(ع)، از نبِیّ مکرّم(ص) و مولی‌الموالی(ع) گرفته تا دیگر ائمّه اطهار(ع)، برای نماز می‌ایستادند؛ معلوم بود که حال نماز آنان، با حال غیرنمازشان تفاوت دارد

گاهی گفتن «اللّه اکبر» برای آنان سخت بود؛ چون فقط لقلقه زبان نبود، می‌دانستند می‌خواهند درمحضر ذوالجلال و الاکرام بایستند. این بود که بدنشان به لرزه می‌افتاد، حالشان متغیّر می‌شد و وضعشان دگرگون می‌گشت.
یک علّت این هم که اولیاء خدا در دل شب، قبل از ورود به نمازشان، اوّل به آسمان نگاه می‌کنند و آیات سمائیّه را می‌خوانند و بعد در هنگام وضو هم حال خاصّی دارند، این است که دارند خودشان را آماده می‌کنند؛ چون می‌دانند می‌خواهند محضر ذوالجلال و الاکرام بایستند

لذا همان‌طور که مولی‌الموالی(ع) می‌فرمایند: من آن خدایی را که نبینم، عبادت نمی‌کنم، آنها هم می‌دیدند.

چه کسانی می‌توانند در ماه مبارک رمضان وارد شوند؟
گروه اوّل بنده‌ها نیستند، آنهایی هستند که می‌خواهند تمرین بندگی کنند و این ماه برایشان عنوان تمرین بندگی است، نه ضیافت الله. عنوان صیام این گروه، صیام عام است.
گروه دوم کسانی هستند که فهمیده‌اند بندگی و تقوا یعنی چه؛ ولی موفّق به اینکه آن حال حقیقی را برای بندگی، پیدا کنند، نشده‌اند. به کسانی که با این حال وارد می‌شوند، صائمین خاص می‌گویند.
گروه سوم آن‌هایی هستند که طعم بندگی را چشیدند و دیگر عبدالله شدند و ورود به این صیام، صیام خاص الخاص است.
گروه دیگری هم هستند که در مباحث کمتر بیان کردند و اولیاء هم جز اندک بیان نکرده‌اند؛ چون تعداد آن‌ها خیلی کم است. این گروه صائمین اخص الخاص و روزه‌داران حقیقی هستند. کسانی که در ضیافت الله و مهمانی خدا به حقیقت وارد شدند و دیگر خروج از این ضیافت الله ندارند.
اولیاء خدا بیان فرمودند که این اخص الخاص مربوط به تالی‌تالو عصمت است که رأس آنها هم معصومین(ع) هستند

به تعبیر دیگر، ملّا محسن فیض کاشانی بیان می‌فرمایند: این گروه برای کسانی است که در مقام عرفانند و به حقیقت عبداللهی را چشیده‌اند و از این مقام عبودیّت به لقا الله رسیده‌اند. آنها دیگر هر جا باشند، خدا آنجا است.
ممکن است سؤال شود: عجب ،خدا که همه جا هست، یعنی چه که هر جا آنها هستند، خدا آنجا است؟! به تعبیر روایات و اولیاء خدا، وقتی به بعضی نگاه می‌کنی، یاد خدا می‌افتی. آنهایی که به ما گفتند هر موقع دلتان از دنیا می‌گیرد، بروید و آنها را جلیستان قرار دهید و همنشین آنها شوید آنهایی که وقتی انسان در محضرشان می‌نشیند، او را به خدا دعوت می‌کنند. همان‌هایی که درباره ایشان بیان شده: النَّظَرَ إِلَى وَجْهِ الْعَالِمِ عِبَادَةٌ  [من لا یحضره الفقیه، ج2، ص205]

وقتی به وجه آنها نگاه می‌کنیم، عبادت است و وجهشان انسان را یاد خدا می‌اندازد. تا لب به سخن می‌گشایند، انسان خدایی می‌شود، حالش حال دیگری می شود، ولو شده حدّاقل در همان مجلس و یا تا ساعاتی بعد. البته این بسته به وجود خود انسان است. بعضی‌وقتی نگاه به آن عارف بالله کردند و کنارش نشستند، نفس قدسی آن ولیّ خدا تا مدّت مدیدی حالشان را متغیّر می‌کند. دیگر حالشان، حال الهی می‌شود و از گناه بدشان می‌آید

حتّی گاهی از خودشان بدشان می‌آید، از نفسشان بدشان می‌آید، می‌خواهند خدایی شوند. مدام می‌گویند: خدا! می‌‌شود ما هم این‌طور شویم؟ می‌شود حال ما هم، حال خوب شود؟ می‌شود ما هم مثل اینها شویم و دائم دنبال خدایی شدن می‌روند. لذا اینکه اولیاء می‌گویند خدا آنجاست یعنی اینکه وقتی انسان محضرشان می‌رود، یاد خدا می‌افتد.
تشنگی و گرسنگی ظاهری، حدّاقل شرط درک صیام عام
امّا گروه اوّلی که بیان کردیم در روزه عام وارد می‌شوند، حدّاقل دعوتشان کردند به اینکه در روزه تشنگی و گرسنگی ظاهری را داشته باشند. اوّل مسئله‌ای که در روایت بیان می‌کنند این است که صیام عام برای متخلّق شدن انسان‌هاست به وسیله اینکه عطش ظاهری و گرسنگی در دنیا را بچشند.

برای همین حال پیغمبر اکرم (ص) را این‌طور بیان می‌کنند:«و لم اره صائماً من شهر إلّا بعطشا» در هر ماهی ایشان را در حال صیام نمی‌دیدی مگر اینکه ایشان در عطش باشند.
چرا خدا می‌خواهد ما تشنه و گرسنه شویم؟
پس اوّلین نکته در صیام عام، چشیدن گرسنگی و تشنگی ظاهری است. دلیلش هم این است یک موقعی کنار دست انسان نیست، انسان نمی‌خورد امّا یک وقتی کنار دستت هست تا تشنه شدی آب می‌خوری امّا حالا خدا می‌گوید: آب هست امّا نخور! هیچ کس هم در خانه‌نیست و تنهایی. می‌توانی کنار شیر بروی و آب بخوری امّا نمی‌خوری؛ چون فرمان پروردگار عالم است - برای همین هم می‌گویند پروردگار عالم فرمود: تنها عبادتی که جزایش را خودم می‌دهم، روزه است- و فقط زمانی می‌فهمی که داری این فرمان را اطاعت می‌کنی یا خیر که تشنه‌ای

یعنی اطاعت انسان، موقعی که تشنه است، ظهور پیدا می‌کند. اگر تشنه نشوم و بگویم از صبح روزه گرفتم و تا غروب هم تشنه نشدم، معلوم نمی‌شود که نفسم پیروز ‌شده یا اراده ذوالجلال و الاکرام؟! امّا وقتی تشنه شدم و با کار کردنم این تشنگی مدام اضافه ‌شد، معلوم می‌شود کدام واقعاً پیروزند.
اولیاء می‌گویند: می‌خواهید بدانید که این خواسته نفس بوده و خود تشنگی نبوده و عطش کاذب است، ببینید غروب که می‌شود و نزدیک افطار دیگر احساس تشنگی نمی‌کنید. صبح رفتی بیرون و کارت را انجام دادی، دو ساعت اوّل تشنه شدی، می‌گویی: نه، روزه‌ام. بعد مدام احساس می‌کنی تشنگی‌ات زیادتر شده، لبت خشک شده. ظهر که می‌شود باز عطش بیشتر است

بعدازظهرنفس مدام می‌گوید: آب می‌خواهم امّا هنگام غروب آفتاب و اذان مغرب دیگرآن حرص و ولع و عطش نیست چه شد؟! الان که ساعت‌ها بیشتر گذشته و باید بیشتر تشنه باشی! امّا نفس دون فهمید، می‌گوید: من می‌خواستم یک کاری کنم که این روزه را بخورد و جواب به نفسش بدهد امّا دیگر تمام شد. لذا بعد آرام می‌شوی؛ چون بر نفست پیروز شده‌ای. پس این شیطان است. معلوم می‌شود آن حرص بود، آن نفس دون بود که حتّی در حال صیام هم حرص می‌زند. لذا اولیاء می‌گویند صیام عام برای این است تا با تشنگی و گرسنگی ظاهری متخلّقمان ‌کند.
چه زمانی اولیاء برای طول عمرشان دعا می کردند؟
اولیاء خدا هرچه داشت ماه مبارک نزدیک می‌شد، حالشان، حال عاشق‌ها و مجانین می‌شد. اصلاً در یک حال و وضع دیگر، در یک صفای دیگر و گویی در یک طرب خاص بودند که دارد ماه مبارک می‌آید. ماه رجب که می‌شد، مدام دست زیر محاسنشان می‌بردند که خدایا! تا به حال که جانم را نگرفتی، می‌شود لطف کنی و ماه مبارک را درک کنم، شب‌های قدر را درک کنم و من هم به ماه مبارک وارد شوم. من که هیچ موقع برای طول عمرم دعا نمی‌کنم امّا حالا که بوی ماه مبارک‌می آید و تو هم تا به حال جانم را نگرفتی، بعد ماه مبارک جانم را بگیر. بعد هم هرچه به ماه مبارک نزدیک می‌شود، اینها دائم گریه و فغانشان و خواسته‌شان در دل شب این است که ماه مبارک را درک کنند؛ چون آنها می‌دانند ماه مبارک چیست.
البته من و تو هم می‌فهمیم امّا زمانی که از این دنیا رفتیم. برای همین در دعای ماه مبارک رمضان اوّلین دعا این است که اللَّهُمَّ أَدْخِلْ عَلَى أَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُور چون اهل قبور می‌فهمند، به من و تو التماس می‌کنند، می‌گویند: قدر ماه مبارک را بدان، ما الان چون دستمان کوتاه شده می‌دانیم چه خبر است و حالا دارند نشانمان می‌دهند. ما می‌دانیم این « أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ» یعنی چه، « نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ » یعنی چه، یک آیه ختم قرآن است یعنی چه. دائم می‌گویند حواستان باشد و به من و شما التماس دعا می‌گویند، حتّی خوبان عالم! لذا قدر بدانیم.