آیات قرآن : نماز و روزه
ترجمه به نظم
( اشعار امید مجد )
ترجمه ی آیات روزه به نظم (اشعار امید مجد)
بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِیمِ .
مهندسى خانه و نماز جهت قبله هنگام نماز وَ أَوْحَیْنَا إِلَىٰ مُوسَىٰ وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ ۗ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (یونس87)
به موسى و هارون سرانجام کار چنین وحى آمد ز پروردگار
که اینک شما با همه قوم خویش ور مصر گیرید پیش
نشیمن گزینید در آن دیار به فرمان و دستور پروردگار
سراهاى خود روى در رو کنید دل خویشتن جمله یک سو کنید
بخوانید آنگاه در آن نماز بگردید مشغول ذکر و نیاز
تو هم اى پیمبر به نطق و کلام برآن مؤمنان ده بشارت مدام
قِبْلَةً، هم به معناى مقابل و رو بروى هم است و هم به معناى جهت کعبه، یعنى خانه‌سازى رو به قبله. شاید معناى این آیه چنین باشد که تا قدرت فرعون باقى است و تصمیم بر نابودى شما دارد، شما مراسم عبادى را در خانه‌هایتان برقرار سازید. مثل سه سال اوّل بعثت پیامبر اسلام.
بهترین بشارت به مؤمنانِ در بند، بشارت به استجابت دعایشان است که از تحت ستم فرعونیان و فتنه‌گرى‌هایشان نجات یابند.
- به گونه‌اى خانه بسازیم که انجام مراسم مذهبى و اقامه‌ى نماز در آن عملى باشد. وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً
- خانه‌ى افراد مکتبى باید نمازخانه باشد. بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً
قَدْ نَرى تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السّمآءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَیْثُ مَا کُنْتُمْ فَوَ لُّوا وُجُوهَکُمْ شَطْرَهُ وَ إِنَّ الَّذینَ أُوتُوا الْکِتابَ لَیَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقّ ُ مِنْ رَبِّهِمْ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا یَعْمَلُونَ بقره144
ببینیم اى مصطفى این زمان که روى تو چون هست بر آسمان
که بسیار هستى در این انتظار یکى وحى آید ز پروردگار
بگرداند این قبله ات را خدا ز بیت المقدس به کعبه سرا
کنون پس خداوند روى ترا بدان قبله آرد که گردى رضا
کنون روى مى کن به مسجد حرام ترا قبله باشد دگر این مقام
شما مسلمین نیز وقت نماز نمائید صورت برآن سوى باز
به خوبى بدانند اهل کتاب که تغییر قبله است کارى صواب
که دستور برحق ز یکتا خداست فرود آمده از سوى کبریاست
نبودست پوشیده بر کردگار چه دارند در دل چه کردند کار
البته خداوند در آیه 115بقره بر این نکته توجه میدهد که خداوند محیط بر هستی و انسان است و هیچ چیزی بیرون از دایره احاطه الهی نیست. از این رو، هر کسی به هر سمت و سویی رو آورد، همان سمت وجه الله است، با این تفاوت که سمتی را که خداوند از انسان خواسته تا بدان متمایل و متوجه شوند، همان سمتی است که در شکل واجبات و مستحبات بیان شده و سمت دیگر یعنی محرمات و مکروهات نوعی رویگردانی از سمت مورد اشاره الهی است و موجب کاهش دریافت و یا عدم دریافت سیگنال های ارسالی از وجه الله و انوار اسمای الهی خواهد بود
نماز و زکوه و عمل صالح إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّکَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لَا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لَا هُمْ یَحْزَنُونَ (بقره277)
کسانى که هستند مؤمن به رب نمایند کار نکو در طلب
به رغبت بدارند برپا صلات ببخشند بر بینوایان زکات
بر آنها بود پیش پروردگار بسى اجر نیکو ز شایسته کار
ندارند ترسى خود از سرگذشت نباشند ناراحت از آنچه گشت
دل پاک، همراه عمل صالح : بابا دلت پاک باشد. دل پاک باشد، کافی است! (تفکر پلورالیزمی) آن کسی که تو را خلق کرده اگر فقط دل پاک کافی بود، فقط می‌گفت: «آمنوا» اینکه کنار «آمنوا» گفته: آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحات یعنی هم دلت پاک باشد، هم کارت درست باشد. اگر تخمه کدو را بشکنی و مغزش را بکاری سبز نمی‌شود. پوستش را هم بکاری سبز نمی‌شود. مغز و پوست باید با هم باشد. هم دل، هم عمل! وضع من خراب‌تر از این حرف‌هاست که با نماز درست شود! بعضی از جوان‌ها بیان میکنند که وضع گناه و معنویت ما خیلی خراب است و اصلاً ما برای این معنویات لیاقت نداریم، اما از این نکته غافل هستند که شیطان دنبال همین نقطه ضعف است. اتفاقاً شیطان همین را میخواهد که با یک گناه بگوید: حالا که این کار را کردی، دیگر به درد نماز نمی‌خوری إِنَّ الْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئات چون خراب کردی، حتماً مسجد برو. چون ما اهل گناه و لغز هستیم اتفاقاً بیشتر به سوی معنویت رفته و در آستان الهی را بکوبیم .
جهاد و نماز أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ قِیلَ لَهُمْ کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ (نساء77)
نبینى مگر حال آن عده را که گفتند این گونه اى مصطفى
به ما رخصتى بخش تا در جهاد بجنگیم با دشمن بدنهاد
بگفتیم چون نیست گاه نبرد نبایست در این زمان جنگ کرد
بخوانید با شوق اکنون صلات ببخشید بر بینوایان زکات
- 1با نماز که یاد خداست، آرامش درونى کسب کنید و با زکات، خلاهاى اقتصادى را پر کنید. أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
- 2مسائل عبادى اسلام با مسائل اقتصادى آن بهم پیوسته است. الصَّلاةَ، الزَّکاةَ
- 3در میان عبادات، نماز و زکات جایگاه ویژه دارد أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
- 4نماز بر زکات مقدّم است. (هر کجا نامى از این دو است، اوّل نام نماز است)
- 5فرمان نماز و زکات قبل از جهاد صادر و تشریع شده است. کُفُّوا أَیْدِیَکُمْ وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ ...
- 6خودسازى، مقدّم بر جامعه‌سازى است، آنکه اهل نماز و زکات نباشد، اهل اخلاص و ایثار نخواهد بود أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
نماز و هجرت رَبَّنَا إِنِّی أَسْکَنْتُ مِنْ ذُرِّیَّتِی بِوَادٍ غَیْرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُوا الصَّلَاةَ فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النَّاسِ تَهْوِی إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُمْ مِنَ الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ
خدایا چو از اهل بیتم چنین ابراهیم37 نهادم تنى چند در این زمین
زمینى که خشک است و بى آب و کشت چنین گشته این خانه را سرنوشت
که برپاى دارند دائم نماز بسایند صورت به خاک نیاز
کنون قلب دیگر کسان اى خدا به این سو که هستند مایل نما
به آنها تو روزى بده ز آنچه هست به شکرانه شاید برآرند دست
نکته مهم در آیات قرآن، درباره نماز، سیر تاریخى این عبادت است که از زمان انبیاء گذشته تا به حال ادامه داشته. و انسان هر وقت با دقت و تفکر به آن پرداخته، بیشتر به ارزش و اهمیت آن پى برده است.
از دوران حضرت ابراهیم (علیه السلام) که از خدا میخواهد دودمانش را از نمازگزاران قرار دهد؛ همچنین لقمان (علیه السلام) که فرزندش را به اقامه نماز توصیه میکند؛ و یا آنچه را که در دوران جنگ تحمیلى مشاهده کردیم که نماز اساس، پایدارى، استقامت، اطمینان خاطر و آرامش دلهاى رزمندگان در کوران مبارزه نا برابر بین اسلام و کفر واقع شده بود.
نماز و رحمت الهى وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ (نور56)
بخوانید اى قوم مؤمن صلات ببخشید بر بینوایان زکات
اطاعت نمایید از مصطفى که یابید رحمت ز یکتا خدا
نزول رحمت الهی امیرمؤمنان علی علیه السلام فرمود: هنگامی که مؤمن به نماز می ایستد، شیطان به طرف او می آید و به سبب رحمتی که آن مؤمن را از جانب خداوند در برگرفته، به او از روی حسد می نگرد (خصال ص632)
نماز و تقوا وَ أَنْ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ اتَّقُوهُ ۚ وَ هُوَ الَّذِی إِلَیْهِ تُحْشَرُونَ (انعام 72)
به مردم بگویید اینک نماز بخوانید و ترسید ز آن بى نیاز
که چون دور گیتى شما را گذشت نمایید سوى خدا بازگشت
هشام بن حکم میگوید: از امام صادق علیه السلام پرسیدم چرا نماز واجب شده با آنکه مردم را از کار و رسیدن به مشکلات و نیازهای شان باز میدارد و باعث زحمت و رنج جسمی آنها میشود؟ حضرت فرمود: اگر به مردم به غیر از آمدن دین و وجود قرآن در بین آنها تذکری داده نمیشد و بدون یاد و خاطره پیامبر اکرم رها میشدند، به همان سرنوشت پیروان ادیان پیشین دچار میشدند؛ آنها برای خود دینی و کتابی داشتند و عده ای را به سوی آیین خود فرا خواندند و در راه آن، جنگیدند. اما با رفتن آنها، دین و آیینشان هم کهنه شد و از بین رفت.
نماز و تزکیه إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَیْبِ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ ۚ وَ مَنْ تَزَکَّىٰ فَإِنَّمَا یَتَزَکَّىٰ لِنَفْسِهِ ۚ وَ إِلَى اللَّهِ الْمَصِیرُ (فاطر18)
همانا کسى را تو اى مصطفى توانى کنى معتقد بر خدا
که پنهان بترسد ز پروردگار نمازش به پادارد او برقرار
هرآن کس که خود را منزه نمود به خوشبختى خویشتن برفزود
که هرچه به دنیا بود برقرار بود بازگشتش سوى کردگار
تنها خداوند است که تزکیه میکند و کسی را نرسد که جز به اراده و مشیت و فعل الهی تزکیه و پاک شود؛ چرا که تنها اوست که مزکی میباشد و اگر کسی در مقام تزکیه قرار میگیرد و مزکّی نامیده میشود مانند پیامبران، آنان به عنوان مظاهر اسم الهی عمل میکنند.
راستی چه قدر لذت بخش است با خدای جهان آفرین به گفتگو و مناجات پرداختن، و روحی به عظمت تمام هستی یافتن و با خدای هستی هم سخن شدن.
نماز به پاکی در زندگی دعوت میکند نماز قطع نظر از محتوای خود، با توجه به شرایط صحت، به پاکی در زندگی دعوت میکند؛ چرا که میدانیم مکان نمازگزار، لباس نمازگزار، آبی که با آن وضو یا غسل را انجام می دهد باید از هرگونه غصب و تجاوز به حقوق دیگران پاک باشد. بنابراین تکرار نماز در پنج وقت، خود دعوتی است به رعایت حقوق دیگران؛
نماز شرط برادرى و اخوت اسلامى فَإِنْ تَابُوا وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّکَاةَ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ ۗ وَ نُفَصِّلُ الْآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (توبه11)
اگر توبه کردند از کار خویش بگشتند نادم ز پندار خویش
بخواندند با شوق و رغبت صلات بدادند بر بینوایان زکات
اگر خود از این دست راهى روند در این حال دینى برادر شوند
بدین گونه آیات خود را عیان نماییم بر اهل دانش بیان
اقامه نماز همچنین از عوامل تحکیم برادری ایمانی و تقویت پایه های اخوت دینی میان مردم است که خود عامل مهم در همگرایی اجتماعی و همدلی و انسجام جامعه می باشد. (توبه 7 و 11) نمازگزاران با بهره مندی از برکات نماز، می توانند در جامعه از جایگاه برتری بهره مند شوند و تلاوت قرآن همراه با اقامه نماز موجب می شود تا خداوند ایشان را به مقام برتر برساند و از فضیلتی خاص برخوردار سازد.
نماز پیوند با خدا و پیوند با خلق وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ ۚ وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ
خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ (بقره110)
بخوانید از بهر ایزد صلات ببخشید بر بینوایان زکات
بدانید هرچه فرستید پیش بیابید نزد خداوند خویش
همانا که آگه بود کردگار به هرچه نمائید در فعل و کار
نماز روح انضباط را در انسان تقویت می کند؛ چرا که دقیقاً باید در اوقات معینی انجام گیرد و تأخیر و تقدیم آن، هر دو، موجب بطلان نماز است.
بعد از اوّلین خطاب در آیه 104؛ «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا»، این آیه حامل سومین دستور براى مسلمانان است.
دستور اول؛ عفو و اغماض از کینه و حسادت اهل کتاب تا زمان صدور دستور جدید بود. «فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا»
دستور دوم؛ اقامه نماز و پرداخت زکات است. در زمانى که مسلمانان در تیررس انواع کینه و حسادت‌ها بودند و مأمور به عفو و اغماض شده‌اند، لازم است رابطه‌ى خودشان را با خداوند از طریق اقامه نماز، و پیوند با محرومان جامعه را از طریق زکات، تقویت کنند.
- معمولًا دستور به نماز همراه با زکات در قرآن آمده است. شاید اشاره دارد به اینکه یاد خدا باید همراه با توجّه به خلق خدا باشد. أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
نماز از اوصاف محسنین هُدىً وَ رَحمَةً لِلمُحسِنین الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ (لقمان3 تا 4)
هدایت کند نیکوان را به راست که خود رحمتى از یگانه خداست
کسانى که خوانند دائم صلات ادا مى نمایند وجه زکات
که هستند مؤمن به یزدان و دین بر آنها معادست امرى یقین
نماز وسیله پرورش فضائل اخلاقی و تکامل معنوی انسان است؛ چرا که انسان را از جهان محدود ماده و دنیای فریبنده بیرون میبرد و به ملکوت آسمانها دعوت میکند؛ با فرشتگان هم صدا میشود و خود را بدون نیاز به هیچ واسطه در برابر خدا میبیند. تکرار این عمل در شبانه روز، آن هم با تکیه بر صفات خداوند، اثر قابل ملاحظه ای در پرورش فضایل اخلاقی در وجود انسان دارد؛
نماز و تواضع کنندگان الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ الصَّابِرِینَ عَلَىٰ مَا أَصَابَهُمْ وَ الْمُقِیمِی الصَّلَاةِ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ (حج 35)
کسانى که چون یاد یزدان کنند هراسان بگردند و زانو زنند
صبورى نمایند اندر بلا اگرچه بود سخت رنج و عنا
همیشه بدارند برپا نماز بیایند بر درگهش با نیاز
ز رزقى که ایزد بر ایشان نهاد نمایند انفاق و بخشش زیاد
از جمله آثار مهم معنوی نماز در زندگی دنیوی و اخروی می توان به آرامش و آسایش اشاره کرد خداوند از همگان می خواهد تا نماز را برپا دارند؛ چرا که عامل مهم ایجاد آرامش و برطرف کننده خوف و حزن است. این بدان معناست که انسان می تواند از طریق برپایی نماز، به یکی از دو مولفه اصلی و اساسی سعادت و خوشبختی یعنی آرامش و آسایش (امنیت) دست یابد. افزون بر این، نماز از این ویژگی برخوردار است که آرامش را نه تنها در دنیا بلکه در آخرت و نه تنها در شکل محدود و ناپایدار بلکه به شکل پایدار و جاودانه تثبیت می کند و آدمی را به آرامش مطلق و کامل و جاودانه می رساند.
یاد خدا در خانه ها فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اللَّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیهَا بِالْغُدُوِّ وَ الْآصَالِ (این چراغ پر فروغ) (نور36)
در آن خانه ها که باذن خدا رفیع است یابى چنان نور را
که ذکر خدا گردد آنجا مدام نمایند تسبیح او صبح و شام
از دیگر کارکردها و آثار نماز می توان به آسایش یعنی دومین مولفه خوشبختی و سعادت اشاره کرد. خداوند در این آیه و نیز آیات بسیار دیگر، بیان می کند که بهره های اخروی از مادیات و معنویات نیاز دارد به نیاز رو آورد و آن را برپا دارد. بنابراین، با نماز می توان به سعادت واقعی و حقیقی دست یافت؛ زیرا آرامش و آسایشی که در پی برپایی نماز نصیب آدمی می شود، آرامش و آسایش ابدی است. پس مهم ترین و اساسی ترین دغدغه بشر در طول تاریخ، با برپایی نماز برطرف می شود و انسان به سعادت و خوشبختی می رسد
نماز همراه با مردم دارى وَ إِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَ بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا وَ ذِی الْقُرْبَىٰ وَ الْیَتَامَىٰ وَ الْمَسَاکِینِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ ثُمَّ تَوَلَّیْتُمْ إِلَّا قَلِیلًا مِنْکُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ (بقره 83)
به یاد آر چون با بنى اسرئیل چنین بست پیمان خداى جلیل
که تنها پرستید یکتا خدا پرستش خدا راست تنها سزا
نکویى نمایید با والدین شما راست بر گردن این حق و دین
بر ایتام و مسکین و بر قوم و خویش ره لطف و احسان بگیرید پیش
به هنگام گفت و شنود و بیان بمانید با مردمان خوش زبان
همیشه به هر جاست واجب صلات بباید برون کرد وجه زکات
به جز چند تن ما بقى شما شکستید آن عهد را با خدا
بلى این شمائید کز حکم حق کنون بازگشتید بر این نسق
- 1نماز ورابطه با خداوند، از زکات ورابطه با فقرا جدا نیست. أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
- 2نماز و زکات در ادیان دیگر نیز بوده است. أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
- 3اعتقاد به توحید، احسان به والدین وایتام ومساکین، همراه با دستور پرداخت زکات وبرخورد نیکو با مردم، وبپاداشتن نماز، نشانه‌ى جامعیت اسلام است.
- 4اداى حقوق، داراى مراتب و مراحلى است. اوّل حقّ خداوند، سپس والدین، سپس خویشاوندان، سپس یتیمان که کمبود محبّت دارند وآنگاه مساکین که کمبود مادّیات دارند.
- 5تمام احکام اعتقادى، اخلاقى وفقهى، میثاق وعهد خدا با انسان است. بعد از مِیثاقَ سخن از عقیده توحیدى، احسان به والدین، نماز وزکات آمده است.
نماز و طهارت اهل بیت وَ أَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَ آتِینَ الزَّکَاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ۚ إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا (احزاب33)
بخوانید هر روز و هر شب صلات ببخشید از ثروت خود زکات
نمایید اطاعت ز رب و رسول بسازید فرمان آنها قبول
که از اهل بیت نبوت، اله بخواهد کند دور رجس و گناه
شما را ز هر عیب سازد برى کند پاک و تطهیر از هر بدى
با توجه به آثار و فوایدی که تنها از نماز حاصل می شود و با توجه به حکیم بودن خداوند و لزوم داشتن روحیه اطاعت بی چون و چرا از او و با نظر به این که وجوب نماز عللی داشته است، نتیجه می گیریم که هیچ گونه مناجات و راز و نیازی غیر از نماز، فواید و آثار نماز را نخواهد داشت و صرف پاکی دل نیز ـ به فرض اینکه بدون نماز بتوان به آن رسید ـ برای انسان فایده ای نخواهد داشت.
در حقیقت دین اسلام، اطاعت از ولایت خدا، پیامبر و امامان (علیه السلام) ، همان وجه الله است. (التوحید شیخ صدوق ص614) که انسان با اطاعت از آن میتواند دقیقا در جهتی قرار گیرد که سیگنال کامل و مستقیم انوار الهی فرستاده و دریافت می شود.
نماز و قرض الحسنه فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ ۚ وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا ۚ وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِکُم مِّنۡ خَیۡرٖ تَجِدُوهُ عِندَ ٱللَّهِ هُوَ خَیۡرٗا و َأَعۡظَمَ أَجۡرٗا (مزمل20)
بخوانید قرآن به ذکر و نیاز همیشه بخوانید و هرجا نماز
نمایید با میل و رغبت عطا زکاتى که باشد بدوش شما
ز مالى که دارید در پیش رو به یزدان ببخشید قرضى نکو
بدانید هر کار خیرى که پیش فرستید از بهر عقباى خویش
بیابید اجرش به نزد خدا که خود هست بهتر براى شما
رسیدن به تمام خیرات پیامبر اکرم : نماز کلید هر خیری است (تنبیه الخواطر ج2)
در آیات قبل، فرمود: نصف یا ثلث و یا دو ثلث شب را به عبادت برخیزید. این آیه مى‌فرماید: چون محاسبه این مقدار کار مشکلى است که از عهده شما برنمى‌آید، لذا خداوند آن را بر شما بخشید و از این پس، هر مقدار که مى‌توانید و براى شما مقدور است به عبادت برخیزید ونماز وقرآن بخوانید.
خصوصاً هنگامى که بیمار هستید و یا در سفر به سرمى‌برید.
- اقامه نماز وتلاوت قرآن از بهترین آداب شب‌زنده‌دارى است. تَقُومُ فَاقْرَؤُا .
نماز باز دارنده از فحشا اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَابِ وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ ۖ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَىٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکَرِ ۗ وَ لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ ۗ وَ اللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ (عنکبوت45)
کتابى که کردست وحیت خدا به مردم بخوان هر دَم اى مصطفى
به درگاه یزدان خود خوان نماز که دارد ز فحشا و از زشت باز
همانا که ذکر یگانه خدا بود برتر از حد فکر شما
که همواره آگه بود کردگار به هرچه نمایید در فعل و کار
- نماز بازدارنده از منکرات؛ یکی از مهمترین ویژگی های و خاصیت نماز آن است که نمازگزار را از فرو رفتن در منجلاب فساد و منکرات باز می دارد و او را از ارتکاب گناهان کبیره نهی و منع می کند. البته مسلم است که این اقتضای نماز است نه اینکه علت تامه ای برای آن باشد؛ یعنی بدیهی است که توجه بنده و عبد خدا پنج بار در روز به سوی پروردگارش و با خضوع و خشوع و خاکساری نماز را به جای آوردن، به ویژه اگر در محیط اسلامی باشد، انسان را همواره به یاد خدا می اندازد و اگر انسان خدا را فراموش نکرد و او را حاضر و ناظر ندید بی گمان دست به گناهان بزرگ و فحشا و منکرات نمیزند؛ چرا که اذکار و آیاتی که در نماز آمده، انسان را به وحدانیت و ایمان به پیامبر و کتاب آسمانی در روز قیامت وا میدارد و بالطبع گناه در انسان کم میشود. حال چنانچه نماز خواندن صرفا یک عادت نباشد، بلکه با خضوع و خشوع و فروتنی و خاکساری انجام پذیرد و با دقت تمام و با کل وجود نمازگزار به ذات اقدس احدیت توجه نماید، بی گمان نماز انسان را از کارهای زشت و قبیحی که فطرت انسان از آن بیزار است باز میدارد. این بازدارندگی نسبی است؛ یعنی هر چقدر خلوص و خشوع و حضور قلب در نماز گزار بیشتر باشد بازدارندگی از منکرات و فحشا در انسان بیشتر و افزونتر می شود و هر چه خلوص و خشوع کمتر باشد، تاثیر این ویژگی نماز کمتر می شود. تا جایی که اگر خشوع در نماز نباشد نماز صرف یک عادت میشود که در این موقع تاثیر نهی از منکر در آن بسیار کم میگردد.
زیرا اگر نمازگزار به محتوا و حقیقت نماز توجه کند، روح تقوا و پرهیزکارى در قلب او پدید آید و این نیروى تقوا، مانع بزرگى از ارتکاب گناهان مى شود. جوانى از انصار پشت سر پیامبر اکرم نماز جماعت به جا مى آورد و مرتکب فحشا و گناه هم مى شد. در باره ى او با پیامبر سخن گفتند، حضرت فرمود: انّ صلاته تنهاه یوما ما؛ فلم یلبث أ ن تاب ؛ روزى فرا رسد که همین نمازش او را از کار زشت و گناه باز مى دارد،آنگاه چیزى نگذشت که چنین شد و توبه کرد.
هدف از آفرینش وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ (ذاریات56) (از این طریق تکامل یابند و به من نزدیک شوند).
خدا انس و جن را نبخشید جان جز آنکه پرستند رب جهان
عبادت برای خودسازی براساس آموزه های قرآنی، یکی از مهمترین اهداف زندگی بشر، خودسازی در راستای دستیابی به کمالات است؛ زیرا انسان به یک معنا ماهیت و هویتی بی شکل است که در فرآیندی، شکل واقعی و ثابت خود را پیدا میکند. علمای بزرگ اسلام بر این باورند که انسان خود را برای ابدیت میسازد و آنچه را که به عنوان صورت اخروی نامیده میشود، هر شخصی در دنیا برای خود میسازد. سازه های صورت اخروی و حتی بهشتی که در آن زیست می کند، سازه های هر شخص است. در روایات اسلامی از سازه های بشری که با اعمال صالح برای بهشت ساخته می شود، سخن به میان آمده است.
یاد خدا مایه آرامش دلها الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ (رعد28)
همان مردمانى که بر کردگار بیارند ایمان و دار القرار
که دلهاى آنها به یاد خدا همى گیرد آرام و یابد صفا
همانا بدانید یاد خداست که آرام دلها و رمز شفاست
اى نفس مطمئنه بسوى پروردگارت بازگرد، در حالى که هم تو از او خشنودى و هم او از تو خشنود، در زمره ى بندگانم در آى و در بهشتم گام بگذار؛ یا اءیّتها النّفس المطمئنّة # ارجعى إ لى ربّک راضیة مرضیّة # فادخلى فى عبادى # و ادخلى جنّتى از انضمام این سه آیه به خوبى مى فهمیم که نماز انسان را به یاد خدا مى اندازد، یاد خدا نفس مطمئنه به او مى دهد، و نفس مطمئنه او را به مقام بندگان خاص و بهشت جاویدان مى رساند.
نماز وسیله محو گناهان وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَیِ النَّهَارِ وَ زُلَفًا مِنَ اللَّیْلِ ۚ إِنَّ الْحَسَنَاتِ یُذْهِبْنَ السَّیِّئَاتِ ۚ ذَٰلِکَ ذِکْرَىٰ لِلذَّاکِرِینَ (هود114)
در آغاز و پایان هر روز، باز بخوانید اى اهل ایمان نماز
دگر آن زمانى که شد تیره شب نمازى بخوانید بر امر رب
که پوشانده گردد عملهاى سست به اعمال نیک و صلاح و درست
که اینست اندرز بر اهل ذکر بر آنها که دارند عقلى و فکر
از بین بردن گناهان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله : کسی که طبق دستور خداوند وضو بگیرد و نماز بخواند تمام گناهان گذشته اش آمرزیده میشود (سنن ابن ماجه ج1 ص447) و با این کار زیباترین و کامل ترین نوع پرستش و نیایش را به جا آورد؛ چرا که نماز بارزترین و آشکارترین کار نیک و نشانه پرستش و بندگی است. نماز با حالت خشوع و حضور قلب باعث پاک شدن گناهان میشود. رسول(صلی الله علیه و آله): کسی که دو رکعت نماز بخواند و در آن دو رکعت قلب خود را به چیزی از امور دنیا مشغول نکند، خداوند گناهانش را می آمرزد.
نماز سبب رستگارى قَدْ أَفْلَحَ مَنْ تَزَکَّىٰ، وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ (اعلى14و15)
به پالایش نفس هرکس شتافت بشد رستگار و سعادت بیافت
دَرِ رستگارى بر او گشت باز که مى خواند با یاد یزدان نماز
حضرت فاطمه سلام الله علیها و الصلاه تنزیها من الکبر خداوند نماز را واجب کرد تا مردم از کبر پاک شوند.
خودسازی، بایسته و شایسته انسانی خداوند مأموریت پیامبران را اموری چون تعلیم و تزکیه دانسته . البته از نظر قرآن، تعلیم و تزکیه را خداوند از طریق ابزارهای گوناگون انجام میدهد؛ زیرا اقتضای توحید از جمله توحید فعلی این مطلب است. از اینرو خداوند به صراحت بیان میکند که تزکیه و پاکسازی افراد را خداوند انجام میدهد و هیچ کس نمیتواند عمل پاکسازی و تزکیه را انجام دهد مگر آنکه در مقام مظهریت از اسم مزکی قرارگیرد.
رستگاری: رسول خدا: نقش نمازهای پنج گانه برای امت من همانند نهر آب زلالی است که از مقابل خانه آنان می گذرد، اگر کسی روزانه پنج بار در این نهر شستشو کند، آیا به گمان شما باز هم بر بدن او آلودگی و پلیدی خواهد ماند؟
اهداف شیطان از بازداشتن نماز إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَانُ أَنْ یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَاوَةَ وَ الْبَغْضَاءَ فِی الْخَمْرِ وَ الْمَیْسِرِ وَ یَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ عَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ (مائده91)
که شیطان بخواهد بدین گونه امر ز کار قمار و ازین شرب خمر
میان شما آتش دشمنى برافروزد از این چنین روزنى
بدین حیله خواهد شما جمله باز بگردید غافل ز ذکر و نماز
پس اکنون نخواهید آیا که دست بشوئید یکسر از اعمال پست
راندن شیطان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: نماز، شیطان را روسیاه می کند (الفردوس ج2 ص405) نماز باعث عاقبت به‌خیری است امام صادق(علیه السلام) می فرمایند کسی که مراقب نمازش است، حضرت ملک‌الموت وقتی برای قبض روح بالای سرش می‌آید، شیطان را دور میکند. شیطان در آخرین لحظات میتواند عقاید انسان را بگیرد. اگر انسان شک کند و با شک از دنیا برود، همه چیزش از بین رفته؛ حتی اگر یک عمر مسلمان بوده باشد. اگر انسان نماز بخواند، نمازش دقیق و صحیح و درست باشد، ملک‌الموت شیطان را دور میکند و برای این آدم تلقین می‌خواند و میگوید بگو خدای من الله است، اسلام دینم است و... . الله فی تلک الحالة العظمیة در آن حالت بسیار بزرگ و سخت، ایشان تلقین میکند و شیطان را دور می کند.
اثر سجده در چهره یاران پیامبر مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَٰلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَىٰ عَلَىٰ سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا (فتح21)
محمد رسول است از کردگار فرستاده گشته ز پروردگار
مریدان او یار همدیگرند که با مشفقى بار هم را برند
ولى سخت گیرند بر کافران سخن تند رانند با منکران
ببینى که اندر سجود و رکوع بجویند فضل از خدا با خضوع
(طلب مى نمایند اندر دعا رضاى الهى و لطف خدا)
به رخسار آنها ز فرط سجود نشانهاى نور خدا رو نمود
به تورات و انجیل این وصف حال از آنان چنین است اندر مثال
سجده؛ کوتاه ترین راه تقرب به خدا زمینه های سجده
سجده، زیباترین و بهترین نماد برای اطاعت و خضوع در برابر کسی است. به این معنا که اگر کسی بخواهد نهایت پذیرش فرمان و اطاعت خود را بیان دارد، سجده می تواند آن را به بهترین و کامل ترین شکل نشان دهد. از این رو خداوند برای بیان فرمانبری و اطاعت در مقام قدس الهی، از همه فرشتگان خواسته است تا بر آدم سجده برند. با سجده می توان امور دیگری را نیز نشان داد که از آن جمله میتوان به پذیرش تسخیر و حکومت و ربوبیت از سوی سجده کننده نسبت به سجده شونده اشاره کرد
نتیجه ترک عبادت وَ قَالَ رَبُّکُمُ ٱدۡعُونِیٓ أَسۡتَجِبۡ لَکُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِینَ یَسۡتَکۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِی سَیَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِینَ (مؤمن 60)
خداى شما گفت وقت دعا به اخلاص خوانید حقا مرا
که تا آن دعا را کنم مستجاب نیاز شما را بگویم جواب
هرآن کس کند سرکشى از دعا عبادت نورزد به یکتا خدا
به خوارى و ذلت به دوزخ شود به خفت به قعر سقر مى رود
نماز، خودبینی و کبر را درهم میشکند؛ چه آنکه انسان وقتی هر شبانه روز 17 رکعت و در هر رکعت دو بار در برابر خدا پیشانی بر خاک می گذارد، خود را ذره کوچکی در برابر عظمت او می بیند و پرده های غرور و خودخواهی را از خود کنار میزند؛ رسول خدا(صلی الله علیه و آله): هرکس دو رکعت نماز خالص بخواند و در آن اندیشه‌ای از امور دنیا به خود راه ندهد، خداوند از او خشنود شده و گناهانش را می‌آمرزد. (داستان بحارالانوار ج4) استجابت دعا پیامبر ص فرمود: برای کسی که نماز واجبی را بخواند، در نزد خدا یک دعای مستجاب وجود دارد.
صبح و شام یاد خدا إِنَّ الَّذِینَ عِنْدَ رَبِّکَ لَا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ و َیُسَبِّحُونَهُ و َلَهُ یَسْجُدُونَ (اعراف205)
بکن ذکر یکتا رب خویشتن تضرع کنان دور از ما و من
نه با حال آواز و بانگ بلند مسازید قلب کسان را نژند
بکن یاد پیوسته یزدان خویش به یاد آر او را شب و روز بیش
در حدیثی حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: سجده کردن بدنی، گذاشتن جاهای نیکوی صورت بر خاک و روی آوردن به زمین با دو کف دست و کناره های دو پا، همراه با خشوع دل و پاکی نیت است.روح نماز حضور قلب است، همچنان که امیر المومنین (علیه السلام) می فرماید: سجده نفسانی که روح سجده است رها بودن دل از امور فناپذیر و روی آوردن با تمام وجود به امور جاودان و کندن کبر و تعصب بیجا و قطع همه علایق دنیوی و آراسته شدن به اخلاق نبوی است.
مزاحمت کافران نسبت به نمازگزاران أَرَءَیۡتَ ٱلَّذِی یَنۡهَىٰ ، عَبۡدًا إِذَا صَلَّىٰٓ (علق9و10)
تو آن مرد را دیدى اى مصطفى که او بازمى داشت خلق خدا
چو مى دید کس را به حال نماز درى از تمسخر همى کرد باز
نماز عبادتی است که در شریعت همه پیامبران بوده. نماز ستون و پایه دین میباشد، ایمان و اعتقاد بخدا بدون نماز و پرستش خدا امکان پذیر نیست. زیر بنا و زمینه عملی رستگاری و پرهیزکاری و قرار گرفتن در مسیر ایمان، نماز است. نماز دارای روح و پیکری است. پیکر نماز اعمال و اذکار است و روح نماز توجه به خدا و حضور قلب می باشد.
بهترین حالات در سجده کَلَّا لَا تُطِعۡهُ وَٱسۡجُدۡۤ وَٱقۡتَرِب چنان نیست (که آن طغیانگر مى پندارد) هرگز او را اطاعت مکن ، و سجده نما (به خدا) تقرب جوى (علق19)
چنین نیست کان مرد کافر مرام تصور نمودست با وهم خام
تو از او اطاعت مکن هیچگاه بنه سر به سجده به یکتا اله
تقرب طلب کن ز پروردگار تو مى گرد نزدیک بر کردگار
سجده و کرامت انسانی سجده را می بایست نشانه ای از مسایل چندی دانست. انسان با سجده جلوه کرامت را نشان می دهد. در آیه 18 حج که کرامت انسانی، در گرو سجده و انقیاد در برابر خداست و اگر کسی سجده واقعی نداشته باشد در حقیقت به خود اهانت کرده و کرامت خویش را زیر پا گذاشته . سجده به درگاه الهی به ویژه در زمان ها و مکان های خاص مانند شبانگاهان، مایه ارزشمندی انسان است، زیرا سجده بر خداوند، جایگاه عبودیت انسانی را مشخص میسازد
تاءثیر رکوع و سجود یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا ارْکَعُوا وَ اسْجُدُوا وَ اعْبُدُوا رَبَّکُمْ وَ افْعَلُوا الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (حج77)
پس اى مؤمنان پیش آن کان جود نمایید هردم رکوع و سجود
نکویى کند هر که در روزگار سرانجام خواهد شدن رستگار
انسانی که همواره در نماز و ذکر الله است، در حقیقت می خواهد تذلل و خضوع بلکه خشوع خود را در برابر خداوند و پیشگاه وی به نمایش بگذارد.
نماز سدی در برابر گناهان آینده است؛ چرا که روح ایمان را در انسان تقویت میکند و نهال تقوی را در دل پرورش میدهد، و می دانیم «ایمان» و «تقوی» نیرومندترین سد در برابر گناه هستند؛ از حکیم بودن خداوند می فهمیم که در وجوب و اقامه نماز فایده ها و آثار بسیار زیادی وجود دارد که چیزی جای آن را نمی گیرد.
رفع ناراحتیهاى پیامبر از طریق نماز فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ کُنْ مِنَ السَّاجِدِینَ وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّىٰ یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ (حجر98)
بکن ذکر و تسبیح پروردگار بکن سجده بر درگه کردگار
عبادت نما، ذات یکتا خدا که هنگام دیدار آید فرا
عبودیت در مفهوم واقعی آن چیزی جز ربوبیت انسان نیست؛ زیرا انسان هنگامی که بر خداوند سجده میبرد، عبودیت خود را به نمایش می گذارد و به خداوند تقرب میجوید (علق19) و با تقرب و عبودیت است که انسان متاله میشود و ربوبیت و پروردگاری خویش را نشان میدهد. انسان تنها موجودی است که به شکل کاملا مختار و با اراده، عبودیت و اطاعت خود را نشان میدهد. همین عبودیت ارادی انسان است که دیگران را مطیع و فرمانبر وی میسازد و در سطح پایینتر از انسان قرار میدهد. این گونه است که انسان عابد و ساجد، بعنوان اشرف آفریده ها ظاهر شده و از فضل (فتح29) و رضوان الهی بهره مند میشود.
مخالفت ابلیس از سجده بر آدم وَ لَقَدْ خَلَقْنَاکُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاکُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلَائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِیسَ لَمْ یَکُنْ مِنَ السَّاجِدِینَ (بقره34)
پس آنگه خداوند دستور داد به جمع ملائک چنین حکم راند
همه سجده سازید بر آدمى تامل نورزید حتى دمى
ملائک نهادند سر بر سجود جز ابلیس آن خیره چشم عنود
تکبر بورزید شیطان پست بگردید با کافران هم نشست
همین مسایل و امور موجب شده تا ابلیس از سجده بر آدم(ع) سرباز زند و کفر و نافرمانی پنهان خویش را آشکار سازد و در آزمون اطاعت پذیری از راه سجده شکست بخورد و گرفتار هبوط شود. ابلیس با تمرد و سرکشی خود به ظاهر تسخیر و ربوبیت و خلافت الهی انسان را نپذیرفت ولی در عمل و تکوین نمی توانست از آن سرباز زند. البته اوج اطاعت را می بایست در همان سجده دید که از روی رغبت و گرایش باطنی و خضوع و خشوع انجام می گیرد. با توجه به این زمینه است که مقام ساجدین، در حوزه عبودیت، از برترین و بالاترین مقاماتی است که بشر می تواند به آن برسد.
همه سجده نمودند الا شیطان و لقد خلقناکم ثم صورناکم ثم قلنا للملائکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس لم یکن من الساجدین (اعراف11)
بکردیمتان خلق چون خواستیم پس آنگه بدین صورت آراستیم
به کل ملائک بگفتیم ما که بر آدم آرند سجده به جا
همه سجده کردند شیطان نکرد نبُد چونکه از ساجدین، گشت طرد
وقتى همه‌ى فرشتگان فرمانبردار خدایند و بر آدم سجده کردند، دریغ است که انسان فرمان نبرد و براى خدا سجده نکند.
همه از بهر تو سرگشته و فرمان بردار شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبرى
در این آیه، دوبار همه‌ى انسان‌ها مخاطب قرار گرفته‌اند، وَ لَقَدْ خَلَقْناکُمْ ... صَوَّرْناکُمْ امّا سجده براى حضرت آدم علیه السلام ذکر شده است، شاید اشاره به این باشد که همه‌ى انسان‌ها استعداد مسجود ملائکه شدن را دارند.
علت منع سجده ابلیس قَالَ مَا مَنَعَکَ أَلَّا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُکَ قَالَ أَنَا خَیْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِی مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِینٍ (اعراف12)
پس آنگاه در داد یزدان ندا چرا سر بپیچى تو از امر ما
که چون امر دادم ترا بر سجود از این سرکشى مقصدت خود چه بود
بگفتا که من ز آدمى برترم چگونه بر او سجده اى آورم ؟
تو من را ز آتش بکردى درست بشر را ز تیره گلى نرم و سست
قرآن مهم ترین زمینه انجام سجده اطاعت و عبودیت را، ایمان به خدا می شمارد و بر نقش آن جهت فروتنی انسان در برابر خداوند و سجده بر او تاکید می ورزد. زیرا توجه و التفات همراه با آگاهی معرفت است که انسان را نسبت به لزوم فروتنی توجه میدهد و او را به انجام سجده به عنوان نماد اطاعت و عبودیت وادار میکند.
آیه 62 نجم ارتباط میان عبودیت و سجده را ارتباطی محکم و استوار می داند. برخی از انسان ها با تفکر در آیات انفس و آفاق به این مرتبه از علم می رسند که خداوند آفریدگار و پروردگاری است که باید در برابر او خاضع و متواضع بود و عبودیت و اطاعت خویش را از راه سجده بیان کرد. از این رو بسیاری از مردم از راه توجه کردن به آیات پروردگاری، در برابر خداوند فروتن می شوند و سجده اطاعت به جا می آورند.
چرا براى خدا سجده نمى کنند أَلَّا یَسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِی یُخْرِجُ الْخَبْءَ فِی السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ وَ یَعْلَمُ مَا تُخْفُونَ وَ مَا تُعْلِنُونَ (نمل25)
خدائى که هفت آسمان و زمین ز نورش منور شده این چنین
بود آگه از آشکار و نهان همه چیزها را بداند عیان
اطاعت نورزند ز آن کردگار گسستند از یاد پروردگار
برخی دیگر از مردم تنها در هنگام دیدن معجزه و طرق غیرعادی متوجه خالقیت و پروردگاری خداوند میشوند و به سجده اطاعت و عبودیت اقدام میکنند. از این رو ساحران فرعون پس از دیدن معجزه حضرت موسی(ع) و توجه به قدرت بی نهایت خداوندی سر به سجده عبودیت می سایند و پیشانی بر خاک اطاعت می گذارند.
نماز و بازار رِجَالٌ لَا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِیتَاءِ الزَّکَاةِ یَخَافُونَ یَوْمًا تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَارُ (نور37)
به کسب و تجارت گروهى رجال نگشتند غافل ز رب جلال
بخوانند با شوق و رغبت نماز زکاتى بداده بر اهل نیاز
از آن سخت روزند در اضطراب که باشد دل و دیده از آن به تاب
چگونه نماز برای ما شیرین می شود؟ خشوع در واقع چیزی جز حضور قلب توام با تواضع و ادب و احترام نیست. از همین رو مومنان تنها به نماز به عنوان یک کالبد بی روح نمی نگرند، بلکه تمامی توجه آنها به باطن و حقیقت نماز است. رسول گرام میفرماید: خشوع، زینت و زیور نماز است. نماز به انسان درس خشوع می دهد و چه خوب است نمازگزار این صفت را در غیر نماز هم داشته باشد. قطعا کسی که در نماز خشوع کامل دارد در خارج از نماز هم این صفت همراه اوست
نماز، کارخانه انسان سازى إِنَّ الْإِنْسانَ خُلِقَ هَلُوعًا ، إِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعًا ، وَ إِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنُوعًا ، إِلّاَ الْمُصَلّینَ ، ٱلَّذِینَ هُمۡ عَلَىٰ صَلَاتِهِمۡ دَآئِمُونَ (معارج 19 تا 23)
که در طبع انسان بود این صفات حریص است و بى صبر اندر حیات
کند بى قرارى چو بیند زیان کند ناله و بانگ از دست آن
چو بر او کند روى مال زیاد کند منعِ احسان و دست گشاد
جز آنان که خوانند دائم نماز بسى پایدارند در این نیاز
آنان که نماز می‌خوانند اما حضور قلب خشوع و خضوع، و توجه و مواظبت چندانی در نماز ندارند، آیا حقیقتا نماز می‌خوانند و وظیفه بندگی را در مقابل «محبوب» به جای می‌آورند؟ نه، هرگز. نمازی که با سهل انگاری و بی‌توجهی توام باشد یقینا، علاوه بر اینکه مورد توجه خداوند قرار نخواهد گرفت، نشانه عدم شناخت و معرفت نسبت به خداوند و بیانگر «عدم آشنایی با فلسفه و معانی و معنویت نماز» است. پیامبر اعظم (ص) : اگر بدانی نماز چیست و با چه کسی نجوا و گفتگو می‌کنی خسته نمی‌شوی و نماز را به اتمام نمی‌بری (بحارالانوار ج82)
بنابراین به پا داشتن نماز مبتنی بر درک صحیح از اسرار و فلسفه آن است و داشتن درک صحیح از فلسفه نماز موجب رعایت ادب حضور و داشتن حضور قلب در انسان میشود. نمازی که ریشه در شناخت و معرفت صحیح نداشته، و توام با حضور قلب نباشد، نماز به شمار نمی‌آید، نماز مناجاتی است میان بنده ضعیف و خداوند عزیز و قادر و قوی. راز و نیازی‌ست بین عابد و معبود ... و بدون تردید، سخن با هر مخاطبی یک سری آداب مخصوص به خود دارد و هر قدر که مخاطب عزیز و عظیم باشد، حفظ آداب سخن ضروری به نظر می‌رسد. چه موجودی بالاتر از خداوند عزیز و رحیم، و چه عزیزی عزیزتر از آن عزیز بی‌همتا؟
اوصاف بر جسته نماز گزاران وَ الَّذِینَ فِی أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ ﴿٢٤﴾ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ ﴿٢٥﴾ وَ الَّذِینَ یُصَدِّقُونَ بِیَوْمِ الدِّینِ ﴿٢٦﴾ وَ الَّذِینَ هُمْ مِنْ عَذَابِ رَبِّهِمْ مُشْفِقُونَ ﴿٢٧﴾ إِنَّ عَذَابَ رَبِّهِمْ غَیْرُ مَأْمُونٍ ﴿٢٨﴾ وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ ﴿٢٩﴾ إِلا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ ﴿٣٠﴾ فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْعَادُونَ ﴿٣١﴾ وَ الَّذِینَ هُمْ لأمَانَاتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ رَاعُونَ ﴿٣٢﴾ وَ الَّذِینَ هُمْ بِشَهَادَاتِهِمْ قَائِمُونَ ﴿٣٣﴾ وَ الَّذِینَ هُمْ عَلَى صَلاتِهِمْ یُحَافِظُونَ ﴿٣٤﴾ أُولَئِکَ فِی جَنَّاتٍ مُکْرَمُونَ ﴿٣٥﴾ (معارج 23 تا 25)
انسان با نماز در مقام خودسازی، آماده بهره مندی از تزکیه الهی و آراستگی ظاهر و باطن به نورانیت خداوندی و اسمای متجلی در ذات خود میشود . بسیاری از مردم به نقش کمالی و بسیار مهم نماز در زمینه سازی برای دریافت تزکیه الهی توجهی ندارند و آن را تنها یک عمل صرف عبادی برمی شمارند و نسبت به انجام آن تساهل و تکاهل روا می دارند
یاد خدا سبب رستگارى یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُوٓاْ إِذَا لَقِیتُمۡ فِئَةٗ فَٱثۡبُتُواْ وَ ٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ کَثِیرٗا لَّعَلَّکُمۡ تُفۡلِحُونَ خدا را فراون یاد کنید تا رستگار شوید (انفال 45)
پس اى مؤمنان هر زمان روبرو بگشتید با لشکرى از عدو
بمانید ثابت قدم در جهاد خدا را نمایید پیوسته یاد
بود آنکه گردید خود رستگار رسد شاهد بختتان در کنار
وارد شدن به بهشت برین پیامبر اکرم: نماز، کلید بهشت است (عوالی اللآلی ج1)
مراد از ذکر و یاد خدا در آیه، تنها ذکر زبانى نیست، بلکه توجّه درونى و یاد لطف‌ها و امدادهاى و وعده‌هاى و یاد عزّت، عظمت و فرمان او نیز مقصود است، چنانکه امام صادق علیه السلام فرمودند:
از امور مهمّى که خداوند بر بندگان لازم دانسته است، بسیار یاد نمودن از خداوند است، یاد الهى هنگام مواجهه با حلال‌ها و حرام‌ها که اگر اطاعت الهى باشد بدان عمل کند و اگر معصیت خدا باشد، آن را ترک کند
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ . قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ . الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ . وَ ٱلَّذِینَ هُمۡ عَنِ ٱللَّغۡوِ مُعۡرِضُونَ ..... الَّذِینَ هُمْ عَلَىٰ صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ مؤمنان رستگار شدند، آنهایى که در نمازشان با خشوع هستند (مؤمنون 1و2و9)
همه مؤمنان به پروردگار بگشتند فیروز و هم رستگار
که هستند خاشع به وقت نماز ز باطل سخن مى کنند احتراز
کسانى که همواره با اعتزاز حفاظت نمایند خود از نماز
برای تحصیل خشوع در نماز باید به این امور توجه کرد: تلاش بر اینکه دنیا در نظر انسان کوچک و خدا در نظرش بزرگ باشد تا در نماز و راز و نیاز مسائل دنیوی، حضور قلب و توجه به خدا را به هم نزند. عبادت در مکانهایی که ساده و خالی از زرق و برق باشد. انتخاب محل و مکان نماز در توجه به معنا و محتوای نماز نقش زیادی دارد، بهتر است در محل عبور و مرور مردم و در مقابل عکس و آینه، اشیا و چیزهایی که ذهن انسان را به خود مشغول میکند، نماز نخوانیم
در قرآن، خشوع به هر دو معنا؛ یعنى تذلل و تواضع درونى و بیرونى استعمال شده است: الف استعمال خشوع در تواضع درونى؛ الم یان للّذین امنوا أ ن تخشع قلوبهم لذکر اللّه ب استعمال خشوع در تواضع بیرونى ؛ و خشعت الاصوات للرّحمن و خاشعة أبصارهم ترهقهم ذلّة گفتنى است که خشوع در قرآن مجید، در وصف موجودات جامد نیز آمده است؛و من ءایاته أ نّک ترى الا رض خاشعة خشوع در نماز این است که چشم خود به زیر بیاندازى و همه ى توجهت به نماز باشد. روشن است که این تعریف امام علیه السلام (چشم به زیر انداختنِ در حال نماز) از لوازم خشوع است .
اهمیت زکات (علیه السلام) در حال نماز إِنَّمَا وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ رَاکِعُونَ (مائده 55)
ولىِّ شما هست یکتا خدا همین سان فرستاده اش مصطفى
دگر مؤمنانى که اندر صلات به وقت رکوعش دهندى زکات
به اجماع آرا مراد از ولى در این آیه باشد امام على (علیه السلام)
سائلى وارد مسجد شد و از مردم درخواست کمک کرد. کسى چیزى به او نداد. حضرت على علیه السلام در حالى که به نماز مشغول بود، در حال رکوع، انگشتر خود را به سائل بخشید. در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد.
ماجراى فوق را ده نفر از اصحاب پیامبر مانند: ابن عباس، عمّار یاسر، جابربن عبداللّه، ابوذر، انس‌بن مالک، بلال و ... نقل کرده‌اند و شیعه و سنّى در این شأن نزول، توافق دارند
عمّار یاسر مى‌گوید: پس از انفاق انگشتر در نماز و نزول آیه بود که رسول‌خدا صلى الله علیه و آله فرمود: مَن کنتُ مولاه فعلىّ مولاه .
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در غدیرخم، براى بیان مقام حضرت على علیه السلام این آیه را تلاوت فرمود و خود على علیه السلام نیز براى حقّانیّت خویش، بارها این آیه را مى‌خواند. ابوذر که خود شاهد ماجرا بوده است، در مسجد الحرام براى مردم داستان فوق را نقل مى‌کرد.
دنباله مطالب کتاب نماز
http://m5736z.blog.ir/post/namaz.nazm
http://m5736z.blog.ir/post/NAMAZ%202
http://m5736z.blog.ir/post/namaz4
http://m5736z.blog.ir/post/NAMAZ.SH
