حضور کودکان , نوجوانان و جوانان را در مسجد را چگونه همیشگی کنیم؟

بسم الله الرحمن الرحیم

ویژگی های مسجد مورد نظر اسلام و آفت های آن

 

مسجد نردبان رشد معنوی
مسجد در اسلام مکانی مقدس و حائز اهمیت است روایات بسیاری درباره فضیلت رفت و آمد و نشستن در مسجد و خواندن نماز در آن به خصوص به جماعت وارد شده است. خداوند در آیه 29 سوره اعراف می‌فرماید: «و اقیموا وجوهکم عند کل مسجد و ادعوه مخلصین له الدین؛ و به سوی هر مسجدی رو کنید و به عبادت بپردازید و خالصانه در دین خود خدا را بخوانید. در حدیثی از رسول اکرم(ص) آمده: المساجد سوق من‌السواق الاخره قراها المغفره و تحضتها الجنه؛ مساجد بازاری از بازارهای آخرت است از کسانی که به آن وارد می‌شوند با مغفرت پذیرایی می‌شود و هدیه آنان بهشت است.

 امام صادق(ع) فرموده‌اند: من مشی الی مسجد من مساجدالله فله بکل خطوه خطاها حتی یرجع الی منزله عشر حسنات و محی عنه عشر سیئات و رفع له عشر درجات؛ کسی که به سوی مسجد گام برمی‌دارد بر هیچ خشک و تری پا نمی‌گذارد مگر اینکه از زمین اول تا هفتم برای او تسبیح می‌کنند. با توجه به این مطالب تردیدی باقی نمی‌ماند که مسجد تاثیر بسزایی در ارتقای معنوی انسان و رشد ایمانی او دارد و موجب ثواب اخروی می‌گردد. مسجد به عنوان جایگاه عبادت مسلمانان از مهمترین نهادهای جامعه اسلامی با کارکردی چندمنظوره به شمار می آید و همواره در طول تاریخ اسلام نقش بنیادین و اصلی ایفا کرده است

در پیروزی انقلاب اسلامی، مسجد به عنوان پایگاه اصلی انقلاب نقش آفرینی کرد و امروز هم مسجد در کانون تحولات بیداری اسلامی در منطقه قرار دارد. اما مسجد مورد نظر اسلام و طراز انقلاب اسلامی چگونه باید باشد؟
اهمیت مسجد در اسلام  در اهمیت مسجد همین بس که خداوند می فرماید من کره زمین را که خلق کردم، ابتدا مسجدالحرام را برای عبادت قرار دادم. ان اول بیت وضع للناس للذی ببکه مبارکا و هدی للعالمین (آل عمران69) پیامبراکرم(ص) در بدو ورود به مدینه اولین کاری که انجام دادند، ساختن مسجد بود. در قبا مسجد ساختند، بعد از ورود به مدینه هم مسجد ساختند. مسجد خیلی مورد توجه اسلام است. اصولا محل های عبادت حتی اگر مربوط به غیرمسلمانان باشد، در اسلام احترام زیادی دارد. درقرآن آمده است که: لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا (حج44) می فرماید باید مقابل متجاوزین ایستاد وگرنه صومعه ها و دیرها و مساجد که محل عبادت هستند، خراب می شود. پس باید عده ای قیام کنند تا این مراکز عبادت آسیبی نبیند.

 در اسلام نمازخواندن در مسجد آن قدر اهمیت دارد که می گویند اگر انسان نماز اول وقتش را تأخیر بیندازد اما درمسجد بخواند، بهتر است از این که نمازش را اول وقت و در خانه بخواند. مسجد در اسلام محلی است که باید استفاده چندمنظوره داشته باشد. در صدر اسلام مسجد کوفه محل مشورت، قضاوت، سؤال و جواب، عبادت و دیگر امور بود

مسجد باید به محور فعالیت های دینی و فرهنگی در جامعه اسلامی تبدیل بشود. مؤمنین باید مسجد را به عنوان محور فعالیت های خودشان قرار بدهند. حتی برنامه روزانه خود را با توجه به وقت نماز در مسجد تنظیم کنند. مؤمنین می توانند قرار ملاقات های خود را در مسجد قرار دهند.
مسجد باید به گونه ای باشد که همه مردم به راحتی در برنامه های آن شرکت کنند. این گونه نباشد که مسجد در اختیار حزب یا گروه خاصی باشد و این مسئله باعث شود که عده ای از مردم به مسجد نیایند. مراکز فرهنگی دیگر مانند حسینیه ها باید مؤید مسجد باشند و نه رقیب آن. اینگونه نباشد که مثلا در ایام محرم در کنار مسجدی یک حسینیه برپا شود و جوان ها به حسینیه بروند و پیرمردها به مسجد

در سال های دفاع مقدس، بیش از 90 درصد شهدای ما از مساجد بودند و نه از مراکز دیگر. بنابراین ما باید به مسجد بیش از آنچه که امروز بها می دهیم توجه کنیم. روحانیون ما باید توجه بیشتری به مسجد داشته باشند. این گونه نباشد که عده ای از روحانیون به خاطر مشغله های دولتی، مساجد را رها کنند. مسجد همواره در اولویت است.

متولیان مسجد
هیئت امنای مسجد باید افراد با تقوا باشند. قرآن می گوید: ان اولیاوه الا المتقون (انفال43) اولیای مسجد فقط باید افراد با تقوا و آدم های شجاع باشند. انما یعمر مساجد الله من آمن بالله و الیوم الاخر و اقام الصلاه و آتی الزکاه و لم یخش الا الله (توبه، 81) فقط کسانی حق تعمیر و ساختن مسجد را دارند که علاوه بر ایمان به خدا و قیامت، نترس باشند. آدم ترسو وقتی متصدی مسجد شد، مسجدداری اش هم همراه ترس می شود.

 الف اعتقادى ؛ ایمان به مبداء و معاد.

ب عملى ؛ برپا داشتن نماز و پرداخت زکات .
ج روحى ؛ شجاعت و نفوذ ناپذیرى .
هرپولی را نباید برای مسجد پذیرفت. قرآن می گوید مشرکین حق ندارند پول بدهند برای تعمیر مسجد. (توبه، 17) بلکه مسجد باید با پول پاک آدم با تقوا و شجاع ساخته شود. پیشنماز مسجد باید کسی باشد که افراد زیادتری را به مسجد بکشاند. روحانی مسجد باید از احوال نمازگزاران اطلاع داشته باشد. پیغمبر(ص) فرمود هر کسی که فرزنددار شد، به من خبر دهید. هر کسی هم از دنیا رفت، به من خبر دهید. 

  مسجد؛ خانه خدا، خانه مردم و پایگاه ولایت است

مسجد، خانه خدا، خانه مردم، پایگاه ولایت و منبع فیوضات معنوی و برکات گوناگون برای نمازگزاران و جامعه اسلامی است. در آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) پیرامون جایگاه این سازه اسلامی، آموزه‌ های گوناگونی دیده می ‌شود

نگاه اسلام به مسجد را باید نگاهی استراتژیک دانست. از منظر دین، بنای مسجد دارای کارکردهای مهم در عرصه ‌های مختلف انسانی به شمار می ‌آید. اولین کار پیامبر اکرم (ص) در مدینه، ساختن مسجد بود. مسجد علاوه بر آثار عبادی و پرورش معنوی اهل ایمان، با گستره نقش‌ ها، فعالیت ‌ها و برنامه ‌ها، در امور اجتماعی و امور تربیتی نیز نقش مهمی را ایفا می ‌کند ؛

 1- اخوت و تعاون: حضور زنان و مردان در مسجد و جویا شدن از احوال هم و احوال مسلمانان، تنها بخشی از ظرفیت بزرگی است که مساجد دارند. در این مکان ‌ها، مؤمنان فرصت می‏ یابند از بین اهل مسجد، برادران یا خواهران مناسبی از حیث دینی بیابند که از نظر دین و عبودیت با آنان همرنگ هستند و توان ایجاد گروه های اجتماعی هماهنگی را دارند.‏ امام صادق ع می فرمایند: «لا یَرْجِعُ صاحِبُ الْمَسْجِدِ باَقَلّ مِنْ اِحْدی ثَلاثِ خِصالٍ... وَاِمّا اَخٌ یَسْتَفیدُهُ فِی اللّه‏ِ؛ اهل مسجد به کمتر از یکی از سه امتیاز از مسجد برنمی ‏گردد [که یکی از آنها] دوستی است که از او در مسیر خدا استفاده می ‏کند.» (وسائل الشیعة: ج5 ص193)‏

مؤمنان در مسجد، کنار هم قرار گرفته، ضمن انجام اعمال عبادی از حال یکدیگر نیز باخبر می ‏شوند و با هم تشریک مساعی می ‏نمایند و در صورت عدم حضور یکی از مؤمنان، سراغ او را می ‏گیرند و با اطلاع از بروز مشکلی برای او، به کمکش می‌ شتابند. از رهگذر این ارتباطات، فضایلی چون روحیه ایثار، انفاق در راه خدا، توجه به محرومین و همدلی در میان اهل مسجد پرورش می‌ یابد.‏

 2- سلامت اجتماعی و کاهش بزهکاری: آحاد جامعه با حضور در مساجد، می‏ توانند از یک اجتماع سالم دینی بهره ‏مند شوند.‏ طبق روایتی که از امام علی ع نقل شده، تأثیرات رفتاری که حضور در مسجد بر جای می‏ گذارد، می‏ تواند جامعه دینی را از فساد و گناه پاک کرده و مسلمین را به سمت یک جامعه سالم هدایت کند.‏ امام می فرمایند: «اَوْ کَلِمَةً تَرُدُّهُ عَنْ رِدی اَوْ یَتْرُکُ ذَنْبا خَشْیَةً اَوْ حَیاءً؛ یا کلماتی می ‏شنود که او را از فساد و گناه باز می ‏دارد و یا به خاطر ترس [از خدا] یا حیا و آبرو، گناهی را ترک می‏ کند.» (وسایل الشیعه، ج3، ص480)‏

بر این اساس حضور در مسجد می‏ تواند نقش بازدارنده در ارتکاب جرایم و گناهان نیز داشته باشد. امام خمینی (ره) در این خصوص، فرمایش حکیمانه و مدبرانه ‌ای دارند. ایشان می‌فرمایند: «به نماز و مساجد اهمیت دهید که پرونده‌ های دادگستری مال بی‌ نمازهاست و نمازخوان‌ های واقعی در دادگستری پرونده ندارند.

 3- ارائه الگوهای دینی: تربیت الگویی، یکی از بهترین شیوه‌های تربیتی است. مسجد در این مورد نیز مؤثر است. امام جماعت و افراد نمازگزار در مسجد، مسلمانان برتری هستند که بیشتر از دیگران به احکام دینی پایبندند. اهل نماز و مسجد که بدون هیچ تبلیغی و بدون هیچ انتظاری حضور در مسجد و نماز جماعت را وظیفه الهی و شرعی خود می ‌دانند و در هر شرایطی این سنگر مقدس را خالی نمی ‌گذارند، اغلب، انسان ‌های مؤمن و ارزشمند هستند

در حدیثی از امام صادق (ع) می خوانیم: «اذا رایتم الرجل یعتاد المسجد فاشهدوا له بالایمان؛ هر گاه دیدید کسی به مسجد رفت و آمد مداوم دارد، به ایمان او گواهی دهید.» قرار گرفتن در فضای مسجد به طور مداوم و ارتباط با اهل آن، به شکل ‌گیری الگوهای رفتاری مثبت می‌ انجامد.‏

 4- تقویت‏ اطلاعات مذهبی و تشویق برای افزایش مطالعات دینی:

از زمان حیات پیامبر اکرم (ص)، مساجد جایگاه تعلیم و تعلیم در زمینه معارف دینی بوده ‌اند و در زمان امامان معصوم (علیهم السلام) نیز این سنت ادامه داشته. کلاس‌های درس امام باقر و امام صادق (علیهما السلام) در مسجد برگزار می ‌شده. اطلاع بهتر از معارف دینی در قالب برنامه ‌های سخنرانی و یا کلاس‌های آموزشی در فضای مسجد، کمک می‌کند تا شخص هر چه بیشتر از دانش‌های مؤثر و راه‌ های سعادت خود مطلع باشد.

5- تقویت هویت دینی: هویت دینی در درون انسان و با آفرینش او آمیخته است و انسان را به ارزش‌ های اخلاقی و قوانین الهی پایبند می ‌سازد. در هویت دینی، انسان ‌هایی که وحی را باور دارند، هر نوع سازش بر خلاف ارزش ‌ها و هنجارها را رد می ‌کنند.‏ با توجه به شاخص‌های هویت دینی، مسجد با فعالیت ‌های مذهبی و آموزش‌ های بلندش، هویت دینی افراد اهل مسجد را تقویت می ‌کند. مسجد، تبلور مانایی اسلام است. مسجد، از معماری گرفته تا محتوای فعالیت‌ های آن، روح ایمان وارزش‌ های اصیل را در جان ‌ها زنده می ‌کند.‏

 6- تعمیق ارزش‏ ‌های انقلاب اسلامی: سنگرهای انقلاب اسلامی، مساجد بوده و هستند. روزانه پس از هر نماز، شعارهای اصلی نظام اسلامی بر زبان نمازگزاران فریاد می‌شود. در طول سال‌ های پس از انقلاب اسلامی، مساجد با جذب جوانان، نقش بسزایی در تربیت کادر فکری و اجرایی نظام اسلامی داشته‌ اند. در جریان شکل‌ گیری، پیروزی و تداوم انقلاب اسلامی، مساجد هر چند که به عنوان یک نهاد سنتی در جامعه قلمداد می ‌شوند و دارای قدمتی 1400 ساله هستند، اما با ارائه کارکردهای متناسب با نیاز روز جامعه، توانسته اند گوی سبقت را از نهاد های مدرن و وارداتی بربایند و به عنوان ستون فقرات و سازمان‌ انقلاب به ایفای نقش بپردازند.

 برنامه های مسجد 

مساجد ما باید علاوه بر اینکه محل عبادت، نماز و دعا باشند، هر کدام پاسخگوی یک نیاز مشخص و ویژه ای هم باشند. مثلا یک مسجدی باشد که پاسخگوی شبهات جوانان باشد و بتواند برای کسانی که سالی یک بار و آن هم در شب قدر به مسجد می آیند، حرف داشته باشد. آدم شبهه دار مانند آدم تیر خورده است. باید تیر را از پایش کشید. باید شبهه او را برطرف کرد وگرنه شاید از دست برود

یک مسجدی باشد که در آن برای بچه ها قصه بگویند. بچه کوچک که تحمل دعای طولانی را ندارد. بنابراین در کنار مساجد ما باید یک اتاقکی باشد که بچه ها در آن بازی کنند. برای آنها اشعار و سروده های خوب دینی بخوانند. برای اساتید دانشگاه برنامه های ویژه داشته باشد. منبر و وعظ و نماز و امام جماعت این مسجد باید جور دیگری باشد. یعنی ما باید برای انواع نیازها، انواع پاسخ ها را در مسجد عرضه کنیم.

مسجد به عنوان یک پایگاه عظیم اجتماعی، باید در راستای نهادینه‌سازی معارف قرآن در بین اقشار جامعه گام‌های بلندی بردارد. متولیان مسجد و امام‌جماعت می‌توانند در زمینه آشنایی نمازگزاران و نوجوانان و جوانان با آموزه‌های قرآنی برنامه‌ریزی کرده، طرح‌ها و برنامه‌های مفید و جذابی را اجرا نمایند. مهم‌ترین این برنامه‌ها عبارت‌اند از:
- تشکیل کلاس‌های قرآن: این کلاس‌ها دارای تنوع زیادی هستند که روخوانی، ترتیل، حفظ، قرائت، مفاهیم و تفسیر را شامل می‌شوند. این کلاس‌ها می‌توانند در گروه های مختلف سنی و در سطوح مبتدی تا استادی برای خانم‌ها و آقایان برگزار شوند و علاقه‌مندان می‌توانند در هر رشته‌ای ثبت‌نام کنند. آنچه که متولیان این امر باید به آن توجه داشته باشند این است که در انتخاب اساتید قرآن نهایت دقت را داشته باشند و ترجیحا معلمان آگاه و باسواد و متدین را برای این امر گزینش نمایند.
- ایجاد کتابخانه و بانک نرم‌افزار: کتاب جویباری دائمی است که مدام تازه‌های علمی رادر اختیار انسان قرار می‌دهد. یکی از نیازهای ضروری هر مسجدی، داشتن کتابخانه‌ای است که از نظر داشتن کتب دینی و قرآنی غنی باشد. همچنین به دلیل گسترش دانش‌های دیجیتال، وجود یک بانک نرم‌افزار ضرورت دارد. دارا بودن چنین امکاناتی، زمینه اقبال و روی‌آوری اهل علم، به خصوص نسل جوان به مسجد و قرآن را فراهم می آورد. اهمیت این مسئله بر هیچ انسان آگاهی پوشیده نیست.
- استفاده از روش‌های نوین آموزشی: در واقع این بخش بیشتر در جهت آموزش قرآن به کودکان و نوجوانان است. روحیه شاد و حساس کودکان و نوجوانان نیازمند توجه ویژه و نحوه برخورد حساب شده است. کودکان دوست دارند در محیطی شاد و به دور از اجبار و سختی و همراه بازی کردن فرایند یادگیری را تجربه کنند. از این رو شایسته است از روش‌های نوین آموزشی که همراه بازی و سرگرمی است استفاده شود.

 - منبرهای قرآنی: منبر از صدر اسلام در مساجد وسیله ترویج معارف قرآن بوده است. برگزاری سخنرانی‌ها و موعظه‌های اخلاقی در مساجد و منبرها، نقش بسیار زیادی در ترویج آموزه‌های قرآنی دارد. علما و واعظان می‌توانند از طریق تفسیر آیات قرآن و توصیه‌های اخلاقی مردم را هر چه بیشتر با این کتاب سراسر نور و معنویت آشنا سازند. اسلام برای گسترش فرهنگ ناب خود، مسجد را عبادتگاه و مکانی برای اجتماع مسلمان و ترویج حقایق و معارف قرآن در نظر گرفته است. از این مطلب چگونگی ارتباط مسجد، قرآن و انسان به خوبی شناخته می‌شود.

نقش مسجد در رشد اخلاق

اول نقشی که برنامه های در حال اجرا در مساجد ایفا می کنند که در اینجا مسجد فقط به مثابه یک جایگاه و مکان شناخته می شود. دوم نقش معنوی خود مسجد و تأثیراتی که از نشستن و رفت و آمد به مسجد عاید روح انسانی می شود و تأثیر آن در سعادت اخری انسان مورد بررسی قرار می گیرد.

 1 - نقش برنامه ها و فعالیت های درون مسجد:

همانگونه که قبلاً بیان شد مسجد علاوه بر مکانی برای عبادت و بندگی مکانی برای فراگیری علوم و فراگیری قرآن و معارف و دستورات اسلام بوده است. اینک هر یک از این فعالیت ها را جداگانه مطالعه می کنیم:

1-1 نماز جماعت و ادعیه : در باب اهمیت خواندن نماز جماعت روایات بسیاری از اهل بیت (ع) به ما رسیده که از آن جمله حدیثی از امام صادق (ع) است که می فرمایند: «نماز مرد در خانه اش به جماعت معادل 24 رکعت نماز فراداست و نماز او در مسجد به جماعت معادل 48 رکعت نماز است و...» (بحارالانوار،ج80،ص367)

نقش سازندگی نماز بخصوص در نماز جماعت و آن هم در مسجد، بسیار حائز اهمیت است تا جایی که بهترین و مؤثرترین مناسک دینی در مسیر خودسازی و رسیدن به کمال الهی است. ارزش دعا و مناجات هم از جهت تأثیرگذاری در روح انسانی بر هیچ مسلمانی پوشیده نیست و در باب اهمیت آن احادیث بی شماری وجود دارد.

 1-2 خطبه ها و منبرهای اعتقادی و اخلاقی: روشی که در اکثر مساجد برای نشر و ترویج معارف اسلامی به کار برده می شود، وعظ و خطابه و منبرهای اخلاقی و اعتقادی است. مسلمین از طریق استماع سخنان عالمان دینی که به بیان اندیشه های اعتقادی و اخلاقی و احکام اسلام می پردازند، با اندیشه و روش تربیتی و اخلاقی اسلام آشنا می شوند و از طریق وعظ واعظان و تأثیری که از این مباحث می پذیرند، در جهت رشد فضایل اخلاقی و نهادینه ساختن دستورات اسلام در جان خود، پیش می روند. از این رو این قسمت از برنامه های مسجد از اهمیت و ارزش بسیار بالایی در جهت رشد اخلاقی جامعه اسلامی برخوردار است.

1-3 کلاس های علمی و فرهنگی: علم و دانش به خودی خود فضیلت محسوب شده و بسیار مورد توجه قرآن و ائمه اطهار(ع) بوده است. روایات زیادی در باب علم آموزی بیان شده که به حد تواتر رسیده اند و لذا به‌بحث در مورد نیست. علم و دانایی تأثیر به سزایی در رشد فضایل انسانی دارد آن گونه که علم آموزان با نگرش در آثار صنع الهی و شناخت آیات خداوند در جهان، به حکمت و بصیرتی می رسند و نورانیتی در قلب آنها ایجاد می شود که در شناخت صفات الهی و رسیدن به مقام بندگی کمک کار ایشان خواهد بود.

 2 - معنویت مسجد:  رسول اکرم (ص) می فرمایند: «إِذَا رَأَیْتُمُ الرَّجُلَ یَعْتَادُ الْمَسَاجِدَ فَاشْهَدُوا لَهُ بِالْإِیمَانِ لِأَنَّ اللَّهَ یَقُولُ إِنَّما یَعْمُرُ مَساجِدَ اللَّهِ مَنْ آمَنَ بِاللَّه: هنگامی که دیدید مردی بر رفت و آمد به مسجد مداومت می کند وی را مؤمن بدانید.» خداوند متعال می فرماید: «تنها آنان که ایمان به خداوند دارند مساجد خدا را آباد می کنند.» مستدرک الوسائل، ج 3، ص 362، باب 3، روایت 18)

                                                 ارزش و اهمیت مسجد و مسجدیان
روایت شده کسی که به مسجد آب دهان بیندازد، روز قیامت آن آب دهان را بر رخسار خود خواهد یافت. پیش از این مردم در مساجد سه گروه بودند: یک گروه در نماز و گروهی به تلاوت قرآن مشغول و گروه دیگری در فراگیری دانش فعال بودند. اما امروز گروهی در خرید و فروش، گروهی در غیبت کردن از مردم و عده‌ای در جنجال و سخنان بیهوده مشغولند 

 حضرت پیرامون فضیلت رفت‌وآمد به مسجد فرمود: هرکس همیشه با مسجد در ارتباط باشد، به یکی از برکات هفتگانه دست می‌یابد:

 1)برادری که از او در راه خدا بهره می‌برد.

2) علم و دانش جدید به‌دست می‌آورد.

3)رحمت پروردگار

) تقوای الهی

 5) نشانه‌ای محکم که دلالت بر هدایت کند

6) خصلتی که او را از زشتی باز می‌دارد.

7) گناه را به خاطر حیا ترک کند.
 «رسول اکرم(ص) فرمود: هرکه برای شرکت در نماز جماعت به مسجدی رود، برای هر قدمی که بر می‌دارد هفتاد هزار حسنه منظور می‌شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و اگر در آن حال بمیرد، خداوند هفتاد هزار فرشته بگمارد که تا زمانی که بر انگیخته شود در قبرش به عیادت او روند و انیس تنهایی او باشند و برایش آمرزش طلبند، و نیز فرمود: ای اباذر، تا زمانی که در مسجد نشسته‌ای خدا به تعداد هر نفسی که می‌کشی یک درجه در بهشت به تو می‌دهد و فرشتگان بر تو درود می‌فرستند و برای هر نفسی که در مسجد می‌کشی ده حسنه برایت نوشته می شود و ده گناه از تو پاک می‌گردد.

 امام‌صادق(ع) فرمود: بر شما باد رفتن به مساجد. زیرا مساجد خانه‌های خدا در روی زمینند. هر که پاک و پاکیزه وارد آنها شود خداوند او را از گناهانش پاک گرداند و در زمره زائران خود قلمدادش کند. پس در مساجد نماز و دعا بسیار بگزارید. امام‌علی(ع) فرمود: نماز همسایه مسجد جز در مسجد پذیرفته نیست مگر آنکه عذری داشته باشد یا بیمار باشد. عرض شد: همسایه مسجد چه کسی است؟ فرمود: کسی که ندای دعوت به اقامه نماز را بشنود. حریم مسجد چهل‌گز است و همسایگی آن چهل خانه از چهار طرف مسجد است.» (میزان‌الحکمهًْ ج 1 ص 483)

کشف، توجه، تشویق و تبلیغ نخبگان مسجد

انقلاب اسلامی، انقلابی کارآمد در تمام زمینه هاست؛ از این رو این نهضت جهانی باید به گونه ای اداره شود تا مدل های برنامه ریزی جامعه پیشرفته در دسترس مردم  سراسر جهان قرار گیرد. مسجد به عنوان پایگاه اساسی نهضت اسلامی در این مسیر، باید همواره آماده خدمت رسانی به مردم بوده و با استفاده از نیروهای متخصص و خبره در زمینه های مختلف به مردم خدمت کند

راه های متفاوتی برای جذب جوانان فراهم آورده و از طریق شناسایی نیازهای مادی و معنوی آنان زمینه را برای برطرف کردن مشکلات فراهم سازند؛ از آنجا که جوانان نیازهای مخصوص به خود را دارند، مسئولین مساجد می توانند با تشکیل جلسات، ضمن شناسایی این نیازها و نیز بحث و گفتگو با نیروهای متخصص و کارآمد، زمینه جذب آنان را  برای همکاری فراهم آورند.
استفاده از دانش نخبگان در مدیریت مساجد:
امروزه جهان و بویژه ایران اسلامی با جنگی به نام جنگ نرم رو به روست؛ این امر، لزوم استفاده ما را از توان قشر فرهیخته و نخبه کشور، بسیار فراوان کرده است. هدف اصلی از اداره بهینه مساجد، گامی به سوی بالندگی انسان است؛ مساجد می بایست به گونه ای عمل کنند که پاسخگوی نیازهای روزآمد قشر جوان که در معرض انواع تهاجمات فرهنگی قرار دارد، باشند

استفاده از دانش نخبگان و حضور آنان در کانون های مساجد و ارائه راهکارهای مناسب با مشارکت آنان، بی تردید در پیشرفت نسل امروز نقشی بسزا ایفا می ‌کند. از این رو نخبگان و خرد جمعی برآمده از مشارکت آنان باید راهگشای طرح‌ های نو در اداره و شکوفایی مساجد و بالندگی آن باشد.
جوانان باید در بطن مسجد حضور داشته باشند. مساجد نقش برجسته و روزافزون در دو زمینه ملی و بین المللی دارند؛ ضرورت استفاده از نیروهای تأثیرگذار، انکارناپذیر است. آنچه این ضرورت را مضاعف می کند، کارکرد ویژه مسجد برای نگه داری و اشاعه ارزش های اسلامی به خارج از مرزهای دارالاسلام است.
مسجد باید کانونی زنده برای هرگونه حرکت و فعالیت سازنده جوانان باشد، تنها توجه به مسجد برای تجمع افراد سالخورده و جلب نظر آنها کاری اشتباه است؛ با استفاده از توان جوانان، زمینه ‌سازی برای حضور مداوم قشر سرزنده ایجاد می گردد. مسجد باید کانونی برای فعال ترین قشرهای جامعه باشد. جذابیت و اثربخشی مساجد تنها به گردگیری، تعمیر و تزئین آن نیست، بلکه تعامل با دست اندرکارانی است که پویایی مسجد به نحوی با آنان در ارتباط است

حاکمیت ارزش ها در یک جامعه، آن‌گاه تحقق می یابد که افراد بتوانند از مجموعه فرهنگ و جهان بینی و اصول ارزشمند رایج در جامعه استفاده بهینه کنند. باید این بینش ها و افکار بر اساس روشی منطقی و نظام مند به عمل سازنده تبدیل شوند، و باید طی منطقی هماهنگ، ارزش ها از طریق بینش ها به دانش های مورد نیاز جامعه تبدیل شود و در دسترس همگان قرار گیرد.

حضور کودکان در مسجد را چگونه همیشگی کنیم؟

در منابع دینی شاهد هستیم که پیامبر(ص) خود و اصحاب نیز کودکان خود را به مسجد می آوردند. نه تنها کودکان سه ساله، بلکه زنان اصحاب، با بچه های شیرخواره خود در نمازهای جماعت حاضر می شده اند. با مطالعه در منابع اصیل روایی و سیره نورانی پیامبر(ص) به روشنی درمی یابیم که آن حضرت حتّی در یک مورد بر آنان یا بر والدین آنها نهیب نزد و یا نسبت به آوردن کودکانشان به مسجد اعتراض نفرمودند، بلکه برعکس، عکس العمل هایی که حاکی از تشویق و رضایت است از جانب آن حضرت مشاهده می شود.

گاهی متأسفانه رفتار و برخوردهای دور از انتظار مؤمنان نسبت به کودکانی که با اشتیاق برای نماز جماعت به مسجد آمدند، موجب سرخوردگی و شاید انحراف کودک از مسیر دین و خواندن نماز شود.

جابر بن عبدالله انصاری نقل می کند که از امام باقر(ع)درباره کودکانی که در نماز جماعت مسجد حضور می یابند پرسیدم؛ آن حضرت فرمودند: «بچه‌ها را در صف آخر در کنار هم قرار ندهید، بلکه آنان را در بین صف‌ها جداجدا بنشانید (و با ایستادن بزرگ‌ترها در میانشان جدایی بیفکنید.» شاید یکی از علّت‌های آن این باشد که کودکان احساس بی‌توجّهی و بی‌احترامی نکنند و با این شیوه، هم احترام کودکان را حفظ کرده‌ایم و به آنان شخصیت داده‌ایم و هم انگیزه حضور آنان در مسجد و نماز جماعت بیشتر شده، و در عین حال به نماز جماعت نیز نظم خاصی بخشیده‌ایم

البته مختصر برگزار کردن نماز جماعت نیز از جمله سفارش‌های معصومان(ع) می‌باشد، که در جذب و تشویق کودکان به نماز جماعت نقش اساسی دارد. بنابراین، چگونگی برخورد با کودکان و حتی نوجوانان و جوانان نیز باید توأم با محبت، احترام و تشویق باشد.

 حضور کودکان در اماکن مذهبی، مانند مسجد، به ‌ویژه در نماز جماعت، باید با تشویق و ترغیب همراه باشد. البته برای موفقیت در این کار لازم است برای کودکان، در کنار عبادت و نماز برنامه‌های متنوع و جذّابی وجود داشته باشد؛

 مانند اهدای جوایز، کارت تشویق، پخش شیرینی و شکلات در بین کودکان که زمینه جذب آنان را به عبادت فراهم می‌ کند. در روایتی‌ از امام‌ صادق(ع) به‌ نقل‌ از پدر بزرگوارش، چنین‌ نقل‌ شده‌ است: «امام سجاد (ع)همواره‌ بچه ها را به‌ برگزاری‌ نماز مغرب‌ و عشاء و ظهر و عصر، فرمان‌ می دادند

به‌ حضرت‌ گفته‌ شد:‌ بچه ها نماز را در غیر وقت‌ آن‌ می خوانند. پس‌ ایشان‌ می فرمایند: آن‌ بهتر از این‌ است‌ که‌ در وقتش‌ بخوابند.» مراد امام‌ این‌ است‌ که‌ آنان‌ تکلیفی‌ دراین‌ خصوص‌ ندارند، بلکه‌ منظور عادت‌ و تمرین‌ دادن‌ آنان‌ به‌ نماز و رفع‌ احساس‌ سنگینی‌ نسبت‌ به‌ نماز است‌. از جمله‌ قوانین‌ سودمندی‌ که‌ دانشمندان‌ تعلیم‌ و تربیت‌ به‌ آن‌ رسیده اند «قانون‌ ممارست‌ و تکرار» و «قانون‌ تشویق‌» است‌.

 

اهم برنامه هایی که در جذب دانش آموزان به مساجد و پیوند مستحکم تر آنها با این مکان مقدس کمک کند

۱- ارتباط امام جماعت مساجد و حسینیه های همجوار با مدارس به شیوه های زیر:
– حضور امام جماعت مسجد در مراسم نماز جماعت مدراس همجوار حداقل هفته ای یک بار برای برقراری ارتباط با دانش آموزان دعوت برای حضور امام جماعت در جلسات ستاد نماز مدرسه، انجمن اولیاء و مربیان، شورای معلمین و ارائه مباحث مربوط به مسجد، نماز و … و هماهنگی های لازم بین عوامل مسجد و مسولین مدرسه دعوت از امام جماعت مسجد برای شرکت در مراسم مناسبت های مذهبی، ملی و انقلابی مدرسه.
– دعوت از امام جماعت مسجد محل برای اهداء هدایا به دانش آمووزان ممتاز درسی و اخلاقی در مدرسه .

۲- اجرای برنامه مراسم جشن ها و اعیاد و جلسات انجمن اولیاء و مربیان در مساجد و حسینیه های محل .

۳- توجیه خادمین محترم و اهالی مساجد برای برخورد خوب و مناسب با کودکان، نوجوانان و جوانان.گاهی شاهدیم که بعضی از خادمین برخوردهای تندی با کودکان و نوجوانان دارند که باعث زدگی آنها از مسجد می شود و این به خاطر عدم اطلاع آنها از روحیات و خصوصیات سنی این سنین است که لازم است توسط امام جماعت محترم توضیحات لازم داده شود.

 ۴- دادن مسئولیت به کودکان، نوجوانان و جوانان: دانش آموزی که مسئولیتی در مسجد به او داده می شود خود را متعلق به مسجد و مسجد را متعلق به خود می داند و تمام تلاش خود را برای انجام وظیفه که به او سپرده شده بکار می بندد لذا ضروری است فعالیتهای مساجد به دست آنها سپرده شود و هیأت امناء و امام جماعت مدارس نظارت و رهبری را به عهده گیرند. اهم مسئولیت هایی که می توان به کودکان، نوجوانان و جوانان داد شامل: مسئولیت کتابخانه، اذان، اقامه، قرائت قرآن،دعا پس از نماز، کفشداری، پهن کردن سجاده ها، سیستم صوتی، برنامه ریزی و اجرای مناسبتها، تزئینات و تبلیغات و زیبا سازی مساجد، مسئولیت فنی مسجد (با توجه به تخصص دانش آموزان بخصوص رشته های فنی).

۵- تجلیل از دانش آموزان ممتاز درسی و اخلاقی در مساجد: بعضی از مدیران محترم مدارس برای ایجاد پیوند دانش آموزان با مساجد برنامه های تشویقی خود را در مساجد محل انجام می دهند که کار بسیار شایسته ای است. دانش آموزان در مساجد حضور یافته و همراه با انجام سایر برنامه ها از دست مدیر و امام جماعت هدایا و لوح تقدیر خود را دریافت می کنند.

 ۶- اذان شعار اسلام و اعلام وقت نماز است چه خوب است که مؤذنین مساجد از بین کودکان، نوجوانان و جوانانی که قبلاً تمرین مؤذنی کرده اند و اذان را زیبا و صحیح بیان می کنند انتخاب شوند. متأسفانه در تعدادی از مساجد افرادی اذان می گویند که از نظر صوت نازیبا و از نظر صحت قرائت نیز اذان را غلط بیان می کنند. با یک برنامه ریزی مختصر و در اختیار گذاشتن یک نوار و یا سی دی اذان تعدادی از دانش آموزان را می توان هماهنگ کرد تا مؤذنین خوبی برای مساجد پرورش یابند. به امید روزی که گلبانگ اذان در مساجد هم زیبا و جذاب و هم صحیح خوانده شود.

۷ -ارتباط صمیمی امام جماعت مسجد با کودکان، نوجوانان و جوانان یکی از مهمترین عوامل جذب و استحکام حضور آنان در مساجد می باشد. اگر امام جماعت چند دقیقه ای مانده به اذان در مسجد حضور داشته باشد و گفتگویی دوستانه، خیرخواهانه، پدرانه با کودکان، نوجوانان و جوانان داشته باشد در جذب آنها و یا تداوم حضور آنها بسیار مؤثر است.

گاهی یک لبخند روحانی به یک جوان، گاهی یک گفتگوی دوستانه، گاهی یک دست به شانه ی نوجوان زدن، یکی دو قدم با او هم قدم شدن و صحبت های نوجوان را شنیدن مسیر زندگی او را تغییر می دهد.  اگر امام جماعت مسجد حلقه هایی از گروه های مختلف علمی، مذهبی را تشکیل دهند و ارتباط چهره به چهره را با کودکان، نوجوانان و جوانان داشته باشد بسیار در جذب آنها مؤثر است.

۸- مساجدی که کمک هایی از موقوفات دارند یا به نحوی می توانند نسبت به تهیه پذیرایی اقدام کنند، به منظور تبلیغ و جذب دانش آموزان می توانند در مناسبتهای مختلف بسته های پذیرایی تهیه و به اسم مسجد و با هماهنگی مدیران مدارس بین دانش آموزان توزیع کنند.

۹- امام جماعت مسجد از فرزندان مإمومین برای شرکت در برنامه ها دعوت به عمل آورند معمولاً در مساجد افراد مسن حضور می یابند که هر یک از آنها اگر یک نفر از فرزندان یا نوه های خود را به مسجد بیاورند حضور کودکان و نوجوانان و جوانان در مساجد رونق می گیرد.

۱۰- گروه های همسال بخصوص دانش آموزان عضو تشکلها می توانند قرارهای ملاقات رسمی و غیر رسمی خود را با هماهنگی مسئولین مدرسه در محل مساجد بگذارند.

 ۱۱- برگزاری مسابقات مختلف، از جمله عوامل مؤثر بر جذب کودکان، نوجوانان و جوانان به مساجد است. مسابقاتی از قبیل احکام، قرآن، نهج البلاغه، حفظ حدیث، خطاطی، نقاشی، تهیه روزنامه دیواری و مسابقات ورزشی( دو، دوچرخه سواری و فوتبال ) نقش بسیار سازنده ای دارند.

۱۲- یکی از مشکلات موجود نحوه اطلاع رسانی فعالیت های مساجد به دانش آموزان است.

متولیان امر بخصوص امام جماعت مسجد و هیئت امنا می توانند برنامه های مسجد را با همکاری مدیران و مربیان مدارس به اطلاع دانش آموزان برسانند و تبلیغات لازم در این خصوص انجام گیرد.

۱۳ – برگزاری اردوهای علمی، تفریحی، زیارتی و … برای نوجوانان و جوانان توسط هیأت امناء مساجد و با حضور امام جماعت و با همکاری مدارس در جذب و تربیت دینی دانش آموزان بسیار مؤثر است.

۱۴- جلب مشارکت خیرین در برنامه های فرهنگی مساجد، خیرین عزیز با تأمین بخشی از هزینه های اجرایی فعالیتهای اردویی و فرهنگی مساجد می توانند نقش بسیار مهمی در سازندگی نوجوانان و جوانان داشته باشند.

۱۵- برنامه ریزی برای تجلیل از کودکان، نوجوانان و جوانانی که در مساجد حضور می یابند بر تداوم حضور آنها

۱۶- استفاده از شیوه های تبلیغی جدید: معمولاً در انجام تبلیغات به اولین چیزی که فکر می کنیم سخنرانی است. هر چند که سخنرانی در جای خود با رعایت اصول آن بسیار مؤثر است اما با توجه به روحیه کودکان، نوجوانان و جوانان، آنان حوصله و علاقه ای برای شنیدن از خود نشان نمی دهند و باید از شیوه های تبلیغی دیگری استفاده کرد.

 ۱۷ -طولانی نشدن نماز جماعت از عوامل مؤثر برای جذب کودکان، نوجوانان و جوانان و حفظ و تداوم حضور آنها در مساجد می باشد. چه خوب است که امام جماعت مسجد به واجبات نماز جماعت اکتفا کنند و مستحبات را برای بعد از نماز بگذارند.

۱۸- تقویت کتابخانه مساجد با کتاب های مفید و ارائه فهرست کتاب های موجود در کتابخانه مساجد به مدارس. اگر معلمین و مسئولین مدارس از فهرست کتابهای موجود در کتابخانه مساجد مطلع باشند می توانند تحقیقاتی که به دانش آموزان می دهند در آن راستا باشد تا دانش آموزان بتوانند از امکانات موجود مساجد نیزاستفاده کنند.

۱۹-تبلیغات گسترده در خصوص نماز و بیان فلسفه نماز: تعدادی زیاد از نوجوانان و جوانان علت اینکه چرا باید نماز بخوانند را نمی دانند. باید به روشهای مناسب و قابل درک فلسفه نماز توسط معلمین، دبیران، مسئولین مدرسه و امام جماعت مسجد بیان شود.

 ۲۰- نقش والدین در ترغیب فرزندان به نماز بسیار مؤثر است وقتی قول و عمل والدین در مورد نماز یکی باشد و نوجوان ببیند که والدین او به نماز بیش از هر چیزی اهمیت می دهد. او نیز به این امر الهی ترغیب می شود. در این دنیای کنونی که بسیاری از آسیب های روحی، روانی و حتی جسمی جوانان و نوجوانان را تهدید می کند مثل بیماری خطرناک ایدز، اعتیاد به مواد مخدر، اعتیاد به روان گردانها ، انحرافات اخلاقی و …

تنها راه نجات فرزندان متصل کردن آنها به خدا با وسیله نماز می باشد. طبق تحقیقات انجام شده باورهای دینی ومذهبی نقش بسیار مهمی در آلوده نشدن نوجوانان و جوانان به انواع انحرافات دارد. خداوند این مطلب را در قرآن مجید بیان نموده که نماز انسان را از کار زشت و ناپسند باز می دارد.    

راهکارهای جذب نوجوانان و جوانان به مسجد 2

از بدو تأسیس حکومت اسلامی مهم ‌ترین مراکز تجمع، عبادت، آموزش معارف دینی و علمی، تصمیم‌ گیری و سایر مسائل مهم مسلمانان، مساجد بوده است. در جریان انقلاب اسلامی ایران، امام خمینی (ره) کوشید مساجد را احیا نماید. دراین میان، جذب نوجوانان و جوانان به عنوان آینده ‌سازان جامعه اسلامی بسیار اساسی به نظر می ‌رسد. مسجد می ‌تواند شخصیت نوجوان و جوان را مطابق آموزه‌ های دینی، بارور و روح خداجویی و عدالت ‌خواهی را در اعماق وجود آنان ریشه ‌دار سازد. پس لازم است راهکارهای جذب جوانان و هدایت آنان به مساجد، شناسایی شود و مورد اهتمام قرار گیرد تا رفته رفته زمینه ‌های حضور فعال تر جوانان در مساجد فراهم گردد.

 1- زیباسازی فضای مسجد: از آنجایی ‌که طبع نوجوانان و جوانان، پاک، زیبادوست و پر نشاط می ‌باشد، لذا به مکان ‌های پاکیزه، زیبا، جذاب و دلپذیر بیشتر گرایش پیدا می ‌کنند. بنا بر این برای جذب آنان به مساجد باید به معماری اسلامی ایرانی توجه کرد و این مکان ‌ها را آراسته و پاکیزه ساخت، فرش‌ های مسجد تمیز و پاکیزه بوده، روشنایی در حد مطلوب و مسجد همواره معطر و خوشبو باشد و نماز گزاران با لباس پاکیزه و بوی خوش وارد مسجد شوند.

2- تجهیز مساجد: مساجد این ظرفیت را دارند تا مجتمعی باشند که کتابخانه، سالن مطالعه، کلاس‌های هنری، کارگاه ‌های مهارت‌ افزایی، کافی نت، بانک نرم افزار و... را در کنار دیگر فعالیت‌های خود در بر داشته باشند.

 3- ترویج ارزش‌های متعالی مسجد و نماز جماعت: در حدیثی پیامبر اکرم (ص) می‌ فرمایند: «اگر مردم ارزش اذان گفتن و شرکت در نماز جماعت را می ‌دانستند، برای این کار قرعه ‌کشی می‌ کردند.» (بحارالانوار ،ج 88 ص 73). مقام معظم رهبری می‌ فرمایند: «برای تبیین ژرفای نماز و معرفی رازها و زیبایی ‌های آن، دست به تلاش پیگیر و همه جانبه زده شود.» باید گفت درصورت ارائه هنرمندانه این ‌گونه آموزه‌ ها قطعاً میزان انگیزش نسل نو جهت ورود به فعالیت‌های مسجد افزایش خواهد یافت.

4- برخورد مناسب از سوی امام جماعت و دیگر امنای مسجد و استقبال از پیشنهادها و برنامه‌ های جوانان: جوان و نوجوان دوست دارد در اجتماع ایفای نقش کند و دیگران به نظرات او توجه داشته باشند. مسجد اگر کانون توجه به این قشر باشد، شاهد گرمی حضور فعال آنان در مساجد خواهیم بود. رسول اکرم (ص) می فرمایند: «علیکم بالاحداث» یعنی باید به نسل نو توجه کنید.

 5- ارائه عرفان ناب اسلامی - قرآنی در محتوای برنامه‌ها: سنین جوانی از نظر روانشناسی، سنین عرفانی معرفی شده، زیرا جوانان در این سنین به دلایل تحولات خاص روحی و روانی به مسائل روحانی به شدت متمایل می‌ شوند. نیاز جوانان به عرفان و معارف قرآنی است که نه تنها با حالات عرفانی و نماز مطابق است، بلکه اگر به وسیله نماز و دعا و برنامه‌ های تربیتی ارضاء نشود، جوانان به عرفان‌ های نوظهور، صوفی ‌گری و امثال آن روی خواهند آورد

در سنین جوانی انسان به استنتاج دست می ‌یابد و اصول عقاید را با تحقیق می ‌پذیرد و از تقلید پرهیز می ‌کند. اگر مسجد تراز اسلامی مرکز ارائه معنویت اصیل و معرف عقاید صحیح دینی باشد، مأمن و پایگاه اندیشه نسل نو خواهد شد.

 6- گزینش روش‌ها و شیوه‌ های مؤثر تبلیغ و دعوت: آنچه از دل برآید لاجرم بر دل نشیند. مبلغ و دعوت ‌کننده باید مؤمن به آن چیزی باشد که دیگران را به آن دعوت می‌ کند. دل او به آنچه می‌گوید باید آرام باشد. دل می‌ تواند دل را هدایت کند. دعوت و تبلیغ ما هنگامی مؤثر است که نشأت گرفته از درون باشد و این امر، نیاز به ایمانی دارد که در جان آدمی ریشه دوانده است. لذا این یک هشدار است برای دست‌ اندرکاران این امر که اگر باوری راستین، عامل حرکتشان نباشد نخواهند توانست در دیگران نفوذ کنند

امام صادق (ع) نیز ضرورت مطابقت قول و فعل عالمان و واعظان را این ‌گونه بیان فرموده اند: «اگر عالم و دانشمند به علم خود عمل نکند، موعظه و اندرز او از دل ‌ها می ‌لغزد، آن چنان که باران از روی سنگ صاف و نشیب‌ های لغزنده کوه صفا لغزان است.» (کافی، جلد 1، ص 44).

 بنا بر این مهم ‌ترین گام در تأثیرگذاری دعوت‌ کننده و مبلغ، مطابقت گفتار با کردار وی است. حال باید دقت شود که مؤثرترین روش تبلیغی و تربیتی کدام است؟ »در تربیت چند چیز شرط است؛ یکی مشافهه و چشم به چشم بودن و نکته بعدی محبت و تقدس.» توجه به این امر لازم است که «هدف ما آنهایی هستند که نماز نمی ‌خوانند و یا به مسجد نمی ‌روند و می ‌خواهیم به نماز و مسجد دعوتشان کنیم. برای آنها باید برنامه داشته باشیم و یکی از برنامه ‌های مهم، ارتباط مستقیم است

بنا بر این در این زمینه می ‌پذیریم که «تربیت باید نفس به نفس باشد، جوان به جوان.جوان‌ های نمازخوان و مسجدی می‌ توانند جوان‌ های دیگر را جذب مسجد کنند و همسالان خودشان را به پای نماز بیاورند.» لازم به نظر می رسد امام جماعت و هیئت امنا جهت انس با نوجوانان و جوانان وقت کافی صرف کنند تا در رهگذر دوستی و رفاقت به اهداف تربیتی دست یابند.

 7- بررسی میدانی علل عدم حضور نیافتن نوجوانان و جوانان در مسجد: گاهی برخی عوامل محلی و منطقه ‌ای باعث دفع نوجوانان و جوانان از مسجد می ‌گردد. باید آنها را شناخت و در صدد اصلاح آن برآمد. از این عوامل
می‌ توان به بی رغبتی به حضور در مسجد به جهت بدرفتاری برخی نمازگزارن، همفکر نبودن با امام جماعت از نظر دیدگاه سیاسی، عیب‌ های احتمالی بستگان و نزدیکان امام جماعت، طول کشیدن نماز جماعت، رفتار نامناسب متولیان و دست‌ اندرکاران مسجد و... اشاره کرد.

8- پاسخ منطقی به پرسش جوانان: ذهن جوان سرشار از پرسش است. توفانی از پرسش‌ ها و پیچیدگی ‌ها در ذهن اوست. آرمان طلب و تعالی‌ خواه است. روح متلاطم و پر کشش او قرار و آرام ندارد. اگر مأمنی باشد و امام مسجد، عالم و امینی که جوانان در حضور او آرام و قرار یابند و با کمال آرامش، نظر و پرسش خود را مطرح کنند و پاسخ بشنوند و نگران نباشند که مبادا متهم شوند، مبادا تکفیرشان کنند و انگشت ‌نما شوند، به مساجد جذب می‌ شوند. زیرا روح جوان مثل ماهی از مقابل فشار و تنگنا می ‌گریزد.

 9- ایجاد ارتباط بین مساجد و مراکز تفریحی - ورزشی: این دو نباید از هم جدا باشند. طبیعت نیاز دارد به مراکز تفریحی، فطرت هم نیاز دارد به مساجد. ما باید در کنار مساجد، مراکز تفریحی - ورزشی و در کنار مراکز تفریحی - ورزشی، مراکز عبادی داشته باشیم. بهترین عبادت‌ ها آن وقت انجام می‌ شود که انسان طبیعتش با نشاط گردد تا این نشاط ، مقدمه نشاط معنوی او در مسجد و نماز و عبادت شود.

بازی راهکار جذب کودکان به مسجد

 

کودکان همه چیز را بازی می‏دانند، البته اگر از نگاه یک کودک به زندگی نگاه کنیم ما هم همین نظر را خواهیم داشت، که دنیا بازی و ابزار بازی وسایل درون دنیاست. اما به علت خاص بودن مکان مسجد و وجود محدودیت‏ها، نمی‏توان به کودکان اجازه انجام هر گونه بازی در فضای مسجد را داد، از طرفی بهترین ابزار جذب و ارتباط با کودکان بازی است، که اگر بشود بازی متناسب با فضا و حرمت مسجد معرفی گردد، قطعا می‏تواند کمک بسزایی در جذب کودکان به فضای مسجد و ایجاد خاطرات شیرین از حضور در مسجد، بهره لازم در هدف‏های دیگر را به دست آورد.

بازی دنیای کودکان است و غالب تجربیات زندگی کودکان در بازی یادگیری می‏شود و به عنوان تمرینی برای زندگی آینده محسوب می‏شود.

کودکان همه چیز را بازی می‏دانند، البته اگر از نگاه یک کودک به زندگی نگاه کنیم ما هم همین نظر را خواهیم داشت، که دنیا بازی و ابزار بازی وسایل درون دنیاست، از همین رو کودکان در هر زمان و مکانی دوست دارند بازی کنند و برای بازی از هر وسیله‏ای که در اختیارشان باشد استفاده می‏کنند، چه اسباب بازی باشد، چه آنها آن را اسباب بازی بدانند.

با توجه به این اصل که بازی برای کودکان مانند اکسیژن، امری ضروری و حیاتی است.

خصوصیات بازی:

·        جذاب بودن.

·        متنوع بودن.

·        در دسترس بودن.

·        عدم نیاز به ابزار خاص.

·        قابل تکرار بودن

·        متغیر بودن نسبت به سن افراد

·        داشتن هیجان کافی

·        به کار گیری خلاقیت کودکان.

·        تخلیه انرژی

·        ایجاد آرامش

·        داشتن نشاط.

موانع بازی:

آنچه مسلم است، برای والدین امکان فراهم کردن شرایط فضاهایی مناسب برای بازی های پرهیجان وجود ندارد، متاسفانه برای بیشتر خانواده‏های امروزی، امکان برخورداری از خانه های بزرگ که دارای حیاط، حوض آب و باغچه باشد، نیست و در پی آن امکان انجام برخی بازی های هیجان انگیز و همراه با سر و صدا که نیاز کودک هم درآن پاسخ داده می‏شود، وجود ندارد و یکی از جملاتی که کودکان زیاد می‏شنوند، تذکر در مورد آرام بودن و ندویدن و ... است.

اما استفاده از بازی برای تربیت صحیح:

برای ما روشن است که بهترین شیوه آموزش و ارتباط با کودکان از طریق بازی خواهد بود. آن هم بازی که همراه با خصوصیات ذکر شده باشد.

پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «شیطنت و بازیگوشی کودک به هنگام خردسالی نشانه زیادی عقل او در بزرگسالی است».

امام موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمودند:

 شایسته است کودک به هنگام خردسالی بازیگوش و شرور باشد تا در بزرگسالی صبور و شکیبا شود.

سپس فرمودند: شایسته نیست کودک جز این باشد.

چگونگی استفاده از بازی برای کودکان:

١-    آموزش:

بازی تمرین آنچیزی است که کودکان از دنیای اطرف خود فرا گرفته و تکرارش می‏کنند، بنابراین می‏تواند نقش آموزشی خوبی ایفا کند.

برای بررسی عملکرد برخی از افراد بزرگسال، در روابط خانوادگی و اجتماعی، بازی‏های دوران کودکی مورد بررسی قرار می‏گیرد، به دلیل این که بازی دوران کودکی، دانشگاه کودکان و زمینه ساز رفتارهای دوران بزرگسالی خواهد بود.

٢-    ارتباط:

همه انسانها میدانند برای ارتباط برقرار کردن با یک کودک باید راه بازی را در پیش بگیرند از ساده ترین شکل آن تا شکل‏های متنوع آن،

با یک بازی ساده می‏توان با کودکی که حتی از دیدن ما ناراحت و گریان شده است، ارتباط برقرار کرده و آن را به سمت خود کشاند.

وقتی به شکل بچه‏ها رفتار شود، آن هم در قالب بازی  و با زبان آنها با کودکان گفتگو شود، باعث می‏گردد کودک با فرد بزرگسال احساس نزدیکی کرده و در مورد آن نظر خوبی پیدا کند.

٣-    جذب:

کودکان به محیط‏هایی که در آنجا به راحتی توان بازی داشته باشند، علاقه وافری داشته و از آن مکان خسته نمی‏شوند.

این را غالب افراد تجربه کرده‏اند، که کودکان علاقه‏مند حضور در مکان‏هایی هستند که خاطره خوب بازی در آن  مکان را داشته‏اند حتی برای یک بار.

با توجه به مطالب ذکر شده، بازی می‏تواند ابزاری برای ارتباط با کودکان و جذب آنها به مسجد و شیوه‏ای مناسب برای آموزش باشد

اما به علت خاص بودن مکان مسجد و وجود محدودیت‏ها، نمی‏توان به کودکان اجازه انجام هر گونه بازی در فضای مسجد را داد، از طرفی بهترین ابزار جذب و ارتباط با کودکان بازی است، که اگر بشود بازی متناسب با فضا و حرمت مسجد معرفی گردد، قطعا می‏تواند کمک بسزایی در جذب کودکان به فضای مسجد و ایجاد خاطرات شیرین از حضور در مسجد، بهره لازم در هدف‏های دیگر را به دست آورد

مساجد با توجه به تفاوت امکانات و فضاهایی که در اختیار دارند، قطعا توانمندی یکسانی نخواهند داشت، اما با توجه به وجود یک فضای عمومی بزرگ، برای اقامه نماز جماعت، می‏توان با مشورت با کارشناسان امر تربیتی، بهترین استفاده را از فضای موجود مسجد برد.

در این میان تجربه مساجد موفق در عرصه جذب کودکان نیز می‏تواند کمک بسزایی نماید.

منظور از بازی در مسجد، بازی‏هایی است که کودکان امکان انجام آن را در محیط خانه نداشته و یا به شکل ناقص بازی می‏کنند و همچنین شکل جمعی بازی، که خود نشاط و جذابیت لازم را برای کودکان دارد، این موضوع، «بازی دسته جمعی» برای بچه‏های امروز در فضای منزل امکان پذیر نیست به دلیل تعداد کم فرزندان و کم بودن ارتباطات فامیلی.

این موضوع باعث گردیده که بچه ها از لذت بازی‏های دسته جمعی و همراه با گروه همسالان خود محروم شوند و این به عنوان یک خلا در روند رشد شخصیت و رشد اجتماعی کودکان احساس می‏گردد.

گرچه بیان این نکته لازم است که قطعا انجام بازی‏های گروهی بچه‏ها، نیاز به وجود فرد بزرگتر و مربی در کنار فرزندان دارد.

چند نکته پایانی:

·        در بازی رعایت هم سن بودن کودکان امری الزامی است، به دلیل تفاوت کودکان غیر همسال در فهم مطالب، قدرت بدنی، سرعت انتقال، میزان قدرت تکلم و .... این موضوع نقش مهمی در اثر گذاری بازی خواهد داشت.

·        رعایت هم‏جنس بودن افرادی که با هم بازی می‏کنند نیز امری روشن و واضح است.

·        انجام بازی‏های متناسب با سن و علاقه افراد جذابیت موضوع را بالا می‏برد.

·        تنوع در بازی‏ها و عدم تکرار، نیز موضوعی قابل تاملی خواهد بود.

·        بازی‏های دارای تحرک زیاد نسبت به بازی‏های به شکل نشسته اولویت دارد.