بسم الله الرحمن الرحیم
دعاى ابراهیم(علیه السلام) براى اقامه نماز رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلَاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی ۚ رَبَّنَا وَ تَقَبَّلْ دُعَاءِ (ابراهیم 40)
من و نسل من را ز روى نیاز بگردان ز خوانندگان نماز
دعاهاى ما را اجابت نما تو اى کردگار اى یگانه خدا
برپایی نماز و مراقبت بر آن از عوامل موثر در تربیت خانوادگی است (ابراهیم37 و40 مریم55)
- براى اقامه‌ى نماز خود و فرزندانتان، از خداوند استمداد کنید رَبِّ اجْعَلْنِی
- نماز، محور دعاهاى حضرت ابراهیم است. رَبَّنا لِیُقِیمُوا الصَّلاةَ ، رَبِّ اجْعَلْنِی مُقِیمَ الصَّلاةِ
- با آنکه رسالت انبیا اقامه‌ى دین است اما دعا براى اقامه‌ى نماز به جاى آن، نشانه آن است که نماز چهره و سیماى تمام‌نماى دین است. مُقِیمَ الصَّلاةِ
- اقامه‌ى نماز، عِدل و همتاى رهبرى است. حضرت ابراهیم در دو مورد عبارت وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی را بکار برد: یکى درباره‌ى نماز نسل خود مُقِیمَ الصَّلاةِ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی و یکى در مورد رهبرى نسل خود هنگامى که خداوند به ابراهیم فرمود: إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرِّیَّتِی من تو را امام مردم قرار دادم ابراهیم گفت: پروردگارا ذریّه مرا نیز به این مقام برسان.
عبادت ، عامل نجات یونس فَلَوۡ لَآ أَنَّهُۥ کَانَ مِنَ ٱلۡمُسَبِّحِینَ . لَلَبِثَ فِی بَطۡنِهِۦٓ إِلَىٰ یَوۡمِ یُبۡعَثُونَ
بپرداخت یونس به تسبیح رب صافات143و144 و گر خود نمى کرد حق را طلب
همه عمر در بطن ماهى یم به اندوه مى زیست با رنج و غم
- گاهى اولتیماتوم لازم است. فَلَوْ لا أَنَّهُ کانَ مِنَ الْمُسَبِّحِینَ ...
- تغییر شرایط، ما را از خدا جدا نکند. مِنَ الْمُسَبِّحِینَ
- تسبیح خداوند، عامل نجات از گرفتارى‌ها است. حضرت یونس در شکم
ماهى مى‌گفت: سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ
شعیب و نماز قَالُوا یَا شُعَیْبُ أَصَلَاتُکَ تَأْمُرُکَ أَنْ نَتْرُکَ مَا یَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِی أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ ۖ إِنَّکَ لَأَنْتَ الْحَلِیمُ الرَّشِیدُ (هود87)
تمسخر نمودند قوم شعیب بر او سرزنشها براندند و عیب
بگفتند آیا ترا این نماز بکردست مأمور این کار باز
که سازى تو ما را کنون برحذر از آیین اجداد و دین پدر
تصرف نماییم در مالمان به دلخواه خویش و به آمالمان
کنى منع ما را که در وزن و کیل تصرف نماییم برطبق میل
صد احسنت بر تو که در روزگار نکوکار هستى و هم بردبار
تقرب به خداوند متعال پیامبر اکرم: نماز، مایه تقرب مؤمن است (الجامع الصغیر ج1)
سفارش لقمان به فرزندش در مورد نماز یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ اصْبِرْ عَلَىٰ مَا أَصَابَکَ ۖ إِنَّ ذَٰلِکَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ (لقمان17)
ترا اى پسر، حق نمازى نوشت بکن امربه معروف و هم نهى زشت
چو آزار بینى صبورى نما که این هست کارى مهم و سزا
با این که در قرآن، 28 مورد در کنار نماز از زکات یاد شده؛ امّا در این جا کنار نماز امر به معروف ذکر شده است. شاید به خاطر آن که در این آیه مورد خطاب فرزند است وفرزندان معمولًا ثروتى ندارند که زکات بپردازند. أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ
1- یکى از وظایف والدین نسبت به فرزندان، سفارش به نماز است. یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ
2- پاکسازى درونى را با دورى از شرک و بازسازى روحى را با نماز آغاز کنیم. لا تُشْرِکْ ... أَقِمِ الصَّلاةَ
3- وجوب امر به معروف و نماز، مخصوص دین اسلام نیست. (قبل از اسلام نیز، لقمان سفارش به نماز کرده است یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ
4- فرزندان خود را از طریق سفارش به نماز، مؤمن و خدایى، و از طریق سفارش به امر به معروف و نهى از منکر، افرادى مسئول و اجتماعى تربیت کنیم. یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ
نماز اولین فرمان به موسى(علیه السلام) إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَ أَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِکْرِی
که در ملک هستى منم کردگار (طه14) بجز من نبودست پروردگار
مرا کن پرستش به راز و نیاز به پا دار اینک ز بهرم نماز
ارزش های اعتباری و من و ماهای زودگذر خیالبافی است؛ اگر کسی به اینگونه مسائل سرگرم شد و خود را به غیر خدا مشغول کرد، مختال است. انسان مختال زندگی و نماز عاقلانه ندارد . نماز عاقلانه روزی کسی است که در بیرون قوای خود را تطهیر کرده باشد. رفتار ناروا، گفتار ناشایست و... موجب میشود که ما زندگی و در نتیجه نماز عاقلانهای نداشته باشیم. اگر انسان تلاش کند، در تمام لحظات زندگی مراقب اعضا ،جوارح و اندیشه های خود باشد، قطعاً با حضور قلب بیشتری نماز میگزارد، زیرا حضور قلب در نماز، عصاره و خلاصه حفظ حضور قلب در تمام ساعات زندگی است. کسی که هر لحظه خود را در محضر خدا میبیند، به راحتی و با حضور قلب کامل به نماز میایستد؛ اما کسی که در طول شب و روز، به همه چیز جز خدا فکر میکند، قطعاً نمیتواند در نماز حضور قلب داشته باشد.
مقام ابراهیم(علیه السلام) و جایگاه نماز وَ إِذْ جَعَلْنا الْبَیْتَ مَثابَةً لِلنَّاسِ وَ أَمْنًا وَ اتَّخِذُوا مِنْ مَقامِ إِبْراهِیمَ مُصَلّى وَ عَهِدْنا إِلىٰ إِبْراهِیمَ وَ إِسْماعِیلَ أَنْ طَهِّرا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَ الْعاکِفِینَ وَ الرُّکَّعِ السُّجُودِ(بقره125)
به یاد آر وقتى که پروردگار همى کعبه را داد مأمن قرار
که ما مرجع مذهب مردمان نمودیم آن خانه را در امان
بگفتیم آن جایگاه کرام که خاص خلیل است اندر مرام
مقرر نمایید آن جایگاه پرستشگه خاص یکتا اله
سپس از خلیل و هم از اسمعیل چنین عهد بگرفت رب جلیل
بدارید پاکیزه این خانه را که جاى بتان نیست در این سرا
مطهر بدارید تا طائفان به اینجا بیایند با عاکفان
مناسک چو خواهند برپا کنند رکوع و سجود اندرین جا کنند
اقامه نماز و پرداخت زکات . در زمانى که مسلمانان در تیررس انواع کینه و حسادت‌ها بودند و مأمور به عفو و اغماض شده‌اند، لازم است رابطه‌ى خودشان را با خداوند از طریق اقامه نماز، و پیوند با محرومان جامعه را از طریق زکات، تقویت کنند.
- معمولًا دستور به نماز همراه با زکات در قرآن آمده است. شاید اشاره دارد به اینکه یاد خدا باید همراه با توجّه به خلق خدا باشد. «أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ
نماز و سهل انگارى فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ (ماعون 4و5)
پس اى واى بر آنکه خواند نماز ولى هست غافل ز ذکر و نیاز
از امام رضا (علیه السلام) پرسیدند، ادب نماز چیست؟ حضرت فرمود: «ادب نماز این است که نماز را با «حضور قلب» و با فراغت اعضا و جوارح از هر کاری به جای آوری و با ذلت در مقابل خداوند بایستی، و بهشت را در طرف راست خود بینی و آتش را در طرف چپ و صراط را پیش‌‌رو و خداوند را در مقابل (فقه الرضا)
پس وای بر نمازگزارانی که از نمازشان غافلند و آنان که ریا می‌کنند (سوره ماعون) به آنان که در نمازشان «ادب حضور» و «حضور قلب» ندارند آری، نمازی که از سر اخلاص و با نیت نزدیکی و تقرب به خدا بوده و با «حضور قلب» و عالمانه و آگاهانه و بلکه عاشقانه برای رضا و خشنودی حضرت حق و اظهار بندگی و اطاعت به‌جای آورده شود نمازی نیکو و ستودنی است، نماز، ملاک و میزان مقدار تعهد و ادبی است که انسان در اظهارات خود دارد
نشانه این تعهد و ادب، «حضور قلب» و داشتن خضوع و خشوع معنوی و توجه کامل در نماز است، به جز از این طریق «ادب ورزی» و «خرد ورزی» محال است که انسان بتواند «آیینه دل» را از غبار و «زنگار گناه» و «غفلت» بزداید و زمینه جاری شدن حکمت از قلبش به زبانش را فراهم سازد.
عذاب سخت ترک کنندگان نماز فِی جَنَّـٰاتٖ یَتَسَآءَلُونَ عَنِ ٱلۡمُجۡرِمِینَ 41 مَا سَلَکَکُمْ فِی سَقَرَ . قالُوا لَمْ نَکُ مِنَ الْمُصَلِّینَ (مدثر 40 تا 43 )
بپرسند از اهل دوزخ مگر شما را چه انداخت اندر سقر
بگویند در پاسخ این نکته باز که هرگز نبودیم اهل نماز
خداوند هنگامیکه از وضعیت دوزخیان گزارش میکند، در بیان علت ورود به دوزخ آنان میگویند که اهل نماز نبودند (مدثر42و43) خداوند در کنار نماز، به مسئله اطعام بعنوان نماد دیگر رهایی اشاره میکند که مرتبط با امر اجتماعی است. به این معنا که انسان با دو کار خصوصی و اجتماعی نماز و اطعام میتواند خود را از خسران و دوزخ رهایی بخشد
خداوند در سوره مدثر گزارش میکند که وقتی از دوزخیان پرسیدند: ما سلککم فی سقر؛ چه چیز شما را در آتش سقر درآورد؟ میگویند: لم نک من المصلین، از نمازگزاران نبودیم، و لم نک نطعم المسکین؛ و بینوایان را غذا نمی دادیم (مدثر41تا43) نماز، برترین نماد در ایمان و خداپرستی است چنانکه اطعام و غذادادن به بینوایان و ناتوانان مهمترین و بهترین نماد برای کارهای اجتماعی در قبال جامعه است. البته عبادت چهره های مختلفی به خود میگیرد که جنبه های فردی و اجتماعی نیز از جمله آنهاست. به این معنا که کارهایی چون زکات و نیکوکاری و احسان و انفاق خود جلوه ای از عبادت است، چنانکه کارهایی چون نماز و روزه و خواندن قرآن و حج و مانند آن نیز جلوه ای دیگر از عبادت میباشد.
اما دو چهره مهم ایمان و عمل صالح یعنی عبودیت و بندگی را می بایست در نماز و اطعام دید. از این رو خداوند همواره بر نماز و اطعام تأکید میکند و در آیاتی از جمله سوره انسان به مسئله اطعام اهل بیت (علیهم السلام) اشاره کرده که ایشان با اطعام خود توانستند محبوبیت خدارا کسب کرده و در مقام رضا قرار گیرند و از بهشت رضوان الهی سود بزند.
ترک نکردن نماز حتى در صحنه جنگ فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُکْبَانًا فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَمَا عَلَّمَکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ (بقره239)
اگر هم شما راست بیمى ز جان که دشمن رساند گزند و زیان
پیاده سواره، به حد توان به هر حال ممکن بخوانید آن
چو گشتید ایمن ز ترس بلا مکرر بگویید ذکر خدا
که آنچه نبودید آگاه از آن شما را بیاموخت رب جهان
در قرآن گاهى به جاى کلمه‌ى «صلاة»، کلمه «ذکر» گفته شده است، چنانکه درباره نماز جمعه مى‌فرماید: فَاسْعَوْا إِلى ذِکْرِ اللَّهِ به سوى ذکر خدا بشتابید
و یا خداوند به موسى علیه السلام مى‌فرماید: أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی نماز را بپادار تا یاد من باشى. در این آیه نیز مراد از فَاذْکُرُوا اللَّهَ نماز است.
آرى، فلسفه و روح نماز، یاد خداوند است.
این آیه اشاره به نماز خوف دارد که در شرایط جنگى با احکام مخصوصى که در فقه آمده است، اقامه مى‌شود.
در احادیث مى‌خوانیم که پیامبر صلى الله علیه و آله در جنگ احزاب با اشاره نماز خواندند و حضرت على علیه السلام در بعضى از جنگ‌ها دستور مى‌دادند که هنگام جنگ با ایماء و اشاره نماز بخوانند.
امام کاظم علیه السلام در جواب شخصى که پرسید: اگر حیوان درنده‌اى به ما حمله کرد و وقت نماز تنگ بود چه کنیم؟ فرمودند: با همان وضعى که دارید نماز بخوانید، گرچه پشت به قبله باشد.
نتیجه روگردانى از ذکر خدا وَ مَنۡ أَعۡرَضَ عَن ذِکۡرِی فَإِنَّ لَهُۥ مَعِیشَةٗ ضَنکٗا وَ نَحۡشُرُهُۥ یَوۡمَ ٱلۡقِیَٰمَةِ أَعۡمَىٰ (طه124)
هرآن کس ز یادم کند احتراز نگردد به رویش دَرِ رزق باز
چو محشور گردد به پیش خدا بود دیده اش کور، روز جزا
- 1انسانها در انتخاب آزادند. مَنْ أَعْرَضَ
- 2فطرت انسان بر خداپرستى است، انبیا و ادیان آسمانى تنها آن را یادآورى مى‌کنند. عَنْ ذِکْرِی
- 3دورى از یاد خدا مایه اضطراب، حیرت و حسرت است، هر چند تمکّن مالى بالا باشد. مَنْ أَعْرَضَ ...
- 4زندگى آرام و شیرین، فقط در پرتو یاد و ذکر خداست مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی
- 5معنویت در زندگى مادّى نیز نقش مهمى دارد. وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِکْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْکاً
- 6کسى که در دنیا چشم جانش را بر روى حقایق بست، در قیامت کور محشور خواهد شد. مَنْ أَعْرَضَ- یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى
ترک نماز فَلَا صَدَّقَ وَ لَا صَلَّىٰ او هرگز ایمان نیاورد و نماز نخواند. (قیامت31)
نکردست تصدیق آیین راست نخوانده نمازى که بر او رواست
- عقاید مقدّمه اعمال است. کسى که حق را تصدیق نکند، قهراً نماز هم نمى‌خواند. فَلا صَدَّقَ وَ لا صَلَّى
- تصدیق همه حقایق دین لازم است و اگر کسى یکى از ضروریات دین را تصدیق نکند، گویا کل دین را تصدیق نکرده است. فَلا صَدَّقَ وَ لا صَلَّى
- نماز، اولین نشانه ایمان و تصدیق دین است.
نهى نماز بر میت منافق وَ لَا تُصَلِّ عَلَىٰٓ أَحَدٖ مِّنۡهُم مَّاتَ أَبَدٗا وَ لَا تَقُمۡ عَلَىٰ قَبۡرِهِۦٓۖ إِنَّهُمۡ کَفَرُواْ بِٱللَّهِ وَ رَسُولِهِۦ وَ مَاتُواْ وَهُمۡ فَٰسِقُونَ (توبه84)
از ایشان یکى گر که بسپرد جان تو هرگز به مرگش نمازى مخوان
به تکریم بر گور او هم مایست نشاید بر این گونه مردم گریست
که گشتند کافر به یکتا خدا همین سان به پیغمبرش مصطفى
در آن حال بستند رخت از جهان که بودند بدکار و فاسق به جان
سیره‌ى رسول خدا صلى الله علیه و آله آن بود که در مراسم تشییع و تدفین مردگانِ مسلمان حاضر شود، براى آنان دعا کند و بر جنازه‌ى آنان نماز بخواند. خداوند با این آیه پیامبرش را از حضور در مراسمِ مردگانِ منافق، نهى کرد.
امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در نماز میّت بعد از تکبیر چهارم، براى مرده دعا مى‌کردند، امّا پس از نزول این آیه، دیگر چنین کارى را انجام ندادند.
- 1یکى از شیوه‌هاى مبارزه با منافقان، مبارزه‌ى منفى است. لا تُصَلِ، لا تَقُمْ
- 2مرده‌ى منافق نیز باید تحقیر شود. در تشییع جنازه‌ى آنان شرکت نکنیم و به زیارت قبور آنها نرویم لا تُصَلِ، لا تَقُمْ
3- از اهرم نماز، براى تنبیه متخلّفان کمک بگیریم. لا تُصَلِّ عَلى أَحَدٍ مِنْهُمْ
4- نماز میّت و زیارت قبور، نشانه‌ى حرمت و احترامِ مؤمن پس از مرگ و کارى پسندیده است و چون منافق، حرمتى ندارد لذا فرمود: لا تُصَلِّ، لا تَقُمْ
لجاجت کافران در مورد ترک نماز وَ إِذَا قِیلَ لَهُمُ ٱرۡکَعُواْ لَا یَرۡکَعُونَ (مرسلات48)
هر آنگه بر آنان بشد گفته باز بخوانید از بهر ایزد نماز
اطاعت نکردند آن کافران
در مورد ترک نماز باید گفت: ترک نماز چند قسم است:
1. ترک نماز به طور کلی از روی انکار؛ یعنی نماز را واجب نمی‌داند و به جا آوردنش را بر خود حتم نمی‌بیند. در این صورت منکر ضروری دین شده و کافر است و به عذاب ابدی دچار می‌گردد.
2- ترک نماز به دلیل مسامحه کاری و کم اعتنایی به امور اخروی و اشتغال به سرگرمی‌های
دنیوی. این قسم از ترک نماز موجب فسق است و گناه کبیره شمرده میشود.
3. ترک نماز در برخی اوقات: گاهی فردی در اثر ضعف ایمان و کم اعتنایی به امر آخرت گاهی نماز می‌خواند و گاهی ترک میکند و یا در اثر اهمیت ندادن به اوقات نماز، گاهی آن را در وقتش ترک میکند به خیال آن که در خارج وقت آن را قضا کند. این قسم سوم هر چند مانند دو قسم قبل نیست ولی چنین فردی از ضایع کنندگان نماز و سبک شمارندگان آن است و در روایات آمده که چنین کسی مشمول شفاعت اهل بیت(علیهم السلام) قرار نمی‌گیرد و به شفاعت محمد و آل محمد نائل نمی‌گردد هر چند تارک الصلاه شمرده نمی‌شود و از سبک شمارندگان نماز به حساب می‌آیند.
نماز بى ارزش وَ مَا لَهُمۡ أَلَّا یُعَذِّبَهُمُ ٱللَّهُ وَ هُمۡ یَصُدُّونَ عَنِ ٱلۡمَسۡجِدِ ٱلۡحَرَامِ وَ مَا کَانُوٓاْ أَوۡلِیَآءَهُۥٓۚ إِنۡ أَوۡلِیَآؤُهُۥٓ إِلَّا ٱلۡمُتَّقُونَ وَلَٰکِنَّ أَکۡثَرَهُمۡ لَا یَعۡلَمُونَ* وَ مَا کَانَ صَلَاتُهُمْ عِنْدَ الْبَیْتِ إِلَّا مُکَاءً وَ تَصْدِیَةً ۚ فَذُوقُوا الْعَذَابَ بِمَا کُنْتُمْ تَکْفُرُونَ (انفال34و35)
چه کردند آیا که رب ودود بر ایشان نیارد عذابى فرود؟
ببندند ره را به مسجد حرام که کس اندر آنجا نسازد مقام
نباشند بر این مکان سرپرست چنین کار بر متقین درخورست
ولى اکثر خلق بر این صفت ندارند آگاهى و معرفت 34
نمازى که در کعبه خوانند چیست ؟ بجز بانگى و کف زدن هیچ نیست
همه مردمان را ز بیت خدا برانند و سازند از هم جدا
پس اکنون عذاب خدا را کشید چو گشتید کافر، سزایش چشید
از انسان خواسته شده تا به یک سمت خاص توجه یابد تا سمت کامل و تمام را از انوار الهی دریافت کند. آدمی هنگامی که در برابر کعبه، مسجدالحرام و شهر مکه قرارمی گیرد، در برابر وجه الله است و می تواند تمامی انوارالهی را به تمام و کمال دریافت کند و خود را متاله سازد و خدایی شود.
در حقیقت کاری که نماز به سمت قبله انجام میدهد، ایجاد شرایطی مناسب برای دریافت کامل انوار همه اسمای الهی است. این همان ظرفیت بسیار عالی است که نماز برای خودسازی یعنی زمینه سازی برای متأثرشدن از تزکیه الهی و بهره مندی از انوار اسمای الهی دارد. خداوند در آیاتی از جمله 213 طه به نماز امر میکند تا زمینه بهره مندی از آثار آن برای ایشان فراهم آید
غفلت از یاد خدا یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُلۡهِکُمۡ أَمۡوَٰلُکُمۡ وَ لَآ أَوۡلَٰدُکُمۡ عَن ذِکۡرِ ٱللَّهِۚ وَ مَن یَفۡعَلۡ ذَٰلِکَ فَأُوْلَـٰٓئِکَ هُمُ ٱلۡخَٰسِرُونَ (منافقین9)
الا مؤمنان به یکتا خدا که دارید ایمان به روز جزا
مبادا که فرزند و مال زیاد شود باعث غفلت از ذکر و یاد
که هرکس شود غافل از کردگار زیانکار گردد به روز شمار
روشن است که غفلت از یاد خدا، سبب هم‌نشینى با شیطان شده: وَ مَنْ یَعْشُ عَنْ ذِکْرِ الرَّحْمنِ نُقَیِّضْ لَهُ شَیْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِینٌ و انسان را به عذاب شدید و فزاینده‌اى گرفتار مى‌سازد. وَ مَنْ یُعْرِضْ عَنْ ذِکْرِ رَبِّهِ یَسْلُکْهُ عَذاباً صَعَداً
آنچه خطرناک است غفلت از یاد خداست، نام بردن از اموال و اولاد، به خاطر آن است که این دو قوى‌ترین عامل غفلت هستند.
ذِکْرِ اللَّهِ شامل همه‌گونه ذکر و یاد خدا مى‌شود، امّا بارزترین ذکر خدا، نماز است که باید مراقب بود رسیدگى به اموال و اولاد انسان را از نماز بازندارد.
شاید دلیل مانع بودن مال و فرزند، جلوه‌هاى ظاهرى آنهاست که انسان را از خدا غافل مى‌سازد. الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا
تسلط شیطان وَ مَن یَعۡشُ عَن ذِکۡرِ ٱلرَّحۡمَٰنِ نُقَیِّضۡ لَهُۥ شَیۡطَٰنٗا فَهُوَ لَهُۥ قَرِینٞ (زخرف36)
هرآن کس که از راه رحمان خدا بتابیده رخ بر طریق خطا
برانگیزد ابلیس را از کمین که گردد همیشه ورا همنشین
خداوند در آیات بسیاری به تأثیر هر یک از محرمات و مکروهات در جا بجایی موقعیت گیرنده وجود آدمی اشاره میکند. پیروی انسان از هواهای نفسانی و شیطانی را موجب محرومیت از امدادهای الهی برمیشمارد. این بدان معناست که پیروی از هواهای نفسانی، صفحه وجود آدمی را از سمت خدا و وجه الله دور میکند و اجازه نمیدهد تا امدادهای الهی به او برسد و وجودش آن را دریافت کند. وقتی به آثار و کارکردهای واجبات و مستحبات یا محرمات و مکروهات در آیات قرآنی توجه میشود، به خوبی میتوان دریافت که چگونه هر عملی، همانند تغییر جهت سمت و سوی آدمی نسبت به سیگنال های ارسالی از سوی ذات خداوندی است . از این رو خداوند در آیات بسیاری از مردم میخواهد تا جهت خویش را به سوی خداوند تغییر دهند
انواع نماز در قرآن
1-نماز شکر؛ یَـٰٓاأَیُّهَا ٱلنَّاسُ ٱعۡبُدُواْ رَبَّکُمُ ٱلَّذِی خَلَقَکُمۡ وَ ٱلَّذِینَ مِن قَبۡلِکُمۡ لَعَلَّکُمۡ تَتَّقُونَ ،
پرستید اى مردمان آن خدا بقره 21 که پیشینیان آفرید و شما
بود آنکه گردید پرهیزکار بیابید راهى به پروردگار
فَلۡیَعۡبُدُواْ رَبَّ هَٰذَا ٱلۡبَیۡتِ 3 ٱلَّذِیٓ أَطۡعَمَهُم مِّن جُوعٖ وَءَامَنَهُم مِّنۡ خَوۡفِۭ قریش4
پرستید پس رب این خانه را که چون جوع آمد بداد او غذا
به هنگام ترس و به وقت خطر بفرمودشان ایمن از بیم و شر
لازم است که انسان برای شناخت اهل تقوا و مؤمنان و نیکوکاران، به این دو نماد توجه کند و آنرا از اسباب شناسایی انسانهای خوب از بد بداند و بکار گیرد. به این معنا که انسان خوب اهل نماز و اطعام است در حالی انسان بدکار از این دو نه تنها گریزان است بلکه دیگران را نیز به ترک نماز و اطعام تشویق میکند
بنابراین، باید برای این که در مسیر عبودیت باشیم باید همواره بر عناصر مهمی چون نماز و اطعام توجه داشته و خود بدان، عام و دیگران را نیز بدان تشویق کنیم، چنان که اسوه های بشریت از پیامبران و امامان(علیه السلام) این گونه بودند و خداوند از نماز بسیار ایشان و اطعام آنان به بینوایان و بلکه حتی دشمنان کافر و اسیر، خبر میدهد.
2-نماز رشد؛ این نماز کلاسش از نماز شکر بالاتر است وَ أَقِمِ ٱلصَّلَوٰةَۖ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ تَنۡهَىٰ عَنِ ٱلۡفَحۡشَآءِ وَ ٱلۡمُنکَرِ، و نماز را برپا دار که نماز (انسان را) از زشتی ها و گناه باز می دارد، این نوع نماز کارخانه انسان سازی است.
3-نماز انس ؛ خدا به حضرت موسی(علیه السلام) وَ أَقم الصّلاه لذکری، و نماز را برای یاد من بپادار، چون نماز یاد من خداست، پس با یاد خدا انس می گیرد، ذکر و یاد خدا چه فایده ای دارد، ألا بذکر اللّه تطمئنّ القلوب آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل ها آرامش می یابد.
و فایده اطمینان و آرامش چیست؟ یا أیّتها النّفس المطمئنّه ارجعی الی ربّک راضیه ً مرضیّه تو ای روح آرام یافته، به سوی پروردگارت بازگرد،در حالی که هم تو از او خشنودی و هم او از تو خشنود است.
4- نماز تقرب که در سوره علق در آیه ای که سجده واجب دارد، ذکر شده: ...و اسجد و اقترب خداوند به پیامبر می فرماید اگر می خواهی به من نزدیک شوی، راهش سجده کردن است .
5 : نماز جماعت : و اقیموا الصلوة و اتوا الزکوة و ارکعوا مع الراکعین نماز را به پا دارید و زکات بدهید و رکوع کنید با رکوع کنندگان . (بقره42)
اشاره به نماز جماعت وَ ٱلصَّـٰٓفَّـٰتِ صَفّٗا 1سوگند به (فرشتگان ) صف کشیده و منظم
بر آنان که صف را بیاراستند (صافات1) قسم باد چون بر غزا خاستند
رکوع کنندگان یا مریم اقنتى لربک و اسجدى و ارکعى مع الراکعین (آل عمران43) اى مریم! (به شکرانه این نعمت ) براى پروردگار خود خضوع کن و سجده بجا بیاور و با رکوع کنندگان رکوع نما.
اهمیت و آثار نماز جماعت ... و ارکعوا مع الراکعین
نماز ستون دین، نماد اسلام، مرز میان ایمان و کفر، نمایش عبودیت و بهترین و کامل ترین شیوه پرستش و نیایش خداوند است. ویژگی اجتماعی آموزه های اسلامی مقتضی آن است تا عبادات اسلامی، رنگ و بویی دیگر به خود گیرد و همین بهترین و کامل ترین شیوه پرستش، به بهترین و کامل ترین شیوه وحدت اجتماعی تبدیل گردد و در برخی از اشکال خود بعنوان مهمترین عامل وحدت آفرین میان امت و امام و دولت و ملت تبدیل شود. هرچند که نماز به تنهایی می توان به جا آورد، ولی بهتر که آن را به جماعت برپا داشت.
زیرا برگزاری نماز جماعت، به معنای نمایش قدرت و وحدت میان مسلمانان و حمایت قاطع از نظام سیاسی اسلام است. البته نماز جمعه از جهاتی رنگ و بوی دیگری به خود می گیرد و به عنوان بیعت هفتگی میان امت و امام تلقی می شود.
6: نماز جمعه : یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِکْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَیْعَ ۚ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (جمعه9) خطبه نماز جمعه پیامبر اکرم
الا مؤمنان به یکتا خدا چو دعوت بگردد بیاید ندا
که در روز جمعه براى نماز بسائید رو بر درش با نیاز
شتابید بر سوى ذکر خدا نمایید کسب و تجارت رها
که این کار یعنى «نماز و سجود بود بهتر از هرچه دارد وجود
اگر اسلام بر پنج پایه استواری یافته، از این پنج مورد، سه مورد ارتباط مستقیم با جنبه اجتماعی و سیاسی دارد و دو مورد دیگر به اشکال دیگری مرتبط با جامعه و امور اجتماعی است از این رو ثواب نماز جماعت و حضور در نماز جمعه، چنان زیاد دانسته شده که اگر از ده نفر بگذرد غیرقابل شمارش برای فرشتگان خواهد بود.
تاکید بسیار زیاد برای حضور در نماز جماعت از آن روست که از جنبه اجتماعی نماز غفلت نشود و گمان نرود که رابطه میان انسان و خدا در دین یک رابطه شخصی و خصوصی است؛ بلکه این رابطه فراتر از یک رابطه شخصی دانسته شده و لازم است برای همگان روشن شود که دین امری اجتماعی است نه این که کارکردهای اجتماعی هم دارد؛ چنان که برخی چنین تصور کرده اند
ارتباط تنگاتنگ نصب امام جماعت و به ویژه امام جمعه از سوی رهبر جامعه به این معناست که جنبه اجتماعی و سیاسی نماز نمی بایست نادیده گرفته شود و از آثار و تاثیرات آن غافل شد. اگر پذیرش چهار چیز از استوانه های اسلام به امر پنجم یعنی ولایت وابسته است، به این معناست که اسلام هرگز به جنبه های شخصی عبادت بسنده نکرده و آن چه اصالت دارد، جنبه های اجتماعی آن است؛ زیرا هدف نهایی و علت غایی در آفرینش انسان، خلافت الهی از طریق شدن های کمالی و فعلیت بخشی به قوای اسمایی الهی با عبودیت و عبادت است.
طلب روزى بعد از نماز جمعه فَإِذَا قُضِیَتِ الصَّلَاةُ فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثِیرًا لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ (جمعه10)
چو پایان پذیرفت وقت نماز پى کسب روزى بپوئید باز
ز فضلش بسازید روزى طلب فراوان بگویید هم ذکر رب
بود آنکه گردید خود رستگار سعادت بیابید از کردگار
مشارکت در کارهای اجتماعی خوب و پسندیده از کارهای عبادی مانند نماز آغاز تا درعرصه های جهادی و نظامی و اقتصادی و سیاسی ادامه می یابد. از این رو خداوند خواهان حضور جمعی مومنان در نماز جماعت و نماز جمعه میشود. هیچ عمل صالح و عبادتی نیست مگر این که باید به جنبه اجتماعی آن، افزون بر جنبه فردی آن توجه شود؛ چراکه رهایی انسان از زیان ابدی تنها با ایمان و عمل صالح و تشویق و ترغیب دیگران به آنها شدنی است (عصر) بنابراین، نمی توان عبادتی را در اسلام سراغ گرفت که جنبه اجتماعی نداشته باشد. از این رو گفته اند اسلام، سیاسی ترین و اجتماعی ترین دین در میان شرایع ابراهیمی و دیگر ادیان جهانی است؛ زیرا مأموریت هر انسانی، متاله (خدایی) شدن و سپس ربانی شدن می باشد. براین اساس، مسئولیت انسان در هر عملی به گونه ای تعریف شده که جنبه اجتماعی آن پررنگ است. البته برخی از وظایف و مسئولیت های انسانی، جنبه اجتماعی پررنگ تری دارد که از آن جمله می توان حج و جهاد و ولایت را نام برد.
وَ إِذَا رَأَوۡاْ تِجَٰرَةً أَوۡ لَهۡوًا ٱنفَضُّوٓاْ إِلَیۡهَا وَ تَرَکُوکَ قَآئِمٗاۚ قُلۡ مَا عِندَ ٱللَّهِ خَیۡرٞ مِّنَ ٱللَّهۡوِ وَ مِنَ ٱلتِّجَٰرَةِۚ وَ ٱللَّهُ خَیۡرُ ٱلرَّـازِقِینَ (جمعه11)
کسانى که ایمانشان تام نیست بر ایشان ز اسلام جز نام نیست
چو بازیچه اى را ببینند و لهو بیابند سوداى لغوى به سهو
بدانسو گرایند از فرط آز که تنها بمانى به وقت نماز
به آنان بگو آنچه نزد خداست نکوتر ز سودا و لهو شماست
چنین رزق باشد همانا نکو که خود برترین رازقان است او
خداوند از نماز جماعت پیامبر(ص) به صورت خاص یاد میکند و ترک آن را به بهانه بازار تجارت و سرگرمی مورد نکوهش قرار می دهد . که این خود بیانگر اهمیت نماز جماعت است (تفسیر التحریر و التنویر ج9 جزء19 ص204) عنایت خاص و نگاه ویژه خداوند به راز و نیازهای پیامبراکرم و نماز جماعت دراین آیات به خوبی نشان میدهد که خداوند به نماز جماعت نگاهی خاص دارد. از این رو با یراک این عنایت و نگاه خاص را مورد توجه قرار میدهد تا آنان نیز به نماز جماعت اهمیت دهند (همان) این که خداوند در آیه 43 بقره بر اقامه نماز به شکل جمعی همراه با رکوع کنندگان تاکید میکند، خود گواهی روشن بر اهمیت نماز جماعت است (مجمع البیان ج1 و2 ص214)
7: نماز مسافر وَ إِذَا ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلَاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا ۚ إِنَّ الْکَافِرِینَ کَانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِینًا (نساء101)
چو راه سفر را گرفتید باز گناهى نباشد شکسته نماز
دو رکعت بخوانید جاى چهار بفرمان و دستور پروردگار
شما را اگر هست ترسى که چند ز کفار بینید رنج و گزند
«نگردید غافل ز کفار خوار ز نیرنگ آن قوم ناراست کار»
که بس آشکار است آن دشمنى که دارند آن کافران دنى
8: نماز خوف وَ إِذَا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذَا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرَائِکُمْ وَ لْتَأْتِ طَائِفَةٌ أُخْرَىٰ لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ ۗ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً وَاحِدَةً ۚ وَ لَا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ إِنْ کَانَ بِکُمْ أَذًى مِنْ مَطَرٍ أَوْ کُنْتُمْ مَرْضَىٰ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَکُمْ ۖ وَ خُذُوا حِذْرَکُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْکَافِرِینَ عَذَابًا مُهِینًا (نساء102)
پس آنگه که شخص تو اى مصطفى میان سپاهى به وقت غزا
چو خواهى که بر جاى آرى نماز عبادت کنى خالق بى نیاز
گروهى مسلح، شوندت عسس نگهبان بگردند از پیش و پس
پس آنگه که سجده به جاى آورند نماز و عبادت به پایان برند
گروهى که اول نخوانده نماز خود از بهر خواندن بیایند باز
بیایند افراد آن با سلاح نماید خرد بر تو راه صلاح
بلى کافران مى کشند انتظار که غفلت نمایید در کارزار
که ناگه بسوى شما حمله ور بگردند با نیزه و با سپر
چو بیمارى و بارش آسمان شما را به رنج افکند آن زمان
گناهى نباشد گشائید اگر در آن چند لحظه سلاح از کمر
و لیکن در این حال هم برحذر بمانید از خصم تیره گهر
که از بهر کفار، روزِ شمار عذابى نهادست پروردگار
که گردند نابود و خوار و ذلیل بر آنها تباهى بگردد گسیل
9: نماز شب إِنَّ لَکَ فِی النَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلًا (مزمل7)
به هنگام روزست وقتى دراز که دنبال روزى بپوئى تو باز
این آیه ى دلالت دارد بر این که براى انجام دادن هیچ کارى ، گرچه تحصیل علم باشد، نمى توان نماز شب را ترک کرد. چون به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گفته شده تو در روز کار زیاد دارى، پس در شب براى نماز بپا خیز و با این که پیامبر کارهاى بسیار باارزشى داشته است ، باز هم به او گفته اند در شب براى نماز شب به پا خیز و خداوند راضى نشده است که از حظّ و بهره ى نماز شب محروم بماند. پس دیگران هر چه کار مهم در روز داشته باشند، مانع نماز شب آن ها نباید بشود.
عظمت پاداش نماز شب تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ # فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاءً بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ سجده16
بخیزند شبها خود از خواب ناز خدا را بخوانند با صد نیاز
بخوانند او را به اُمّید و بیم نه شوق بهشت و نه ترس جحیم
نمایند انفاق از رزق خویش از آنچه خداوند بنهاده پیش
ندانند افراد نیکوى کار چه پاداش یابند از کردگار
چه نعمات و لذات بى انتها کند چشم روشن، دهد دل صفا
تعبیر هیچ کس نمى داند؛ فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ و نیز آن چه مایه ى روشنى چشم ها است ؛ قرّة اءعین بیانگر عظمت ثواب و پاداش الهى است، حتى فرشتگان مقرّب خدا و اولیاى پروردگار را.
علت مخفى ماندن پاداش نماز شب
الف امور مهم یا بسیار باارزش چنان است که با الفاظ و سخن به آسانى حقیقت آن را نمى توان درک کرد و با این حال گاهى اخفا و ابهام آن نشاط انگیزتر است و از نظر فصاحت بلیغ تر
ب اصولا چیزى که مایه ى روشنى چشم هاست ، آن قدر دامنه اش گسترده است که علم و دانش آدمى به تمام خصوصیات آن نمى رسد
ج چون نماز شب مخفى است ، پاداش آن نیز متناسب با خود عمل است . امام صادق علیه السلام مى فرماید: خداوند پاداش نماز شب را به دلیل عظمت آن بیان نکرده است؛ فانّ اللّه عزّ اسمه لم یبیّن ثوابها لعظم خطرها. دعوت رسول الله ص به نام شب للّه وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَىٰ أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَامًا مَحْمُودًا (خداوند متعال به پیامبرش مى فرماید:) پاسى از شب را از خواب برخیزد و قرآن (و نماز) بخوان، این یک وظیفه اضافى براى توست تا پروردگارت تو را به مقامى در خور ستایش برانگیزد (اسراء79)
زمانى ز شب را تو بیدار باش به دل گرم تسبیح دادار باش
که بر توست واجب تهجد تمام نماز شبت را همى خوان مدام
که محمود سازد مقامت خداى چو آورده اى ذکر او را به جاى
سجده کنندگان ٱلَّذِی یَرَىٰکَ حِینَ تَقُومُ . وَ تَقَلُّبَکَ فِی ٱلسَّـٰجِدِینَ (شعراء218 و 219)
خدائى که بیند ترا در نماز که اندر سجودى به عجز و نیاز
طلب استغفار هنگام سحر . تسبیح هنگام شب و صبح فَاصْبِرْ عَلَىٰ مَا یَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ الْغُرُوبِ. وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ أَدْبَارَ السُّجُودِ ق 39
پس اى مصطفى (ص) صبر را پیشه ساز سپاس خدا کن به عجز و نیاز
از آن پیش کاید برون آفتاب دگر پیش از آنى که پوشد حجاب
به ساعاتى از شب همین گونه باز تو مى باش مشغول حمد و نماز
پس از سر نهادن به خاک سجود بکن حمد پروردگار وجود
پنج وقت طلائی معراج هر روز خداوند در پنج وقت طلایی درهای رحمت آسمانی را باز می کند تا انسان ها از دروازه های آسمان و منافذ آن بالا روند و با نماز به خداوند متصل شوند؛ (ق39و40 رحمن33) اما انسانها این فرصت هر روزه را با بی خیالی نادیده میگیرند. شگفت اینکه برخی با استفاده از روش های باطل، و تمسک به اوراد و اذکار غیر شرعی و روش ها و سیر و سلوک به ظاهر عرفانی بیرون از دایره شریعت نیز با رهبانیت و ریاضت غیر شرعی می کوشند تا از اقطار زمین و آسمان بالا روند و متصل به عالم بالا شده و اهل کشف شهود شوند؛ اما به این سبب آویزان توسل به تمسک نمی جویند و بر براق نماز نمی نشینند و به معراج نمی روند؛ درحالی که این زمان های خاص پنج گانه نماز به عنوان ابزار عروج و زمان و مکان معراج برای بشر باز شده است
از این هم شگفت انگیزتر که خدا شب و سحرگاهان را قرارداده و دروازه های آسمان درآن چنان گشوده می شود که حتی جنیان سرکش و متمرد وسوسه می شوند تا بالا روند و اخبار حوادث جهان را در روز بعد کسب کنند هر چند که به شهاب ثاقب رانده می شوند، اما انسانها از این دروازه های گشوده، بی خیال میگذرند و بر بال براق شب به معراج نمیروند تا از مقام محمود بهره برند.
نماز شب از ویژگیهاى عبادالرحمن وَ الَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَ قِیَامًا (فرقان64)
همه شب به شوقند اندر نماز نمایند سجده برآن بى نیاز
تسبیح خدا در شب وَ مِنَ اللَّیْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَیْلًا طَوِیلًا (انسان 26)
تو مقدارى از شب همى خوان نماز به ذکرش، بکن صبح، شام دراز
وصف شب زنده داران (دانایان) أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّیْلِ سَاجِدًا وَ قَائِمًا یَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ
مگر آنکه سازد همه شب قیام (زمر9) خدا را عبادت نماید مدام
بترسیده از سخت روز شمار به لطف الهیست امیدوار
پس آیاست چون آنکه هر روز و شب رود راه عصیان و تکفیر رب ؟
بگو کى مساوى بود در نظر دنى مرد با اهل علم و هنر
بلى هرکه باشد خود اهل خرد از این نکته ها پندها مى برد
نماز شب و نافله صبح وَ اصْبِرْ لِحُکْمِ رَبِّکَ فَإِنَّکَ بِأَعْیُنِنَا وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ حِینَ تَقُومُ وَ مِنَ اللَّیْلِ فَسَبِّحْهُ وَ إِدْبَارَ النُّجُومِ طور 48-49
بکن صبر بر حکم یکتا خدا که منظور مائى تو اى مصطفى
چو بر پاى خیزى بگو حمد رب بکن ذکر او اندکى را، ز شب
زمانى که انجم روندى فرو در آن لحظه هم ذکر یزدان بگو
قیام در دل شب قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلًا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلًا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلًا
به پاخیز در شب براى نماز مزمل2تا4 مگر وقتى اندک که دارى نیاز
فقط نیمى از شب به بستر بخواب و یا کمتر از نصف کن انتخاب
تجدید قوا به وسیله نماز شب إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئًا وَ أَقْوَمُ قِیلًا . إِنَّ لَکَ فِی النَّهَارِ سَبْحًا طَوِیلًا (مزمل6)
نماز شب و ناله هاى سحر بود بهترین شاهد این گهر
که اخلاص پاکست در قلب کس ورا صدق ایمان بود هر نفس
به هنگام روزست وقتى دراز که دنبال روزى بپوئى تو باز
اوقات نماز شب إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَىٰ مِنْ ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَ نِصْفَهُ وَ ثُلُثَهُ وَ طَائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ ۚ وَ اللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَیْکُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ ۚ عَلِمَ أَنْ سَیَکُونُ مِنْکُمْ مَرْضَىٰ ۙ وَ آخَرُونَ یَضْرِبُونَ فِی الْأَرْضِ یَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ ۙ وَ آخَرُونَ یُقَاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ فَاقْرَءُوا مَا تَیَسَّرَ مِنْهُ ۚ وَ أَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ أَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَ مَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِکُمْ مِنْ خَیْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَیْرًا وَ أَعْظَمَ أَجْرًا ۚ وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ ۖ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ خدا به حال تو آگاه است که تو و جمعی هم از آنان که با تواند (اغلب) نزدیک دو ثلث یا نصف یا (لا اقل) ثلث شب را همیشه به طاعت و نماز می‌پردازید، و خدا (گردش) شب و روز را مقدّر میکند، خدا می‌داند که شما هرگز تمام ساعات شب را (به عبادت) ضبط نخواهید کرد لذا از شما (اوقات خواب و کارهای دیگر را) در گذشت تا هر چه (از شب را بی‌مشقت و) آسان است به تلاوت قرآن پردازید. خدا بر احوال شما آگاه است که برخی مریض و ناتوانند و برخی به سفر از کرم خدا روزی می‌طلبند و برخی در راه خدا به جنگ و جهاد مشغولند، پس در هر حال آنچه میسّر و آسان باشد به قرائت قرآن پردازید و نماز به پا دارید و زکات مالتان (به فقیران) بدهید و به خدا قرض نیکو دهید (یعنی برای خدا به محتاجان احسان کنید و قرض الحسنه دهید)، و هر عمل نیک برای آخرت خود پیش فرستید (پاداش) آن را البته نزد خدا بیابید و آن اجر و ثواب آخرت (که بهشت ابد است، از متاع دنیا) بسی بهتر و بزرگتر است، و دایم از خدا آمرزش طلبید که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. (مزمل20)
نماز شب نشانه بهشتیان کَانُواْ قَلِیلٗا مِّنَ ٱلَّیۡلِ مَا یَهۡجَعُونَ . وَ بِٱلۡأَسۡحَارِ هُمۡ یَسۡتَغۡفِرُونَ
چو شب بر جهان مى فکندى نقاب ذاریات17و18 نرفتند جز اندکى را به خواب
سحرها همیشه ز درگاه رب بکردند غفران و بخشش طلب
نماز و احیاگران آن اهمیّت نماز لا اله الاّ اءنا فاعبدنى و اءقم الصّلوة لذکرى خداوند در این آیه از انواع مختلف عبادت ، فقط نماز را ذکر کرده ، با این که در جمله ى قبل فاعبدنى عبادت را به طور عموم ذکر کرده بود، زیرا ذکر خاص پس از عام به دلیل آن است که هم اهمیت نماز را برساند و هم بفهماند که نماز از هر عملى که خضوع وعبودیت را مى رساند، بهتر مجسم مى سازدبرپا کننده ى نماز، مصلح واقعى مصلح حقیقى کسى است که علاوه بر تمسک به کتاب الهى ، نماز را برپا کند؛ و الّذین یمسکّون بالکتاب و اقاموا الصّلوة إنّا لا نضیع اجر المصلحین. بنابراین ، منافقین که ادعاى مصلح بودن مى کنند کذب و دروغ آن ها فاش مى شود. زیرا نه تنها نماز را به پا نمى دارند، بلکه نماز آنان با کسالت و بى نشاطى همراه است ؛ و إ ذا قاموا إ لى الصّلوة قاموا کسالى
