آیات موضوعی نماز متن آیات همراه ترجمه به نظم (اشعار امید مجد)
تلاوت سوره های کوچک جزئ ۳۰ و آیات اخلاقی برگزیده
ترجمه به نظم (شعر)
eitaa.com/ghuraan ایتا
iGap.net/mzQuran آی گپ
ble.ir/ghuraan بله
aparat.com/MZ.Quran آپارات
قابل استفاده معلمین قرآن , ادبیات و خانواده ها ( و دانش آموزانی که طبع شعر دارند) توصیه می شود
﷽
آیات موضوعی قرآن 7
نماز ، زکات و انفاق در قرآن
آیات روزه و ادیان مختلف
شرح و توضیح آیات و ترجمه به نظم
چهل حدیث از نماز و روزه
مؤلّف : محمود زارع پور
سرشناسه : زارع‌پور، محمود، 1336
شابک : 5-15-9389-600-978
رده بندی : BP 154 ۴/2ز2م 1393 - 297/154
شماره کتابشناسی : 3523605
عنوان : آیات موضوعی – جنبه قرآنی نوبت چاپ : سوم 1401
حقیقت و اهمیت نماز
نماز واژه ای فارسی به معنای کرنش کردن و به خاک افتادن است. حقیقت نماز این است که انسان در همه احوال به یاد و ذکر خداوند باشد، چرا که ذکر الله که در آیات بیان شده، ادای نماز در احوال گوناگون است (کشاف ج1 ص453)
از آن جایی که حقیقت نماز، اظهار خضوع و خشوع است. انسان به عنوان بنده فقیر و نیازمند می بایست همواره به منبع فیض و بی نیازی متصل باشد تا همانند لامپی از حقیقت نوری خداوند برای بقا و دوام بهره مند شود و دل و جانش به این حقیقت نوری روشن شود. بنابراین نمازگزار واقعی آن است که همواره در حالت خضوع و خشوع و اتصال و دایم الذکر باشد.
نماز به سبب این که ستون دین و دینداری، مرز میان اسلام و کفر و حقیقت بندگی است، نخستین فریضه و واجب در اسلام است. نماز ظهر به سبب این که در بهترین زمانها انجام می شود و به عنوان یک شعار ایمان و بندگی در برابر دیدگان همگان قرار می گیرد، امام صادق(علیه السلام) در ذیل آیه 78 اسراء می فرماید که نماز ظهر به عنوان نخستین فریضه در اسلام قرار داده شده و خداوند این معنا را در این آیه تبیین نموده. (تفسیر نورالثقلین، ج3، ص200، حدیث372)
از این رو خداوند از نماز به عنوان مهم ترین تکلیف بشر یاد کرده و انسان را بر انجام آن تشویق و ترغیب نموده است. حتی براساس آیه 56 ذاریات، جن و انس برای نماز و بندگی آفریده شده اند و نماز به عنوان کامل ترین و زیباترین جلوه بندگی هدف آفرینش و فلسفه آن معرفی شده است. به سبب همین اهمیت نماز است که خداوند در آیاتی از جمله 57 و 58 مائده نماز را از ارکان اساسی دین معرفی کرده؛ زیرا به کسانی که به نماز و دین به عنوان امری بیهوده و لغو می نگرند و نمازگزاران را تمسخر می کنند، هشدار می دهد.
به این معنا که از نظر خدا نمازگزاردن عین دینداری و از ارکان اصلی دین است. و گرامی نماز را ستون دین بر شمرده: الصَّلاهُ عَمودُ الدّین (الکشاف ج1)
همچنین خداوند در آیاتی از جمله 238 و 239 بقره و 101 و 103 نساء، برگزاری نماز حتی در شرایط دشوار و صحنه های نبرد را واجب و ضروری دانسته است . روایات معتبر، حتی کسی که در حالت غرق شدن است بر اوست نمازش را حتی با ایما و اشاره در حد امکان به جا آورد. خود بیانگر اهمیت نماز در اسلام و جایگاه بلند و رفیع آن است.
در همه شرایع پیشین از آدم (علیه السلام) تا خاتم (صلی الله علیه و آله) بر نماز به عنوان ستون دین و قربان کل تقی به سوی خداوند تأکید شده است. خدا در آیه 43 نساء نیز به شکلی بر این اهمیت تأکید کرده چنان که واجب بودن اقامه نماز بر میّت خود بیانگر اهمیت نماز است. (توبه82)
همچنین از آیات 18 و 19 جن که سخن از ازدحام جنیان در اطراف پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای مشاهده عبادت و نماز آن حضرت است به خوبی می توان دریافت که نماز حتی برای جنیان چنان از اهمیت برخوردار بوده که برای یادگیری جزئیات آن نزد آن حضرت ازدحام می کردند؛ چنان که نماز آن حضرت برای جنیان شگفت آور و جذاب بوده است (المیزان ج20 ص50)
نماز به سبب اهمیت آن، از سوی خداوند تعلیم داده شده و خداوند براساس آیه 239 بقره از انسان می خواهد تا آن را آنطور که تعلیم داده شده به جا آورد. برای درک اهمیت و جایگاه هر چیزی می توان از آثار و کارکردهای آن نیز استفاده کرد.
با نگاهی به تأثیرات شگرف نماز در همه ابعاد زندگی بشر می توان دریافت که نماز تا چه اندازه اهمیت و ارزش دارد و چرا آن را ستون دین و مرز ایمان و کفر دانسته اند.
نماز در قرآن
در قرآن مجید آیات متعددى درباره نماز وجود دارد که نمایانگر اهمیت و ارزش خاص و جایگاه رفیع و عالى این عبادت مهم در پیشگاه خداست. آیات مربوط به نماز هر کدام پیام خاصى دارد. بعضى از آنها به اهمیت بعد معنوى و ملکوتى نماز پرداخته، و برخى آن را مایه آرامش دلها قرار داده و تعدادى نماز را عامل بازدارنده از زشتى و پلیدى معرفى نموده و بخشى دیگر نیز به بررسى نماز در ادیان گذشته و همراهى نماز با عبادات دیگر از قبیل حج، جهاد، زکات و عدالت اجتماعى پرداخته است .
قرآن کریم حدود 90 بار مستقیماً واژه صلاة و مشتقاتش را به کار برده، حدود 900 بار کلمات و واژه‌هایی که مرتبط با نماز هستند، مانند: رکوع، سجده، وضو، مسجد، ذکر، عبادت و ... .
نـماز صلاة، به گفته لـغـت شـناسان به معنای دعا، تبریک و تمجید است. برخی دیگر گفته‌اند: به معنای آتش برافروخته است و از ایـن جـهـت بـه این عبادت خاص صلاة گفته شد، زیرا کسی که نماز بـخـواند، خود را به وسیله این عبادت و بندگی از آتش برافروخته الهی دور می‌سازد [المفردات ص285]
معنای عرفانی نماز
بعضی از بزرگان نیز صلاة را از (تصلیه) مشتق دانسته‌اند، با توجه به این معنا، گویی نمازگزار وقتی به نماز می‌ایـسـتد و توجه به مبدا اعلا پیدا میکند، به واسطه حرارتی که در اثر حرکت صعودی و نزدیک شدن به کانون حقیقت معنوی در نفسش حاصل مـی‌شـود، قـدرت پـیـدا میکند، کج رفتاری‌های نفس را که بر اثر تـوجـه بـه غـیـر خـدا و مـیـل به باطل پیدا شده، راست و تعدیل کند [آداب الصلوه امام خمینی ص22]
امام صادق علیه السلام : قَالَ لِلصَّلَاةِ أَرْبَعَةُ آلَافِ حَدٍّ؛ نماز 4 هزار حد دارد، شهید ثانی در تبیین حدیث : مراد از 4 هزار حد، واجبات و مستحبات نماز است که واجبات آن هزار عدد است که شهید کتاب اَلفِیه را برای آن نوشته و مستحبات آن 3 هزار است که کتاب نَفلیه را برای آن تألیف کرده است.
شاخصه‌های اهمیت نماز رابطه انسان را با حق تـعـالـی و عـوالـم غیبیه محکم میکند و ملکه خضوع لله در قلب ایـجـاد کند و شجره طیبه توحید را در قلب محکم کند، بطوریکه با هیچ چیز از آن زایل نشود [امام خمینی40 حدیث ص496]
نماز، کلمه‌ای پر تکرار در قرآن و روایات
در تمام ادیان، نماز عبادتی است که وجود داشته و این نشان دهنده رکن بودن نماز در دین است که وسیله‌ای برای تداوم ارتباط با خالق هستی و غرق نشدن در مشکلات مادی و منجلاب‌های گناه و فساد است در روایات نیز تنها در 2 کتاب وسائل الشیعة و مستدرک الوسائل حدود 59 هزار روایت از معصومین(علیهم السلام) نقل شده که مربوط به تمام ابواب فقهی است؛ یعنی 52 باب فقهی و از این تعداد روایات 19 هزار آن مربوط به نماز است، یعنی حدود یک سوم روایات نیز مربوط به نماز است.
با وجود پاکی دل چرا باید نماز بخوانیم؟
پاسخ اول: می دانیم یکی از صفات خداوند متعال، حکیم است؛ یعنی هیچ کاری را بدون حکمت انجام نمیدهد اینکه خداوند نماز را واجب کرده با اینکه می توانست به صرف راز و نیاز اکتفا کند حتماً دلیلی و حکمتی داشته که او با علم و تدبیر بی نهایتش از آن اطلاع دارد؛ چون اگر این گونه نباشد باید نعوذ باللّه بگوییم خداوند در واجب کردن نماز، کار عبث و بیهوده ای انجام داده. پس، از حکیم بودن خداوند می فهمیم که در وجوب و اقامه نماز فایده ها و آثار بسیار زیادی وجود دارد که چیزی جای آن را نمی گیرد.
پاسخ دوم: یکی از علتهای تشریع احکام از طرف خداوند بر بندگانش، امتحان کردن آنهاست. خداوند از بین بندگان، آنان را که روحیه اطاعت کامل دارند بر می گزیند و آنان که بی چون و چرا به فرمانهای خدایشان عمل می کنند در امتحان اطاعت از خدا نمره قبولی می گیرند.
پس یکی از علل واجب شدن نماز این است که خداوند قصد داشته است که با این دستور بندگانش را بیازماید تا معلوم شود چه کسی راز و نیاز خود با خدا را به همان صورت که خداوند فرموده انجام می دهد و چه کسی سرپیچی می کند؛ تا هر دو به پاداش و جزای عملشان برسند.
پاسخ سوم: می پرسیم: پاکی دل یعنی چه؟ اگر بگویید: به معنای این است که انسان در دل خود نسبت به همه کس و همه چیز حسن ظن داشته باشد و دلش آلوده به نیتهای پلید و زشت نباشد؛ می گوییم: پاکی دل به این معنا ـ یا به هر معنای دیگری ـ
وقتی می تواند جای نماز را بگیرد و ما را از خواندن نماز بی نیاز کند که تمام فایده ها و آثار و حکمتهایی را که در نماز وجود دارد دارا باشد؛ آیا پاکی دل چنین جامعیتی دارد؟
به راستی چرا باید نماز خواند؟ این سوالی است که خیلی ها به آن دچارند حتی نمازخوانها! عبادت، وسیله تکامل و سعادت ماست و دستور خداوند به نماز، نوعی لطف و رحمت و راهنمایی است که ما را به کمال می رساند.
مثلا وقتی پدر و مادر، فرزندشان را به درس خواندن تشویق کرده و یا وادار می کنند، به سود خود فرزند است و سعادت او را می خواهند و این امر از روی محبت به فرزند است. به درس خواندن او نیازی ندارند.
آثار و فلسفه های نماز
1ـ نماز، تقدیر و سپاس‌گزاری از خداوند است. 2ـ موجب آرامش انسان است.
3ـ موجب یاد خداست. 4ـ نماز زمینه پرهیز از گناه را در انسان فراهم میکند.
5ـ تأکیدی بر نظافت و سلامتی است. 6ـ موجب انضباط و وقت‌شناسی است.
7ـ دارای آثار وحدت بخش اجتماعی است. اگر آدمی حلاوت نماز و حالت‌های معنوی دیگر مانند دعا با خالق را احساس و ادراک کند و اگر ذره‌ای ذوق معنوی و احساس روحانی او تأمین شود آن را با تمامی دنیا و لذت‌های آن معامله نخواهند کرد.
آنان که نماز می‌خوانند اما حضور قلب خشوع و خضوع، و توجه و مواظبت چندانی در نماز ندارند، آیا حقیقتا نماز می‌خوانند و وظیفه بندگی را در مقابل «محبوب» به جای می‌آورند؟ نه، هرگز. نمازی که با سهل انگاری و بی‌توجهی توام باشد یقینا، علاوه بر اینکه مورد توجه خداوند قرار نخواهد گرفت، نشانه عدم شناخت و معرفت نسبت به خداوند و بیانگر «عدم آشنایی با فلسفه و معانی و معنویت نماز» است . . پیامبر اعظم: اگر بدانی نماز چیست و با چه کسی نجوا و گفتگو می‌کنی خسته نمی‌شوی و نماز را به اتمام نمی‌بری (بحارالانوار ج82) حضور قلب در نماز مهمترین آداب باطنی نماز است: نمازی که در آن حضور قلب نباشد، اصلا نماز نیست.
منظور از نماز راز و نیاز با خداست، چرا به فارسی نخوانیم؟!
ریشه‌ی این شبهه و تبلیغ اقامه‌ی نماز به زبان فارسی یا هر کسی به زبان خودش (انگلیسی، چینی و ...) به دهه‌ی آخر دوره‌ی پهلوی بر می‌گردد. و تک‌تازی «دگر اندیشان قرائت جدیدی‌ها و به اصطلاح روشنفکران» دوباره به الفاظ و انشاءهای متفاوت طرح گردید. مقصود اصلی از نماز «عبادت و بندگی» خداوند متعال است، اگر چه در این عبادت، راز و نیاز بنده با خالق و رب خود نیز صورت می‌پذیرد.
و بندگی بدان شکلی است که معبود دستور میدهد و نه به آن شکلی که عبد می‌پسندد! که چنین عبادتی، عبادت خود است نه پروردگار . شیطان نیز به خاطر همین نافرمانی و اختراع و اجتهاد در چگونگی عبادت از مقام قرب الهی رانده و اهل عذاب و جهنم شد. او که منکر وجود خداوند نگردیده بود، بلکه به خدا گفت: تو این عبادت سجده به آدم را از من بردار و من به گونه‌ای دیگر تو را عبادتی می‌کنم که هیچ بنده‌ای نکرده باشد! اما خداوند نپذیرفت. چرا که آن دیگر عبادت خودش بود و نه عبادت خداوند. عبادت یعنی اطاعت امر و نه فقط راز و نیاز.
البته دقت به این نکته ضروری است که وقتی باور و قبول کردیم که خداوند متعال علیم و حکیم است و نیازی هم به عبادت ما ندارد، بلکه بایدها، نبایدها و عبادات را به برای هدایت و رشد بندگان وضع کرده، مشخص میشود که لابد حکمت‌ها و آثار متعددی در قانون وضع شده وجود دارد که تغییر آن، نه تنها آن آثار را از بین می‌برد، بلکه اساساً خروج از بندگی و اطاعت است.
به عنوان مثال یکی دیگر از حکمت‌های اقامه‌ی نماز به زبان عربی این است که بنده، به کمال بندگی آراسته شود و کمال بندگی را معبودی که خالق، علیم و حکیم است میتواند تبیین کند و نه خود عبدی که محدود و جاهل است .
از حکمت‌های دیگر آن است که عبد در نماز هم چون یک نبی، کلام خدا را که افضل کلام است تکلم میکند و نه کلام خودش را و به نور کلام وحی منور میشود. . خداوند متعال در باره‌ی همه سخنان پیامبر (علیه السلام) که انسان کامل و عبد خلص است می‌فرماید: وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهوَى - إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى - عَلَّمَهُ شَدِیدُ الْقُوَى (النجم5،4،3) و سخن از روى هوای [نفس] نمىگوید - نیست این سخن جز آن چه بدو وحى مىشود. فرشته‌ای بس نیرومند او را تعلیم داده است. . همه‌ی بندگان خدا باید با تأسی به نبی‌اکرم چنین باشند تا به کمال رشد و سعادت برسند. اما چون چنین امری برای همه‌ی بندگان میسر نیست، نماز توفیق و امکانی است که انسان بتواند در روز چند دقیقه، آن چه خداوند امر نموده را به همان شکلی که امر نموده به انجام رساند و در حین انجام آن، جز آن چه حق تعالی وحی نموده را به زبان نیاورد. البته حکمت‌های بسیار دیگری نیز وجود دارد. اما، نکته‌ی دیگر، یکی از معجزات قرآن، همان ادبیات کامل، جامع و معجز گونه‌ی آن است. باید توجه داشت که آن چه دارای اعجاز است، کلام وحی است و نه زبان عربی .
چرا به زبان عربی بخوانیم
1- حضرت آیت الله ارباب: در مورد بسم ترجمه «به نام» عیبی ندارد. اما الله قابل ترجمه نیست؛ زیرا اسم علم (خاص) خدا است و اسم خاص را نمی توان ترجمه کرد؛ مثلاً اگر اسم کسی حسن باشد، نمی توان به آن گفت زیبا. ترجمه حسن زیباست؛ اما اگر به آقای حسن بگوییم آقای زیبا، خوشش نمی‌آید
کلمه الله اسم خاصی است که مسلمانان بر ذات خداوند متعال اطلاق می کنند.
نمی توان الله را ترجمه کرد، باید همان را به کار برد. رحمن بخشنده. این ترجمه بد نیست، ولی کامل نیست؛ زیرا رحمن یکی از صفات خداست که شمول رحمت و بخشندگی او را می رساند و این شمول در کلمه بخشنده نیست؛ رحمن یعنی خدای که در این دنیا هم بر مؤمن و هم بر کافر رحم میکند و همه را در کنف لطف و بخشندگی خود قرار میدهد و نعمت رزق و سلامت جسم و مانند آن اعطا می فرماید در هرحال، ترجمه بخشنده برای رحمن در حد کمال ترجمه نیست.
رحیم مهربان: چون رحیم کلمه ای قرآنی و نام پروردگار است، باید درست معنا شود. اگر آن را بخشاینده ترجمه کنیم یعنی خدایی که در آن دنیا گناهان مؤمنان را عفو میکند.
این قاعده حتی در حد شعر حافظ و سعدی نیز جاری است. و حتی عده ای معتقدند که ترجمه امکان ندارد. چون نمی توان تمام ظرایف و خصوصیات یک لغت را در لغت دیگر بیان کرد. و عوض شدن ظرف کلام، تغییراتی در آن ایجاد می کند.
2- نماز نتیجه اش وحدت و یگانگی (احدیت) است / وحدت در انجام آداب آن. وحدت در گویش. وحدت در مشترکات مسلمانی. وحدت در مفهوم اصلی و برداشتهای متفاوت. وحدت در رویکرد و اهداف انسان (قبله) و..... . خلبان‌های، با هر کشوری می‌خواهند صحبت کنند باید به زبان انگلیسی باشد. نماز هم باید به زبان عربی باشد. خدا خواسته و یک طرح روشنفکرانه ای است در اسلام است که از 1400 سال پیش فرمود: امت اسلامی باید در چند کلمه با هم مشترک باشند.
نکته‌ی قابل توجه دیگر آن که انسان فرصت زیادی برای راز و نیاز به زبان خود با خالق کریم و رب رحیم و مهربانش دارد. در روز میتواند 24 ساعت به زبان خود راز و نیاز کند، ولی نماز که والاترین عبادت است را باید به صورت کامل اقامه کند و کمال نماز به همان شکل و ترتیبی است که از جانب خداوند متعال امر شده و توسط نبی اکرم به ما ابلاغ شده، نه آن شکلی که ما می‌سازیم . . جالب است که مدعیان اقامه‌ی نماز به فارسی (یا هر زبان دیگری)، نه تنها تا به حال خود حتی دو رکعت نماز به فارسی نخوانده‌اند، بلکه وقتی به سراغ یک نتیجه‌ی علمی (مثل فیزیک و شیمی و ...) و حتی یک نظریه‌ی تثبیت نشده و غیر علمی (به ویژه در مباحث علوم انسانی) می‌روند، به دنبال کتابی به زبان اصلی و آن هم به قلم صاحب نظریه و یا مکتشف می‌گردند و می‌گویند ترجمه گویا نیست.
اما وقتی نوبت به سخن خدا (قرآن) یا نماز می‌رسد، دگر اندیش، تنوع خواه، قرائت جدیدی، نظریه پرداز و... شده و اقامه‌ی نماز به فارسی را پیشنهاد می‌دهند!
هدف اصلی از تبلیغ این گونه انحراف‌ها، تحریف همه‌ی اسلام است. همین افراد خواهند گفت: مگر هدف از روزه، سلامت بدن نیست؟ پس چه اصراری به انجام آن در ماه مبارک رمضان است؟ هر کس هر وقت که توانست 29 یا 30 روز روزه بگیرد! سپس خواهند گفت: مگر هدف از حج، عبادت خدا و طواف به دور محوری (کعبه) که نشانه‌ی خدا باشد نیست؟
پس هر کس میتواند در هر زمان و هر کجا سنگی بگذارد و به دورش بچرخد! ـ چنان چه یکی از همین مدعیان عده‌ای را فریب داده بود و برای انجام مناسک حج، آنها را به بیابانی در کرج برده بود - و در آخر نیز به همان نظریه متحجرانه‌ی صدها سال پیش می‌رسند که : عبادت به جز خدمت خلق نیست به تسبیح و سجاده و ... نیست! و در نهایت نتیجه می‌گیرند که فرقی بین مسلم و کافر نیست و بدین‌سان به نفی و تکذیب دین می‌پردازند. در حالی که عبادت، بندگی است و بندگی مستلزم اطاعت است. خدمت به خلق نیز اگر طبق امر خدا و برای خدا نباشد، عبادت نیست.
هشت شرط برای کسب حضور قلب در نماز
اول؛ وضو را با توجه و حضور قلب انجام دهد، . امام رضا (علیه السلام): وضو موجب طهارت و تزکیه دل است. (وسائل الشیعه 1/367)
دوم؛ در عظمت نماز و در روایاتی که درباره‌ی نماز وارد شده تأمّل نماید. .
سوم؛ مانند کسی نماز بخواند که گویا با نماز وداع میکند و دیگر فرصت نماز خواندن را نخواهد یافت قال الصادق (علیه السلام) اذا صلّیت صلاة فریضة فصلّها لوقتها صلاة مودّع یخاف ان لا یعود الیها ابدا (مجالس صدوق)
چهارم؛ وقتی روبه قبله می‌نماید؛ سعی کند که دنیا و متعلقات و خلق و آنچه به آن مشغولند را فراموش نماید و قلب خود را از آنها تهی نماید.
پنجم؛ به معانی نماز توجه نموده و نماز را با تأنّی و آرامش بخواند.
ششم؛ اینکه بداند از آن هنگام که وارد نماز میشود، تا آن لحظه‌ای که از نماز خارج میشود، خدای تعالی به او رو کرده و نظر می‌نماید، و ملکی بالای سر او ایستاده و می‌گوید: ای نمازگزار! اگر می‌دانستی چه کسی به تو نظر می‌نماید و با چه کسی مناجات می‌کنی، هرگز از او رو بر نمی‌گرداندی و ابداً از جای خود بر نمی‌خواستی.
قال رسول‌الله اذا قام العبد المۆمن فی صلاته نظر الله عزوجل الیه (اقبل الله الیه) حتی ینصرف ... (وسائل الشیعه باب8 حدیث5 از کافی)
هفتم؛ اینکه بداند که در حال نماز از بالای سرش تا کرانه آسمان، رحمت خدا بر او سایه انداخته و ملائکه الهی از اطراف او تا افق سماء او را در بر گرفته‌اند . (همان)
هشتم؛ آنچه در نماز مکروه است؛ به جا نیاورید و به آنچه فضیلت نماز را می‌افزاید اهتمام نمائید، مثل انگشتر عقیق به دست نمودن و لباس پاکیزه پوشیدن و خود را خوشبو نمودن و شانه و مسواک زدن.
آیات و روایات زیادی در نحوه خواندن نماز و عبادت کردن خدا وجود دارد:
نماز خواندن و عبادت مأمورانه: یعنی طبق دستور و فرمان خدا بدون کم و زیاد نماز بخوانیم .
عبادت آگاهانه: بدانیم مخاطب و معبود ما کیست و تنها خدای یگانه مورد پرستش می باشد
عبادت خالصانه: خلوص نیت و اخلاص در نماز داشته باشیم
عبادت خاشعانه و عبادت مخفیانه: پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند: عبادتی بزرگترین پاداش را دارد که پنهانی باشد
عبادت عاشقانه: پیامبر (صلی الله علیه و آله): برترین مردم کسی است که عاشق عبادت باشد. رعایت این اصول باعث می شود تا نماز تاثیرات معنوی خود را در زندگی فرد داشته باشد. وفای به امام ظهر عاشورا نزدیک مى شد. سى نفر از اصحاب حسین (علیه السلام) در جریان یک تیراندازى که به وسیله دشمن انجام گرفت به خاک و خون غلتیدند و شربت شهادت نوشیدند. بقیه نیز در انتظار جانبازى لحظه شمارى مى کردند و بى قرارى مى نمودند. فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدلوا تبدیلا مردى از اصحاب اباعبدالله خدمت امام (علیه السلام) آمد و عرض کرد: یا اباعبدالله! وقت نماز فرا رسیده و ما دلمان مى خواهد براى آخرین بار در زندگى مان نماز جماعتى با شما بخوانیم . حضرت فرمود: ذکرت الصلوه جعلک الله من المصلین. نماز را یاد کردى، خداوند تو را از نماز گزاران قرار دهد. فوراً امام حسین (علیه السلام) در همان میدان جنگ به نماز ایستاد و اصحاب هم به آن حضرت اقتدا کردند. نمازى که در اصطلاح فقه اسلامى، نماز خوف است، دو رکعت مانند نماز مسافر، چون وضع دفاعیشان به هم مى خورد. به همین جهت نیمی از یاران در مقابل دشمن ایستادند و نیمى به جماعت اقتدا کردند.
نمازگزاران مى بایست یک رکعت از نماز را با امام بخوانند و رکعت دیگر را خود به جا بیاورند تا زودتر پست را از دوستانشان تحویل گرفته و آنها نیز فضیلت جماعت و نماز خواندن با امام حسین (علیه السلام) را دریابند.
اما در این حال، وضع اباعبدالله (علیه السلام) یک وضع خاصى بود زیرا که او و یارانشان از دشمن چندان دور نبودند و لذا در حمله ناجوانمردانه اى که دشمن انجام داد اصحابى که خود را مقابل دشمن، سپر ساخته بودند مورد هجوم تیرهاى دشمن قرار گرفتند، تیرهایى که از کمانها پرتاپ مى شد و بعضى از مدافعان حریم حسینى را به خاک می افکند. وقتى که امام (علیه السلام) نمازش تمام شد یکى دو نفر از آن رادمردان را در خاک و خون، غلتان یافت.
آیات و اهمیت و جایگاه نماز اسرار و آثار
یاد خدا و شکر فَاذکُرونى اَذکُرکُم وَ اشکُروا لى وَ لا تَکفُرونَ (بقره 152)
فراوان مرا ذکر سازید و یاد که من هم کنم یادتان اى عباد
به نعمات من نیز شاکر شوید مبادا که بر راه کفران روید
امام باقر علیه السلام می فرماید: هنگامی که نمازگزار به سمت قبله برای نماز می ایستد، خداوند رحمان و رحیم به او توجه ویژه می کند. نماز روزانه انسان، اظهار تشکر و سپاس دائمی او از این همه نعمت و خوبیهایی است که خداوند به او داده و نیز ثناگویی و تمجید انسان از این همه زیبایی و عظمت است که خداوند متعال دارد. انسان در حال نماز با خدای خود نجوا و گفتگو می کند و اگر انسان لذت این گفتگو را بچشد، هیچ گاه از حال نماز خارج نمی شود.
استقامت و پایداری یَـٰٓأَیُّهَا ٱلَّذِینَ ءَامَنُواْ ٱسۡتَعِینُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَ ٱلصَّلَوٰةِۚ إِنَّ ٱللَّهَ مَعَ ٱلصَّـٰبِرِینَ
پس اى اهل ایمان به صبر و نماز (بقره153) از اللّٰه یارى بجوئید باز
خداوند با صابرانست یار بود یاور صابران کردگار
پیامبر اکرم هرگاه به اندوه یا مشکلی برخورد می کرد نماز می خواند.(جمع البیان، ج 1،)
وَ ٱسۡتَعِینُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَ ٱلصَّلَوٰةِۚ وَ إِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِینَ بقره 45
همانا از آن ایزد بى نیاز بجوئید یارى به صبر و نماز
که کاریست دشوار، جز بر کسى که همواره ترسد از ایزد بسى
از نماز کمک بگیریم انسان در زندگی مادی بدون تردید در تنگنا قرار میگیرد، امکانات و توان انسان محدود است و با مشکلات بسیار، بدون پشتوانه نمیتوان زندگی کرد. آنان که مادی میاندیشند، فقط به پشتوانه های مادی فکر میکنند ولی آنان که الهی فکر میکنند پیوسته با پشتوانه های معنوی خود را از بن بست میرهانند.
از این دست پشتوانه ها، نماز است. نماز، جلوه برجسته یاد خداست و دل آرام گیرد ز یاد خدای (و با استقامت و کنترل هوسهای درونی و توجه به پروردگار نیرو بگیرید) و این کار جز برای خاشعان سنگین است
وقتی پیامبر اکرم یا امام علی (علیه السلام) با مشکلی رو به رو میشدند به نماز روی میآوردند. امام صادق (علیه السلام) وقتی که با غمی از غمهای دنیا رو به رو میشوید؛ وضو گرفته به مسجد بروید، دو رکعت نماز بخوانید و در نماز دعا کنید زیرا خداوند دستور داده:
وَ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاَةِ و بی تردید استوارترین پشتوانه در زندگی همین است و بس، دیگر پشتوانه ها سست است و غیر قابل اعتماد مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ أَوْلِیَاء کَمَثَلِ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا و َإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ کسانیکه غیر از خدا را اولیا خود برگزیدند، همچون عنکبوتاند که خانه ای برای خود انتخاب کرده و سستترین خانه ها خانه عنکبوت است؛ اگر میدانستند
صفات متقین اقامه نماز الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَم ِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ
سر آغاز گفتار نام خداست (بقره3) که رحمتگر و مهربان خلق راست
کسانی که دارند ایمان به غیب نمازی بخوانند عاری ز عیب
ز رزقی که ایزد به ایشان نهاد نمایند بخشش و انفاق زیاد 3
حضرت علی علیه السلام: خداوند برای پاک شدن بندگان از شرک ایمان را و برای دور ماندن آنان از غرور و کبر نماز را واجب کرد (نهج البلاغه حکمت252)
امام رضا علیه السلام: نماز، طاعتی است که خداوند، بندگان را به آن امر کرده؛ در نماز تعظیم و بزرگداشت خداوند است و هنگامی که بنده سجده می کند، در واقع به آستان حق تعالی خضوع کرده؛ در نماز، اقرار کردن بنده به این است که بالاتر از او خداوندی وجود دارد
که این بنده او را عبادت و سجده میکند ( الصلاة ری شهری ص24)
فَإِذَا قَضَیۡتُمُ ٱلصَّلَوٰةَ فَٱذۡکُرُواْ ٱللَّهَ قِیَٰمٗا وَ قُعُودٗا وَ عَلَىٰ جُنُوبِکُمۡۚ فَإِذَا ٱطۡمَأۡنَنتُمۡ فَأَقِیمُواْ ٱلصَّلَوٰةَۚ إِنَّ ٱلصَّلَوٰةَ کَانَتۡ عَلَى ٱلۡمُؤۡمِنِینَ کِتَٰبٗا مَّوۡقُوتٗا نماز در اوقات معین مقرر شده
پس آنگه که پایان پذیرد نماز نساء103 بمانید در حالت احتراز
به هر حال کاید ز دست شما نمایید تسبیح یکتا خدا
به پهلو و بنشسته و ایستا به هر حال گوئید ذکر خدا
پس آنگه که ایمن شدید از عدو چو دانید ناید گزندى از او
در این حال خوانید، کامل نماز بگردید مشغول راز و نیاز
که بر مؤمنان به پروردگار بود واجب این حکم در روزگار
امام رضا(علیه السلام): علت تشریع نماز، توجه و اقرار به ربوبیّت پروردگار و مبارزه با شرک و
بت پرستى و قیام در پیشگاه پروردگار در نهایت خضوع و تواضع و اعتراف به گناهان و تقاضاى بخشش از گناهان گذشته و نهادن پیشانى بر زمین همه روز براى تعظیم خداوند است و نیز این که انسان همواره هوشیار و متذکر باشد که گرد و غبار فراموشى بر دل او ننشیند و مغرور نشود. خاشع و خاضع باشد، ... و همین توجه به خداوند متعال و قیام در برابر او، انسان را از گناهان باز مى دارد و از انواع فساد جلوگیرى مى کند [شیخ حرعاملى وسایل الشیعه ج4 ص8 و 9]
همه حال به یاد خدا باشید الَّذِینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیَامًا وَ قُعُودًا وَ عَلَىٰ جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَٰذَا بَاطِلًا سُبْحَانَکَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
کسانى که سازند ذکر خدا به هرحال، بنشسته یا که به پا
به هنگام خفتن به تسبیح و ذکر بدین آفرینش نمایند فکر
بگویند کاى کردگار جلال جهانى چنین را به حد کمال
نکردى تو بیهوده آن را درست که پاک و منزه توئى از نخست
تو ما را از آتش کنون دور دار به لطفى که در توست اى کردگار
از امامین باقر و صادق علیهماالسلام روایت شده که این آیات و آیات دیگر آخر سوره آل عمران درباره امام على مرتضى علیه‌السلام و جماعتى از اصحاب و یاران او نازل گردید، زیرا هنگامى که پیامبر بعد از مرگ عموى خود ابوطالب مأمور هجرت به سوى مدینه گشت قریش بر ضد او با یکدیگر هم‌سوگند شدند که یک شب در وقتى که پیامبر در خواب باشد بر او حمله کنند و با وارد آوردن ضربات متعدد وى را بکشند تا قاتل او معلوم نگردد و کسى نتواند به علت معلوم نبودن قاتل از او خونخواهى کند.
به فرموده‌ى امام باقر علیه السلام، افراد سالم، نماز را ایستاده و افراد مریض، نشسته و افراد عاجز و ناتوان، به پهلو خوابیده، به جا آورند.
نماز جزء برنامه هاى حکومت اسلامى الَّذِینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ آتَوُا الزَّکَاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ ۗ وَ لِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ (حج41)
کسانى نمایند یارى حق که باشند بر این عمل مستحق
کسانند ایشان که گر در زمین به آنها ببخشیم قدرت چنین
بدارند بر پاى امر صلات ببخشند بر بینوایان زکات
نمایند آن مردم خوش سرشت خود امربه معروف و هم منع زشت
همانا سرانجام اعمال و کار بود در یَدِ قدرت کردگار
در نگرش قرآن همه انسان ها در زیان و خسران هستند؛ زیرا دوزخ، آدمی را احاطه کرده و تنها راه رهایی انسان از خسران ابدی و فراق دوزخی، ایمان و عمل صالح (امر به معروف و نهی از منکر) در دو عرصه شخصی و اجتماعی است. به این معنا که خود، مومن و نیکوکار باشد و دیگران را به ایمان و نیکوکاری بخواند و در این راه فعالانه مشارکت داشته باشد و تبلیغ و توصیه کند و دستگیر دیگران باشد تا از محاصره دوزخ و خسران و فراق راهایی یابد. اما قرآن، هنگامی که از رهاشدگان از دوزخ و گرفتاران در آن گزارشی ارایه می دهد، از زبان آنان می گوید که آنها عامل خوشبختی و بدبختی خود را نماز و اطعام می دانند. این دو، مهمترین مصادیق و نمادهای ایمان و نیکوکاری در دو عرصه شخصی اجتماعی است.
نماز موهبتى الهى: وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَ أَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ وَ إِقَامَ الصَّلَاةِ وَإ ِیتَاءَ الزَّکَاةِ وَ کَانُوا لَنَا عَابِدِینَ (انبیاء73)
بگشتند بر مردمان راهبر نشان داده راه نکو بر بشر
به آنها بگفتیم با وحى خویش ره کار نیکو بگیرید پیش
به اخلاص آرید رو بر صلات ببخشید بر بینوایان زکات
بگشتند از زمرۀ عابدین نهادند دل را به یزدان و دین
خداوند در این جا 4 اصل را ذکر میکند که بازگشت همه چیز به اینهاست که عبارتند رهبران دینی و ایمانی ، از اقامه نماز و ایتای زکات معروف آن است که نزد خدا، عقل و اهل‌بیت (علیهم السلام) معرفه باشد و منکر آن است که نزد ایشان نکره باشد. نماز مقبول جلوی منکر را می گیرد، اگر نماز ظهر و عصر را اقامه کردیم و تا غروب آلوده نشدیم، معلوم می شود که نماز قبول شده و آلودگی بعد از نماز هم نشانه عدم قبولی آن است. اگر فضای جامعه‌ای بر اساس نماز باشد و نمازهای فرادی، جمعه و جماعت قبول واقع شود جامعه عطرآگین می شود. نماز کامل ترین و زیباترین شیوه نیایش و پرستش است. ساختار نماز به گونه ای است که برترین حالات و کلمات برای ارتباط گفتاری و رفتاری در آن فراهم آمده. اوج حالات بندگی و خضوع در رفتار را در کنار بهترین حالات خشوع قلبی می توان در نماز به دست آورد. نماز هر چند که رفتار ارتباطی میان بنده و خداست؛ ولی تاثیرات شگرفی در همه ابعاد زندگی مادی و معنوی و نیز دنیوی و اخروی انسان به جا می گذارد. از این رو بر نماز به عنوان ستون دین و استوانه بندگی و پرستش تاکید شده و آن را مرز ایمان و کفر دانسته اند. به این معنا که فرد مومن به خداوند، بهترین جلوه ایمان خویش را در نماز می یابد و کافر با انکار و ترک نماز، آن را به نمایش می گذارد.
نماز و توسل فَأَقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ آتُوا الزَّکَاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاکُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَىٰ وَ نِعْمَ النَّصِیرُ(حج78)
بخوانید از بهر ایزد نماز مسازید خود از زکات احتراز
توسل بجویید بر کردگار بخواهید یارى ز پروردگار
که او پادشاه و ولىِّ شماست چه نیکونصیرى یگانه خداست
از جمله فضیلت ها و برتری هایی که نماز برای نمازگزار پدید می آورد، دست یابی به مقام اسوه بودن است که خداوند در آیه 78 حج به آن اشاره کرده چرا که در این آیه نمازگزاران را گواهان بر اعمال دانسته که خود بیانگر نقش کلیدی در جامعه از سوی آنان به عنوان اسوه و سرمشق است. (المیزان، ج 12، ص 212)
امام خمینی(ره) پیرامون کارکردهای نماز و تأثیر آن در اصلاح جامعه و جلوگیری از تخلفات و بزهکاری و مـفـاسد اجتماعی می‌فرمودند: در اسلام، از نماز هیچ فریضه‌ای بالاتر نیست… نماز پشتوانه ملت است. نقش و اهمیت نماز در دین نشان دهنده عظمت و استحکام این حبل متین و ریسمان استوار میان زمین و آسمان است.
ریسمان دیگر اعمال ارزشی برای صعود انسان به افق بلند سعادت کافی نیست، ولی نردبان نماز، افزون بر آن که به تنهایی وسیله عروج است، میتواند ثقل و سنگینی بقیه اعمال را نیز متحمل شود. در خصوص راهکار انس با نماز یکی از مهمترین راهکارهای انس با نماز و چشیدن لذت نمازگزاری را تقویت خداباوری و دلدادگی است
نماز همراه با مشورت وَ الَّذِینَ اسْتَجَابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ أَمْرُهُمْ شُورَىٰ بَیْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنْفِقُونَ و کسانى که دعوت پروردگار خود را اجابت نموده و نماز بپا مى دارند و امورشان به مشورت نهاده مى شود، و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق مى کند (شورى38)
اجابت نمودند امر خدا بخوانند دائم نماز و دعا
در اعمال خود در همه مرتبت نمایند با یکدگر مشورت
ز رزقى که دادست رب جهان به انفاق و بخشش نهادند خوان
شیفتگان نماز و انفاق، از نعمت‌هاى برتر و ابدى قیامت برخوردارند. ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ وَ أَبْقى ... وَ الَّذِینَ اسْتَجابُوا ..
اسلام دین جامع و کامل است و در همه امور پرداخته است:
- در مسائل اعتقادى: آمَنُوا و یَتَوَکَّلُونَ - در مسائل اخلاقى: یَجْتَنِبُونَ، یَغْفِرُونَ
- در مسائل اجتماعى: «شُورى بَیْنَهُمْ - در مسائل عبادى: «أَقامُوا الصَّلاةَ
- در مسائل اقتصادى: یُنْفِقُونَ - در مسائل سیاسى و نظامى: یَنْتَصِرُونَ
جالب است این صفات در قالب فعل مضارع آمده که نشان استمرار است.
نماز و زکوه پنهانی و آشکار إِنَّ الَّذِینَ یَتْلُونَ کِتَابَ اللَّهِ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً یَرْجُونَ تِجَارَةً لَنْ تَبُورَ (فاطر29)
قرائت کنان کتاب خدا که آرند نیکونمازى به جا
ز رزقى که دادست رب جهان نمایند انفاق فاش و نهان
بکردند سودا به امید سود که هرگز زیان و زوالش نبود
و زمینه ساز افزایش فضل و بخشش الهی در حق نمازگزار است. (فاطر 29)
در قرآن بارها نماز و قرآن، در کنار هم مطرح شده‌اند:
یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ
کتاب خداوند را تلاوت مى‌کنند و نماز به پا مى‌دارند.
یُمَسِّکُونَ بِالْکِتابِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ
به کتاب آسمانى تمسک مى‌کنند و نماز به پا مى‌دارند.
اتْلُ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتابِ وَ أَقِمِ الصَّلاةَ
آنچه از کتاب به سوى تو وحى شده تلاوت کن و نماز به پا دار.
نماز، خصلت مؤمنین وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ ۚ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ یُطِیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ ۚ أُولَٰئِکَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ ۗ إِنَّ اللَّهَ عَزِیزٌ حَکِیمٌ (توبه71)
همه مؤمنان مرد و زن سربه سر کنون دوست باشند با همدگر
نمایند وادار بر کار نیک از اعمال بد بازدارند لیک
به رغبت بخوانند دائم صلات ببخشند از ثروت خود زکات
اطاعت کنند از خدا و رسول نمایند احکام دین را قبول
بر آنها رسد رحمت کردگار که یزدان عزیزست و با اقتدار
به هر حال، نماز، گل امید را در دل ها شکوفا می سازد و مایه امیدواری انسان به رحمت الهی (توبه 71 نور 56) در روز قیامت اولین سئوالی که از انسان می شود نماز میباشد اگر قبول نشد ما بقی اعمال هم رد میشود. انسان به وسیله نماز با خشوع و حضور قلب همراه در صدد معالجه نفس و بسط کمالات معنوی بر می آید. د
نماز یکى از اصول نیکى هاست لَیْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَلَٰکِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ الْمَلَائِکَةِ وَالْکِتَابِ وَالنَّبِیِّینَ وَآتَى الْمَالَ عَلَىٰ حُبِّهِ ذَوِی الْقُرْبَىٰ وَ الْیَتَامَىٰ وَ الْمَسَاکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِی الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَاةَ وَ آتَى الزَّکَاةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَ الصَّابِرِینَ فِی الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ ۗ أُولَٰئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا وَ أُولَٰئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ بلکه نیکى (و نیکوکار) کسانى هستند که به خدا و روز رستاخیز و فرشتگان و کتاب آسمانى و پیامبرانى ایمان آورده اند... و نماز را بر پا مى دارند... (بقره177)
نباشد چنین کار، کارى نکوى که بر مشرق و مغرب آرید روى
و لیکن در این است نیکى نهان که کس رو کند بر خداى جهان
به جمع ملائک به روز جزا رسولان برحق، کتاب خدا
به انگیزه حُبّ او مال خویش دهد بر یتیمان و مسکین و خویش
به ره ماندگانى که در غربتند به بیچارگانى که در محنتند
نماید از اموال جزئى فدا که تا بندگان را نماید رها
بخواند همیشه، به هرجا صلات به بیچارگان نیز بخشد زکات
به عهدى که بسته است سازد وفا شکیبا و صابر بود در بلا
کند صبر در موقع رنج و درد صبورست در سختى آن نیک مرد
کسانى که دارند این سان صفات چنین طى نمایند راه حیات
همه راستگویان این عالمند خداترس مردان دور از غمند
دانستن معانی و مفاهیم کلمات و جملاتی که در نماز ذکر میشود و توجه به آن در نماز میتواند حضور ذهن و خشوع را طی نماز خواندن حفظ نماید. همچنین خواندن نماز در اول وقت با توجه به زمان زیاد، می تواند باعث حضور قلب شود. زیرا نماز خواندن در آخر وقت، تندخوانی اذکار و عجله در اتمام آن را موجب میشود.
مستمر یاد خدا بودن یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْرًا کَثیرًا * وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصیلًا
الا مؤمنان به پروردگار (احزاب 41و42) نمایید ذکر خدا بى شمار
بخوانید او را به هر صبح و شام پرستید او را به شورى تمام
نماز غفلت زداست؛ نماز به حکم اینکه در فواصل مختلف و هر شبانه روز پنج بار انجام میشود، مرتباً به انسان اخطار میدهد، هشدار میدهد، هدف آفرینش و موقعیت او را در جهان به او گوشزد میکند؛ خدای تبارک چنین خواست که مسلمانان نام و یاد پیامبر اکرم و دین او را از یاد نبرند. نماز را بر ایشان واجب فرمود تا روزی پنج مرتبه به یاد او باشند و نامش را بر زبان آورند و نماز و یاد خدا از آنان خواسته شد تا مبادا از یاد خدا غافل شوند و فراموشش کنند و در نتیجه یاد و نامش محو شود (علل الشرایع ص317)
دل بستن به خدا وَ اذْکُرِ اسْمَ رَبِّکَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلًا تنها به او دل ببند (مزمل 8)
شب و روز یزدان خود یاد کن بناى دل از ذکرش آباد کن
نورانی شدن صورت، نورانی شدن قلب، آرامش دهنده جسم، انیس قبر، محل فرود رحمت، چراغ آسمان، باعث سنگینی کفه ترازوی اعمال صالح، باعث کسب خشنودی خدا، بهای بهشت، سپر آتش؛ هر کس نماز را به پا دارد، به راستی دین خود را به پا داشته و هر کس آن را ترک کند پس بی گمان دین خود را نابود کرده است (الاثنا عشریة ص327)
نماز و شکرگزارى إِنَّا أَعْطَیْنَاکَ الْکَوْثَرَ . فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ . إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الْأَبتَر به خاطر شکرانه عطایاى ما براى پروردگارت نماز بخوان و قربانى کن.
همانا که اینک بدادیم ما به تو کوثرى پاک اى مصطفى
تو هم پس به شکرانه مى خوان نماز براى خدایت بکن ذبح باز
همانا همان کس که عیبت بخواند خودش نسل مقطوع و ابتر بماند
در قرآن سوره‌اى به نام کوثر داریم و سوره‌اى به نام تکاثر. امّا کوثر ارزش است و تکاثر ضدّ ارزش، زیرا اولى عطیّه الهى است که دنباله‌اش ذکر خداست: أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ فَصَلِّ و دومى یک رقابت منفى که دنباله‌اش غفلت از خداست أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ
کوثر ما را به مسجد مى‌برد براى نماز: فَصَلِّ لِرَبِّکَ» و تکاثر ما را به گورستان مى‌برد براى سرشمارى مردگان. «حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقابِرَ
در عطاى کوثر بشارت است: «إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ» و در تکاثر تهدیدهاى پى در پى. کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ کَلَّا سَوْفَ تَعْلَمُونَ
کوثر، عامل رابطه با خالق است: أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ فَصَلِّ» و تکاثر، وسیله‌اى براى سرگرمى با مخلوق. «أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ
کوثر که بزرگترین هدیه الهى است در کوچک ترین سوره قرآن مطرح شده است.
هدیه اشرف معبود به اشرف مخلوق چیزى جز کوثر نمى‌تواند باشد. إِنَّا أَعْطَیْناکَ الْکَوْثَرَ
نماز و عدالت اجتماعى قُلْ أَمَرَ رَبِّی بِالْقِسْطِ وَ أَقِیمُوا وُجُوهَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ (اعراف29)
بگوى اى پیمبر که یزدان راد شما را کند امر بر عدل و داد
چو خواهید رو بر عبادت برید فقط روى بر سوى او آورید
به اخلاص خوانید یکتا خدا نورزید نیرنگ و روى و ریا
همان سان که یزدان به روز نخست بفرمودتان خلق، کردى درست
همین گونه هم باز، فرجام کار نمایید رجعت به پروردگار
جلوگیرى از تبعیض، در کنار عبادت مطرح است و عبادت ونماز، همراه قسط ارزش بیشترى دارد. بِالْقِسْطِ وَ أَقِیمُوا
قسط ، در برابر تبعیض است، یعنى حقّ هر کس را به خودش بدهند، نه دیگرى.
در این آیه، مفاهیم متعدّدى مطرح شده است؛ تربیت رَبِّی ، عدالت القسط ، عبادت أَقِیمُوا ، جماعت وُجُوهَکُمْ ، وحدت مسجد ، دعا وَ ادْعُوهُ ، نیّت و اخلاص مُخْلِصِینَ لَهُ ، و حشر و قیامت تَعُودُونَ
مرحوم طبرسى، وَ ادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ را امر به دعا و تضرّع خالصانه پس از نماز مى‌داند. امام صادق علیه السلام فرمود: تسبیح حضرت زهرا علیها السلام بعد از هر نماز، بهتر از هزار رکعت نماز است .
پاداش نماز وَ الَّذِینَ یُمَسِّکُونَ بِالْکِتَابِ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ إِنَّا لَا نُضِیعُ أَجْرَ الْمُصْلِحِینَ
کسانى که بر این کتاب وزین (اعراف170) تمسک بجستند در امر دین
نمازى مداوم به پاداشتند دل خود در این راه بگذاشتند
همانا بیابند اجرى تمام که بودند صادق به گیتى مدام
کجا گشت ضایع ز پروردگار همه اجر افراد شایسته کار؟
خداوند به صراحت در آیه 170 اعراف، به نقش نماز در اصلاح فرد و جامعه اشاره می کند وخواهان تمسک به نماز برای رسیدن به اهدافی از این دست می شود.
با اینکه نماز، جزو محتواى کتاب آسمانى است، ولى به دلیل اهمیّت آن، به طور جداگانه ذکر شده است، زیرا نماز ستون دین است و اقامه‌ى دین بستگى به آن دارد. چنانکه پیامبر صلى الله علیه و آله فرمودند: الصلاة عمود الدّین و یا در جاى دیگر فرمودند: هر چیزى داراى صورتى است و سیماى دین شما نماز است، پس نباید سیماى دین خودتان را خراب کنید. و وجه دینکم الصلاة فلا یشیننّ احدکم وجه دینه
نماز و آیین مستقیم وَ مَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَ یُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُوا الزَّکَاةَ ۚ وَ ذَٰلِکَ دِینُ الْقَیِّمَةِ (بینه5)
بر آنان نشد امر اندر کتاب بجز این سخن بر سبیل صواب
که باشند مخلص به یکتا خدا بخوانند او را بدون ریا
بخوانند دائم نماز و صلات ببخشند بر بینوایان زکات
بلى خود همین است دین درست اگر سوى آن راه خواهید جست
نماز همچنین استقامت را در انسان تقویت می کند و موجب میشود برخلاف همه فشارهای درونی و بیرونی، حرکت و مقاومت کند و آن چه را مامور است یا مطلوب باشد به جا آورد. خداوند نماز را از عوامل پایداری و استواری در دین (بینه 5) و مایه قوام و سامان دهنده امور اجتماعی می داند. (بینه 4 و 5) چرا که یکی از مصادیق دین استوار، احکام و دستورهایی است که حافظ مصالح جامعه است. (المیزان ج 20ص 339)
نمازگزاران یقین به آخرت الَّذِینَ یُقِیمُونَ الصَّلَاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ یُوقِنُونَ
کسانى که خوانند دائم نماز (نمل 3) زکاتى بداده بر اهل نیاز
بیاورده ایمان به روز شمار یقین کرده کامل به دار القرار
- آسان بودن نماز برای یقین داران روز آخرت؛ نماز برای غیر خاشعان سنگین و دشوار است و دشوار نیامدن نماز برای انسان، نشانه خشوع اوست. سنگینی نماز برای ما، نشان دهنده این است که روح خشوع نسبت به پروردگارمان نداریم. نداشتن خشوع، باعث سنگینی نماز می شود . یقین به آخرت باعث خشوع و تواضع در مقابل دستورات خداست و به تدیج آسانی در اجرای اوامر الهی .
بقره آیه 45 نماز را برای غیر خاشعان سنگین می داند؛ در زندگی از صبر و نماز کمک بگیرید، هر چند نماز کار مشکلی است مگر برای فروتنها. پس اگر میخواهیم نماز برای ما لذت آور باشد و عاشقانه به سوی نماز برویم و هنگام رسیدن به وقت نماز خوشحال باشیم و در نماز غرق معنوی الهی شویم، لازمه اش تمرین خشوع و یقین به آخرت است .
خداوند در آیاتی از جمله 45 و 153 بقره و آیه 132 طه، نماز را آسان کننده سختی ها برای انسان معرفی می کند. پس اگر انسان هر سختی دارد می تواند از طریق نماز آن را به آسانی تبدیل کند. زمخشری ذیل آیه می نویسد که مقصود آیه این است که در برابر بلایا و سختی ها به نماز پناه برید. (کشاف زمخشری ج 1 ص 134)
نماز یکى از برنامه هاى اولوا الالباب وَ الَّذِینَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً وَ یَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّیِّئَةَ أُولَٰئِکَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ.
بگیرند راه صبورى به پیش (رعد 22) که خشنود یابند یزدان خویش
بدارند بر پاى دائم نماز به خاکش بمالند روى نیاز
ز رزقى که دارند بخشند از آنچه خود آشکارا بود یا نهان
بر ایشان اگر بد ز مردم رسد نمایند نیکى به پاداش بد
چنین مردُمانند خوش عاقبت بیابند منزلگهى با سعت
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: مَثَل نماز در بین شما مَثَل نهری است که در نزد هر یک از شماست که در شبانه روز پنج بار خود را در آن می شویید و با این شست و شو دیگر چرک و آلودگی در شما باقی نمی ماند؛ گناهان نیز با نمازهای پنج گانه شست و شو می شوند (امالی مفید ص189)
نماز و انفاق یکى از نشانه هاى ایمان قُلْ لِعِبَادِیَ الَّذِینَ آمَنُوا یُقِیمُوا الصَّلَاةَ وَ یُنْفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَ عَلَانِیَةً مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَ یَوْمٌ لَا بَیْعٌ فِیهِ وَ لَا خِلَالٌ (ابراهیم31)
بگو اى محمد (ص) به خیل عباد که دارند ایمان به رب معاد
که بر پاى دارند دائم نماز بسایند صورت به خاک نیاز
ز رزقى که یابند از کردگار ببخشند پنهان و در آشکار
همى پیشتر ز آنکه آید فرا یکى روز بر امر یکتا خدا
که دیگر نه چیزى خریدن توان نه سودى کند دوستى آن زمان
خدا چه نیازی به نماز من دارد؟ نماز نشانه‌ی این است که من لایق هستم... اگر شما به یک کسی خدمتی، محبتی و نعمتی ارزانی کردید اما او نسبت به این محبت توجهی نکند شما چه می‌گویید؟ می‌گویید: این نعمت‌هایی که به او دادم، لیاقتش را نداشت. نماز نشانه‌ی لیاقت تو است. نه نشانه‌ی نیاز خدا. وقتی نماز خواندی یعنی خدایا من لایق بودم، فهمیدم به من نعمت دادی. فهمیدم تو چه عزیز و بزرگی هستی. و در آیه انفاق را بعد از نماز اشاره کرده و به معنی این است همچنان که من روزی دادم شما هم در مقابل نیازمندان بی تفاوت نباش و ببخش .
نماز و صفات مؤمنان و مجاهدان التَّائِبُونَ الْعابِدُونَ الْحامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاکِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ (توبه112)
کسانى که برگشته اند از گناه پرستش نمایان یکتا اله
کسانى که حق را بدارند پاس بگویند حق را ثنا و سپاس
همان روزه داران و هم خاشعان که اندر نمازند از خاضعان
همان آمران به معروف و خوب هم آنها که سازند منع از عیوب
همان حافظان حدود خدا که آرند احکام دین را به جا
همه مؤمنانند و تو، اى رسول بر آنها بشارت بده بر قبول
(بده مژده بر اینکه روز حساب فراوان بیابند اجر و ثواب)
آنچه با روح عبادت سازگار نیست، توجه به مسائل مربوط به زندگى مادى و شخصى است و اما توجه به آنچه در مسیر رضاى خدا است، کاملا با روح عبادت سازگار است و آن را تاکید می کند منافات با حضور قلب ندارد. بزرگان ما براى تحصیل خشوع و حضور قلب در نماز و سایر عبادات، راه های متعددی همچون: تحصیل معرفت والا به خدا و دنیا، عدم توجه به کارهاى پراکنده و مختلف ، انتخاب محل و مکان خاص برای نماز و سایر عبادات ، پرهیز از گناه، آشنایی به معنی نماز و فلسفه افعال و اذکار آن، انجام مستحبات نماز و آداب مخصوص و مراقبت و تمرین حضور قلب را بیان نموده اند. اعضا و جوارح بدن هر یک از ما انسانها، در حکم جماعتی است که به امامت یک نفر کار میکند
انسان عاقل قوای درونی و رفتارهای بیرونی خود را عاقلانه تدبیر و تنظیم میکند. اگر بخواهیم بدانیم که امام جماعت درون ما عقل است یا هوای نفس، باید به اعمال، رفتار و گفتار خود نظری بیفکنیم؛ یعنی گفتار، رفتار و به طور کلی سیره و سنّت انسان، نشان
دهنده امامی است که در محراب درون او نهادینه شده است. بر این اساس، اگر اعضا و جوارح سالم بود، امام آنها رو به قبله نماز خوانده و اگر اعضا و جوارح به فساد آلوده شدند، امام آنها پشت به قبله دارد. به هرحال، بعضی مختالانه زندگی میکنند؛ نه عاقلانه
علم و دانش و نماز لَٰکِنِ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَ الْمُؤْمِنُونَ یُؤْمِنُونَ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ ۚ وَ الْمُقِیمِینَ الصَّلَاةَ ۚ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّکَاةَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ أُولَٰئِکَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْرًا عَظِیمًا (نساء162)
و لیکن از آن قوم چندین گروه که از اهل علمند و دانش پژوه
بگشتند مؤمن به پروردگار بر آنچه فرستاد آن کردگار
به آنچه که بر تو فرستاده است به آنچه به پیشین رسل داده است
همیشه بخوانند از دل نماز در بذل و انفاق سازند باز
بیاورده ایمان به پروردگار سپرده دل وجان به روز شمار
بزودى بر آنها یگانه خدا کند اجر بسیار نیکو عطا
بنابراین حضور در صحن مناجات با پروردگار عالم سلسله آدابی خواهد داشت که اگر انسان به پاس آن آداب برنخیزد خود را از الطاف حضرتش محروم ساخته است، از جمله آن آداب است داشتن «حضور قلب» و رعایت «ادب حضور» در برابر آن عزیز یگانه، و این ادب حضور ممکن نیست مگر با علم و اندیشه، شناخت و معرفت، احساس نیاز و اخلاص، که در این راستا، از خود آن عالم رئوف، بی‌نیاز علی‌الاطلاق باید طلب کمک و استعانت نموده و توفیق ادب حضور خواست
امام صادق (علیه السلام): چون رو به قبله ایستادی، دنیا و تمام آنچه را که در آن است فراموش کن و قلبت را خالی از هر چیز جز خداوند قرار ده و با چشم دل عظمت خداوند را نظاره کن و به یاد آور آن لحظه‌ای را که در مقابل او خواهی ایستاد تا کیفر و پاداش اعمالت را دریابی و با گام ترس و امید به نماز بایست، هنگامی که تکبیر گفتی تمام مخلوقات را از آسمان گرفته تا خاک، کوچک شمار و جز کبریایی حضرت حق، چیزی در نظرت بزرگ نباشد
همانا چون بنده نمازگزار تکبیر گوید، در حالی که قلب او برخلاف تکبیر او بوده و از حقیقت آن بی‌خبر باشد، از جانب خداوند خطاب می‌رسد ای دروغگو، آیا مرا فریب می‌دهی؟ به عزت و جلالم سوگند تو را از شیرینی مناجاتم محروم می‌کنم و از ساحت قرب، محجوبت می‌دارم (بحارالانوار ج81)
مواظبت بر نمازها وَ الَّذِینَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ (معارج 34)
حفاظت نمایند خود از صلات بخوانند با بهترین صفات
محافظت نماز وَ الَّذِینَ هُمْ عَلَىٰ صَلَوَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ (مؤمنون9)
کسانى که همواره با اعتزاز حفاظت نمایند خود از نماز
محافظت را برخی وقت نماز میدانند، پیامبر اکرم می فرمایند: فردای قیامت شفاعت من نمی رسد به کسی که نماز واجب را از وقت آن به تأخیر بیندازد. امام رضا (علیه السلام): نمازها را در وقتهایش بخوانید زیرا بنده خدا نمی تواند حوادث را پیش بینی کند، پس اگر وقت نماز واجب بر بنده ای فرا رسد و او عمداً به آن اهمیت ندهد، همان او خطا کار است.
مراقبت نماز وَ هَٰذَا کِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ مُبَارَکٌ مُصَدِّقُ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ وَ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرَىٰ وَ مَنْ حَوْلَهَا ۚ وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ ۖ وَ هُمْ عَلَىٰ صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ (انعام92)
کتابیست قران مبارک نهاد که آن را یگانه خداوند داد
که دیگر کتب را بگردد گواه که هستند آنها ز یکتا اله
که بر اهل مکه و هرکس دگر که اطراف مکه بود مستقر
دهد پند و اندرز با حرف خویش نکو ره نماید فرا روى پیش
کنون هرکه باور کند رستخیز به قرآن هم ایمان بیاورده نیز
به امر نماز و به ارکان آن توجه نمایند از عمق جان
باید گفت محافظت مراقبت و مواظبت از نماز دارای ابعاد گوناگونی است:
اولا؛ محافظت بر اصل اقامه نماز
ثانیا؛ مراقبت بر رعایت آداب ظاهر نماز
ثالثا: مواظبت بر رعایت آداب باطنی نماز پس از اصل برپا داشتن نماز که مورد تأکید شریعت مبین اسلام، رعایت آداب ظاهری و باطنی نماز نیز مورد دقت اسلام است . در آداب ظاهر نماز می‌توان به صحت طهارت، دقت در وضو، تلاوت اذان و اقامه، رعایت شرایط مکان و لباس نمازگزار، عطر زدن، انگشتر عقیق به دست کردن، عبا بر دوش انداختن و ... اشاره کرد .
دنباله مطالب کتاب نماز
http://m5736z.blog.ir/post/NAMAZ.SH
http://m5736z.blog.ir/post/namaz4
http://m5736z.blog.ir/post/NAMAZ%202
