مرگ در دنیا ، برزخ و قیامت ، اعرافیان،
رجعت ، عالم ذر و نفخ صور
ترجمه آیات به نظم
فراموشی قیامت و معاد علت ارتکاب گناه
به راستی علت اصلی وقوع معصیت در جوامع دینی چیست؟ آیت الله جوادی آملی براین باور است که علت اصلی همان فراموشی قیامت و معاد است زیرا آن هنگام که انسان خود را تنها ببیند و بداند و احساس حساب و کتاب نسبت به کنش ها و واکنش های فردی و جمعی خویش را نکند، دیگر انتظار ترک معاصی، قدری دور از واقعیت خواهدبود لذا باید در انتظار فوران جرایم و بزه های فردی و اجتماعی نشست.
به بیانی دیگر، اگر بخواهیم به رشد و تعالی و ترقی دست یابیم لازمه این امر آن است که همواره به یاد معاد و بازگشتی باشیم که تنها میزان آن عدل الهی است و حتی به تعبیر قرآن اگر کمترین کار نیک و بدی از ما سر بزند باید در برابر این عدالت جوابگو باشیم. فَمَن یَعۡمَلۡ مِثۡقَالَ ذَرَّةٍ خَیۡرٗا یَرَهُۥ 7 وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ (زلزال8)
اگر قدر یک ذره کار نکو بکردست پاداش آن، بیند او
و گر قدر یک ذره کردست شر جزایش در آن روز بیند بشر
و خود را رها نپنداریم. اگر یاد معاد در زندگی ما حاکم شود دیگر شاهد کم کاری، بی کیفیتی در انجام امور، غش در معاملات، احتکار، رشوه گیری، دست اندازی به بیت المال، قتل ها و جنایات بزرگ و... در جامعه نخواهیم بود و تمام امور براساس وجدان کاری و اندیشه الهی به پیش خواهد رفت که در چنین شرایطی خواهیم توانست به مدینه فاضله دست یافت.
بخش 4 : هشدار نام های معاد و قیامت
خدای متعال با این نام گذاری ها برای روز قیامت، درصدد بیان ضرورت اصلاح اعمال اخلاقی انسان ها و هشدار در مورد آن برآمده است. در واقع یکی از راهکارهای قرآن در توجه دادن به «آخرت» نام گذاری های دقیق روز قیامت است لذا یکی از مبانی اخلاق اسلامی در قرآن کریم، آیات مربوط به معاد می باشد. قرآن به شکل های گوناگون این موضوع را پایه و مبنایی برای انگیزه های اخلاقی انسان قرار داده است. به بیان دیگر
تمام اسامی قیامت، هشدار دهنده هستند. قرآن با این نام گذاری ها، خصوصیات و ویژگی های آن روز بزرگ را در حد درک بشر بیان می کند. در قرآن کریم بیش از نود اسم و صفت برای روز قیامت شمرده شده، که باور به آنها نقش تعیین کننده ای در سلوک اخلاقی و عارفانه انسان در ابعاد فردی و اجتماعی دارد. عناوین روز قیامت را به هفت دسته می توان تقسیم کرد.
1. نامهایی که بیان کننده حالات روحی افرادند
2. یادآوری کننده روز قیامت اند.
3. گویای بی تاثیر بودن عمل در آن هستند
4. توضیح دهنده بعضی از عذاب های روز قیامتند.
5. روز آگاهی یافتن از نتایج اعمال انسان است
6. بیانگر صفات روز قیامتند.
7. بیانگر بی فایده بودن کمک دیگران در آن روز است
1. یَوْمِ الْقِیَامَه روز ایستادن لا أُقْسِمُ بِیَوْمِ الْقِیَامَةِ (قیامت 1) دو وجه برای این نام گذاری ذکر شده: چون در این روز انسان ها سر از قبر بیرون می آورند و می ایستند و دوم انسان ها در برابر میزان عدل الهی می ایستند.
قسم باد بر عرصۀ رستخیز قسم باد بر نفس لوامه نیز
.2. یوم تُبْلَى السَّرَائِرُ روز آشکار شدن رازها یَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ . فَمَا لَهُۥ مِن قُوَّةٖ وَ لَا نَاصِرٖ (طارق10-9) رازها از پرده بیرون افتد نبود یار و یاوری
در آن روز اسرارهاى درون شود آشکار و بیفتد برون
نیابد مددکار و یارى رسان نه از قوت خویش بیند نشان
3. یَوْمِ الْجَمْعِ روز جمع شدن یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ الْجَمْعِ (تغابن9)
به یاد آر روزى که پروردگار شما را کند جمع روز شمار
4. یوْمَ الْفَصْلِ روز جدا شدن إِنَّ یوْمَ الْفَصْلِ کانَ میقاتا (نبأ17) روز جدایی،
هَذا یَوْمُ الْفَصْلِ جَمَعْنَاکُمْ وَ الْأَ وَّلِینَ (مرسلات38) جمع پیشینیان
بلى روز فصل و زمان جزا همه جمع گردند نزد خدا
در آن سخت روزى که خواهد رسد جدا مى شود عبد نیکو ز بد
شما را به همراه پیشینیان خدا جمع کردست در این میان
یا به اعتبار جدایی خوب از بد در این روز است، یا به دلیل جدایی منافق از مومن که در دنیا قابل تمیز از هم نشیند و.....
5. یَوْمُ الْخُلُودِ روز جاودانه ادْخُلُوها بِسَلامٍ ذلِکَ یَوْمُ الْخُلُودِ (ق34)
درآیند با شادى و با سلام گزینند در باغ جنت مقام
که امروز روزیست تا جاودان درآیند سرخوش به باغ جنان
6. یَوْمَ الْحَسْرَةِ روز حسرت خوردن وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ
وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لَا یُؤْمِنُونَ (مریم39)
.. بترسان تو اى مصطفى این زمان از آن روز حسرت همه مردمان
در آن محشر غم به روزِ شمار گذشته دگر کار ایشان ز کار
از آن روز، مردم کنون غافلند نیارند ایمان به آن، جاهلند
7. یَوْمَ التَّنَادِ روز فریاد وَ یَا قَوْمِ إِنِّی أَخَافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ التَّنَادِ (غافر32)
شما را از آن روز ترسم زیاد که مردم ز سختى برآرند داد
8. یَوْمُ التَّغَابُنِ روز خسارت ذَلِکَ یَوْمُ التَّغَابُنِ (تغابن9)
هرآن کس که افشاند خود تخم بد غمین از زیان کشته اش بِدْرَوَد
تغابن به معنای خسارت و پشیمانی است. انسان تا در صحنه قیامت حاضر نشود و فقر خود را نیابد نمی تواند واقعیت ضرر و خسرانی را که در دنیا مرتکب شده و سرمایه ارزشمندی را که تباه کرد درک کند.
در روز محشر است که این خسران و تباهی تجسم و عینیت یافته و انسان ها آن را فهم و درک می کنند.
9. یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ روز فقدان دوستی و معامله و شفاعت
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ
وَ لا خُلَّةٌ وَ لا شَفاعَةٌ وَ ٱلۡکَٰفِرُونَ هُمُ ٱلظَّـٰلِمُونَ (بقره254)
بسازید انفاق زانچه خدا شما مؤمنان را نموده عطا
نمایید انفاق خود پیش ازآن که یک روز آید که در یک زمان
نه باشد رفاقت، نه دادوستد نه هرگز شفیعى بدادت رسد
در آن روز فهمند پس کافران چه ظلمى نمودند بر خود گران
10 . یَومَ الحِساب روز حساب اِنَّ الَّذینَ یَضِلّونَ عَن سَبیلِ اللّهِ لَهُم عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسوا یَومَ الحِساب ص 26
کسانى که از راه رب غفور بگشتند گمراه و ماندند دور
چو از یاد بردند روز حساب ببینند روز جزا بس عذاب
امروز زمان کردار است نه حساب. و فردا (قیامت) وقت حساب است نه عمل ان الیوم عمل و لا حساب و غدا حساب و لا عمل نهج‌البلاغه،خ42) این نام مقدس به ظهور کامل میرسد. خداوند در قرآن مجید هشت بار خود را سریع الحساب معرفی کرده لِیَجزِیَ اللهُ کُلَّ نَفسٌ ما کَسَبتْ إنّ الله سَریع الحساب (ابراهیم 51) و گاهی خود را اسرع الحاسبینانعام62 دانسته.
که کیفر نماید یگانه خدا کسى را که کردست کار خطا سریع الحساب است پروردگار حساب خلایق رسد کردگار
11. یَوْمَ یَفِرُّ روز فرار خویشان از همدیگر یَوْمَ یَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ اَخیهِ ،
وَ اُمِّهِ وَ اَبیهِ وَ صاحِبَتِهِ وَ بَنیهِ لِکُلِ امرِیً مِنهُم یَومَئِذ شَأنٌ یغنیه
(عبس37-34) و ز برادر کنند خلق فرار
گریزد ز اخوان و مادر پدر ز رعب وز وحشت ز بیم و خطر
همین سان گریزد ز فرزند و زن کجا مى تواند بگوید سخن
چو هنگامۀ حشر آید به پیش چنانست هرکس گرفتار خویش
که هرگز نسازد توجه به کس به کار خودش هست مشغول و بس
12. الْحَاقَّةُ حقیقت و روز واقع شدنی، الْحَاقَّةُ . مَا الْحَاقَّةُ . وَ مَا أَدْرَاکَ
مَا الْحَاقَّةُ (حاقه1تا3)
قیامت همانروز سخت ست و راست که چون وقت آن گشت و برپاى خاست
تمام حقایق ز کل امور در آن روز محشر بیابد ظهور
چگونه کنى درک کان سخت روز چسان هولناکست و چون دیده سوز
13. السَّاعَةُ زمان معین شده، حَتَّى إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُواْ یَٰحَسۡرَتَنَا
پس آنگه که هنگام روزِ شمار انعام31 فرا آید از هر طریق و کنار
چو هنگام محشر بیاید فرا بگویند اى واى بادا به ما
14. الصَّآخَّةُ روز فریاد و صیحه، فَإِذَا جَاءَتِ الصَّاخَّةُ (عبس33)
چو هنگام محشر برآید ندا به گوش خلایق رسد آن صدا
15. الطَّامَّةُ روز حادثه بزرگ، فَإِذَا جَاءَتِ الطَّامَّةُ الْکُبْرَى (نازعات34)
چو آن رویداد بزرگ و مجید شود آشکار و بگردد پدید
16. غاشِیه روز فراگیر و همگانی، هَلْ أَتَاکَ حَدِیثُ الْغَاشِیَةِ (غاشیه1)
ترا اى پیمبر رسیده مگر از آن عرصۀ سخت محشر خبر
17. الْقارِعَةُ روز عذاب کوبنده، الْقارِعَةُ . مَا الْقارِعَةُ . وَ ما أَدْراکَ مَا الْقارِعَةُ
همى قارعه چیست روز عذاب که از وحشت افتند در اضطراب
چگونه توانى تصور نمود که سختى آن چون بود در وجود
18. النَّبَإِ الْعَظِیمِ خبری مهم و رخدادی بزرگ، عَمَّ یَتَساءَلُونَ . عَنِ النَّبَإِ الْعَظِیمِ . الَّذِی هُمْ فِیهِ مُخْتَلِفُونَ (نباء2)
کدامین خبر هست در پیش رو که مردم نمایند ز آن پرس وجو
بگویند از روز محشر سخن جدل کرده در باب آن مرد و زن
19. الْواقِعَةُ روز تحقق یافتنی، إِذا وَقَعَتِ الْواقِعَةُ . لَیْسَ لِوَقْعَتِها کاذِبَةٌ
چو وقت قیامت بیاید فراشود موقع حشر و روز جزا
بیاید همان سخت روز گران که هرگز نبودست کذبى در آن
20. یَوْمَ الْآزِفَه روز نزدیک و حتمی وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْآزِفَةِ غافر18)
تو اى مصطفى اى رسول خدا بترسان بشر را ز روز جزا
21. یَوْمِ الْبَعْثِ روز برانگیخته شدن لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِی کِتَابِ اللَّهِ إِلَى یَوْمِ الْبَعْثِ به حق کتاب تا زمان معاد (روم56) برانگیخت در برزخ اى بد عباد
22. یَوْمَ التَّلَاقِ روز دیدار و ملاقات، یُلْقِی الرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ یَشَاءُ مِنْ
عِبَادِهِ لِیُنْذِرَ یَوْمَ التَّلَاقِ (غافر15)
به هرکس که خواهد ز خیل عباد دمد روح خود را خداوند داد
که آن بنده گردد رسول خدا بترساند او خلق را از جزا
23. یَوْمُ الْحَقُّ روز حق، ذَلِکَ الْیَوْمُ الْحَقُّ فَمَنْ شَاءَ اتَّخَذَ إِلَى رَبِّهِ مَآبًا نبا39
چنین روز بى شک بیاید ز راه بیایید در پیش یکتا اله
هرآن کس که خواهد، به روز جزا مقامى بیابد به نزد خدا
24. یَوْمُ الْخُرُوجِ روز بیرون آمدن از قبر، یَوْمَ یَسْمَعُونَ الصَّیْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِکَ یَوْمُ الْخُرُوجِ (ق42)
نیوشند مردم در آن روز نیز ندائى که مى آید از رستخیز
در آن روز کان هست روز نشور برآیند مردم ز خاک قبور
25. یَوْمِ الدِّینِ روز جزا و پاداش و کیفر، مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ (حمد4)
بود صاحب عرصۀ رستخیز
26. یَوْمَ الْفَتْحِ روز پیروزی، قُلْ یَوْمَ الْفَتْحِ لَا یَنْفَعُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِیمَانُهُمْ وَ لَا هُمْ یُنْظَرُونَ (سجده29)
بگو نیست معلوم وقتش هنوز ولى چون بیاید ز ره، فتح روز
ندارد دگر سود ایمانشان دگر بستن عهد و پیمانشان
به رحمت دگر سویشان ننگرند نه دارند فرصت که عذر آورند
27. یَوْمِ الْمَوْعُودِ روز وعده داده شده، وَ السَّماءِ ذاتِ الْبُرُوجِ .
وَ الْیَوْمِ الْمَوْعُودِ (بروج2) قسم باد بر عرصۀ وعده شده
قسم باد بر آسمان وسیع که دارد چنین برجهائى رفیع
28. یَومُ الوَعید روز وعده هولناک فَذَرْهُمْ یَخُوضُوا وَ یَلْعَبُوا
حَتَّى یُلَاقُوا یَوْمَهُمُ الَّذِی یُوعَدُونَ (زخرف83)
تو بگذار کاین قوم ناراست خو به حیوانى خود روندى فرو
بگردند سرگرم دنیاى پست ز بازیچه هایش بگردند مست
یکى روز آید که آن وعده را که هر لحظه مى داد یکتا خدا
29. یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ روز معین إِلَى یَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ (حجر38)
بفرمود مهلت بدادم تو را که تا روز معلوم یابى بقا
البته برخی روز الوقت المعلوم را به معنای آخر الزمان و مسایل پیش از قیامت دانسته اند که زمین و زمان زیر و رو می شود.
30. یَوْمِ السُّوال ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ (تکاثر8)
در آن روز پرسند از حالتان از آن ثروت و نعمت و مالتان
و نیز فرموده از ابزار ادراکی شما، که وسیله شناخت شما از عالم و از یکدیگر بود و با آن می‌توانستید روابط بین خود و خدا، خود و دیگران و رابطه خودتان با خودتان را تنظیم کنید سئوال خواهیم کرد
وَ لَا تَقْفُ مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کُلُّ أُولَئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا (اسراء36)
بدانچه ندارى برآن آگهى مبادا که دل در پى آن نهى
(مبادا که بى غور بى جستجو بگوئى که این یک بدست، آن نکو)
که مسئول هستند پیش خدا همه چشم و گوش و قلوب شما
31. یَوۡمِ ا لۡآخِرِ روزی دیگر امَنَّا بِٱللَّهِ وَ بِٱلۡیَوۡمِ ٱلۡأٓخِرِ وَ مَا هُم بِمُؤۡمِنِینَ بقره8
گویند برخى به یزدان راد بیاورده ایم اعتقاد و معاد
ولى هیچ ایمان نیاورده اند رهى سوى اللّٰه نابرده اند
32. یوم ا لۡأٓخِرَةِ روز پایانی وَ بِٱلۡأٓخِرَةِ هُمۡ یُوقِنُونَ بقره 4
کسانى که هستند از موقنین بیاورده ایمان به روز پسین
از این نام ها می توان به برخی از ویژگی ها و صفات قیامت و رستاخیز پی برد و آن را روزی بزرگ و عظیم دانست که سرنوشت جاودانگی بشر در آن روز رقم خواهد خورد.
شرح و تفسیر برای نمونه فقط به 2 مورد از اسامی معاد پرداخته خواهد شد یکی یوم الحسره و دیگری یوم التّلاق
یَوْمَ الْحَسْرَه (روز حسرت و زیان)
در دنیا اگر سرمایه ای از بین برود، صاحب آن افسوس می خورد، در حالی که امکان جبرانش هست، ولی در روز قیامت انسان می فهمد که سرمایه ارزشمندی را از دست داده که قابل برگشت و جبران نیست و حال آنکه به شدت به آن نیازمند است. از این رو بر این ضایعه، حسرتی دارد که قابل توصیف نمی باشد. بر همین اساس روایتی داریم که بعضی از دوزخیان به خدا اینگونه شکایت می کنند که ما عذاب تو را در جهنم ممکن است تحمل کنیم، ولی آهی که این دوزخی در کنار ما می کشد به قدری جان سوز است که طاقت ما را بریدها ست.
رسول خدا صلی الله علیه و آله در توضیح یوم التغابن چنین فرمودند: بهشتیان قبل از آنکه به بهشت روند خداوند جایگاه آنان را در جهنم در صورتی که بدکار بودند، نشان میدهد تا حالات شکر آنان افزون شود؛ و جهنمیان نیز قبل از آنکه وارد جهنم شوند خداوند جایگاه آنان را در بهشت در صورتی که نیکوکار بودند نشان میدهد تا حسرت و ندامت آنان زیاد شود. کافر می گوید: چرا مسلمان نشدم که به بهشت روم و مؤمن می‌گوید چرا بندگی بیشتر نکردم تا درجات بالاتر و بهتری داشته باشم.
پس غبن کافر به سبب ترک ایمان است و غبن مؤمن به سبب تقصیر بندگی و احسان. حضرت علی علیه السلام می‌فرماید إنَّ اعظَمَ الحَسَرَاتِ یَومَ القیامَةِ حَسرَةُ رَجُل کَسَبَ مالاً فی غَیرِ طاعَةِ اللهِ فوَرِثَهُ رَجُلٌ فانفَقَهُ فی طاعَةِ اللهِ سُبحانَهُ فَدَخَلَ بِهِ الجَنّة وَ دَخَلَ الاوَّلُ بِهِ النّارَ ؛ بزرگترین حسرتها در روز قیامت حسرت خوردن شخصی است که مالی را به گناه گرد آورد و آن را شخصی دیگر به ارث برد و در راه اطاعت خدای سبحان مصرف کرد و با آن وارد بهشت شد و گردآورنده اولی وارد جهنم گردید.
3 گروهی که در قیامت بیشترین حسرت را میخورند!! در آیات الهی به برخی از حسرت هایی که افراد با آنها در دنیا و یا آخرت دست و پنجه نرم می کنند اشاره شده است که از جمله آنها : .
1) حسرت داشتن همنشین خوب در دنیا یا وَیْلَتى لَیْتَنی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلیلاً
بیایند در گفتگو و سخن فرقان 28 بگویند اى واى من، کاش من
نبودم همى دوست با فاسقین نبودى فلان کس مرا همنشین
حسرت پیروی از پیامبر اکرم: وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى یَدَیْهِ یَقُولُ یا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبیلاً(فرقان 27)
ستم پیشگان از گناهان پست به دندان بگیرند خود پشت دست
بگویند اى کاش ما از رسول نمودیم دین خدا را قبول
.2) حسرت کافران در پیروزی بر مومنان که هرگز به آن دست پیدا نکنند: إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِیَصُدُّوا عَنْ سَبیلِ اللَّهِ فَسَیُنْفِقُونَها ثُمَّ تَکُونُ عَلَیْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ یُغْلَبُونَ وَ الَّذینَ کَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ یُحْشَرُونانفال36
نمایند کفار انفاق مال در این نادرست آرزوى محال
که شاید خدا را ببندند راه نمایند مسدود راه اله
بزودى بر آنچه که رو کرده اند از این آرزویى که پرورده اند
همه مالشان گردد از کف برون که حسرت بر آنها بماند فزون
بگردند مغلوب پروردگار به دوزخ بخواهند شد رهسپار
3) حسرت کوتاهی از دستورات خداوند أَنْ تَقُولَ نَفْسٌ یا حَسْرَتى عَلى ما فَرَّطْتُ فی جَنْبِ اللَّهِ وَ إِنْ کُنْتُ لَمِنَ السَّاخِرینَ زمر 56
به خود آید آن روز هر نفس و کس به وا حسرتا بانگ خیزد سپس
ره ایزد خویش بگذاشتم بسى ظلم بر خود روا داشتم
همه وعده هاى خدا را به جهل تمسخر نمودم چه آسان و سهل امام صادقعلیه السلام اِنَّ مِن اَعظَمِ النّاسِ حَسرَهً یَومَ القِیامَهِ، مَن وَصفَ عَدلاً ثُمَّ خالَفَهُ اِلَى غَیرِه؛ پشیمان ترین شخص در روز قیامت، کسى است که براى مردم از عدالت سخن بگوید، اما خودش به دیگران عدالت روا ندارد به همین جهت است که خداوند متعال در آیه 39 از سوره مریم به همه مردم نسبت به روز حسرت هشدار داده وَ أَنْذِرْهُمْ یَوْمَ الْحَسْرَةِ إِذْ قُضِیَ الْأَمْرُ وَ هُمْ فی غَفْلَةٍ وَ هُمْ لا یْومِنُون (مریم 39)
بترسان تو اى مصطفى این زمان از آن روز حسرت همه مردمان
در آن محشر غم به روزِ شمار گذشته دگر کار ایشان ز کار
از آن روز، مردم کنون غافلند نیارند ایمان به آن، جاهلند
اما در این میان و با وجود اینکه افراد فراوانی در قیامت غرق در حسرت و اندوه نسبت به گذشته خودشان هستند، حسرت عده ای زبانزد عام و خاص است، حسرتی که سراسر وجود آنان را فرا گرفته است و با حسرت های دیگر به هیچ وجه قابل مقایسه نخواهد بود که از جمله این افراد دو گروه هستند کسی که آخرت خود را برای دنیای دیگران بفروشد رسول الله صلی الله إنّ أشدّ النّاس ندامه یوم القیامه رجل باع آخرته بدنیا غیره؛ پشیمان تر از همه مردم در روز قیامت، مردى است که آخرت خود را بدنیاى دیگرى فروخته. به امید اینکه سبک و برنامه زندگی خود را به شیوه ای مدیریت کنیم که هیچ گاه گرفتار حسرت و اندوه در زندگی نشویم.
روز قیامت روز کشف حقایق و حسرت روز قیامت را روز حسرت گفته‌اند؛ زیرا حقایق آشکار میشود و پرده‌های غفلت از دیدگان انسان‌های غافل برداشته میشود و آنان حقایق هستی از جمله ملکوت اعمال خویش را چنانکه هست می‌بینند. لَّقَدۡ کُنتَ فِی غَفۡلَةٖ مِّنۡ هَٰذَا فَکَشَفۡنَا عَنکَ غِطَآءَکَ فَبَصَرُکَ ٱلۡیَوۡمَ حَدِیدٞ (ق22)
دریغا که اى جاهل اى تیره بخت چه غافل بُدى از چنین روز سخت
ترا پرده انداختیمت ز کار که گردد حقایق ترا آشکار
چو چشم بصیرت تو را گشت باز کنون گشتى آگه ز اسرار و راز
از این رو واکنش انسان هنگام کنار رفتن پرده‌ها، واکنشی است که در اصطلاح به آن حسرت می‌گویند؛ زیرا حسرت کشف و وضوحی است که به دنبال آن حقیقتی آشکار میشود که انسان را به تعجب و توقف و حیرت می‌اندازد؛ پس روز قیامت روز حسرت است؛ زیرا حقایق برای همگان آشکار میشود و هر کسی با کشف و ظهور حقایق با چیزی مواجه میشود که او را به توقف و ندامت می‌اندازد که چرا در دنیا که جای عمل بود عملی نکرد یا بهتر از آنچه عمل کرده عمل نکرده است و چرا در طاعت و اطاعت خدا نکوشیده و یا کم کوشیده است. .
به هر حال، در روز قیامت که اعمال افراد و ملکوت آن آشکار میشود، هر کسی به‌گونه‌ای حسرت می‌خورد. خداوند می‌فرماید وقتی روز قیامت شد اعمال نشان داده میشود در این میان کافران بیش از دیگران حسرت خواهند خورد: وَ قَالَ الَّذِینَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا کَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ کَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا کَذَلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَیْهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِینَ مِنَ النَّار167بقره
پشیمان بگردند آن پیروان به حسرت برآرند آه و فغان
که اى کاش مى شد به دار الفنا دگرباره خود بازگشتیم ما
که از طاعت این رئیسان خوار تبرى بجستیم بارى هزار
چنانکه در این سخت روز جزا برائت بجستند ایشان ز ما
بر آنها چنان کارها را اله کند مایه حسرت و رشک و آه
بیفتند در آتش آن سقر نیایند هرگز از آنجا بدر . جهل و غفلت از عوامل حسرت دو اصل جهل و غفلت، به این معنا که انسان یا نسبت به حقیقتی جاهل و فاقد علم است،
یا آنکه نسبت به آن علم دارد ولی چنان سرگرم امور دیگر میشود که از آن غافل میشود. به سخن دیگر، دو علت مهم حسرت در آدمی به حوزه نظر و عمل باز می‌گردد: جهل نظری و غفلت عملی. جهل انسان به حقیقت توحید و گرایش به شرک و کفر کاش به دنیا باز می‌گشتیم و از (اطاعت) اینان بیزاری می‌جستیم چنانکه اینها(گرهی از کار ما نگشودند و) از ما بیزاری جستند! این گونه خدا، کردار (زشت جاهلانه) آنها را مایه حسرت و پشیمانی آنان کند و آنها از عذاب آتش جهنّم بیرون شدنی نباشند (بقره 167)،
2- غفلت : غفلت در مقام عمل از مهم‌ترین عوامل حسرت‌زاست. غفلت زمانی رخ میدهد که انسان با آنکه چیزی را در حضور دارد و یا نسبت به آن علم دارد، به سبب کم‌اهمیت شمردن آن و سرگرم شدن به اموری دیگر که آن را مهم می‌داند از آن غافل میشود. بسیاری از مردم گرفتار غفلت هستند و از همین روست که وقتی پرده غفلت کنار می‌رود و در روز حسرت و ظهور و کشف، حقایق را می‌بینند که چگونه فرصت را هدر داده‌اند، انگشت می‌گزند و افسوس میخورند و واحسرتا می‌گویند. مردم از اموری که می‌تواند ره‌توشه آنان باشد غافل میشوند و بیشتر به اموری می‌پردازند که در قیامت هیچ ارزش و اعتباری ندارد و یابسیار کم‌اعتبار است. خداوند در قرآن بیان میکند که انسان از اموری چون احسان (زمر56 و 58)، انفاق مالی (قلم 17 تا 31)، عمل صالح (اعراف50 و 53؛ مومنون 99 و 100) و مانند آنها غافل میشود و که موجب حسرت او در قیامت خواهد شد. (مریم،39؛ فجر23 و 24)
روز تَلاقی ، یوم التّلاق
در آیه 15 غافر از روز قیامت به روز تَلاقی آمده. در باره علت این نامگذاری:
1- به اعتبار تَلاقی ارواح با ابدان؛ ارواحی که ابدان را رها کردند، در قیامت دوباره برمی‌گردند و با هم تلاقی می‌کنند؛ یعنی همان معاد جسمانی؛
2- به اعتبار تَلاقی فرشته‌های آسمان با موجودات زمین؛ زیرا فرشته‌ها نازل میشوند و به عنوان شهادت و مانند آن در دادگاه عدل الهی در روز قیامت.
3- به اعتبار تَلاقی اولین و آخرین در «یوم» قیامت است؛ زیرا خداوند در آیه 49 واقعه می‌فرماید: إنَّ الأَوَّلینَ وَ الآخِرینَ لَمَجمُوعُونَ إِلى میقاتِ یَومٍ مَعلُوم؛ به راستی که اولین و آخرین یقینا در روز قیامت که روز معلوم است
4- به اعتبار «تَلاقی» انسان با پروردگار خودش است؛ زیرا خداوند در آیه 6 سوره انشقاق می‌فرماید: إِنَّکَ کادِحٌ إِلى رَبِّکَ کَدحاً فَمُلاقیه؛ به راستی که تو کادح (تلاش کننده‌ای) هستی به سوی پروردگارت تا با او ملاقات کنی.
5- هر کسی کیفر و پاداش اعمال خودش را در آن روز می‌بیند. آیه 7 سوره تحریم الیَومَ إِنَّما تجزَونَ ما کنتم تَعمَلون؛ امروز جز این نیست که هر آنچه کردید را جزا می‌بینید. یا در آیه 30 آل عمران یَوْمَ تَجِدُ کُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَیْرٍ مُّحْضَرًا ؛ روزی که هر نفس آنچه از خیر عمل کرده را حاضر شده می‌یابد. پس هر کسی با عمل خودش ملاقات خواهد کرد. از همین رو در قیامت هر کسی به سرعت حسابش رسیده میشود و هیچ اشتباه و خطا و نسیانی نیست؛ زیرا عین عمل خودش به شکل مجازات ظهور می‌یابد.
پایان عمر و رسیدن اجل ، کوردلی
پس از آنکه هر انسانی در مدت عمر خود به هر درجه ای از کمال یا هبوط و سقوط رسید، زنگ پایان عمر او نواخته می شود و اجل مسمی و قطعی و معین به سراغ او می آید و جان از تن آدمی خارج میشود حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَکُمُ الْمَوْتُ (انعام61)
که تا آن زمانى که اندر قضا رسد موقع مرگ یکتن فرا
آنچه به کالبد خاکی آدمی ارزش و بها بخشیده، همان روح الهی دمیده در این کالبد است که در زمان حضور در کالبد از آن به روان و نفس یاد میشود و هنگامی که از آن جدا میشود، به عنوان روح و جان شناخته میشود. پس هنگامیکه مرگ و اجل مسمی فرا میرسد نفس آدمی از کالبد تن خاکی بیرون آمده و زندگی دیگری را در جهانی دیگر آغاز میکند.
نسیان روز حساب، عامل کوردلی طبق بیان صریح قرآن آنچه موجب ارتکاب گناه می شود، نسیان روز حساب است و حتما لازم نیست روز حساب را انکار کنند: لذا در عمل با کسانی که معتقد نیستند فرقی ندارند ثُمَّ کَانَ عَاقِبَةَ الَّذِینَ أَسَاءُوا السُّوأَى أَنْ کَذَّبُوا بِآیَاتِ اللَّهِ وَ کَانُوا بِهَا یَسْتَهْزِئُونَ روم10
گنهکار مردم همه سربه سر سرانجامشان نیز بودى بتر
چو کردند آیات حق ریشخند به آتش درافتند با غل و بند
نتیجه گناه به این جا می کشد که انسان دین و ایمانش را از دست می دهد. اول شک پیدا می شود، کم کم شک تقویت می شود و گاهی به انکار هم کشیده می شود. این دسته چون آگاهانه به فساد اقدام می کنند، در اثر شدت گناه، کارشان به جایی می رسد که باطنشان کور می شود. قرآن می فرماید: عده ای معبود خود را هوای نفس قرار داده اند أَفَرَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ جاثیه23
کسى را ببینى که او بر هوا یکى را شده عبد و خواند خدا؟
خود آگاه و دانسته یکتا اله بکردست گمراه او را ز راه
به گوش و دلش مهر بنهاده است به چشمان او پرده اى داده است
چه کس هادى او بگردد به راست چو لطف خداوند از او بخاست
شما هیچ آیا در این انجمن نگردید یادآور این سخن
کسی که معبود خودش را هوای خود قرار داده، یعنی در برابر فرمان نفس تسلیم است و او را می پرستد، خدا او را با این که علم دارد و می فهمد که چه امری خوب و چه امری بد است، گمراهش می کند و بر قلب و گوشش مهر می زند و جلوی چشم او را هم با پرده ای می پوشاند. یَهْدِیهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ چه کسی می تواند کسانی را که خدا گمراه کرده است، هدایت کند؟ اگر کسانی به این حد رسیدند دیگر وقت گذاشتن برای آنها فایده ای ندارد. اینها قابل هدایت نیستند.
دنیا ، گذرگاه است نه قرارگاه . غفلت و فراموشی چرا؟
این دنیا پلی است که انسان می بایست از آن بگذرد و حیات دو روزه دنیا را برای آخرت همیشگی توشه راه قرار دهد. مرگ هشداری است به این که دنیا و انسان (بیهوده) آفریده نشده است و پس هر چیزی، ملکوت و باطنی است که بیانگر هدف نهایی آن است. اما بسیاری از مردم اهل غفلت هستند . اهل غفلت، چشم دارند، ولی نمی بینند، گوش دارند ولی نمی شنوند، قلب دارند ولی درک و فهم نداشته و حق و باطل را از هم باز نمی شناسند. پس اینان همان اهل غفلت واقعی هستند که هیچ ذکر نداشته و هرگز یاد خدا و هدف و فلسفه آفرینش به دل های آنها نمی آید
وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ (اعراف 179)
نهادیم بهر جهنم کنار ز جن و ز انس عده اى بیشمار
که دلهایشان هست بى درک و فهم ندارند از فکرت و هوش سهم
همه دیده ها کور و هم پرده پوش نه هرگز نیوشند چیزى به گوش
همه لال و کورند و غرق وحل چو انعام باشند بل هم اضل
که آن مردمان جملگى جاهلند ز معناى انسانیت غافلند
الدُّنیا مَزرَعَهُ الاخِرَه شیعه و سنی در جوامع روایی از پیامبر گرامیصلی الله علیه و آله ضمن رساترین پندهای بیدارگر روایت کرده‌اند الدُّنیا مَزرَعَهُ الاخِرَه مزرعه نیازمند است به بذری اصلاح شده، بذری که متناسب و به جا و به هنگام باشد. پیشاپیش باید، هم شرایط فراهم و هم موانع دفع شود و هم چنان تا دوران درو، این شرایط رعایت شود که اگر به یکی از آنها خللی وارد شد، زراعت، فاسد می‌گردد. بدیهی است تنها کشت این دنیا برای آخرت، کردار شایسته و داد و ستد سودمند است و فصل آن، تمام عمر ماست و حاصل حبوبات و غلات آن، بهشت جاویدانی است که میوه‌هایش از هر عیب و آفتی، پاک، و آنجا از مشکل و ناگواری، همّ و غم و سرما و گرما مبراست، بهشت، سراسر شادمانی است بی‌غم، جاودانی است بی‌فنا و لذت بی‌درد، غنای بی‌فقر، کمال بی‌کمبود، عزت بی‌ذلت و در یک سخن، هر خواستنی که انسان بهشتی اراده کند و هر خوبی که به ذهنش رسد، آنجا مهیاست و هر چه از آن بیزار و گریزان باشد، آنجا نیست.
و از آنجا که بذر این زراعت، معارف و طاعات و کشتزارش دل انسان است و برنامه‌های عبادی آدمی، شخم و آماده سازی زمین برای کشت و آبیاری است، آن دلی که غرق در محبت و میل دنیاست، شوره زاری است که به علت آمیختگی با نمک، قابل کشت و شایسته رستن نیست. و این همان کسی است که در قیامت که روز حسرت و ندامت و آه و افسوس است این آیه را بر زبان دارد : یَقُولُ یا لَیْتَنِی قَدَّمْتُ لِحَیاتِی . فَیَوْمَئِذٍ لا یُعَذِّبُ عَذابَهُ أَحَدٌ . وَ لا یُوثِقُ وَ ثاقَهُ أَحَدٌ (فجر 24)
گشاید پس آنگاه لب بر سخن به حسرت بگوید که اى کاش من
عملهاى نیکو بکردم نه بد که باشد مفیدم کنون در ابد
فزون تر ز کفار پست و پلید عذابى به شخصى نخواهد رسید
نگردد گرفتار آن روز سخت کس دیگرى غیر از آن تیره بخت
امام علیعلیه السلام چه زیبا می فرماید: ای مردم! جز این نیست که دنیا گذرگاهی است ناپایدار و آخرت اقامتگاهی است برقرار از گذرگاه خود بگیرید برای اقامتگاه پایدار. و پاره نکنید پرده های خود را در نزد خداوندی که اسرار شما را می داند. و دل های خود را از دنیا بیرون کنید، پیش از آن که بدن های تان از دنیا خارج شود. شما در این دنیا در عرصه آزمایش قرار گرفته و برای غیر این دنیا آفریده شده اید. (نهج البلاغه، خ 203، ص .673) در قرآن کریم در توصیف اهل دوزخ آمده : إِنَّ ٱلَّذِینَ لَا یَرۡجُونَ لِقَآءَنَا وَ رَضُواْ بِٱلۡحَیَوٰةِ ٱلدُّنۡیَا وَ ٱطۡمَأَنُّواْ بِهَا وَ ٱلَّذِینَ هُمۡ عَنۡ ءَایَٰتِنَا غَٰفِلُونَ یونس 7
به تحقیق آنها که امیدوار نباشند بر دیدن کردگار
بدین زندگانى دنیاى پست رضایند و برآن نهادند دست
چنین مردمانى که بس جاهلند از آیات ما این چنین غافلند
فَأَعْرِضْ عَنْ مَنْ تَوَلّی عَنْ ذِکْرِنا وَ لَمْ یُرِدْ إِلاَّ الْحَیاهَ الدُّنْیا . ذلِکَ مَبْلَغُهُمْ مِنَ الْعِلْمِ (نجم 30- 29)
از آن کس تو دورى کن اى نیک مرد که او یاد ما را فراموش کرد
بجز زندگانى دنیا نخواست دلش جز به امیال دنیا نخاست
در این گونه افراد از حق بدور همین حد بود منتهاى شعور
از آنان که از یاد ما رو گردانده و جز زندگی دنیا، هدف و مقصدی ندارند روی گردان! این است میزان علم آنها!
وَ فَرِحُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَ مَا الْحَیاةُ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلاَّ مَتاعٌ رعد.26
خدا هرکه را خواست روزى بداد به دیگر کسى روزى کم نهاد
همه کافرانى که گردنکشند به این زندگانى دنیا خوشند
اگرچند دنیاى فانى و خوار حقیرست در پیش دار القرار
قرآن می گوید که انسان در عین بهره برداری از نعمت های دنیا نباید در پرتو تمتع از آنها، دچار غفلت و نسیان شود و قلمرو پرواز خود را به همین دنیا محدود سازد. در واقع، اسلام ارزش جهان را تنزل نداده، بلکه ارزش و منزلت انسان را ارتقاء بخشیده است. خود واقعی انسان با گام برداشتن در این طریق و هدف قراردادن این مقصد است که شکوفا می شود، وَ لَا تَکُونُوا کَالَّذِینَ نَسُوا اللَّهَ فَأَنسَاهُمْ أَنفُسَهُمْ أُولَئِکَ هُمُ الْفَاسِقُونَ حشر19
نباشید چون مردمى بدنهاد که بردند یزدان خود را ز یاد
خدا کرد کارى که آن اهل آز بکردند خود را فراموش باز
همانا که این مردم زشتکار بگشتند بر فسق و زشتى دچار
خواب برادر مرگ اهل ذکر نه تنها اهل غفلت نیستند، بلکه اهل حضورند و همواره خداوند را در محضر خویش دارند اهل ذکر، اهل یاد مرگ هستند النَّومُ اَخُ المَوت، خواب برادر مرگ است. نقل شده پیامبر مکرم هرگاه از خواب برمی خاستند ابتدا به سجده می رفتند و این حمد و سپاس را به جا می آوردند الحمدلله الذی احیانی بعد ما اماتنی و الیه النشور، الحمدلله الذی رد علی روحی لاحمده و اعبده شکر می کنم خدایی را که مرا مجددا زنده کرد بعد از این که میرانده بود، شکر می کنم خدایی را که بازگشت به سوی اوست، شکر می کنم خدایی را که روح مرا به من بازگرداند تا او را عبادت کنم و شکر او را به جای آورم.
طبق آیات قرآن 42 زمر، خداوند در شب و هنگام خواب، ارواح انسان ها را توفی می کند و می گیرد و در زمانی که در نظر دارد، به ایشان بازمی گرداند. اللَّهُ یَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِی لَمْ تَمُتْ فِی مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِی قَضَى عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
خدا روحها را به هنگام فوت ز مردم بگیرد بزنگاه موت
اگر مرگ بر کس نکرده شتاب کند قبض روحش به هنگام خواب
پس آن را که مرگش رسیده ز راه دگر، روح او را بدارد نگاه
کسى را که مرگش نباشد زمان برآن تن فرستد دگرباره جان
چنینست آیات پروردگار که بر عاقلانست بس آشکار
پس افزون بر این که مرگ با زندگی همزاد و آمیخته است در هر خوابی مرگی را تجربه کرده و می آزماییم ولی به اسباب دارالغرور فریفته می شویم و سرگرم لعب و لهو دنیا می شویم و از ذکر الهی از جمله ذکر مرگ و بازگشت و حساب و کتاب الهی و رستاخیز غافل می گردیم.
بخش 6 : اهداف و فلسفه از قیامت
آگاهی از فلسفه قیامت و هدف از برپایی آن می تواند معنا و مفهوم درستی از زندگی و مرگ نیز ارائه دهد و شیوه های درست زندگی را در پیش روی ما بگشاید و ما را از غفلت رهایی بخشد. اهداف عبارتند از: رحمت، حساب و کتاب، پاداش به صالحان، کیفر طالحان، جداسازی میان صفوف حق و باطل، جزاء و کیفر بندگان و برپایی عدالت کامل و اجرای آن در حق بندگان. خداوند در آیه 12 انعام، برخورداری مردم از رحمت خداوندی را از فلسفه های برپایی و تحقق قیامت برمی شمارد قُل لِّمَن مَّا فِی السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضِ قُل لِلّهِ کَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ لاَ رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لاَ یُؤْمِنُونَ
بپرس اى پیمبر مگر ز آنِ کیست؟ زمین و سماوات و هر هست و نیست
بگو از خدایست گردون و ارض که بر خویش رحمت نمودست فرض
شما را کند جمع یکتا اله به روزى که بى شک بیاید ز راه
ولى آن کسانى که در این جهان فکندند خود را به شر و زیان
ندارند باور به دل رستخیز نگردند مؤمن برآن روز نیز
در حقیقت، قیامت، نوعی تکریم و اکمال و اتمام رحمت الهی بر مردم است، زیرا در قیامت است که انسانها، می توانند از زندگی جاودانه بهره مند شوند و از آرامش و آسایش ابدی سود برند؛
هرچند که شماری از انسانها، با انتخاب نادرست و غلط خویش، خود را در شقاوت ابدی و جاودانه گرفتار می کنند. ولی اصل قیامت و فلسفه وجودی آن، رحمت الهی به بندگان و آفریده های خود است. بی گمان، شرایط دنیا نمی تواند زمینه های احقاق حق و اجرای عدالت کامل و تمام خداوند نسبت به بندگان مکلف و عاقلی باشد که با انتخاب آزاد و اراده مختار خویش، رفتارهای دوگانه و متضادی را درپیش گرفته اند. از این رو خداوند از اهداف برپایی قیامت را قیام و اجرای عدالت و برخورداری هر فرد از نتایج اعمال مختار خویش برمی شمارد وَ لِکُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَ لِیُوَفِّیَهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَ هُمْ لَا یُظْلَمُونَ (احقاف19)
بر افراد بر اقتضاء مرام مشخص بود جایگاه و مقام
که هر شخص پاداش اعمال خویش بخواهد ببیند نه کمّ و نه بیش
نگردد ستم بر کسى هیچگاه به روز جزا پیش یکتا اله
در حقیقت با حسابرسی اعمال بندگان بر مبنای قسط و عدل در قیامت است که هرکسی به حق عادلانه خویش می رسد. از این رو حسابرسی نیز به عنوان فلسفه برپایی قیامت در آیه 47 انبیاء مطرح می شود وَ نَضَعُ الْمَوَازِینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئًا وَ إِنْ کَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنَا بِهَا وَ کَفَى بِنَا حَاسِبِینَ
خود از بهر سنجش ترازوى داد بخواهیم روز قیامت نهاد
که بر هیچ نفسى نگردد ستم عملها بسنجند از بیش وکم
اگرچه بود دانۀ خردلى به میزان درآرند بى مشکلى
کفایت کند علم پروردگار که میزان و سنجش کند برقرار
خداوند در آیه 4 سبا پاداش دادن به مؤمنان دارای عمل صالح را از علل برپایی رستاخیر برمی شمارد لِیَجْزِیَ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِکَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ
چه پاداش نیکو دهد کردگار به مؤمن منشهاى پرهیزکار
که آمرزش حق و رزق بهشت بود خاص آن مردم خوش سرشت
و در آیه 5 نیز کیفر نمودن تلاشگران علیه آیات خدا و آموزه های وحیانی را از جمله این علل معرفی می کند وَ الَّذِینَ سَعَوْا فِی آیَاتِنَا مُعَاجِزِینَ أُولَئِکَ لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ أَلِیمٌ
کسانى که کردند سعى و طلب که نابود سازند آیات رب
مگر کز تلاشى که این سان برند رسول خدا را به عجز آورند
بر آنها عذابیست سخت و الیم بخواهند افتاد اندر جحیم
در حقیقت جزا و کیفر و پاداش بندگان، از اصلی ترین و اساسی ترین علل و فلسفه وجودی قیامت و هدف از برپایی آن است که همچنین در آیات 26 و 28 ص و 26 معارج بیان و بر آن تاکید شده است.
قرآن در آیه 26 سبا و 17 نبا، جدا شدن و شفاف گردیدن صفوف حق مداران از باطل گرایان را فلسفه تحقق رستاخیز معرفی می کند
قُلْ یَجْمَعُ بَیْنَنَا رَبُّنَا ثُمَّ یَفْتَحُ بَیْنَنَا بِالْحَقِّ وَ هُوَ الْفَتَّاحُ الْعَلِیمُ
بگو مى کند جمع ما را خدا پس آنگه کند داورى بین ما
کلید مسائل بدست خداست که داناى مطلق بر اسرار ماست
بنابراین از آن جایی که دنیا قابلیت و شانیت این امور را ندارد و شرایط برای تحقق آن کافی نیست، قیامت به عنوان مکمل دنیا برپا می شود و رستاخیز تحقق می یابد تا به این امور به طور کامل رسیدگی شده و حق مطلب چنان که شایسته و بایسته است ادا شد.
قیامت روزی بزرگ و با عظمت خداوند در قرآن برای قیامت اوصاف و ویژگی هائی را بیان می کند که از جمله آن ها، بزرگی و عظمت قیامت است. به این معنا که قیامت روزی بزرگ و با عظمت است که انسان ها با آن مواجه خواهند شد و در برابر خداوند یکتا و یگانه می ایستند. قُلْ إِنِّی أَخَافُ إِنْ عَصَیْتُ رَبِّی عَذَابَ یَوْمٍ عَظِیمٍ (انعام 15) و (اعراف 59 یونس 15)
بگو چون بپیچم سر از کردگار؟ که مى ترسم از سخت روزِ شمار 15
این روز از جهات دیگر نیز بزرگ و عظیم است، زیرا روزی طولانی است که گویی برای آن پایانی نیست، چرا که هر روز قیامتی به اندازه پنجاه هزار سال دنیوی است تَعْرُجُ الْمَلَائِکَةُ وَ الرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ (معارج4) اعداد روزها برای کثرت است و الا روز و شب نداریم
ملکها و روح الامین خدا بیایند بالا سوى کبریا
به بالا روند آن ملائک همه به مقدار خمسین و الف سنه
البته در آیه 5 سجده، از نظر زمانی، طول هر روز آن به اندازه هزار سال گفته شده که به نظر میرسد روزهای آن همانند روزهای کوتاه و بلند تابستان متفاوت باشد یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ
ملکها و روح الامین خدا بیایند بالا سوى کبریا
به بالا روند آن ملائک همه به مقدار خمسین و الف سنه
اما آن چه به نظر درست تر می آید، ارتباط کوتاهی و بلندی روز قیامت با موضوعات و متعلقات آن باشد؛ زیرا در آیه ای که اشاره شد 4 معارج از مسئله عروج فرشتگان و روح سخن به میان آمده که این عروج در مدت زمانی اتفاق می افتد که 50 هزار سال دنیوی است ولی عروج امر الهی، در مدت زمان کوتاه تری اتفاق می افتد. این تفاوت همانند تفاوت سرعت حرکتی نور با سرعت صوت میباشد. چنانکه سرعت نور بیش تر است و در زمانی کمتر به مقصد میرسد و زمانی را که صوت می پیماید تا به مقصد برسد بلندتر و طولانی تر است، هم چنین، عروج امر از نظر زمانی برای بازگشت، کوتاه تر از زمان بازگشت روح و فرشتگان است. براین اساس، مراد آن نیست که روزهای قیامت از نظر کوتاهی و بلندی متفاوت است، بلکه به معنای آن است که سرعت عروج امر الهی بیش تر از سرعت عروج فرشتگان و روح است؛ با این همه، نباید فراموش کرد که روزهای قیامت بلند و طولانی است، زیرا مفهوم عظیم (انعام 15) و کبیر، تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتَاعًا حَسَنًا إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى وَیُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ (هود 3)
نمایید توبه به درگاه وى ره استغاثه نمایید طى
که تا وقت مرگ و به روز اجل شما را دهد بهره ها از عمل
که در حق هر مستحق کردگار تفضل کند رحمتى پایدار
می تواند افزون بر بزرگی و عظمت وجودی آن رخداد، اشاره ای نیز به بلندی و طولانی بودن روز بزرگ داشته باشد. خداوند در آیه 46 قمر، از قیامت به عنوان روزی هولناک و وحشت زا یاد می کند که خود بر عظمت و بزرگی آن می افزاید بَلِ السَّاعَةُ مَوْعِدُهُمْ وَ السَّاعَةُ أَدْهَى وَ أَمَرُّ بلکه موعدشان قیامت است و قیامت [بسى] سختتر و تلختر است .
بر آنان قیامت بود وعده گاه بزودى بخواهد رسیدن ز راه
که بس ناگوارست و بسیار سخت برآن کافران سیه روزبخت
هم چنین توصیف قیامت به روزی سخت و مشقت بار یَـٰٓأَیُّهَا ٱلنَّاسُ ٱتَّقُواْ رَبَّکُمۡۚ إِنَّ زَلۡزَلَةَ ٱلسَّاعَةِ شَیۡءٌ عَظِیمٞ حج 1 . 2
بترسید اى مردم از کردگار تکانى بزرگ است روز شمار
چو هنگامۀ محشر آید به پیش ببینید آن روز با چشم خویش
زن شیرده، کودک شیرخوار رها مى نماید، به وحشت دچار
هرآن کس که آبستن است از رحم همى افکند بار خود را ز غم
همه مست بینى ز ترسى که هست به معنى نباشند هرچند مست
بود خشم ایزد گران و شدید که ترس افکَنَد چون بیاید پدید
إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا یَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِیرًا
بترسیم حقا ز یزدان خویش از آن روز سختى که آید به پیش
که از سختى و رنج روز شمار همه دیده ها هست غمگین و تار
إِنَّ هَؤُلَاءِ یُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَ یَذَرُونَ وَرَاءَهُمْ یَوْمًا ثَقِیلًا (انسان 10و27)
که این خلق غافل بدارند دوست همین نقد دنیا که در پیش روست
بکلى ببردند از یاد خویش همان سخت روزى که آید به پیش
روزی سنگین خود بیانگر بزرگی و عظمت آن روز از جهات دیگر است که جز خدا را نپرستید زیرا من از عذاب روزى سهمگین بر شما بیمناکم أَن لاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ اللّهَ إِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ أَلِیمٍ (هود 26)
بجز ایزد آن واحدِ بى نیاز مبادا به کس سجده آرید باز
مرا ترس باشد که بعد از هلاک عذابى ببینید بس دردناک
خداوند در آیه 7 انسان، قیامت را روزی فراگیر و گسترده از شر و عذاب بر می شمارد و به انسان ها نسبت به آن روز هشدار شدید میدهد یُوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یَخَافُونَ یَوْمًا کَانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا
همان بندگانند اهل وفا به نذرى که بستند نزد خدا
بترسند از خشم پروردگار ز هنگامۀ سخت روز شمار
که سختى و شرش بگیرد فرا همه مردمان را به روز جزا
همچنین در 6 مطففین، از قیامت به عنوان یوم عظیم یاد میکند و ضمن هشدار به کم فروشان . آیا آنان گمان نمیکنند که برانگیخته میشوند در روزی بزرگ؟! روزی که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان می ایستند! أَ لا یَظُنُّ أُولئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ . لِیَوْمٍ عَظِیمٍ . یَوْمَ یَقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعالَمِینَ
ندانند آیا یکى روز هست که مبعوث گردند آن قوم پست
چه روز بزرگیست روز شمار که در بارگاه یکى کردگار
همه خلق، سازند یکجا قیام بیایند بر درگه او تمام
حتمیت قیامت
وقوع رستاخیز و قیامت مساله ای غیر قابل انکار و تکذیب است چنان که آسان تر از چشم بر هم نهادنی وَ لِلَّهِ غَیۡبُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَ ٱلۡأَرۡضِۚ وَ مَآ أَمۡرُ ٱلسَّاعَةِ إِلَّا کَلَمۡحِ ٱلۡبَصَرِ أَوۡ هُوَ أَقۡرَبُۚ إِنَّ ٱللَّهَ عَلَىٰ کُلِّ شَیۡءٖ قَدِیرٞ (نحل 77)
که بر غیب این آسمان و زمین هماناست آگه خداوند دین
زمان قیامت بود همچو آن که بر هم زنى مژه اى ناگهان
بسا آنکه زین نیز نزدیکتر بود وقت محشر چو جویى خبر
که باشد توانا به هر چیز خواست که قادر به هر کار یکتا خداست
فَإِذَا جَآءَ أَمۡرُ ٱللَّهِ قُضِیَ بِٱلۡحَقِّ وَ خَسِرَ هُنَالِکَ ٱلۡمُبۡطِلُونَ (غافر78)
چو فرمان ایزد بیاید ز راه رسد آن زمانى که خواهد اله
همه حکم رانند بر راستى به عدل و به انصاف بى کاستى
زیانها ببینند آن کافران که کردند تکذیب پیغمبران
قیامت چه زمانی برپا می شود؟
هرچند که علم درباره زمان وقوع آن، امری در انحصار خداوند است إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ (لقمان34) و (احزاب 63 فصلت، 47)
بلى علم ساعت به دست خداست زمانها بداند برى از خطاست
در آیه 42 از نازعات می خوانیم که یَسْأَلُونَکَ عَنِ السَّاعَةِ أَیَّانَ مُرْسَاهَا . فِیمَ أَنتَ مِن ذِکۡرَىٰهَآ 43 از تو درباره قیامت می پرسند که چه زمانی خواهد بود؟
بپرسند از تو که روز شمار کدامین زمان مى شود برقرار
مبادا که دیگر بر این بد عباد کلامى بگوئى ز روز معاد
(که بسیار دادى تو اندرز و پند و لیکن نیفتادشان سودمند)
یَسۡـَٔلُونَکَ عَنِ ٱلسَّاعَةِ أَیَّانَ مُرۡسَىٰهَاۖ قُلۡ إِنَّمَا عِلۡمُهَا عِندَ رَبِّیۖ لَا یُجَلِّیهَا لِوَقۡتِهَآ إِلَّا هُوَ (اعراف187)
بپرسند از تو که اى مصطفى زمان قیامت کى آید فرا
بگو کس نشاید کند آشکار که تنهاست آگاه پروردگار
و البته منحصر بودن این علم به خداوند و مخفی بودن هنگامه حدوث معاد از بشر، بدون شک دارای علل و حکمتهای بیشماری است. ولی این امر محتوم و قطعی در زمان خود اتفاق می افتد و از نظر زمانی بر اساس آموزه های قرآنی، در زمانی نزدیک است و به زودی رستاخیز برپا خواهد شد، هرچند که برای بسیاری از مردم امری بعید به نظر می رسد که می تواند بعید از نظر اتفاق تحققی آن باشد، چنان که کافران و تکذیب کنندگان قیامت بر این باورند، یا می تواند بعید از نظر زمانی باشد که باور بسیاری از توده های مردم است إِنَّ السَّاعَةَ ءاَتِیَةٌ أَکَادُ أُخْفِیهَا لِتُجْزَى کُلُّ نَفْسٍ بِمَا تَسْعَى (طه 15) و (احزاب 63شوری 17 قمر1 معارج 6)
همانا قیامت بیاید فرا که وقتش نهانست نزد خدا
در آن روز هرکس به دنیا بُدست سزاى عمل را بیارد بدست
قیامت و معاد دغدغه همگانی بشریت است؛ زیرا از زمانی که با مرگ آشنا شد، از ماهیت آن پرسش هایی مطرح کرد همین مساله حتی برای پیامبران اولوالعزمی چون حضرت ابراهیم علیه السلام مطرح بوده و وی با آن که از وقوع آن علم حصولی داشت، خواهان آگاهی شهودی نسبت به این واقعه می شود که در داستان پرندگان قرآن به آن اشاره شده است.
بخش 8 : قیامت از چند چیز سؤال میشود (حسابرس قیامت)
در روایات می‌خوانیم: در روز قیامت انسان از چهار چیز به خصوص سؤال و بازخواست میشود: شبابک فیما أبلیته و عمرک فیما أفنیته و مالک مما اکتسبته و فیما أنفقته در مورد عمر و جوانی که چگونه آن را گذراندی و درباره دارایی که چگونه به دست آوردی و در چه راهی مصرف کردی.
در اولین سوال، از نماز خواهند پرسید و همین بس که خدا، خود حسابرس خواهد بود. وَ کَفَی بِنَا حَاسِبِینَ و کافی است که ما حساب کننده باشیم حساب آنان (به عهده کسی) جز خدا نیست اگر درک می‌کردید. وَ کَفى بِاللَّهِ حَسِیباً (احزاب38) کافی است که خدا حسابرس اعمال بندگان خود باشد.
از نعمت‌ها؛ ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ یَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ در روایات متعددی، رهبری و ولایت را نیز از مصادیق نعمت مورد سؤال در آیه برشمرده‌اند. سپس در آن روز (همه شما) از نعمتهایی که داشته‌اید بازپرسی خواهید شد (تکاثر 8) سوال در این آیه اگر چه درباره‌ی نعمت‌های الهی است، ولی با توجه به این که از آن با کلمه «نعیم» تعبیر آورده شده که همه‌ی نعمت‌های الهی را شامل میشود و از طرفی همه‌ی آنچه بشر در زندگی خود از آن برخوردار است، نعمت‌های الهی محسوب میشوند، بنابراین همه‌ی کار‌های او مورد سوال واقع خواهد شد، زیرا همه‌ی کارهایی که انسان انجام میدهد، به گونه‌ای تصرف در نعمت‌های الهی میباشد. و در نتیجه این آیه را باید از دسته نخست بشمار آورد.
از قرآن و اهل‌بیت؛ پیامبر علیهم السلام فرمود: از مردم سؤال میشود که با قرآن و اهل‌بیت علیهم السلام من چگونه عمل کردید؟ ثم اسألهم ما فعلتم بکتاب الله و باهل بیتی از رفتار و کردار لَنَسئَلَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ، عَمَّا کانُوا یَعْمَلُونَ از اعضا و جوارح إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کُلُّ أُولـئِکَ کَانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً از آنچه به آن آگاهی نداری، پیروی مکن، چرا که گوش و چشم و دل، همه مسئول‌اند (اسراء 36)
از پذیرش و عدم پذیرش رسولان؛ یَٰمَعۡشَرَ ٱلۡجِنِّ وَ ٱلۡإِنسِ أَلَمۡ یَأۡتِکُمۡ رُسُلٞ مِّنکُمۡ یَقُصُّونَ عَلَیۡکُمۡ ءَایَٰتِی وَ یُنذِرُونَکُمۡ لِقَآءَ یَوۡمِکُمۡ هَٰذَاۚ قَالُواْ شَهِدۡنَا عَلَىٰٓ أَنفُسِنَاۖ وَ غَرَّتۡهُمُ ٱلۡحَیَوٰةُ ٱلدُّنۡیَا وَ شَهِدُواْ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ أَنَّهُمۡ کَانُواْ کَٰافِرِینَ
پس آنگاه از سوى یکتا خدا انعام130 به انس و به جن مى رسد این ندا
نه آیا رسولانى از جنس خود شما را ز یزدان فرستاده شد
که خواندند آیات من بر شما خبردار کردندتان از جزا
بگویند جمله، پریشان و ریش که ماییم شاهد بر اغفال خویش
بگشتند مغرور دنیاى پست در آن روز دانند حق با که است
در آن روز باشند بر خود گواه که بر کفر رفتند و بر تیره راه
چنانکه در جای دیگری از رهبران دینی نیز در مورد برخورد مردم با آنان سؤال میشود یَوۡمَ یَجۡمَعُ ٱللَّهُ ٱلرُّسُلَ فَیَقُولُ مَاذَآ أُجِبۡتُمۡۖ قَالُواْ لَا عِلۡمَ لَنَآۖ إِنَّکَ أَنتَ عَلَّـٰمُ ٱلۡغُیُوبِ مائده 109
همه مرسلین را به روزِ شمار به یک جا کند جمع پروردگار
از آنها بپرسد شما را چسان اجابت نمودند این مردمان
(بگویید ایمان بیاورده اند؟ و یا اینکه بر کفر رو کرده اند؟)
به پاسخ بگویند پیغمبران که هرگز نباشیم آگه بر آنکه
تنها توئى آگه از علم غیب در این امر هم نیست شکى و ریب
همه افراد مورد سوال قرار می‌گیرند. فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِینَ أُرْسِلَ إِلَیْهِمْ وَ لَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِینَ (اعراف 6)
از اعمال آنها بپرسیم هم بپرسیم از مرسلین امم
تمامی اعمال مورد سوال قرار می‌گیرد وَ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (نحل93)
بپرسد شما را ز نیک و ز بد ز هر کار کز دستتان سر زند
صریح برخی از آیات قرآن این است که در قیامت، خداوند خود به حساب بندگان رسیدگی میکند فَإِنَّما عَلَیْکَ الْبَلاغُ وَ عَلَیْنَا الْحِسابُ (رعد40)
به هر حال تبلیغ احکام دین به دوش تو باشد در این سرزمین
حساب خلایق فقط کار ماست که این کار در اختیار خداست
إِنَّ إِلَیْنا إِیابَهُمْ ـ ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنا حِسابَهُمْ (غاشیه 25 ـ 26]
بدین سان چو دور جهان درگذشت نمایند بر سوى ما بازگشت
پس آنگاه بر عهدۀ ما بود سزاى عملهاى نیکو و بد
إنْ حِسابُهُمْ إِلاَّ عَلى رَبِّی لَوْ تَشْعُرُونَ. [شعرا113]
بر احوال آنان برانَد حساب گر آباد جانند و خانه خراب
هر انسانی خود به حساب اعمال خود میرسد و نیاز به حسابرس دیگری غیر از نفس انسانی نیست چنان که می‌فرماید: عمل هر انسانی را ملازم با او ساختیم و روز قیامت آن را به صورت کتابی بیرون می‌آوریم و او آن را گشوده می‌یابد، به او گفته میشود کتاب خود را بخوان در این روز کافی است که نفس تو حساب تو را رسیدگی نماید وَ کُلَّ إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَ نُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ کِتَابًا یَلْقَاهُ مَنْشُورًا اسراء 13
بلى آدمى آخر سرنوشت هرآن کار کردست از نیک و زشت
به هنگام حشر و درو کردنش چو طوقى بیفتد همه گردنش
کتاب عمل را برون آوریم به پیش دو چشمش فروگستریم
بود نامه ها باز، در یک زمان توانند بینند اوراق آن
اقْرَأْ کِتَابَکَ کَفَى بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا اسراء 14
پس آنگاه آید بر انسان خطاب که اکنون تو، برخوان، خودت این کتاب
نظاره گرى نیست غیر از تو کس حساب خودت را برو خود برس
در سرای دیگر همه‌ی اعمال انسان به صورت کتابی در برابر دیدگان او نمودار
می‌گردد و انسان واقعیت کارهائی را که در دنیا انجام داده، مشاهده میکند
و چون واقعیت اعمال در برابر دیدگان او نمودار می‌گردند، جای هیچ گونه
انکاری برای او باقی نمی‌ماند و خود بر کرده‌های خود گواهی میدهد.
همه احوال مورد رسیدگی قرار می‌گیرد إِنْ تُبْدُوا مَا فِی أَنْفُسِکُمْ أَوْ تُخْفُوهُ
یُحَاسِبْکُمْ بِهِ اللَّهُ (بقره284)
بیارد خدا جمله را در حساب همه ثبت مى گردد اندر کتاب
تمامی کارها را در هرکجا و به هر اندازه که باشد، حاضر خواهند ساخت یَٰابُنَیَّ إِنَّهَآ إِن تَکُ مِثۡقَالَ حَبَّةٖ مِّنۡ خَرۡدَلٖ فَتَکُن فِی صَخۡرَةٍ أَوۡ فِی ٱلسَّمَٰوَٰتِ أَوۡ فِی ٱلۡأَرۡضِ یَأۡتِ بِهَا ٱللَّهُۚ إِنَّ ٱللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٞ (لقمان16)
بدان اى پسر روز سخت عذاب عملهایتان جمله گردد حساب
اگرچه بود دانۀ خردلى که گم گشته در بین سنگ و گلى
و گر نیز گردیده باشد نهان میان زمین یا که هفت آسمان
که آگه به هر چیز یکتا خداست توانائى کار، او را سزاست
سوال درباره قرآن وَ إِنَّهُ لَذِکْرٌ لَکَ وَ لِقَوْمِکَ وَ سَوْفَ تُسْئَلُونَ [زخرف44]
که قرآن براى تو و اُمتت بود نام نیکو و پُر منزلت
همانا بپرسند روز حساب که آیا بجستید راه از کتاب
.گواهی‌ها و شهادت‌ها سَتُکْتَبُ شَهادَتُهُمْ وَ یُسْئَلُونَ. زخرف19
گواهى دهند ار بدین گونه حال شود در قیامت از ایشان سؤال
قتل بی گناهان و إِذَا الْمَوْۆدَهُ سُئِلَتْ ـ بِأَیِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ. [تکویر8]
بپرسند ز آن دختران در حضور از آنها که گشتند زنده به گور
که آن بى گنه دختران بى پناه بکشتیدشان بر کدامین گناه
دروغ‌ها و تهمت‌ها تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَفْتَرُونَ. [نحل56]
بخواهند گردید خود بازخواست که این بازپرسى ز سوى خداست
راستگویان لِیَسْئَلَ الصَّادِقِینَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَ أَعَدَّ لِلْکافِرِینَ عَذاباً أَلِیماًاحزاب8
که سازند از راستگویان سؤال به صدق و حقیقت ز راه کمال
شده کافران را مهیا جحیم ببینند زجر و عذابى الیم
البته تخصیص این رشته از موضوعات برای سوال، منافاتی با همگانی بودن آن ندارد، زیرا این قسمت به خاطر اهمیتی که دارند، در لسان وحی به طور خصوص وارد شده است.
شیرین‌ترین لحظه قیامت برای مومنان
برای مومنین و کسانی که با عنایت امیرالمومنینعلیه السلام زیر لوای حمد قرار گرفته‌اند و از آب کوثر سیراب گشته‌اند، لحظه‌ای بیش نخواهد بود. این افراد، با توجه به لیاقتی که در دنیا و در پرتو پیروی از اهل بیت کسب کرده‌اند، بنا بر تعبیر روایات، مانند برق جهنده، به بهشت و جایگاه خود خواهند رسید.
در زندگی لحظاتی هست که برای ما التهاب زیادی دارد مثل لحظاتی که قرار است نتیجه کاری که برایش زحمت کشیده ایم ببینیم، در این لحظات قلب ما تند تند می زند و در ذهن خود افکار ضد و نقیض، بیم ها و امیداها را می پرورانیم. یکی از مواقعی که اعلام نتایج در آنجا با التهاب و هیجان نفس گیری همراه است، موقف حساب و حسابرسی خداوند متعال در قیامت است.
زمانی است که نه دوباره امتحان می گیرند و نه می توان به نتیجه اعتراضی کرد، اگر نمره قبولی گرفته شد جایزه اش بهشت است و اگر نه سوختنی است عمیق و جانکاه که پایانی برای آن نیست، پناه می بریم به خداوند مهربانی از چنین روزی، از آن روز بیشتر بدانیم:
حسابرسی در قیامت (یوم الحساب)
از قرآن کریم به خوبی استفاده میشود که در روز قیامت، به حساب افراد و نحوه عملکرد آنان در دنیا رسیدگی میشود: وَ نَضَعُ الْمَوازینَ الْقِسْطَ لِیَوْمِ الْقِیامَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَ إِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَیْنا بِها وَ کَفى بِنا حاسِبینَ ما در روز قیامت، ترازوهاى عادلانه می‌گذاریم و اعمال نیک و بد انسانها را با آن می‌سنجیم. در آن روز، به هیچ کس هیچ گونه ظلم و ستمی نمىشود و از استحقاق کسی کاسته نمىگردد و اگر عمل مکلف به وزن دانه خردلى هم باشد، آن را مىآوریم و همین کافى است که ما حسابگر و حسابرس باشیم. .
حسابرسی نیکوکاران آیات شریفه قرآن کریم در موضوع معاد و نیز روایاتی که در این زمینه وجود دارد، نشانگر سختی قیامت و دقیق بودن حسابرسی اعمال است، از قرآن و روایات معلوم مى‌شود که در قیامت، مواقف بسیارى برای حسابرسی به حساب بندگان وجود دارد. از جمله مواقف قیامت، می توان به مواقف اهل بیت، نماز و حق النّاس اشاره کرد. به نظر میرسد منظور از اصحاب «اعراف»که قرآن کریم از آنان سخن می‌گوید نیز شیعیان و پیروان اهل بیت هستند که در قیامت، زیر لوای حمد قرار می‌گیرند و در آن جایگاه فرح‌بخش، به تماشای محشر و محاسبه اعمال و وضعیّت مردمان می‌نشینند تا حسابرسی تمام شود و از جایگاهی که دارند و از تماشای صحنه محشر، لذّت می‌برند. .
حسابرسی بدکاران در مورد بدکاران، وضعیّت بسیار سخت و ناراحت کننده خواهد بود. بر عکس نیکوکاران که با نور ایمان و نور ولایت راه خود را می‌یابند و در یک لحظه نجات پیدا می‌کنند، بدکاران در تاریکی و ظلمت مطلق به سر می‌برند و باید سختی روزهای متعدّد و بسیار طولانی قیامت را تحمّل کنند و به سوالاتی که از آنها پرسیده میشود، پاسخ گویند.آنان در ظلمت و تاریکی، همدیگر را نمیبینند و در آن صحرای پرهیاهو به همدیگر تنه می‌زنند و موجبات ناراحتی یکدیگر را فراهم می‌کنند. خلاصه به تعبیر قرآن کریم، شومی و بدبختی گریبان‌گیر بدکاران و گناه‌کاران است :
جهنم وَ أَصْحابُ الشِّمالِ ما أَصْحابُ الشِّمالِ، فی سَمُومٍ وَ حَمیمٍ، وَ ظِلٍّ مِنْ یَحْمُومٍ ، لا بارِدٍ وَ لا کَریمٍ، إِنَّهُمْ کانُوا قَبْلَ ذلِکَ مُتْرَفینَ، وَ کانُوا یُصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظیمِ دست چپی‌ها (کسانی که نامه عملشان به دست چپ داده شده)، بسیار شومند. آنان زیر هرم و دود جهنّم هستند. آتش و دودی که خودشان به واسطه اعمال دنیوی خود، مانند پیروی از هوی و هوس، تجمّل‌گرایی، اسراف و ... به وجود آورده‌اند. آنان با اصرار بر گناه و تن دادن به خواهش‌های نفسانی و شهوانی، این آتش و درد و رنج را برای خود فراهم ساخته و چاره‌ای از آن ندارند. .
قیامت پنجاه موقف دارد که هر موقف آن، هزار سال طول می‌کشد! با این وجود، آیا واقعاً ارزش ندارد کسی 80سال یا در نهایت صد سال زندگی دنیا را، در مضیقه و مشقّت باشد و پا روی هوا و هوس و شهوات خود بگذارد تا مدت طولانی در رفاه و آسایش باشد؟ مسلّما ارزش دارد. (50000 سال منظور کثرت و مدت طولانی است.)
بخش هفدهم : زندگی در قیامت چگونه است؟
زندگی مردم در قیامت جمعی است نه اجتماعی؛ چون همه افراد آنجا تنها هستند وَ کُلُّهُمْ آتِیهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَرْدًا؛ و روز قیامت همه آنان تنها و تهیدست به حضور او مى‌آیند این مانند مکان عمومی است
چو هنگامۀ حشر گردد به پا یکایک بیایند نزد خدا
مانند صحنه حج که همه هستند و همه دور هم هستند، اما کسی کس دیگری را نمی‌شناسد و زندگی اجتماعی نیست که بتوانند مشکلات یکدیگر را با تعامل حل کنند و به هم کمک کنند. طبق آنچه در سوره مبارکه یاسین که صف مجرمین از صف پرهیزکاران جدا شود. آنهایی که مجرم هستند می‌برند به سمت جهنم و راه مومنین و پرهیزکاران به سمت بهشت می‌رود. تا قبل از جدایی جمع بودند اما بعد از آن دیگر مجرمین و مومنین جمع نیستند و از هم جدا میشوند.
جنت نعیم چیست؟ درباره بهشتیان و مخلصین یک سلسله نعمت‌های خاص هست و یک سلسله نعمت‌های مشترکی برای همه بهشتیان در هر درجه‌ای که باشند هست، آنچه خداوند در این آیات بیان میکند رزق مشترک بین مخلصین و دیگر بهشتیان است آنها أُولَئِکَ لَهُمْ رِزْقٌ مَعْلُومٌ فَوَاکِهُ وَ هُمْ مُکْرَمُونَ فِی جَنَّاتِ النَّعِیمِ؛ هستند صافات 41-42
بر آنهاست روزى بس بى حساب نگشته عملهایشان نقش آب
بر آنهاست بس میوه ها در بهشت بزرگى و عزت بر ایشان نوشت
به جنات پرنعمت کردگار گذارند آرام و خوش روزگار
«آب معین» چیست؟
این بهشتیان بر روی تخت‌های روبروی هم نشسته‌اند عَلَى سُرُرٍ مُتَقَابِلِینَ که نمونه آن در دنیا وجود ندارد. در بهشت که جمعیت عظیمی است که همه روبروی هم هستند چرا که در آنجا حجاب و غیبتی در کار نیست از همین روست که در زمین ممکن نیست.
زده تکیه بر تختها سربه سر همه تختهاى مرصع ز زر
این بهشتیان اگر تشنه باشند همیشه ظرف‌های پر از آب کوثر و مانند آن در اختیار آنهاست عَلَىٰ سُرُرٖ مُّتَقَٰبِلِینَ 44 یُطَافُ عَلَیْهِمْ بِکَأْسٍ مِنْ مَعِینٍ پرستاران و مهمان نوازهایی در بهشت هستند.
همه روبروى هم و شادروى نشینند بر تختهائى نکوى
بر آنان زند دور جام طهور که نوشنده اش را بیارد به شور
که این کاسه‌هایی را که پر از آب معین است مرتب به حضورشان می‌آورند که هر وقت خواستند میل کنند. معین آبی است که چشم او را ببیند و جاری باشد.
یکی از القاب وجود نورانی حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه) آب معین است چون جاری است و جریان دارد از جایی به جایی دیگر. به دانشمندان دین نیز آب معین گفته میشود چرا که جاری هستند و عالم حرفی را که از استادی شنیده یا در کتابی دیده به دیگری منتقل میکند و دیگری نیز این علم را به سومی و چهارمی منتقل میکند و این حرف عالمان است که مانند آب جاری به دیگران منتقل میشود. اگر کسی در عالم رویا خواب دید آب به او دادند این علم نصیبش میشود و یا اگر دید به او شیر دادند حکمت نصیبش خواهد شد.
آیت‌الله جوادی آملی: خداوند در ادامه اوصاف این آب معین می‌فرماید: بَیْضَاءَ لَذَّةٍ لِلشَّارِبِینَ لَا فِیهَا غَوْلٌ وَلَا هُمْ عَنْهَا یُنْزَفُونَ این آب شفاف است و گواراست برای هر کسی که بچشد و بنوشد. صافات 46
بر آنان زند دور جام طهور که نوشنده اش را بیارد به شور
نه هرگز خماریست در آن شراب نه مدهوش گردند و مست و خراب
همچنین در این آب هیچ ضرری نیست و برای هیچ کسی ضرری ندارد و هیچ کس نیز از خوردن آن رنج نمی‌برد مانند آنچه در دنیا وجود دارد. هیچ کدام از این دو نیست یعنی نه خود آب ضرر دارد و نه خورنده‌ها از خوردن آن دچار رنج میشوند.
همسران بهشتیان قاصرند و غیر از همسران خود کسی را نمیبینند وَ عِنْدَهُمْ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ عِینٌ کَأَنَّهُنَّ بَیْضٌ مَکْنُونٌ و آنها مستور محفوظ هستند و مانند تخم‌ها زیر بال پرندگان هستند که کسی آنها را نبیند. صافات 48-49
چه حوران آهوى چشم نکوى که کس را نبینند الا که شوى
همه حوریان راست رنگى سفید که گردند چون بیض مکنون پدید
مَّثَلُ ٱلۡجَنَّةِ ٱلَّتِی وُعِدَ ٱلۡمُتَّقُونَۖ فِیهَآ أَنۡهَٰرٞ مِّن مَّآءٍ غَیۡرِ ءَاسِنٖ وَ أَنۡهَٰارٞ مِّن لَّبَنٖ لَّمۡ یَتَغَیَّرۡ طَعۡمُهُۥ وَ أَنۡهَٰارٞ مِّنۡ خَمۡرٖ لَّذَّةٖ لِّلشَّـٰرِبِینَ وَ أَنۡهَٰارٞ مِّنۡ عَسَلٖ مُّصَفّٗىۖ وَ لَهُمۡ فِیهَا مِن کُلِّ ٱلثَّمَرَٰتِ وَ مَغۡفِرَةٞ مِّن رَّبِّهِمۡۖ کَمَنۡ هُوَ خَٰلِدٞ فِی ٱلنَّارِ وَ سُقُواْ مَآءً حَمِیمٗا فَقَطَّعَ أَمۡعَآءَهُمۡ (محمد آیه 15)
مثال بهشتى که پروردگار بگفتست بر قوم پرهیزکار
چنین است در حالت و وصف حال که جارى در آنست آبى زلال
ز شیرست چشمه در آنجا روان که تغییر هم نیست در طعم آن
بسى جویها از شراب زلال که لذت ببخشد به حد کمال
مصفى عسل دارد آنجا وجود همه گونه میوه مهیاست زود
فراتر از اینها بسى پایدار هماناست آمرزش کردگار
مگر حال آن کس که در این بهشت بود جاودانه بر او سرنوشت
بود چون کسانى که در قعر نار بسوزند دائم به فرجام کار
دهند آب جوشى به آنها مُدام دل وروده هاشان بسوزد تمام
داستان بهشتی که به متقیان وعده دادند این است که در آن باغ بهشت نهرهایی از آب زلال دگرگون ناشدنی است. آنچه به اجمال در مورد بهشت در فِیها أَنْهارٌ ... وَ أَنْهارٌ ... وَ أَنْهارٌ انواع نهرهاى بهشتى در این آیه مطرح شده، لیکن براى گروه خاصّى در بهشت چشمه‌اى ویژه وجود دارد. عَیْناً یَشْرَبُ بِهَا الْمُقَرَّبُونَ چشمه‌اى که تنها مقرّبان از آن مى‌نوشند.
عباد مقرب به پروردگار بنوشند ز آن چشمۀ خوشگوار
براى هر چیزى کمالى است، کمال آب، بو نداشتن و کمال شیر، تغییر نکردن مزه آن و کمال نوشیدنى‌ها، لذیذ بودن و کمال عسل، خالص بودن آن است. با توجّه به تکرار کلمه «انهار» مى‌توان فهمید که هر یک از شیر و عسل و شراب و آب، داراى چندین نهر است. امام حسین علیه السلام فرمود: مغفرتى که در بهشت نصیب اهل بهشت مى‌شود، بهترین نعمت براى آنان است و آنگاه به آیه 72 سوره توبه استناد کردند. وَ مَسَٰکِنَ طَیِّبَةٗ فِی جَنَّـٰتِ عَدۡنٖۚ وَ رِضۡوَٰنٞ مِّنَ ٱللَّهِ أَکۡبَرُۚ ذَٰلِکَ هُوَ ٱلۡفَوۡزُ ٱلۡعَظِیمُ
در آن خانه هاى جمیل بهشت نشیمن گزینند در سرنوشت
فراتر ز هرگونه نعمت بکام رضاى الهى است در آن مقام
چنین است آن لطف و فوز عظیم که بر بندگان نکو مى دهیم
بهشتیان جهنم را می‌توانند ببینند ولی جهنمیان نمی‌توانند بهشتیان را ببینند آنها واقعا نابینا هستند و نابینایی‌شان از این جهت است که حق را نمیبینند آنان چشم فیزیکی و چشم بدنی دارند و همه حوادث آخرت را می‌بینند اما از دیدن بهشت و بهشتیان و حق کورند.
همان طور که در دنیا که این همه مراکز دینی، حوزوی، قرآنی، عبادی، مسجد و حسینه وجود دارد را نمیبینند و چهار مرکز فسادی که وجود دارد را فقط می‌بینند. این اشخاص واقعا نسبت به حق کور هستند و در آخرت نیز این شخص همان طور است یعنی کور از دیدن بهشت و بهشتیان است.
بهشتیان بالایند لذا بهشتی‌ها از بالا سرک می‌کشند و می‌توانند جهنمی‌ها را ببینند. این شخصی که در بهشت به دنبال دوستش است و از او سوال میکند نگاه به جهنم میکند و او را در میان جهنم می‌بیند و به او می‌گوید قَالَ تَاللَّهِ إِنْ کِدْتَ لَتُرْدِینِ . وَ لَوْ لَا نِعْمَةُ رَبِّی لَکُنْتُ مِنَ الْمُحْضَرِینَ صافات 56
پس آنگه بگوید به یزدان قسم که نزدیک بودى مرا نیز هم
به ذلت نمائى چنان خود هلاک به خفت مرا افکنى در مغاک
نبودى اگر لطف ربِ ّ کریم مرا هم چو تو بود مأوا جحیم
به او مى‌گوید: به خدا سوگند، نزدیک بود مرا به دوزخ افکنى و به هلاکتم اندازى و اگر نعمت هدایت و توفیق پروردگارم نبود، قطعاً من نیز از کسانى بودم که براى عذاب احضار مى‌شدم.
طواف در جهنم چگونه است؟
وقتی مجرمین در موقفی از مواقف قیامت، بازجویی شدند و حکم جهنم آنان صادر شد، دیگر از آنها سوال نمی شود بلکه علامتی در بدنشان زده می شود که نشانه محکومیت است، و به جهنم فرستاده می شوند.
در جهنم با یک حالت مستی و گیجی برای رهایی از آن تلاش می کنند؛ اما به هر طرف که می روند به درب بسته می خورند که یک طرف آتش سوزان و طرف دیگر آب جوشان است.
آنها در بین آتش و آب سوزان مدتها آمد و شد دارند. تعبیر قرآن در این باره یطوفون فعل مضارع از ماده طواف است. این جریان در سوره الرحمن آیه 43و 44 این طور بیان شده: هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِی یُکَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ یَطُوفُونَ بَیْنَها وَ بَیْنَ حَمِیمٍ آنٍ
همین دوزخى هست تا بارها دروغش بخواندند بدکارها
بمانند سرگشته آن قوم خوار که ما بین جوشنده آبند و نار
وَ یَطُوفُ عَلَیۡهِمۡ غِلۡمَانٞ لَّهُمۡ کَأَنَّهُمۡ لُؤۡلُؤٞ مَّکۡنُونٞ 24
چنان دُرِّ پنهان درون صدف پسرها به خدمت کشیدند صف
که خدمت نمایند و ورزند کار به خدمت همه حاضرند استوار
الطَّوْفُ یعنی راه رفتن به اطراف و دور چیزى است، خلاصه آیه این است که در این حالت سرگردانی و اضطراب شدید، مجرمین در جهنم بین آتش و آب جوشان مدام طواف و آمد و شد دارند تا راهی برای خروج پیدا کنند ولی هرگز !! زیرا جهنم باطن اعمال دنیوی آنهاست؛ کسانی که بین محل کار و منزل غیر گناه چیزی ندارند باید آخرت آنها این طور باشد. آری کسانی که در محل کارشان رشوه ،ربا ،اختلاس و... و در منزل فحشاء و سایر منکرات باشد در قیامت باید وضعش این طور باشد.
دلایل اصلی جهنمی شدن انسان
تعبیر قرآن این است که گاهى بهشتیان جهنّمیان را مخاطب قرار مى دهند و گاهى بالعکس جهنّمیان بهشتیان را مخاطب مى سازند. بهشتیان به گروهى از جهنّمیان مى گویند: ما به پاس راهنمایى ها و هدایت گرى هاى شما و به برکت تعلیم و تربیت شما به بهشت دست یافتیم، چه شد که شما گرفتار جهنم و عذاب الهى شدید؟ آنها با حسرت و ندامت جواب مى دهند: ما به آنچه گفتیم عمل نکردیم، شما را به انجام کار نیک و شایسته دعوت کردیم، ولى خود از آن کناره گرفتیم.
شما را به انجام مستحبّات دعوت کردیم، ولى خود عمل نکردیم. شما را به دورى از گناه و غیبت راهنمایى کردیم، ولى خود به غیبت و گناه آلوده گشتیم. شما به گفته هاى ما گوش دادید و عمل کردید و در آن منزل برین جاى گرفتید، اما ما با همه دانشمان عمل نکردیم و به این سرنوشت نکبت بار و دردناک دچار شدیم. این رسوایى و حسرت، سرانجام کسانى که به علم شان عمل نمى کنند.
مسلّم براى آنان این حسرت دردناک تر از سوختن به عذاب الهى است، چرا که عذاب هاى روحى از عذاب هاى جسمانى سوزنده ترست.
درد شماتت دشمن، بیش از درد شکنجه و سوازندن است. دردآور است که انسان احساس کند، دیگران به واسطه راهنمایى هاى او به بهشت راه یافتند و او با اینکه مى توانست با بهره بردن از داشته هاى خود درجات عالى ترى را کسب کند، به مهلکه جهنّم درافتد و مریدانش به تماشاى او بنشینند! آنها در بهشت متنعم گشته اند و او در جهنّم معذّب است.
اگر او هیچ عذابى نداشت، جز محروم گشتن از نعمت هایى که تربیت شدگان او بدان رسیده اند، برایش کافى بود. و به عبارتی :
1. در امتحانهای الهی رد شدید و خود را هلاک کردید
2. به مومنان حسادت ورزیدید و برایشان بدی خواستید
3. در دین خدا شک کردید
4. آرزوهای باطل شما را مغرور ساخت
برای همین هست که می بینیم در یک خانواده، یکی اهل نماز و عبادت و یکی اهل گناه و معصیت است. و در قیامت معلوم می شود که سعادتمند واقعی چه کسی بوده است.
هفت طبقه ی جهنم و ساکنان آن
1) طبقه ی اول مخصوص منافقان است و اینان بدترین گروه از جهنمیان میباشند
2) طبقه ی دوم لظی نام دارد, که جایگاه اشقیا میباشد .
3) طبقه ی سوم حطمه است که تهمت زنندگان و عیب جویان و مال اندوزان را در خود جای داده است.
4) طبقه ی چهارم سقر نام دارد که جایگاه کافر و منکر و تارکین نماز و کسانی که از مساکین دستگیری نکردند , است .و عموم جهنمیان از این در میگذرند.
5) طبقه پنجم جحیم است که در ان تجاوزکاران سکونت داده میشوند .
6) طبقه ی ششم سعیر و جایگاه سرپیچی کنندگان از خداوند است. 7) طبقه ی هفتم هاویه است و نصیب کسی میشود که اعمال میزان شده اش کم باشد. و باید ۷۰ سال در جهنم توقف کند.
نخستین گروه‌هایی که وارد دوزخ گردیده و سوخت اولیه آتش جهنم خواهند گشت، سه دسته‌اند:
چرا کافران، منافقان، سارقان اموال و دارایی مردم، زنا کاران و قاتلان در صفوف مقدم جهنمیان قرار نمی‌گیرند؟! بدون تردید وجود مفسده اخروی ناشی از ریا و سوء نیت، شرک‌ورزی در عمل و دنبال نام و شهرت بودن، عامل و سبب پیشگام بودن ایشان است. ولی آیا تنها وجود همین امر کافی است تا خداوند متعال آنان را پیش از کافران، منافقان و مرتکبین گناهان کبیره مورد عذاب و عقاب دردناک دوزخ قرار دهد؟!
1– عالمی که علم و آگاهی‌اش را در مسیری نادرست قرار داده و برای کسب جاه و مقام، شهرت، دارایی و قدرت سیاسی به تحصیل علوم دینی می‌پردازد، به هیچ وجه مورد اطمینان نبوده و آسیبهای به وجود آمده از جانب وی بیشتر از شر و زیانهای کافران و گنهکاران است. . 2ـ کسی که به منظور جلب توجه و خشنودی غیر خدا اموال و دارایی‌اش را صرف و خرج می‌نماید، به انسان مصلحت پرستی بدل میشود که تنها به منظور دست‌یابی به هدفی دنیایی انفاق میکند و در نهایت مال و ثروتش عاملی برای ربودن و غارت دین و دنیای نیازمندان خواهد بود و ایشان را در زمره عده‌ای افراد حریص قرار خواهد داد. . 3ـ جنگاور و جان برکفی که برای کسب شهرت و آوازه جنگیده و وارد میدان کارزار میشود، وقتی که به پاداش مورد نظرش دست نیافت قوم و ملتش را تسلیم خواهد کرد به ویژه در شرایطی که به شجاعت و تجارب نظامی‌اش نیازی وجود داشته باشد، ولی زمانی که زمینه دست‌یابی به شهرت و اهداف زودگذر دنیایی برایش فراهم بود وارد میدان جنگ شده و خلاف دین و منهج ربانی به تلاش و تکاپو می‌پردازد؛ آیا فساد و انحرافی بزرگتر و زیان‌بارتر از این وجود دارد؟!
جان کلام این که: علت و عامل پیشرو بودن سه گروه مزبور برای ورود به ساحت خشم و عقاب الهی تنها وجود فساد اخروی در اعمال و رفتارشان نیست بلکه وجود فساد و آسیبهای وسیع و گسترده این‌جهانی در کردارهایی است که ایشان مرتکب شده‌اند، یعنی چون رفتار و اقداماتشان دربرگیرنده هر دو نوع مفاسد دینی و دنیایی است، خداوند علیم حکیم آنها را وسیله برافروختن آتش گدازنده دوزخ قرار خواهد داد. بنابراین انحراف و فساد نیت مورد اشاره حدیث مزبور تنها ناظر به بعد انحراف در توجه و عنایت به خداوند نیست بلکه مربوط به بعد تخطی از منهج و فساد دامنه‌دار در همین دنیا و زندگی مردم نیز میباشد.
سخن آخر: ما که خود را پرچمدار دانش دینی و جانشینی پیامبران قلمداد می‌نماییم بایستی خیلی مواظب و هوشیار باشیم مبادا در زمره نخستین پیشگامان گرفتار شده‌گان به عذاب و عقاب اخروی درآییم، زیرا تنها برخورداری از ظواهر و تهی بودن از عمق و محتوایی خدا پسند و اصلاح‌گر نه تنها دردی دوا نمی‌کند که دامنه انحرافات را نیز وسعت می‌بخشد. چه بسیاراند عالم نماهایی که خود را خادم دین و مردم می‌پندارند ولی در واقع شیّادانی فردم فریب‌اند و همّ و غمّشان ارتزاق از طریق ابزارهای علمی و دینی و تکیه زدن بر اریکه توان مالی و سیاسی است. شب و روز در فکر خشنود نگه‌داشتن مردمانی نادان و فرمانروایانی ستمگراند بی خبر از آنکه دین و دنیای خویش را ارزان فروش نموده و خرمن اعمالشان را با دست خود در آتش می‌اندازند، بی تردید این افراد بی‌هویت و بلندگوی تبلیغاتی یکی از مصادیق بارز این بیت شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی هستند که :
علم، چندان که بیشتر خوانی چون عمل در تو نیست، نادانی
هر چه بیشتر علم را فرا بگیری چنانچه به آن عمل نکنی نادان هستی. نه محقّق بود، نه دانشمند چارپایی، بر او کتابی چند
اگر بر پشت چهارپایی باری از کتاب باشد او پژوهشگر و دانشمند نمی شود.
آن تهی مغز را چه علم و چه خبر که بر او هیزم است یا دفتر
کَمَثَلِ الحِمارُ یَحمِلُ اَسفارًا (سوره جمعه)
ادامه مطالب
http://m5736z.blog.ir/post/Qyamat3
http://m5736z.blog.ir/post/Qyamat1
http://m5736z.blog.ir/post/Qyamat2
مطالب جمع آوری شده در زمینه های مفاهیم قرآنی و تاریخی
از سال 1354 و بارگزاری آن در سال 1380 در سایت
تاریخی فرهنگی قرآنی
و از سال 1393 به تدریج بعضی از مقالات تبدیل به کتاب شده
و به حول قوه الهی در مهر سال 1399 به 40 جلد کتاب رسیده است.
نام : محمود زارع پور متولد تهران محله قلهک شمیران 1336
کارشناسی علوم قرآن و دینی ، دبیر و 25 سال مدیریت مدرسه
