بسم الله
الرحمن الرحیم
راه های گریز از پشیمانی و ندامت
ندامت و پشیمانی، حالتی در انسان است که به سبب فوت شدن مقصودی عارض میشود. افسوس و حسرت خوردن از نشانه های پشیمانی است. مشکل اینجاست که در بسیاری از موارد، فرصت و کار از دست رفته، قابل جبران نیست و نمی توان خسارت و زیان آن را جبران نمود. از این رو گفته اند: پشیمانی سودی ندارد؛ زیرا حتی اگر از جهاتی قابل تدارک باشد، ولی اصل مقصد و مقصود، دیگر غیر قابل جبران است و چینی شکسته و ترک خورده، با پینه زدن هرگز حالت نخست خود را نخواهد یافت اینجاست که گفته اند پیشگیری همواره بهتر از درمان است
بنابراین، برای گریز از افتادن در دام پشیمانی و انگشت ندامت و حسرت گزیدن، بهتر است تا راه هایی را جست وجو کرد که پیشمانی را به دنبال نداشته باشد و یا دست کم، این حالت کمتر اتفاق افتد یا آثار و زیان های آن کاهش چشمگیری یابد. پیشگیری بهتر از درمان
یکی از شعارهایی که در امور بهداشت جسم بسیار مورد تأکید و توجه است، شعار مشهور پیشگیری بهتر از درمان است. در بهداشت روانی، نیز می توان از این اصل بهره برد و اجازه نداد تا برخی از رفتارهای نادرست و پرخطر، اشک حسرت و ندامت را برگونه های ما جاری سازد و ما را به غلط کردن و چه کنم بیندازد. برای رهایی از حالت هایی چون ندامت و حسرت، می توان راه هایی را یافت که به عنوان راه های پیشگیری معروف است البته پشیمانی از یک نظر خوب است، زیرا بیانگر بیداری و هوشیاری شخص پس از عبور از خطا و اشتباه و گناه و یا هر عاملی دیگری است که انسان را از مقصود و مقصد باز داشته است؛ انسان پشیمان هر چند انسانی با وجدان بیدار، فطرت سالم و عقل سلیم است، چون توانسته است به تحلیل رفتاری خود بپردازد و به تبیین و تشخیص حق از باطل و درست از نادرست برسد و امکان بازگشت
خداوند در آیاتی از جمله آیات 56، 59 و 60 زمر از پشیمانی و ندامت مستکبران در قیامت یاد میکند که این حسرت و ندامت ایشان، هیچ تاثیری در حالشان و عذاب های دوزخی نخواهد داشت. از این رو بخشی از آموزه های قرآنی به بیان این عوامل اختصاص یافته تا انسان نسبت به این عوامل و آثار و تبعات دنیوی و اخروی آن آگاهی یابد و از ورود به این عوامل خودداری کند.
عوامل ندامت و حسرت
انسانی که به پشیمانی دچار می شود، نسبت به هر آنچه از وی در مقام نیت و عمل سرزده، انزجار دارد و می خواهد خود را از آن منصرف سازد، ولی نمی تواند،زیرا فرصت، از دست رفته است.(التحقیق، مصطفوی، ج12، ص68)
بنابراین، انسان باید ببیند که چه کارهایی است که در مقام نیت و عمل اگر از او سرزند، غیرقابل جبران است. عواملی که قرآن برای پشیمانی بیان می کند، مرتبط به دو حوزه ایمان و عمل است
به این معنا که شخص به سبب نوعی بینش و نگرش نادرست و باطلی که دارد، زندگی خویش را به گونه ای می سازد که آن سبک زندگی، جز تباهی و پشیمانی برای او ثمره ای نخواهد داشت.
البته این عوامل می تواند انجام کاری یا ترک کاری باشد
بنابراین، عوامل تنها به کارهای زشت و نادرست اختصاص نمی یابد، بلکه گاه ترک کاری چون عمل صالح (مؤمنون 99 و 100 و فاطر 36 و 37 فجر 23 و 24) و یا اعراض از خداوند (انبیاء 42 و 46 و زخرف 36 و 38) می تواند عامل ندامت شود
از جمله این عوامل می توان به کفر و عدم ایمان به آیات الهی (بقره 167، انعام 27 و 31) و شرک به پروردگار (کهف 42 و انبیاء 43 و 46) اشاره کرد.
در بخش رفتارها و کارهای نادرست می توان عمده عوامل را استکبار ورزی در برابر آیات الهی (زمر56، 59 و 60)، استهزا و تمسخر پیامبران (انبیاء 41 و 46)، اطاعت از گمراهان و پیروی از سران و بزرگان گمراه کننده (احزاب 64 و 66 و 67)، ظلم و ستم به خویشتن (انبیاء 12 و 14 و 46 و 97)، طغیان گری نسبت به حدود الهی (قلم 17 تا 31)، روابط دوستانه با دشمنان و فریفتگی نسبت به آنان (مائده 51 و 52)، غرور ناشی از امکانات و رفاهیات (انبیاء 42 و 46 و نیز تفسیر قرآن، شبر، ص 491 و تفسیر منیر، ج17، ص64)، عمل به خبر فاسق بدون تحقیق و تفحص از درستی آن (حجرات6)، قتل نفس محترم (مائده 30 و 31 و معانی الاخبار، ص270، حدیث2)، کتمان حقایق در دنیا (نساء42)
گناه و عملکرد بد و زشت (بقره 167، انعام 31)، مخالفت با پیامبران (ابراهیم 24 و احزاب 64 و 66)، همنشینی با شیطان (زخرف 36 و 38)، دوستی با افراد گمراه کننده و شیاطین انسان نما (انعام25 و 27)، غفلت از قیامت (انبیاء97) و فراموشی قیامت و لقای الهی با سرگرم شدن به دنیا (سجده 12 و 14) دانست اما گاه انسان کاری که می بایست انجام دهد، ترک میکند و با ترک آن اسباب ندامت و پشیمانی را فراهم می آورد
خداوند در آیات 25 و 29 حاقه از اینکه شخص دنبال برهان و دلیل برای عملکردهای خود نرود، به عنوان یکی از عوامل ندامت برمی شمارد؛ زیرا عمل بی برهان و دلیل محکم، می تواند آدمی را به گمراهی ببرد و یا کارهای باطل و ناحقی را به عنوان کارهای حق و درست انجام دهد. بنابراین، می توان با تحقیق و برهان، کارها را به گونه ای انجام داد که حجت در اختیار باشد و اسباب ندامت فراهم نیاید.
از نظر قرآن، ترک کارهای صالح از جمله مهم ترین عوامل ندامت انسان در دنیا و آخرت است. (مؤمنون 99 و 100) همچنین اموری چون ترک و کوتاهی در انجام وظایف انسانی (زمر 55 و 56)، عدم استفاده مناسب از قدرت و توانمندی های خویش (حاقه25)، عدم استفاده صحیح و مناسب از مال و ثروت خویش برای رسیدن به کمالات و سعادت اخروی (حاقه 25 تا 28)، ترک اطاعت خدا (احزاب66) ترک اطاعت از آموزه های وحیانی قرآن (فرقان 28 و 29 و زمر 55 و 56 اعراف 52 و 53) و نیز ترک اطاعت از پیامبر (احزاب66 و نساء 42)، ترک انفاق به فقیران و مستمندان (قلم 17 تا 31)، بی توجهی به هشدارها و انذارها و بهره نگرفتن از آنها (انبیاء 45 تا 47) و مانند آن، می تواند ندامت دنیوی و اخروی را سبب شود و گاه این ترک ها و عدم انجام کارها به گونه ای است که شخص دیگر قادر به جبران نیست و کار از کار گذشته است
خداوند گزارش می کند که مشرکان هنگام فرارسیدن مرگ اظهار ندامت و پشیمانی می کنند؛ زیرا پرده ها کنار می رود و شخص با وضعیت واقعی خود رو به رو میشود و میفهمد که کاری برای آینده خود انجام نداده و فرصت عمر را به بطالت گذرانده است در این زمان شروع به آه و ناله کردن و بازگشت به دنیا و انجام کارهای ناکرده و ناتمام میکند؛ درحالیکه فرصت عمر هرگز تکرار نمیشود و راهی برای بازگشت به دنیا و اصلاح امور وجود ندارد. اینجاست که واقعا پشیمانی دیگر سودی ندارد.(مومنون 99 و 100)
توبه گرگ، مرگ است
جالب اینکه خداوند وضعیت کافران را در قیامت ترسیم میکند که کافران اظهار ندامت و پشیمانی می کنند، ولی این پشیمانی آنان همانند توبه گرگ است؛ زیرا اگر همین کافران به دنیا بازگردانده شوند، دوباره همین کارهای زشت و کفرآمیز خویش را انجام میدهند و این اظهارات کافران در قیامت در بیان پشیمانی و ندامت (انعام 27 و 28) و همچنین اظهارات مشرکان هنگامه مرگ (مومنون 99 و 100) دروغی بیش نیست؛ چرا که ایشان پیش از این نیز تعهد به عبودیت خدا و ربوبیت او در عالم ذر داده بودند، ولی وقتی به دنیا وارد شدند، مسیر کفر و شرک را پیمودند
وضعیت کافران و مشرکان هنگام مرگ و قیامت، همانند وضعیت منافقان در دنیاست؛ چرا که منافقان وقتی پیروزی مسلمانان را در جنگ و موفقیت های آنان را می بینند
از اینکه در جهاد شرکت نکرده اند تا به غنایم آن دست یابند؛ اظهارندامت میکنند. این ندامت ایشان در پی دیدن غنایم است، ولی اگر همین افراد را به جهادی دیگر بخوانند، از رفتن ابا می کنند، چرا که ایمانی ندارند و راحت دنیا می طلبند (نساء 71 تا 73) خداوند گزارش می کند که قوم موسی (ع) پس از دیدن وضعیت اسف بار قارون، از اینکه پیشتر آرزوی گنج قارونی را داشتند، اظهار پشیمانی کردند. (قصص 79 تا 82) این زمانی بود که فرو رفتن در زمین را با تمام گنج ها و ثروت او مشاهده کردند اما همین افراد دوباره می خواهند خود، قارونی باشند؛ چرا که ندامت ایشان واقعی نیست بلکه ندامتی دروغین است و ثروت و قدرت قارونی، ایشان را هم وسوسه می کند، چنان که در طول تاریخ بسیاری از مردمان را وسوسه کرد و اصحاب و یارانی چون طلحه و زبیر و عبدالله بن عباس و عبیدالله بن عباس و مانند آن را به گمراهی کشاند و سیه روی کرد
فرصت تکرار نشدنی عمر
آن چیست که همه دوستش دارند ولی هیچ کس دنبالش نمی رود؟ بهشت؛ چون همه دوست دارند ولی هیچ کس کاری برای رسیدن به آن نمی کند. واقعا ما تا چه اندازه برای رسیدن به آن چیزی که محبوب خود می دانیم و دوست داریم تا به این خوشبختی و سعادت ابدی و بی پایان برسیم کار می کنیم و از فرصت استثنایی و تکرار نشدنی عمر استفاده می کنیم؟
خواب، برادر مرگ
خداوند هر بامداد به کسانی که از مرگ موقت رهایی می یابند و درخواست زندگی دارند و می گویند: رب ارجعونی لعلی أعمل صالحاً فیما ترکت؛ پروردگارا! مرا بازگردان تا شاید عمل صالحی را که ترک کردم، انجام دهم؛ (مومنون 99 و 100) به جای پاسخ منفی، به آنان پاسخ مثبت میدهد و جان را به تن ایشان باز می گرداند تا فرصتی دیگر به اینان بدهد تا شاید از مسیر باطل و گمراهی بازگردند و کارهای نیک انجام دهند و خدایی شوند و به بهشت رضوان الهی در آیند و خود و خدا خشنود باشند؛ چرا که خداوند خواب را همان مرگ می داند و به یک معنا مرگ در هر خوابی تکرار می شود(زمر 42)
اما وقتی اجل مسمی برسد، خداوند جانشان را می گیرد و دیگر به تن باز نمی گرداند و در این صورت هرچه بگوید و بخواهد تا جان به تن باز گردد و از عالم برزخ و عوالم دیگر به جهان ماده و دنیا بیاید، خداوند می فرماید: کلا انها کلمه هو قائلها و من ورائهم برزخ الی یوم یبعثون ؛ هرگز، این درخواست و کلامی است که مرده میگوید درحالیکه در ورای او برزخی است که تا روز قیامت و برانگیخته شدن مردگان ادامه می یابد (مومنون100)
