دانش سودمند ازنگاه دین. علم اولین وآخرین
مخاطبان پیام دین.اسلام ومدارا. تساهل وتسامح. دین واخلاق
علم غیب،علم شهودی نیکان.عالم محضر خداست.دوری ازگناه
اسلام ایرانیان . چرا تشیع؟ پیامبر وایرانیان. دانش از اسلام به غرب
خدا شناسی .احدیّت ذات حق، نه واحدیّت . متکثر به ربوبیّت واحد. وجه الله
انسان.تصرفات انسان در هستی.کلمه در قرآن.ارزش انسان.راه خلیفه خدا شدنعدل . نبوت . امامت
توحید . معاد . ترس از مرگ؟ اسماء الحسنی
نبوت ؛ امامت عدل امامت : موضوعات قرآنی
تربیتی اخلاقی اجتماعی : موضوعات قرآنی
تفاوت اسلام و ایمان ! مراتب ایمان
اصول دین
فروع دین
روز وعده داده شده
قُلِ اللّٰهُ یُحْیِیکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یَجْمَعُکُمْ إِلىٰ یَوْمِ الْقِیٰامَةِ لاٰ رَیْبَ فِیهِ وَ لٰکِنَّ أَکْثَرَ النّٰاسِ لاٰ یَعْلَمُونَ 26جاثیه
به پاسخ چنین گوى اندر جواب به میدان بزن نیز گوى خطاب
بمیراند و زنده سازد خدا سپس جمع سازد به روز جزا
به روز قیامت که دور از گمان بخواهد رسیدن بدور زمان
ولى اکثر خلق آگه نیند که در زندگانى به غفلت زیند
وَ أَنَّ السَّاعَةَ آتِیَةٌ لا رَیْبَ فیها وَ أَنَّ اللَّهَ یَبْعَثُ مَنْ فِی الْقُبُورِ (حج7)
زمان قیامت بیاید فرا که هرگز در آن نیست شکى روا
برانگیزد او مردگان را ز گور مپندار هنگام آن هست دور
.یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا وَلَا یَغُرَّنَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ
الا مردمان وعدۀ کردگار فاطر 5 بود حق، نباشید مغرور و خوار
نگردید مغرور دنیاى پست نباشید با زیورش هم نشست
مبادا که شیطان ز آیین راست برد سوى راهى که یکسر خطاست
رستاخیز
وَ یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَی الْأَرْضَ بارِزَةً وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً (کهف 47)
یکى روز خواهد رسیدن چنین بجنبند کهسارها بر زمین
زمین را ببینى در آن روز چند که خود صاف باشد نه پست و بلند
بگردند محشور خود از قبور همه حاضر آیند اندر حضور
یَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلکَ حَشْرٌ عَلَیْنَا یَسِیرٌ (ق 44)
بسرعت شکافد زمین ناگهان ز بس کرده در خویشتن تن نهان
بلى حشر مردم به روز شمار چه آسان بود بهر پروردگار
روز قیامت
اللَّهُ یَحْکُمُ بَیْنَکُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ فیما کُنْتُمْ فیهِ تَخْتَلِفُونَ (حج 69)
کند حکم روز قیامت خدا ببینند مردم یکایک سزا
در آنچه فکندید خود اختلاف بجستید راه نزاع و خلاف ..
یَوْمَ تَبْیَضُّ وُجُوهٌ وَ تَسْوَدُّ وُجُوهٌ فَأَمَّا الَّذِینَ اسْوَدَّتْ وُجُوهُهُمْ أَکَفَرْتُمْ بَعْدَ إِیمَانِکُمْ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (آل عمران106)
یکى روز آید که گردد پدید گروهى سیه رو و جمعى سپید
سیه رویها را رسد سرزنش بگویند اى مردم بَدمنش
چرا بازگشتید وز چه سبب پس از آنکه گشتید مؤمن به رب
پس اکنون عذاب خدا را چشید گرانى قهر خدا را کشید
سزاوار آن کفر و عصیان خویش که در راه دنیا گرفتید پیش
وَ لَوْ تَرىٰ إِذْ وُقِفُوا عَلىٰ رَبِّهِمْ قٰالَ أَ لَیْسَ هٰذٰا بِالْحَقِّ قٰالُوا بَلىٰ وَ رَبِّنٰا قٰالَ فَذُوقُوا الْعَذٰابَ بِمٰا کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (انعام 30)
در آن دم که در پیشگاه خدا به پاایستند از براى جزا
خداوند سازد بر آنها خطاب که آیا نبُد راست روز حساب
در آن لحظه آن مردم تیره بخت ببینى که دارند بس روز سخت
بگویند بر ایزد خود قسم که اینها همه راست بودست هم
خداوند راند عقابى شدید کنون کیفر کار خود را چشید
روز حساب
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ انبیاء 1
سر آغاز گفتار نام خــــــداست که رحمتگر و مهربان خلق راست
بگردیده نزدیک روز حساب ولى غافلانند ز آن روى تاب
إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُمْ . ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ (غاشیه)
بدین سان چو دور جهان درگذشت نمایند بر سوى ما بازگشت
پس آنگاه بر عهدۀ ما بود سزاى عملهاى نیکو و بد
سنجش اعمال
وَ مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُولَئِکَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِمَا کَانُوا بِآیَاتِنَا یَظْلِمُونَ اعراف9
هرآن کس که میزان او در نسق سبک شد، بود بر زیان مستحق
که آنها به آیات پروردگار همى ظلم کردند بس آشکار
فَأَمَّا مَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِینُهُ فَهُوَ فِی عِیشَةٍ رَاضِیَةٍ سوره قارعه
در آن روز هرکس به میزان حق ورا کفه سنگین بود در طبق
بهشت است بهر وى آراسته پس او هست در عیش دلخواسته
وَ أَمَّا مَنْ خَفَّتْ مَوَازِینُهُ فَأُمُّهُ هَاوِیَةٌ
سبک گشت اعمال هرکس دگر به هاویه افتد به قعر سقر
نامه اعمال
فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ بِیَمینِهِ . فَسَوْفَ یُحَاسَبُ حِسَابًا یَسِیرًا (انشقاق 8-7)
به هرکس در آن روز در دست راست رسد کارنامه به میل و بخواست
چه آسان شود کار او در حساب که او مى رهد از عذاب و عقاب
وَ أَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ فَسَوْفَ یَدْعُو ثُبُورًا (انشقاق 10-11)
ولى آن کسى کو خود از پشت سر ستاند همى نامه اش را دگر
به حسرت کند ناله و زجر و آه که در ورطۀ درد گشته تباه
گواهى اعضا
الْیَوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَ تُکَلِّمُنَا أَیْدِیهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا کَانُوا یَکْسِبُونَ یس 65
ببندیم کفار را چون دهن بیاید خود از دستهاشان سخن
بگردند پاهایشان هم گواه که گامى نهادند خود در چه راه
یَوْمَ تَشْهَدُ عَلَیْهِمْ أَلْسِنَتُهُمْ وَ أَیْدیهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ بِما کانُوا یَعْمَلُونَ (نور 24)
بترسند از آن روز کاید ز راه که گردند بر کار آنها گواه
همه عضوهاى بدن پا و دست زبانى که با آن سخنها زدست
پاداش پرهیزکاران
إِنَّ لِلْمُتَّقِینَ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتِ النَّعِیمِ (قلم 34)
نصیب است بر خیل پرهیزکار بهشت پر از نعمت کردگار
وَ سِیقَ الَّذِینَ اتَّقَوْا رَبَّهُمْ إِلَى الْجَنَّةِ زُمَرًا حَتَّى إِذَا جَاءُوهَا وَ فُتِحَتْ أَبْوَابُهَا وَ قَالَ لَهُمْ خَزَنَتُهَا سَلَامٌ عَلَیْکُمْ طِبْتُمْ فَادْخُلُوهَا خَالِدِینَ (زمر 73)
بخواهند آورد سوى بهشت همه مردم صالح خوش سرشت
گشادست درهاى جنت تمام بگویند بادا شما را سلام
که عیش ابد شد نصیب شما بیابید جاوید در آن بقا
سزاى ناسپاسان
فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا وَلَنْ تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِی وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْکَافِرِینَ
گر این کار نامد ز دست شما بقره 24 که هرگز نباشید برآن سزا
بترسید زان آتش پُرفروز که خود سوختش در همه شام و روز
بود سنگ خارا و مردان پست که از بهر کفار آماده هست
قِیلَ ادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِینَ فِیهَا فَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَکَبِّرِینَ (زمر 72)
ز هر سوى خیزد ندائى دگر ز هر در، درآئید، اندر سقر
بجویید جاوید از آن نشان که بد منزلى هست بر سرکشان
بهشت و اهل آن
وَ أَمَّا مَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ وَ نَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى نازعات20
هرآنکس بترسید ازکردگار خوداز شوکت و عزپروردگار خودش رابفرمود نهى از هوا
وَ بَشِّرِ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ کُلَّما رُزِقُوا مِنْها مِنْ ثَمَرَةٍ رِزْقاً قالُوا هذَا الَّذی رُزِقْنا مِنْ قَبْلُ وَ أُتُوا بِهِ مُتَشابِهاً وَ لَهُمْ فیها أَزْواجٌ مُطَهَّرَةٌ وَ هُمْ فیها خالِدُونَ (بقره 25)
بشارت بده اى رسول آشکار به شایسته مردان نیکوشعار
که مأواى آنهاست باغ جنان که جویست زیر درختان آن
چو گردند از میوه اش بهره مند بدین سان نداى سخن سر دهند
که این میوه هائى که اکنون به کام بیابیم در باغ جنت مدام
همان میوه هائیست کایام پیش بخوردیم در زندگانى خویش
فروع دین 1. نماز
با وجود پاکی دل چرا باید نماز بخوانیم؟
پاسخ اول: یکی از صفات خدا متعال، حکیم است؛ یعنی هیچ کاری را بدون حکمت انجام نمیدهد اینکه خداوند نماز را واجب کرده با اینکه می توانست به صرف راز و نیاز اکتفا کند حتماً دلیلی و حکمتی داشته که او با علم و تدبیر بی نهایتش از آن اطلاع دارد؛ چون اگر این گونه نباشد باید نعوذ باللّه بگوییم خداوند در واجب کردن نماز، کار عبث و بیهوده ای انجام داده. پس، از حکیم بودن خداوند می فهمیم که در وجوب و اقامه نماز فایده ها و آثار بسیار زیادی وجود دارد که چیزی جای آن را نمی گیرد.
پاسخ دوم: یکی از علتهای تشریع احکام از طرف خداوند بر بندگانش، امتحان کردن آنهاست. خداوند از بین بندگان، آنان را که روحیه اطاعت کامل دارند بر می گزیند و آنان که بی چون و چرا به فرمانهای خدایشان عمل می کنند در امتحان اطاعت از خدا نمره قبولی می گیرند. پس یکی از علل واجب شدن نماز این است که خداوند قصد داشته است که با این دستور بندگانش را بیازماید تا معلوم شود چه کسی راز و نیاز خود با خدا را به همان صورت که خداوند فرموده انجام می دهد و چه کسی سرپیچی می کند؛ تا هر دو به پاداش و جزای عملشان برسند.
پاسخ سوم: می پرسیم: پاکی دل یعنی چه؟ اگر بگویید: به معنای این است که انسان در دل خود نسبت به همه کس و همه چیز حسن ظن داشته باشد و دلش آلوده به نیتهای پلید و زشت نباشد؛ می گوییم: پاکی دل به این معنا ـ یا به هر معنای دیگری ـ وقتی می تواند جای نماز را بگیرد و ما را از خواندن نماز بی نیاز کند که تمام فایده ها و آثار و حکمتهایی را که در نماز وجود دارد دارا باشد؛ آیا پاکی دل چنین جامعیتی دارد؟ به راستی چرا باید نماز خواند؟ این سوالی است که خیلی ها به آن دچارند حتی نمازخوانها! عبادت، وسیله تکامل و سعادت ماست .
و دستور خداوند به نماز، نوعی لطف و رحمت و راهنمایی است که ما را به کمال می رساند. مثلا وقتی پدر و مادر، فرزندشان را به درس خواندن تشویق کرده و یا وادار می کنند، به سود خود فرزند است و سعادت او را می خواهند و این امر از روی محبت به فرزند است . به درس خواندن او نیازی ندارند. آیات و روایات، فلسفه و حکمت تشریع نماز را چنین بیان کرده اند:
1- یاد خدا : نماز را برپا دار تا به یاد من باشی وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی. (طه 14)
مرا کن پرستش به راز و نیاز به پا دار اینک ز بهرم نماز .
2- بازداشتن از گناه و زشتیها : انسان را در دنیات از زشتیها و گناه بازمی دارد إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ ؛ (عنکبوت 45)
باز دارد نماز مردم را از پلیدى و از گناه و خطا
3- پاکیزگی روح : (فاطر 18) إِنَّمٰا تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ أَقٰامُوا الصَّلاٰةَ وَ مَنْ تَزَکّٰى فَإِنَّمٰا یَتَزَکّٰى لِنَفْسِهِ وَ إِلَى اللّٰهِ الْمَصِیرُ
همانا کسى را تو اى مصطفى توانى کنى معتقد بر خدا
که پنهان بترسد ز پروردگار نمازش به پادارد او برقرار
هرآن کس که خود را منزه نمود به خوشبختى خویشتن برفزود
که هرچه به دنیا بود برقرار بود بازگشتش سوى کردگار
4- یاری جستن از نماز در مسیر تکامل : بقره 45 وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلَاةِ وَ إِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِینَ
همانا از آن ایزد بى نیاز بجوئید یارى به صبر و نماز
که کاریست دشوار، جز بر کسى که همواره ترسد از ایزد بسى
5- پاک شدن از کبر و غرور : حضرت فاطمه سلام الله علیها الصَّلاهَ تَنْزیهاً لَکُمْ مِنَ الْکِبْرِ،
6- رستگاری : قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلاتِهِمْ خاشِعُونَ
همه مؤمنان به پروردگار . بگشتند فیروز و هم رستگار . هستند خاشع به وقت نماز
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) : نقش نمازهای پنج گانه برای امت من همانند نهر آب زلالی است که از مقابل خانه آنان می گذرد، اگر کسی روزانه پنج بار در این نهر شستشو کند، آیا به گمان شما باز هم بر بدن او آلودگی و پلیدی خواهد ماند؟
امام باقر علیه السلام می فرماید: هنگامی که نمازگزار به سمت قبله برای نماز می ایستد، خداوند رحمان و رحیم به او توجه ویژه می کند. نماز روزانه انسان، اظهار تشکر و سپاس دائمی او از این همه نعمت و خوبیهایی است که خداوند به او داده و نیز ثناگویی و تمجید انسان از این همه زیبایی و عظمت است که خداوند متعال دارد. انسان در حال نماز با خدای خود نجوا و گفتگو می کند و اگر انسان لذت این گفتگو را بچشد، هیچ گاه از حال نماز خارج نمی شود.
نماز و قرآن
تجارت پر سود : (فاطر29) إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ
قرائت کنان کتاب خدا که آرند نیکونمازى به جا
ز رزقى که دادست رب جهان نمایند انفاق فاش و نهان
بکردند سودا به امید سود که هرگز زیان و زوالش نبود
یکى از صفات متقین اقامه نماز است : (بقره3) الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ
کسانى که دارند ایمان به غیب نمازى بخوانند «عارى ز عیب»
ز رزقى که ایزد بر ایشان نهاد نمایند انفاق و بخشش زیاد
نماز، خصلت مؤمنین : (توبه71) وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولَئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ
همه مؤمنان مرد و زن سربه سر کنون دوست باشند با همدگر
نمایند وادار بر کار نیک از اعمال بد بازدارند لیک
به رغبت بخوانند دائم صلات ببخشند از ثروت خود زکات
اطاعت کنند از خدا و رسول نمایند احکام دین را قبول
بر آنها رسد رحمت کردگار که یزدان عزیزست و با اقتدار
نماز یکى از اصول نیکى هاست : (بقره177) لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَلَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ ...... وَ أَقَامَ الصَّلَاةَ وَ آتَى الزَّکَاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا
نباشد چنین کار، کارى نکوى که بر مشرق و مغرب آرید روى
و لیکن در این است نیکى نهان که کس رو کند بر خداى جهان
.....
بخواند همیشه، به هرجا صلات به بیچارگان نیز بخشد زکات
به عهدى که بسته است سازد وفا شکیبا و صابر بود در بلا
مستمر یاد خدا بودن : احزاب 41و42 یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثِیرًا . وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصِیلًا
الا مؤمنان به پروردگار نمایید ذکر خدا بى شمار
بخوانید او را به هر صبح و شام پرستید او را به شورى تمام
دل بستن به خدا : (مزمل 8) وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا
شب و روز یزدان خود یاد کن بناى دل از ذکرش آباد کن
نماز و شکرگزارى : انا اعطیناک الکوثر فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ
. تو هم پس به شکرانه مى خوان نماز براى خدایت بکن ذبح باز
نماز و عدالت اجتماعى : (اعراف29) قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَ أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمٰا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ
بگوى اى پیمبر که یزدان راد شما را کند امر بر عدل و داد
چو خواهید رو بر عبادت برید فقط روى بر سوى او آورید
به اخلاص خوانید یکتا خدا نورزید نیرنگ و روى و ریا
همان سان که یزدان به روز نخست بفرمودتان خلق، کردى درست
همین گونه هم باز، فرجام کار نمایید رجعت به پروردگار
پاداش نماز : وَ الَّذِینَ یُمَسِّکُونَ بِالْکِتَابِ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ
کسانى که بر این کتاب وزین اعراف170 تمسک بجستند در امر دین
نمازى مداوم به پاداشتند دل خود در این راه بگذاشتند
همانا بیابند اجرى تمام که بودند صادق به گیتى مدام
کجا گشت ضایع ز پروردگار همه اجر افراد شایسته کار؟
نماز و آیین مستقیم : (بینه 5) وَ مَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَ یُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکَاةَ وَ ذَلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ
مؤمنان و یقین نمل2) همان کسانى که نماز را بر پا مى دارند و زکات را ادا مى کنند و به آخرت یقین دارند الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ و َهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ
کسانى که خوانند دائم نماز زکاتى بداده بر اهل نیاز
بیاورده ایمان به روز شمار یقین کرده کامل به دار القرار
بر پا داشتن نماز یکى از برنامه هاى اولوا الالباب : (رعد22) وَ الَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً وَ یَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولَئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ
بگیرند راه صبورى به پیش که خشنود یابند یزدان خویش
بدارند بر پاى دائم نماز به خاکش بمالند روى نیاز
ز رزقى که دارند بخشند از آنچه خود آشکارا بود یا نهان
بر ایشان اگر بد ز مردم رسد نمایند نیکى به پاداش بد
چنین مردُمانند خوش عاقبت بیابند منزلگهى با سعت
نماز یکى از نشانه هاى ایمان : (ابراهیم 31) قُلْ لِعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ یُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً
بگو اى محمد (ص) به خیل عباد که دارند ایمان به رب معاد
که بر پاى دارند دائم نماز بسایند صورت به خاک نیاز
ز رزقى که یابند از کردگار ببخشند پنهان و در آشکار
همى پیشتر ز آنکه آید فرا یکى روز بر امر یکتا خدا
که دیگر نه چیزى خریدن توان نه سودى کند دوستى آن زمان
نماز و صفات مؤ منان و مجاهدان : (توبه112) التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ
کسانى که برگشته اند از گناه پرستش نمایان یکتا اله
کسانى که حق را بدارند پاس بگویند حق را ثنا و سپاس
همان روزه داران و هم خاشعان که اندر نمازند از خاضعان
همان آمران به معروف و خوب هم آنها که سازند منع از عیوب
همان حافظان حدود خدا که آرند احکام دین را به جا
همه مؤمنانند و تو، اى رسول بر آنها بشارت بده بر قبول
(بده مژده بر اینکه روز حساب فراوان بیابند اجر و ثواب)
پاداش نمازگزاران : بقره 277 إِنَّ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ
کسانى که هستند مؤمن به رب نمایند کار نکو در طلب
به رغبت بدارند برپا صلات ببخشند بر بینوایان زکات
بر آنها بود پیش پروردگار بسى اجر نیکو ز شایسته کار
ندارند ترسى خود از سرگذشت نباشند ناراحت از آنچه گشت
درجات نماز گزاران : انفال 4 الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ؛ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ
به تحقیق این مردمان مؤمنند به یکتا خداوند خود موقنند
چه والامقامند نزد خدا بر آنهاست آمرزش حق روا
بیابند روزى و رزق نکو به باغ بهشت عدن روبرو
نماز و غفلت سوره ماعون فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ . الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ
پس اى واى بر آنکه خواند نماز ولى هست غافل ز ذکر و نیاز
2. روزه
روزه تنها ترک خوراک و آب نیست، بلکه روزه شرعی و حقیقی و قانونمند اسلامی همان روزه‌ای است که به اضافه ترک آب و غذا، یک انقلاب درونی که سازندگی دارد در شخص روزه‌دار ایجاد گردد و خود را از هر نوع آلودگی و گناه دور سازد. و به عبارت دیگر روزه‌ای همراه با ترک غذا و آب از تمام گناهان، نافرمانی‌ها، آزارها و... دست بشوید و تمام اعضای او روزه‌دار باشد، چنین روزه‌ای مقبول درگاه حق‌تعالی قرار می‌گیرد، و ثواب بی‌نهایت برای روزه‌دار محقق می‌گردد.
بنابراین روزه حقیقی روزه‌ای است که بازدارنده و سازندگی داشته باشد و چنین روزه‌ای که سازندگی دارد، ثواب و پاداش بسیاری دارد.
رمضان بهار عمر و بهترین فرصت مناسب برای اصلاح خود و جامعه اسلامی است که کلیه مکلفان به طور مشترک به عبادت روزه مشغول و برای کسب معنویات و جبران گذشته بسیج و هماهنگ می‌شوند، مسلمانی که نسبت به رمضان دید منفی داشته باشد و از برنامه‌های ویژه این ماه پر خیر و برکت فاصله بگیرد و حتی با کمال جرأت در انظار عمومی تظاهر به روزه‌خواری کند، مثل اینکه به زبان حال خود می‌گوید: ای ملت مسلمان من از شما جدا و بی‌زار گشته‌ام و با این شعار ننگین علیه خود اعلام جنایت و جرم میکند. این امر مستوجب تعزیر و عقوبت است.
روزه در ادیان گذشته : بقره 183 یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ
الا اهل باور به یکتا خدا شده روزه واجب کنون بر شما
همان سان که بر سایر مؤمنان که بودند زین پیش اندر جهان
بشد واجب این امر از کردگار بُوَد آنکه گردید پرهیزکار
از تورات و انجیل فعلى نیز برمى آید که روزه در میان یهود و نصارى بوده، و اقوام و ملل دیگر هنگام مواجه شدن با غم و اندوه روزه مى گرفته اند. روزه در تمام اوقات، در میان هر طائفه و هر ملت و مذهب، در موقع ورود اندوه و زحمت غیر مترقبه، معمول بوده است (قاموس کتاب مقدس ص427)و نیز از تورات برمى آید که حضرت موسى 40روز روزه داشته ؛ چنانکه مى خوانیم که حضرتش فرمود: "هنگامی که به کوه طور برآمدم تا لوح هاى سنگى، یعنى لوح هاى عهدى که خداوند با شما بست، را تحویل بگیرم، در آنجا 40روز و 40شب ماندم و نه نان خوردم و نه آب نوشیدم (تورات سفر تثنیه، فصل9، شماره9) (تفسیر نمونه ج۱ ص۶۳۲) همچنین از انجیل لوقا نیز برمی‌آید که حواریون مسیح نیز روزه می‌گرفتند (انجیل لوقا ب۵ ش۳۵۳۳)
رسول خدا صلى الله علیه و آله: الصَّومُ لى وَ اَنَا اَجزى بِه روزه براى من است و من آن را پاداش مى‌دهم.
اهمیّت روزه به قدرى است که در روایات پاداش بسیارى از عبادات را همچون پاداش روزه دانسته‌اند هرچند که روزه بر امّت‌هاى پیشین نیز واجب بوده، ولى روزه‌ى ماه رمضان، مخصوص انبیا بوده و در امّت اسلامى، روزه رمضان بر همه واجب شده است. رسول خدا : براى هر چیز زکاتى است و زکات بدنها، روزه است
آثار و برکات روزه تقوا و خداترسى، در ظاهر و باطن، مهمترین اثر روزه است.
روزه، یگانه عبادت مخفى است. نماز، حج، جهاد، زکات و خمس را مردم مى‌بینند، امّا روزه دیدنى نیست . روزه، اراده انسان را تقویت مى‌کند. کسى که یک ماه نان و آب و همسر خود را کنار گذاشت، مى‌تواند نسبت به مال و ناموس دیگران خود را کنترل کند. روزه، باعث تقویت عاطفه است. کسى که یک ماه مزه‌ى گرسنگى را چشید، درد آشنا مى‌شود و رنج گرسنگان را احساس و درک مى‌کند. رسول خدا صلى الله علیه و آله : روزه، نصف صبر است.
انواع روزه : روزه‌ى مردمان عادّى، همان خوددارى از خوردن و آشامیدن، امّا در روزه خواص علاوه بر اجتناب از مفطرات، اجتناب از گناهان نیز لازم است، و روزه‌ى خاصّ‌الخاص، علاوه بر اجتناب از مفطرات و پرهیز از گناهان، خالى بودن دل از غیر خداست. عرفا می‌گویند که روزه باطنی هم داریم و آن این است که ذهن انسان به گناه متمایل نشود و روحش آلوده به مسائل مَنهی و شَهَوی نشود. روزه، انسان را شبیه فرشتگان مى‌کند، فرشتگانى که از خوردن و آشامیدن و شهوت دورند
عذر روزه خواری : بقره 184 و 185 أَیّٰاماً مَعْدُودٰاتٍ فَمَنْ کٰانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیّٰامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَةٌ طَعٰامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ
بگیرید روزه به معلوم ماه که گشته مشخص ز یکتا اله
همى هست معدود ایام آن کسى کو مریض است در آن زمان
و گرچند روزیست اندر سفر به تعداد آنها ز ماه دگر
بباید که او روزه گیرد تمام چه باشد جدا و چه باشد مدام
هرآن کس که روزه بر او گشته شاق چو گیرد شود طاقتش جمله طاق
دهد جاى روزه به مسکین طعام بدان حد که معمول باشد مرام
اگر هم دهد بیش بهتر بود ورا اجر این کار افزون شود
اگر روزه گیرید خود بهترست بدانید نفعى به روزه دَرَست
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّةَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ
بود ماه روزه همان نیک ماه که قرآن فرستاد یکتا اله
که سازد هدایت عموم بشر نماید جدا راه نیکو ز شرّ
چو خود ماه روزه بیاید ز راه هرآن کس که دریافت آن نیک ماه
بباید که خود روزه گیرد، مگر کسى کو مریض است یا در سفر
به تعداد روزى که خوردست حال همى روزه گیرد به ایام سال
خداوند آسان بگیرد نه سخت که باشید در طاعت آسوده بخت
بباید که سى روز کامل کنید چه ایام دیگر چه ماه سعید
خدا را نمائید پیوسته یاد که راه هدایت شما را گشاد
سزد آنکه گویید او را سپاس چنین لطف و نعمت بدارید پاس
صفات روزه داران : احزاب35 إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمٰاتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنٰاتِ وَ الْقٰانِتِینَ وَ الْقٰانِتٰاتِ وَ الصّٰادِقِینَ وَ الصّٰادِقٰاتِ وَ الصّٰابِرِینَ وَ الصّٰابِرٰاتِ وَ الْخٰاشِعِینَ وَ الْخٰاشِعٰاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقٰاتِ وَ الصّٰائِمِینَ وَ الصّٰائِمٰاتِ وَ الْحٰافِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحٰافِظٰاتِ وَ الذّٰاکِرِینَ اللّٰهَ کَثِیراً وَ الذّٰاکِرٰاتِ أَعَدَّ اللّٰهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِیماً
به آن کس که تسلیم امر خداست به آن کس که مؤمن برآن کبریاست
به آنان که طاعت کنند و دعا عبادت نمایند دور از ریا
به آنان که دارند صدق بیان نیارند جز راستى بر زبان
بر آن کس که صابر بود در بلا به آنان که دارند ترس از خدا
به آن خیرخواهان مسکین نواز که یارى نمایند اهل نیاز
برآن روزه داران پرهیزکار که هستند مشتاق پروردگار
به آنان که دارند حجبى تمام همه پاک دامن بدور از حرام
به آنان که بسیار سازند یاد یگانه کسى را که هستى بداد
از ایزد بر آنهاست اجرى عظیم ببینند آمرزش از آن کریم
- توسل گرفتن از نماز و روزه : بقره 45 وَ اسْتَعینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکَبیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخاشِعینَ
همانا از آن ایزد بى نیاز بجوئید یارى به صبر و نماز
که کاریست دشوار، جز بر کسى که همواره ترسد از ایزد بسى
3 ، 4. زکات و خمس
خمس یکی از فرائضی است که قرآن کریم، ایمان را با آن پیوند زده و در کنار جهاد قرار داده وَ اعلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَیْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبَى و الیَتَامَى و الْمَسَاکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ إِن کُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَ مَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا یَومَ الْفُرْقَانِ یَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَ اللّهُ عَلَى کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ (انفال41)
بدانید اى مؤمنان ز آنچه هست که آید شما را غنیمت بدست
بود خمس آن از خداى نکو ز پیغمبرست و ز خویشان او
رسد بر یتیمان و شخص فقیر بر آن کس که در راه شد ناگزیر
چو دارید ایمان به یکتا خدا بر آنچه که فرمود بر مصطفى
بباید ز حکم غنیمت کنون اطاعت نمایید بى چندوچون
که یزدان تواناست بر هرچه هست به هر چیز بر قدرت آورده دست
اقتصاد اسلامی و هر اقتصاد دیگر بر مجموعه ای از مالیات ها استوار است که یکی از آنها که مهم ترین هم هست خمس است و بعد زکات، کفارات و .....
خمس در اسلام ثابت و قطعی است این مالیات ها اموالی هستند که اقتصاد اسلامی بر پایه آنها استوار است؛ و این مالیات در واقع از نظر عقلا یک مالیات عجیب و غیر عقلایی نیست و عقلا در برخی کشورها مالیاتی دارند که گفته میشود میزان این مالیات به اندازه خمس است که البته این برای ما مهم نیست، بلکه مهم آن است که خمس در اسلام ثابت و قطعی است و در این مساله میان مسلمانان اختلافی نیست و اگر اختلافی باشد در جزئیات است. از جمله تفاصیل مورد اختلاف خمس، مساله غنیمت است که آیا خمس غنیمت مخصوص غنایم جنگ است یا این مالیات در مساحت گسترده تری واجب است؟
انسان در پایان سال و پس از خرید مایحتاج خود نگاه میکند چیزی برایش مانده یا نمانده؟ اگر نمانده که خمس بر او واجب نیست اما اگر چیزی برایش مانده باشد، این باقی مانده را که در اصطلاح باقیمانده و مازاد خرجی و درآمد مینامند، مشمول خمس می شود یعنی مالی که از مخارج زندگی او اضافه آمده، هرچه خواسته در زندگی خود خرج خوردن و پوشیدن و سفر و مداوا و ... کرده و در نهایت سال این مقدار اضافه آمده است.
امامیه می‌گویند خمس این مازاد، بر شخص واجب است. قسمت مهم بحث مؤونه مازاد است و بر این اساس این سؤال پیش می آید که دلیل ثبوت خمس در مازاد مؤونه چیست؟ برخی رسانه ها در این زمینه شیطنت میکنند. آنها نمیخواهند بگویند خمس اصلا وجود ندارد نه این انکار حکم قرآن است. نمیخواهند بگویند غنیمت جنگ خمس ندارد بلکه منظور آنها این است که خمسی که شما امامیه دارید (یعنی خمس مازاد مؤونه) هیچ اصل و اساسی ندارد و هیچ روایت صحیحی بر این مطلب دلالت ندارد.
دلایل وجوب خمس : دلیل اول از ادله ثبوت خمس در مؤونه مازاد، آیه خمس است. جواب اشکال در تفاوت کلمه غنیمت و ماده غنِم یغنُمُ است. اگر کلمه غنیمة آمده بود بعید نبود که منصرف به غنیمت جنگ باشد اما آیه شریفه از کلمه غنیمة استفاده نکرده و از واژه غنمتم استفاده کرده به صیغه ماضی. هنگامی که به لغت مراجعه میکنیم این واژه، مخصوص غنیمت جنگ نیست بلکه به معنی استفاده و کسب یک چیز است خواه بدون زحمت یا با زحمت اندک. استعمال های عادی ما هم به همین شکل است. میگوییم غنمت فلان شیء یعنی بدون زحمت و به آسانی به آن دست یافتم . پس اگر انصراف مقبول باشد در کلمه غنیمة است نه در کلمه غنم و غنمتم و در آیه کریمه هم کلمه غنمتم آمده و بر این اساس به اطلاق غنمتم تمسک میکنیم و مقتضای اطلاق هم شمول هر فایده است
خواه با جنگ به دست آمده باشد یا غیر جنگ مانند مؤونه مازاد. پس دلیل اول ما امامیه در ثبوت خمس در مؤونه مازاد، اطلاق آیه خمس است به بیانی که گفته شد.
زکات مهمترین واجب مالی دینی است که مورد قبول تمام مسلمانان در همه زمان‌ها بوده و از ضروریات اسلام به شمار می‌رود و انکار کننده آن اگر با علم به ضرورت لازمه آن به انکار خدا و پیامبر باشد مرتد می‌گردد در قرآن زکات در ردیف نماز آمده و به آن امر شده است .
زکوه از صفات مومنان
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ ﴿١﴾ ... وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاةِ فَاعِلُونَ ﴿٤﴾
همه مؤمنان به پروردگار بگشتند فیروز و هم رستگار
چو هستند زنده به دور حیات ببخشند از ثروت خود زکات
وَ أَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکَعُوا مَعَ الرَّاکِعینَ بقره 43
بخوانید در هر زمانى صلات ببخشید بر بینوایان زکات
به همراه مردان ایزدشناس بدارید حق را ثنا و سپاس
وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ بقره 110
بخوانید از بهر ایزد صلات ببخشید بر بینوایان زکات
بدانید هرچه فرستید پیش بیابید نزد خداوند خویش
همانا که آگه بود کردگار به هرچه نمائید در فعل و کار
وَ مَا آتَیْتُمْ مِنْ رِبًا لِیَرْبُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یَرْبُو عِنْدَ اللَّهِ وَ مَا آتَیْتُمْ مِنْ زَکَاةٍ تُرِیدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ (روم 39)
اگر کس ربائى به مردم بداد که مالش از این کار گردد زیاد
کسى کاینچنین کرد کارى خطا نسازد فزون مال او را خدا
زکاتى که بر شوق یزدان دهید همان خوان که بهر فقیران نهید
مضاعف شود اجر آن چند بار فزون مى کند مال را کردگار
5. حج
یکى از عبادتهاى بزرگ اسلامى حج است حج یک عبادت دسته جمعى است، این نوع عبادت علاوه بر این که پیوند استوارى میان بنده و خدا به وجود مىآورد، مى‌تواند از جهات گوناگونى مبدأ اثرات سودمند و ارزندهاى در اجتماع اسلامى باشد زیرا : . اولا: یک چنین عبادت دسته جمعى که با تجرد کامل و وارستگى مطلق، تنها با پوشیدن دو قطعه پارچه ساده آغاز مىگردد، نشانه مساوات بندگان الهى در پیشگاه اوست و این یکى از آمال بزرگ انسانى است که روزى انسانهاى جهان عوامل برتریهاى موهوم را مانند نژاد، رنگ و ثروت را کنار گذارده، همگى خود را در برابر خدا مساوى و برابر بدانند. عمل حج از عبادتهایى است که به این هدف تحقق مى بخشد و موجب مى‌شود که افراد با ایمان امتیازات اجتماعى را وسیله برترى خود ندانند .
ثانیا: چنین اجتماع عظیمى که اعضاى آن را نمایندگان واقعى ملتهاى مسلمان جهان تشکیل مىدهد، کنگره بزرگ سالانه مسلمانان دنیا محسوب مىگردد که در هر سال در این سرزمین مقدس برگزار مى‌شود. کلمه حج و عناوین مناسک حج خود گویای محتوای والای این فریضه الهی پر راز و رمز و آکنده از اشاره و کنایه است. حج این لفظ کوتاه و خوش آهنگ که به معنای آهنگ و عزم و تصمیم است، معنایی به بلندای تاریخ معنوی بشر دارد تاریخ معنوی‌ای که نظام بخش زندگی اجتماعی - سیاسی جامعه انسانی بر محور حق و عدل است. حج که در یک نگرش کلی از عناصر تامل و تدبر و تفکر و حرکت و تلاش و پیکار ترکیب یافته، دارای اشاراتی جامع و فراگیر به سنن جاری پروردگار در تکوین و تشریع است . زبان حج، زبان سمبولیک است و اعمال آن حکایتگر و تجسم بخش تاریخ انبیا و نشان دنیا و نشان آخرت می‌باشد .
حج این فریضه رمزوار و اشارت شعار، از زوایای گوناگون و با دیدهای متفاوت از لحاظ فردی و اجتماعی، عبادی و سیاسی، اجتماعی و نظامی و بین‌المللی و جهانی مورد بحث و تحلیل قرار گرفته است که پاره‌ای نسبتا جامع و پاره‌ای تک بعدی است. پیامبر اکرم هم به دستور خدای تعالی واقعه غدیر را در چنین مراسمی و در سرزمین وحی ابلاغ به امر نمودند و کنگره حج جهت حوادث مهم است .
اسلام از چهارده قرن پیش طرح آن را ریخته و اثرات مطلوبى از آن گرفته است
آیین اسلام یک مشت قوانین اخلاقى و سنن تربیتى که هدفى جز اصلاح روح و روان مردم نداشته باشد نیست، بلکه یک آیین جهانى و جامعى است که به همه شؤون زندگى بشر اعم از اخلاقى، اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و نظامى نظر دارد. از این نظر آورنده اسلام با وضع قوانین سیاسى و دعوت به تشکیل کنگره سالانه در سرزمین مکه، بقا و ابدیت و مصونیت آیین خود را تضمین نموده و اثرات مطلوبى از آن گرفته. متفکران اسلام که در اجتماع مزبور شرکت خواهند داشت، مىتوانند آخرین تحولات اوضاع جهان اسلام را مورد بررسى قرار دهند و پس از گرد آورى اطلاعات دقیق و تبادل نظر، در بهبود وضع مسلمانان بکوشند و سرزمین اسلام را از عوامل ضد آزادى و استقلال پاک سازند و به پیشرفت همه جانبه مسلمانان جهان کمک کنند .
چه اجتماعى سودمندتر از این که مى‌تواند بزرگترین حلقه اتصال میان مسلمانان جهان باشد و سران اسلام را از اوضاع یکدیگر آگاه سازد. این کنگره مى‌تواند به وضع اقتصادى و فرهنگى مسلمانان کمکهاى شایانى بنماید زیرا متفکران و صاحبنظران پس از اداى فریضه حج مىتوانند در محیطى آرام و پر از فضا و معنویت به تبادل افکار بپردازند و در زمینه فرهنگ و اقتصاد اسلام طرحهایى بریزند. کنگره سالانه حج همواره الهامبخش بسیارى از جنبشهاى آزادى خواهى و نهضتهاى عظیم براى گسستن زنجیره هاى ظلم و ستم و تعدى بوده نطفه بسیارى از نهضتهاى اسلامى که براى برانداختن حکومتهاى جور و ستم صورت مىگرفت در ایام حج بسته مىشد. و این سرزمین الهامبخش چنین آزادیهایى بود. نباید هدف اصلی از سفر، تجارت باشد هدف شارع مقدس از اباحه تجارت در حج، رونق بازار مسلمین می باشد.
روحیه استقلال طلبی و عدم وابستگی به بیگانگان را که از اهداف سیاسی اجتماعی حج است حج بعنوان سند گویا و جنبش حرکت آفرین اسلام مایه دوام دین و ایجاد روحیه جمعی بین مسلمانانی است. حج باعث اصلاح اخلاق اجتماعی و تثبیت اخلاق اسلامی در جامعه میشود. یکی از مناسک حج رمی جمرات و سنگ زدن به تندیس شیاطین است زیرا برائت و دور کردن شیطان خالص کردن توحید و ایمان است . امام خمینی(ره) با اهتمام به این اصل، حج را زمان برائت از مشترکین و اعاده حقوق اسلام و معرفی اسلام ناب دانسته اند. حج برای نزدیک شدن و اتصال آنان به صاحب خانه است و حج تنها حرکات و اعمال و لفظ‌ها نیست و با کلام و لفظ و حرکت خشک، انسان به خدا نمی‌رسد
حج کانون معارف الهی است که از آن محتوای سیاست اسلامی را در تمامی زوایای زندگی باید جست‌‌وجو کرد. حج پیام‌آور و ایجاد و مبنای جامعه‌ای به دور از رذایل مادی و معنوی است. حج تجلی و تکرار همه صحنه‌های عشق‌آفرین زندگی یک انسان و یک جامه متکامل در دنیاست.
اجتماع سالانه شرکت کنندگان در این اجتماع بسیار متنوّع هستند از کشورهاى مختلف اسلامى و غیر اسلامى، از نژادهاى مختلف، سیاه و زرد و سفید، عرب و فارس و ترک و دیگر مسلمانان، همه و همه به سمت سرزمین وحى حرکت مى کنند . هنگامى که انسان در مسجدالنّبى و مسجدالحرام در کنار مسلمانهاى دیگر کشورها قرار مى گیرد، که علیرغم تفاوتهاى فراوان در شکل ظاهرى و دیگر جهات، همه به سمت یک قبله نماز مى گزارند، و خداى واحدى را پرستش مى کنند، و بر رسالت پیامبر واحد شهادت مى دهند ، از خوشحالى در پوست خود نمى گنجد. امّا افسوس و صد افسوس که از این اجتماع بزرگ و بى نظیر حساب شده سالانه، بهره گیرى لازم نمى شود، که اگر چنین بود، قطعاً وضع مسلمانان به شکل دیگرى بود.
اهمیت حج از نگاه اسلام حج و انجام مراسم عبادی آن پیشینه‌ای به درازای تاریخ زمین دارد. براساس برخی از روایات، نخستین کسی که کعبه را بنا نهاد و اولین حج گزار، حضرت آدم بود پس از خروج از بهشت، برای جبران گذشته و کمال گرفتن از محضر رب، به راهنمایی فرشته خدا به گزاردن مراسم حج هدایت شد. در روایات اسلامی از حج دیگر پیامبران همچون حضرت نوح، ابراهیم، موسی، یونس، عیسی، داوود و سلیمان نیز سخن به میان آمده است. از سوی دیگر حج یکی از مهمترین فرایض دین مبین اسلام نیز به حساب می آید
فیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَ مَنْ دَخَلَهُ کَانَ آمِنًا وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ مَنْ کَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ (آل عمران 97)
در آن خانه که هست پُرمنزلت نهفته است آیات ربوبیت
مقام خلیل است در آن سراى که بر او ببخشیده یکتا خداى
هرآن کس در آن بیت داخل شود ز هرگونه آزار ایمن بود
بُود حَجِّ واجب به بیت الحرام که مردم بیایند در آن مقام
بود واجب آن را که دارد توان رود موسمِ حج سوى آن مکان
هرآن کس شود کافر این سخن زیانها رساندست بر خویشتن
ز طاعات مردم ز ذکر و نماز همانا که ایزد بود بى نیاز
در تفسیر آیه 72 اسراء وَ مَنْ کَانَ فِی هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِی الْآخِرَةِ أَعْمَى وَ أَضَلُّ سَبِیلًا از امام صادق(علیه السلام) روایت شده که یکی از معانی آیه کسی است که حج واجب خود را پیوسته به تاخیر می‌اندازد تا مرگ او فرا می‌رسد (او در قیامت نابینا خواهد بود).
که هرکس به دنیاست گمراه و کور به عقبى بیابد همین سان حضور . در مقابل برای حج آنچنان پاداشهای عظیمی در روایات اسلامی وارد شده که درباره کمتر عملی دیده میشود. امام صادق(علیه السلام) : کسانیکه حج و عمره به جا آورند میهمان خدا هستند هرچه بخواهند خدا به آنها می‌دهد و هر دعایی کنند به اجابت می‌رسد و اگر درباره کسی شفاعت کنند پذیرفته میشود... و اگر در این راه بمیرند خداوند تمام گناهان آنها را می‌بخشد.
امام خمینی (ره) نیز که حقیقتا احیا گر حج ابراهیمی در چند سده اخیرند توجه ویژه ای به جایگاه و اهمیت مناسک حج دارند. ایشان میفرمایند : فریضه حج در میان فرایض، از ویژگی خاصی برخوردار است و شاید جنبه سیاسی و اجتماعی آن بر جنبه های دیگرش غلبه داشته باشد، با آنکه جنبه عبادیاش نیز ویژگی خاصی دارد . . ایشان همچنین بزرگترین درد جوامع اسلامی را این می دانند که هنوز [مسلمین] فلسفه واقعی بسیاری از احکام الهی را درک نکرده و حج را با آن همه راز و عظمتی که دارد، به صورت یک عبادت خشک و یک حرکت بیحاصل و بی ثمر [می دانند]
یک همچو مجلسهایی که اسلام درست کرد مثل حج هیچ قدرتی نمیتواند درست کند؛ این اجتماعات، اجتماعات سیاسی است. باید در این اجتماعات گویندگان و نویسندگان همه بلاد مسلمین در آنجا مسائل اسلام را مسائل بلاد مسلمین، گرفتاری هایی که دارند، مسلمین از دست کی گرفتاری دارند و آن باید چه بکند، دولت هایی که با مسلمین چه میکنند با او چه بکند کوشش کنند . در خصوص جایگاه حج به عنوان حلال مشکلات مسلمین در حج.... باید بررسی از اوضاع مسلمین در هر سال بشود که در چه حال هستند. این سفر حج برای این مسائل بوده برای قیام ناس بوده، برای این بوده که مسلمین مشکلات مسلمین را درک کنند و در رفعش کوشش کنند.
إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّةَ مُبَارَکًا وَ هُدًى لِلْعَالَمِینَ
براى عبادت نخستین سرا که از بهر مردم بگشته بنا
همان کعبه باشد که بیت خداست همه خلق را سوى او رهنماست
وَ إِذْ بَوَّأْنا لِإِبْراهیمَ مَکانَ الْبَیْتِ أَنْ لا تُشْرِکْ بی شَیْئاً وَ طَهِّرْ بَیْتِیَ لِلطَّائِفینَ وَ الْقائِمینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ حج 26
به یاد آر وقتى که در آن مکان بدادیم بر ابرهیم آشیان
که مشرک نباشد بر آن بحر خیر شریکى برایش نگیرد ز غیر
بر او وحى کردیم این گونه باز که از بهر حجاج و اهل نماز
که بر عابد و ساجد کردگار برو خانه را نیک پاکیزه دار
جَعَلَ اللّٰهُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرٰامَ قِیٰاماً لِلنّٰاسِ وَ الشَّهْرَ الْحَرٰامَ وَ الْهَدْیَ وَ الْقَلاٰئِدَ ذٰلِکَ لِتَعْلَمُوا أَنَّ اللّٰهَ یَعْلَمُ مٰا فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِی الْأَرْضِ وَ أَنَّ اللّٰهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ مائده97
خدا کعبه را کرده بیت الحرام براى نگهبانى از آن مقام
که حرمت بدادست بر چند ماه که از زحمت جنگ دارد نگاه
بدادست قربانیانى قرار نشان دار یا بى نشان در کنار
بدانید این را که رب جهان بود آگه از ارض و هفت آسمان
به هر چیز و هرجا ز بالا و پست خدایست آگه ز هر چیز هست
إِنَّ الصَّفَا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِمَا وَ مَنْ تَطَوَّعَ خَیْرًا فَإِنَّ اللَّهَ شَاکِرٌ عَلِیمٌ بقره 158
بحق سعى در مروه و در صفا بود از رسومات دین خدا
هرآن کس که در بیت یکتا خدا همى حج عمره بیارد به جا
اگر سعى سازد میان جبال گناهى بر او نیست در هیچ حال
هرآن کس که بر سوى نیکى شتافت از اللّٰه پاداش خود را بیافت
خداوند آگاه باشد تمام از آن کس که شکرش نماید مدام
فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ بقره 198
هرآنگه ز عَرْفات گشتید باز به مشعر نمایید راز و نیاز
همیشه نمایید ذکر خدا که او بر شما گشت خود رهنما
چو بودید حیران و گمره ز راه هدایت بفرمود یکتا اله
وَ إِذْ قٰالَ إِبْرٰاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنٰامَ ابراهیم35
به یاد آر وقتى که گفتا خلیل که اى کردگار بزرگ و جلیل
گزیدم کنون مکه را در مکان برایم نما شهرى امن وامان
من و زادگان مرا اى غفور خود از بت پرستى همى دار دور
رَبَّنٰا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوٰادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنٰا لِیُقِیمُوا الصَّلاٰةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّٰاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرٰاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ ابراهیم37
خدایا چو از اهل بیتم چنین نهادم تنى چند در این زمین
زمینى که خشک است و بى آب و کشت چنین گشته این خانه را سرنوشت
که برپاى دارند دائم نماز بسایند صورت به خاک نیاز
کنون قلب دیگر کسان اى خدا به این سو که هستند مایل نما
به آنها تو روزى بده ز آنچه هست به شکرانه شاید برآرند دست
سُبْحٰانَ الَّذِی أَسْرىٰ بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرٰامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِی بٰارَکْنٰا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیٰاتِنٰا إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ اسراء 1
منزه بود آن یگانه ربى که عبد خودش مصطفى را شبى
ز مسجد حرامش بدادى گذر که بر مسجد اقصاء نماید سفر
همان پاک مسجد که هر سوى آن مبارک بگرداند رب جهان
نمایاند آیات خود را به وى سمیع و بصیرست یزدان حى
وَ أَذِّنْ فِی النّٰاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجٰالاً وَ عَلىٰ کُلِّ ضٰامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ حج 27
کن اعلام بر مردمان وقت حج ز هر سو بیایند با صفّ و رجّ
پیاده سواره ز گوشه کنار ببندند از بهر حج خلق بار
لِیَشْهَدُوا مَنٰافِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللّٰهِ فِی أَیّٰامٍ مَعْلُومٰاتٍ عَلىٰ مٰا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعٰامِ فَکُلُوا مِنْهٰا وَ أَطْعِمُوا الْبٰائِسَ الْفَقِیرَ حج 28
بسى منفعتها به هر دوجهان ببینند در کعبه بر خود عیان
در ایام معلوم سازند یاد همه نام یکتا خداوند داد
ز خیل بهائم یگانه خدا بداده شما را طعام و غذا
خورند از طعام و نمایند سیر فقیران در چنگ عسرت اسیر
ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَ لْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَ لْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ حج 29
چو رسم مناسک به جاآورند به اکرام و عزت به پایان برند
ببایست بر نذر و بر عهد خویش رهى از وفا را بگیرند پیش
نمایند در گرد خانه طواف به اخلاص و با نیتى پاک و صاف
ذٰلِکَ وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعٰائِرَ اللّٰهِ فَإِنَّهٰا مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ 32
چنین است و باید نهاد احترام براى شعائر کمال و تمام
قلوبى که باشند پرهیزگار بمانند بر این روش پایدار
لَکُمْ فِیهٰا مَنٰافِعُ إِلىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ مَحِلُّهٰا إِلَى الْبَیْتِ الْعَتِیقِ 33
شما را در این کارها هست سود که تا وقت معلوم باید نمود
نسازید قربانى از آن سپس نسازید اعمال را پیش و پس
وَ لِکُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنٰا مَنْسَکاً لِیَذْکُرُوا اسْمَ اللّٰهِ عَلىٰ مٰا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِیمَةِ الْأَنْعٰامِ فَإِلٰهُکُمْ إِلٰهٌ وٰاحِدٌ فَلَهُ أَسْلِمُوا وَ بَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ 34
براى تمام ملل کردگار شریعت بفرموده است آشکار
که تا ذکر سازند یکتا خدا اطاعت نمایند او را سزا
خداوند از چارپایان و دام بر آنها بدادست رزق و طعام
شما را یکى هست یزدان و بس به امرش بگردید تسلیم پس
بده مژده اى خاص بر خاشعان به پاکیزه قلبان و دل خاضعان
إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبِیلِ اللّٰهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرٰامِ الَّذِی جَعَلْنٰاهُ لِلنّٰاسِ سَوٰاءً الْعٰاکِفُ فِیهِ وَ الْبٰادِ وَ مَنْ یُرِدْ فِیهِ بِإِلْحٰادٍ بِظُلْمٍ نُذِقْهُ مِنْ عَذٰابٍ أَلِیمٍ حج 25
همه کافران را که روى زمین نمایند منع خلایق ز دین
خود از حرمت خاص مسجد حرام که یکسان بود بهر مردم تمام
نمایند سرپیچى و اندر آن برانند الحاد و ظلمى گران
بر آنها چشانیم قهرى عظیم بر ایشان بیاید عذابى الیم
6 . جهاد
جهاد از ماده جهد به معنای مشقت و رنج است به هر گونه تلاش و بذل جان، مال و توان خویش در راه اعتلای کلمه اسلام و اقامه و برپایی شعایر ایمان اطلاق می شود. جهاد بر خلاف جنگ بر اساس انگیزه های مادی و مالی انجام نمیشود چنانکه هدف از آن کشتن انسان دیگری نیست، بلکه بخشیدن حیات به جامعه ای است که به هر طریقی گرفتار علل و عوامل ضد کمالی شده و مجاهدان با تیغ تیز شمشیر، غده ها و بخشهای بیمار را از جامعه می زدایند و می کوشند تا فرصت تازه ای به دیگر افراد جامعه بخشند تا در یک فضای مناسب، با بهره مندی از آزادی فکری و آموزه های وحیانی و عقلانی و عقلایی، مسیر کمالی خود را بیابند و در یک گفتمان مثبت و سازنده قرار گرفته و رشد و نمو کنند .
معناى مجاهدت در راه خداوند وَ الَّذِینَ جٰاهَدُوا فِینٰا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنٰا وَ إِنَّ اللّٰهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ عنکبوت 69
کسانى که در راه آن ذوالجلال بکردند کوشش به جان و به مال
هدایت بگردند بر راه راست که یار نکوکار مردم، خداست
معناى جاهدوا این است که جهادشان همواره در راه ما است، چه جهاد در راه عقیده باشد و چه در راه عمل، و چون جهادشان در راه خداست، هیچ عاملى ایشان را از ایمان به خدا و اطاعت او باز نمى دارد. لنهدینّهم سبلنا؛ اینجا خداوند براى خود راه هایى نشان مى دهد و راه ها هر چه باشد، سرانجام به درگاه او منتهى مى شود. زیرا به سوى صاحب راه منتهى مى شود و آن صاحب راه، منظور اصلى از راه است. مثلا وقتى مى گویند: این راه سعادت است؛ یعنى این راه به سوى سعادت منتهى مى شود، پس راه هاى خدا طریقه هایى است که آدمى را به او نزدیک کند .
فلسفه جنگ و جهاد کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتٰالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ وَ عَسىٰ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ عَسىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ وَ اللّٰهُ یَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لاٰ تَعْلَمُونَ 216 بود جنگ واجب علیه عدو اگرچه شما را نیاید نکو
چه بسیار وقت و زمانى بُوَد که چیزى شمارید مکروه و بد
اگرچه که خیریست در آن نهان و لیکن نباشید آگاه از آن
چه بسیار آید زمانى فرا که خود دوست دارید چیزى شما
نهفته در آن لیک بسیار بد چه داند بشر آنچه بر او رسد
خدا هست آگه به کنه امور که از علمتان هست بسیار دور
وَ قٰاتِلُوا فِی سَبِیلِ اللّٰهِ الَّذِینَ یُقٰاتِلُونَکُمْ وَ لاٰ تَعْتَدُوا إِنَّ اللّٰهَ لاٰ یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ بقره190
بسازید در راه اللّٰه جنگ نمائید بر دشمنان عرصه تنگ
هرآنگه کند خصم قصد نبرد سزد با چنین دشمنى جنگ کرد
نباشید هرگز ستم پیشه کار خدا با ستم پیشگان نیست یار
وَ اقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَ أَخْرِجُوهُمْ مِنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لاٰ تُقٰاتِلُوهُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرٰامِ حَتّٰى یُقٰاتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِنْ قٰاتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذٰلِکَ جَزٰاءُ الْکٰافِرِینَ 191
به هرجا که دیدید از مشرکین بریزید خود خونشان بر زمین
برانیدشان خود ز شهر و دیار چنانکه شما را براندند زار
بلى فتنه و شرک آن قوم پست بستى بدتر از قتل و خونریزى است
نجنگید هرگز به مسجد حرام خصومت مرانید در آن مقام
مگر آنکه آنان نمایند جنگ به بیت خداوند جویند ننگ
در این حال حتى میان حرم مجازست اگر خون بریزید هم
سزاوار کفار اینست این بریزید پس خونشان بر زمین
وَ قٰاتِلُوهُمْ حَتّٰى لاٰتَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یَکُونَ الدِّینُ لِلّٰهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلاٰ عُدْوٰانَ إِلاّٰ عَلَى الظّٰالِمِینَ
نمایید آن قدر جنگ و قتال بقره 193 که روى زمین فتنه یابد زوال
نماند مگر دین یکتا خدا همین دین یزدان بماند به جا
گر آنها کشیدند دست از نبرد نباید بر آنان عداوت بکرد
که جز بر ستم پیشگان ملل عداوت روا نیست اندر عمل
در این آیات به سه نکته اشاره شده که منطق اسلام را در باره ى جنگ کاملا تبیین مى کند. با جمله ى در راه خدا نبرد کنید، هدف اصلى جنگ هاى اسلامى را روشن مى سازد که جنگ به دلیل انتقام جویى، جاه طلبى و ریاست و کشور گشایى از نظر اسلام محکوم است، جنگ تنها باید در راه خدا باشد. در مورد این که با چه کسانى باید جنگید، جمله ى الّذین یقاتلونکم ؛ با آن ها که با شما مقاتله مى کنند، صراحت دارد که تا طرف مقابل دست به اسلحه نبرده و به مقاتله نپرداخته، مسلمانان نباید بجنگند. ابعاد جنگ نیز
با جمله ى و لا تعتدوا؛ از حد تجاوز نکنید، مشخص شده، چه این که جنگ در اسلام براى خدا و در راه خداست و در راه خدا نباید هیچ گونه تعدى و تجاوز باشد. در آیه دوم محدودیت مکانى و در آیه ى سوم محدودیت زمانى جنگ را نیز بیان کرده است .
اهداف مختلف در جنگ و جهاد انسان ها براى هدف هاى متفاوت جنگ مى کنند. بعضى براى دنیا مى جنگند و بعضى براى آخرت مى جنگند. آیه وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اللّٰهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتّٰى إِذٰا فَشِلْتُمْ وَ تَنٰازَعْتُمْ فِی الْأَمْرِ وَ عَصَیْتُمْ مِنْ بَعْدِ مٰا أَرٰاکُمْ مٰا تُحِبُّونَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ الدُّنْیٰا وَ مِنْکُمْ مَنْ یُرِیدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَکُمْ عَنْهُمْ لِیَبْتَلِیَکُمْ وَ لَقَدْ عَفٰا عَنْکُمْ وَ اللّٰهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ بقره152 در باره شکست مسلمانان در جنگ احد نازل شده که عده اى به دلیل جمع غنایم، باعث شکست مسلمانان شدند.
عمل کرد یزدان به پیمان خود که بهر ظفر در اُحد داده بُد
به فرمان ایزد به بالین خاک نمودید آن کافران را هلاک
به یکباره گشتید لرزان و سست دگر چون گذشته نماندید چست
بکردید سرپیچى از مصطفى نمودید حکم پیمبر رها
غنائم چو دیدید با چشم خویش ره ناسپاسى گرفتید پیش
گروهى به اُمّید دار الفنا بکوشید و جمعى به شوق لقا
به دامانتان گرد عصیان نشست ز تعقیب دشمن کشیدید دست
بدین کار پروردگار جهان بفرمود ایمانتان امتحان
ولى عفوتان کرد رب معاد که بر مؤمنان است لطفش زیاد
حرکت به سوى جهاد
یٰا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا مٰا لَکُمْ إِذٰا قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ اللّٰهِ اثّٰاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْضِ أَ رَضِیتُمْ بِالْحَیٰاةِ الدُّنْیٰا مِنَ الْآخِرَةِ فَمٰا مَتٰاعُ الْحَیٰاةِ الدُّنْیٰا فِی الْآخِرَةِ إِلاّٰ قَلِیلٌ توبه38 خداوند در آیه ى فوق از مؤ منان سؤ ال مى کند که چرا به سوى میدان جهاد در راه خدا حرکت نمى کنید و سنگینى به خرج مى دهید؟
الا مؤمنان بر کدامین سبب چو دستور آید خود از سوى رب
که گردید خارج کنون بى درنگ به راه خداوند سازید جنگ
ببندید دل بر زمین و به خاک فراموش سازید آن عهد، پاک
بخواهید آیا که دنیاى پست ستانید و بِدْهید عقبى ز دست
متاع جهان در بر آخرت متاعیست ناچیز و بى منزلت
على علیه السلام مى فرماید: به سوى میدان جهاد براى کشتن دشمن خود حرکت کنید، خدا شما را رحمت کند و سنگینى به خرج ندهید تا در عاقبت تن به ذلّت و خوارى دهید. زیرا مبارز جنگجو همیشه بیدار است و اگر کسى در جنگ بخوابد، بداند که دشمن او هرگز نمى خوابد؛
انواع جهاد جهاد بر سه قسم است :
الف: جهاد اصغر جنگ در جبهه رزم با دشمنان اسلام است فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ
إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ توبه 111
خدا جان و مال همه مؤمنان خریده به پاداش باغ جنان
بجنگند در راه پروردگار نمایند در راه حق کارزار
که یا، بر عدو، تیغ برّان نهند و یا اینکه خود جانشان را دهند
ب: جهاد کبیر جهاد علمی و فرهنگى است که به وسیله ى معارف قرآن کریم با کژى ها و انحرافات در جامعه مبارزه مى شود. قرآن کریم در این زمینه به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله مى فرماید فَلا تُطِعِ الْکافِرینَ وَ جاهِدْهُمْ بِهِ جِهاداً کَبیراً فرقان پس تو هرگز از کافران فرمان مبر و در راه حق و عدالت و خشنودی خدای یکتا، به وسیله این کتاب پرشکوه با آنان به جهادی بزرگ بپرداز و روشنگری کن. برترین و پرشکوه ترین جهادها و تلاش ها در پیشگاه خدا، جهاد علمی و فکری و فرهنگی است؛ جهاد کسانی است که با روشنگری خویش بافته ها و ساخته ها و شبهات بداندیشان و گمراه گران را از اذهان و افکار می زدایند و مردم را با روح و جان دین خدا و هدف های بلند آن آشنا می سازند. زیرا جهادی است که گفتمان درست فکری و فرهنگی را به جامعه ارایه می دهد و اجازه نمی دهد تا گفتمان باطل مستبدانه با سرکوب افکار و فرهنگ های عقلانی و عقلایی دیگر بر جامعه مسلط شود. در روایات جوهر سیاه قلم عالم از خون سرخ شهید برتر دانسته شده مداد العلماء افضل من دماء الشهدا این تفضیل از آن روست که جهادهای مالی و جانی، زمینه سازی فرصتی برای گفتمان علمی و فرهنگی در جوامع بشری و رهایی بشر از گفتمان ستمگرانی است که با استبداد رای و خودکامگی، هرگونه اندیشه های رقیب را سرکوب کرده و ضد ارزش ها را جایگزین ارزش ها و هنجارهای رفتاری می کنند. تلاشی که انسان در جهاد کبیر می کند، رهایی خود و دیگران از تسلط فکری و فرهنگی است و اجازه نمی دهد تا گفتمان باطل، بینش و نگرش او را سامان دهد و رفتارش را تحت کنترل درآورد و او را بنده فکری و فرهنگی خود سازد. در جهاداکبر، انسان به خودش اجازه نمی دهد تا هواهای نفسانی بر او چیره شود.
ج: جهاد اکبر؛ جهاد با نفس است که در حدیث معروف نبوى آمده : آفرین بر گروهى که جهاد اصغر را انجام دادند که منظور جهاد با دشمن ظاهرى است و بر عهده ى آن ها جهاد اکبر؛ یعنى مجاهدت با نفس باقى مانده است .
مجهّز بودن در برابر دشمن ظاهرى و باطنى از نظر قرآن هر انسان باایمانى در برابر دشمن ظاهرى و باطنى قرار دارد که این دو تلاش مى کنند تا انسان را از طریق سعادت باز دارند. پس، براى نجات از این دو دشمن لازم است مجهّز به سلاح مناسب باشد تا پیروزى نصیب انسان شود. در جنگ ظاهرى، دشمنان همواره مى کوشند تا شما را از دین الهى برگردانند و لا یزالون یقاتلونکم حتى یردّوکم عن دینکم ان استطاعوا در اینجا وظیفه ى مؤ منان آن است که در حدّ استطاعت در برابر آن ها مجهّز و مسلّح به سلاح ظاهرى شوند؛ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللّٰهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لاٰ تَعْلَمُونَهُمُ اللّٰهُ یَعْلَمُهُمْ وَ مٰا تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللّٰهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لاٰ تُظْلَمُونَ انفال 60
مهیا نمایید بهر نبرد هرآنچه که آن را توانید کرد
ز اسب سوارى و آلات جنگ بسازید بر دشمنان راه تنگ
که تهدید سازید خصم خدا همه دشمنان را به دور قضا
یکى قوم دیگر، کز آن، دشمنان نباشید آگه شما مؤمنان
که تنها خداوند داند نکو که هستند آنان شما را عدو
به راه خداوند هرچه دهید هرآن چیز در راه ایزد نهید
دهد اجر آن را یگانه اله نگردد ستم بر شما هیچگاه
در جنگ باطنى نیز، نفس هر انسانى او را به زشتى و کار ناپسند دعوت مى کند إنّ النّفس لامّارة بالسّوء در اینجا نیز وظیفه ى مؤ منان آن است که در حدّ استطاعت به سلاح مناسب مجهّز شوند و این دشمن را از پاى درآورند؛ و اتّقوا اللّه ما استطعتم و سلاح مناسب در این نبرد، گریه و ناله به درگاه الهى است؛ و سلاحه البکاء چنان که تقوا و پرهیزکارى سلاح مناسب در این نبرد است. حضرت على علیه السلام مى فرماید: انّما هى نفسى أروضها بالتقوى
تفاوت جهاد اصغر با جهاد اکبر منظور از جهاد اصغر، جنگ ظاهرى بین دو گروه است و مقصود از جهاد اکبر مبارزه و مجاهدت با نفس است وَ جَاهِدُوا فِی اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ (حج 78) و میان این دو جنگ و جهاد تفاوت هایى به شرح ذیل وجود دارد:
1 . در جهاد اصغر دشمن ظاهر است؛ قاتلوا الّذین یقاتلونکم، در جهاد اکبر مخفى و پنهان است. امام کاظم علیه السلام مى فرماید: أخفاهم لک شخصا مع دنّوه منه
2 . در جهاد اصغر مدت کوتاه است، در جهاد اکبر مدت طولانى، بلکه همیشگى است.
3 . در جهاد اصغر مرگ یک بار است، آن هم احتمالا، ولى در جهاد اکبر و مبارزه با نفس، در هر کارى انسان با مرگ معنویت خود مواجه مى شود؛ فى حدیث المعراج فى صفة اهل الخیر و الاخرة یموت النّاس مرّة و یموت احدهم فى کلّ یوم سبعین مرّة من مجاهدة انفسهم و مخالفة اهوائهم .
4 . در جهاد اصغر و جنگ ظاهرى، زمان و مکان مشخص است، در جهاد اکبر چون نفس انسان خارج از منطقه جغرافیایى است، هیچ مکان و زمان و سنگر و دژ کارسازى نیست، حتى در شب تاریک و در حال اشک و سجده، نفس، انسان را رها نمى کند.
5 . در جنگ ظاهرى و جهاد اصغر، شکست از دشمنان زود نمودار مى شود، ولى در جهاد اکبر گاهى انسان هشتاد سال از نفس و هوس خود شکست مى خورد، ولى توجه ندارد. .
6 . در جهاد اصغر، هجوم دشمن ظاهرى زمان و برنامه و بودجه لازم دارد، لیکن در جهاد اکبر وسوسه نفس فورى و مجّانى صورت مى گیرد. .
7 . در جهاد اصغر از دشمن ظاهرى فرار ممکن است، ولى در جهاد اکبر از دشمن باطنى (نفس) فرار ممکن نیست . .
8 . در جهاد اصغر صلح و سازش با دشمن ممکن است، ولى در جهاد اکبر صلح و سازش با دشمن درون ممکن نیست. .
9 . در جهاد اصغر، مریض و لنگ و کور و زن و پیرمرد معاف هستند، ولى در جهاد اکبر هیچ کدام معاف نیستند. .
10 . هر کس در جهاد اکبر بر دشمن نفس پیروز شود، در جهاد اصغر نیز شرکت مى کند، لیکن هرکس در جهاد اصغر شرکت کرد، معلوم نیست در جهاد اکبر پیروز شود.
11 . حفظ و تداوم جهاد اصغر به وسیله ى جهاد اکبر است، هم قبل از جهاد اصغر و هم بعد از آن، هم در حین جهاد اصغر، جهاد اکبر لازم است؛ اما حفظ و تداوم جهاد اکبر وابسته به جهاد اصغر نیست. .
12 . در جهاد اکبر، درگیرى و مبارزه با خود شیطان، در جهاد اصغر با پیروان شیطان
13 . در جهاد اکبر مباشرت لازم است، ولى در جهاد اصغر با مال هم مى توان جبهه را کمک کرد. .
14 . پیروزى در جهاد اصغر نیاز به تجهیزات مادى دارد؛ وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِبٰاطِ الْخَیْلِ، پیروزى در جهاد اکبر نیاز به اشک و ناله در درگاه الهى دارد؛ و سلاحه البکاء و و أعنّى بالبکاء على نفسى .
15 . در جهاد اصغر، همه ى مردم موظف به شرکت نیستند؛ و ما کان المؤمنون لینفروا کافّة در جهاد اکبر همه ى مردم شرکت دارند.
http://m5736z.blog.ir/post/osool2
http://m5736z.blog.ir/post/Osool1
http://m5736z.blog.ir/post/osool3
به نام خدا
مطالب جمع آوری شده در زمینه های مفاهیم قرآنی و تاریخی
از سال 1354 و بارگذاری آن در سال 1380 در سایت
تاریخی فرهنگی قرآنی
و از سال 1393 به تدریج بعضی از مقالات تبدیل به کتاب شده
