لوح محفوظ و . قضای الهی . ویژگیها

 

 

لوح محفوظ و ام الکتاب

لوح به هر صفحه از صفحه های چوب یا استخوان شانه جانوران گفته می شود که برآن چیزی نوشته می شود. (ترتیب العین ج3 ص1661) اما لوح محفوظ که در آیاتی از جمله 22 بروج وَ اللَّهُ مِن وَرَائِهِم مُّحِیطٌ بَلْ هُوَ قُرْآنٌ مَّجِیدٌ فِی لَوْحٍ مَّحْفُوظٍ به آن اشاره شده، لوح خاصی است که به نظر می رسد کیفیت و چگونگی آن بر ما مخفی و نهان است و بشر اطلاعاتی از آن ندارد و یا اگر دارد بسیار اندک و کم است، به گونه ای که نمی توان براساس آن نسبت به کیفیت لوح سخنی گفت و تحلیل و تبیین ارایه نمود. (مفردات الفاظ ص750)

آگاهی و شناخت ما از لوح محفوظ به همان میزانی است که در اخبار برای ما روایت شده است. به نظر می رسد که در قرآن غیر از اصطلاح لوح محفوظ، اصطلاح دیگری برای بیان این مقصود و منظور وجود دارد که همان اصطلاح ام الکتاب است، ام الکتاب به معنای مادر کتاب ها و نوشته ها، چیزی است که در جانب راست عرش الهی واقع شده است (جامع البیان ج15 جزء30 ص140 و ج9، 10 ص711).

مفسران با توجه به روایات تفسیری در برخی از آیات، اصطلاح «الکتاب» را به معنای ام الکتاب و لوح محفوظ گرفته اند. به عنوان نمونه، فخر رازی با توجه به آیه 6احزاب کَانَ ذَلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا براین باور است که مقصود از «الکتاب» دراین آیه، همان لوح محفوظ و ام الکتاب است. (محفوظ الکبیر مفاتیح الغیب ج9 ص159)

همچنین واژه کتاب را در آیه 52طه قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی فِی کِتَابٍ لَّا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنسَى به معنای لوح محفوظ دانسته (مجمع البیان ج7 و8 ص23) زمخشری نیز واژه امام در آیه12 یس إِنَّا نَحْنُ نُحْیِی الْمَوْتَى وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ وَکُلَّ شَیْءٍ أحْصَیْنَاهُ فِی إِمَامٍ مُبِینٍ را به معنای لوح محفوظ گرفته . این بدان معناست که از نظر مفسران بزرگ قرآن، برای اصطلاح لوح محفوظ، واژگان و اصطلاحات دیگری نیز در قرآن وجود دارد که می توان آن را با توجه به ویژگی هایی که برای لوح محفوظ گفته اند، به دست آورد.

نقش باور به لوح محفوظ در زندگی

لوح دو کارکرد مهم و اساسی دارد؛ آنچه اتفاق می افتد و اتفاق افتاده در این لوح ثبت و ضبط میشود. شخصی که باور دارد که همه هستی در مسیر حکمت الهی تحت ربوبیت خداوندی حرکت میکند، هرگز نسبت به مصیبتی صبر و شکیبایی خود را از دست نمیدهد، زیرا میداند که خداوند به حکمت و علتی این مصیبت را بر او وارد ساخته است. به این معنا که تنبیه و مجازاتی است برای او یا آنکه می خواهد او را به ظرفیتی تازه و برتر برساند.
از سوی دیگر، آنچه انجام میدهد نیز در همین لوح محفوظ ضبط و حفظ میشود و در حقیقت هرکسی خود را چنان میسازد که در لوح محفوظ ثبت میکند قَالَ فَمَا بَالُ الْقُرُونِ الْأُولَى قَالَ عِلْمُهَا عِندَ رَبِّی فِی کِتَابٍ لَّا یَضِلُّ رَبِّی وَلَا یَنسَى گفت‏حال نسلهاى گذشته چون است گفت علم آن در کتابى نزد پروردگار من است پروردگارم نه خطا مى‏کند و نه فراموش مى‏نماید (طه51و 52 و مجمع البیان ج7و 8 ص23)
چنین باور و نگرشی نسبت به حقایق هستی انسان را به سوی نوعی از زندگی میکشاند که همان سبک زندگی لاجبر و لاتفویض بل منزله بین المنزلین است. در چنین حالتی انسان به نوعی آرامش دست می یابد که جز از طریق فهم و درک درست لوح محفوظ و مانند آن امکان پذیر نیست. برای اینکه با اصطلاح قرآنی لوح محفوظ و نقش آن در هستی و زندگی بشر آشنا شویم، بهتر آن است پیش از هر بحثی، نگاهی به اوصاف و ویژگی لوح محفوظ از نگاه قرآن و وحی داشته باشیم.

اوصاف و ویژگی های لوح محفوظ

لوح محفوظ دارای ویژگی های چندی است که توجه به این ویژگی ها می تواند فهم ما را نسبت به جایگاه آن در مساله جبر و اختیار و قضا و قدر نیز افزایش دهد. از جمله ویژگی های مهمی که قرآن برای لوح محفوظ برشمرده، جامعیت آن است. خداوند در آیاتی چند از جمله آیه 70حج أَلَمْ تَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ مَا فِی السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِنَّ ذَلِکَ فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ آیا ندانسته ‏اى که خداوند آنچه را در آسمان و زمین است مى‏ داند اینها [همه] در کتابى [مندرج] است قطعا این بر خدا آسان است

و11فاطر، لوح محفوظ را کتاب جامع حوادث مربوط به همه موجودات آسمان و زمین معرفی میکند. وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا یُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌو خدا[ست که] شما را از خاکى آفرید سپس از نطفه‏اى آنگاه شما را جفت جفت گردانید و هیچ مادینه‏اى بار نمى‏گیرد و بار نمى‏نهد مگر به علم او و هیچ سالخورده‏اى عمر دراز نمى‏یابد و از عمرش کاسته نمى‏شود مگر آنکه در کتابى [مندرج] است در حقیقت این [کار] بر خدا آسان است (کشاف زمخشری ج3 ص170 و مجمع البیان ج7 و8 ص150)

اینکه خداوند در برخی از آیات از جمله آیه 4زخرف وَ إِنَّهُ فِی أُمِّ الْکِتَابِ لَدَیْنَا لَعَلِیٌّ حَکِیمٌ آن را با نام ام الکتاب (مجمع البیان ج9 و10 ص60) معرفی کرده میتوان دریافت که همه هستی در این کتاب وجود دارد؛ زیرا «ال» در الکتاب به معنای لام جنس و مفید استغراق است.

بنابراین، لوح محفوظ، مادر همه کتاب هاست و چیزی بیرون از آن نمی باشد. خداوند در آیه 75نمل وَمَا مِنْ غَائِبَةٍ فِی السَّمَاء وَالْأَرْضِ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ و هیچ پنهانى در آسمان و زمین نیست مگر اینکه در کتابى روشن [درج] است و 3سبا، وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَا تَأْتِینَا السَّاعَةُ قُلْ بَلَى وَرَبِّی لَتَأْتِیَنَّکُمْ عَالِمِ الْغَیْبِ لَا یَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِی السَّمَاوَاتِ وَلَا فِی الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِکَ وَلَا أَکْبَرُ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ و کسانى که کافر شدند گفتند رستاخیز براى ما نخواهد آمد بگو چرا سوگند به پروردگارم که حتما براى شما خواهد آمد [همان] داناى نهان[ها] که هموزن ذره‏اى نه در آسمانها و نه در زمین از وى پوشیده نیست و نه کوچکتر از آن و نه بزرگتر از آن است مگر اینکه در کتابى روشن [درج شده] است. به جامعیت لوح محفوظ، نسبت به حقایق آسمان و زمین اشاره میکند

و در آیه 61یونس تبیین می کند که همه حوادث جهان در این کتاب وجود دارد. وَمَا تَکُونُ فِی شَأْنٍ وَمَا تَتْلُو مِنْهُ مِن قُرْآنٍ وَلاَ تَعْمَلُونَ مِنْ عَمَلٍ إِلاَّ کُنَّا عَلَیْکُمْ شُهُودًا إِذْ تُفِیضُونَ فِیهِ وَمَا یَعْزُبُ عَن رَّبِّکَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ فِی السَّمَاء وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذَلِکَ وَلا أَکْبَرَ إِلاَّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ و در هیچ کارى نباشى و از سوى او [=خدا] هیچ [آیه‏اى] از قرآن نخوانى و هیچ کارى نکنید مگر اینکه ما بر شما گواه باشیم آنگاه که بدان مبادرت مى‏ورزید و هم‏وزن ذره‏اى نه در زمین و نه در آسمان از پروردگار تو پنهان نیست و نه کوچکتر و نه بزرگتر از آن چیزى نیست مگر اینکه در کتابى روشن [درج شده] است (مجمع البیان ج5 و6 ص180)

بنابراین هیچ چیز بزرگ و کوچکی در هستی نیست مگر آنکه در لوح محفوظ نگاشته شده است وَکُلُّ صَغِیرٍ وَکَبِیرٍ مُسْتَطَرٌ و هر خرد و بزرگى [در آن] نوشته شده (قمر53 و کشاف ج4 ص441) به این معنا که عالم هستی و رخدادهای آن از آغاز تا انجام در کتابی جامع به نام کتاب مبین، ام الکتاب، امام مبین و الکتاب، مسطور و مضبوط و محفوظ است. مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَةٍ فِی الْأَرْضِ وَلَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَّا فِی کِتَابٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ (حدید22 و آیات دیگر)
فخر رازی با توجه به آیه 22حدید بر این باور است که منظور از کتاب همان لوح محفوظ است و مدلول آیه این است که همه حوادث زمینی پیش از وجود پیداکردن در لوح محفوظ نوشته شده . (تفسیر کبیر ج10 ص466)
در لوح محفوظ شمارش همه پدیده ها و رخدادهای عالم هستی (یس12 و کشاف ج4 ص7) و حقایق هستی وَ مَا مِنْ غَائِبَةٍ فِی السَّمَاء وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ (نمل75) ثبت و ضبط شده و امر ثبت همه رویدادهای هستی در لوح برای خداوند امری آسان است. وَاللَّهُ خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَکُمْ أَزْوَاجًا وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنثَى وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ وَمَا یُعَمَّرُ مِن مُّعَمَّرٍ وَلَا یُنقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِی کِتَابٍ إِنَّ ذَلِکَ عَلَى اللَّهِ یَسِیرٌ (فاطر11)
آسانی ثبت و درج ناگواری های واقع شده در زمین و مصیبتهای وارده شده بر نفوس در لوح محفوظ، تنها بخشی از محتوای آن است (حدید22)؛ زیرا در لوح محفوظ، ریشه و اصل همه کتاب های آسمانی و وحیانی به عنوان ام الکتاب (زخرف3 و4) نیز ثبت و ضبط شده است؛ از این رو به لوح محفوظ ام الکتاب گفته می شود؛ زیرا یکی از معنای ام به معنای اصل و ریشه هر چیزی است. (تفسیر کبیر ج9، ص618 کشاف ج4 ص236، التحریر و التنویر ج5 جزء25 ص162)

خداوند در آیاتی از جمله 3 و4زخرف و نیز 2 و 3طور (همان ص247) و 11 تا 13عبس و 21 و 22بروج، بیان میکند که حقیقت قرآن در لوح محفوظ وجود دارد. به این معنا که قرآن دارای حقیقتی متعالی و مکتوب در لوح محفوظ پیش از نزول به زبان عربی است.

به سخن دیگر، قرآن و هر کتاب آسمانی دیگر، حقیقتی برتر غیر از این نوشته های عربی و عبری دارد که درلوح محفوظ می باشد. در آن جا قرآن دیگر به زبان عربی نیست. فرشتگان وحی که نویسندگان قرآن از لوح محفوظ هستند (عبس13تا15) آن را در جایگاهی شایسته قرار می دهند. همین قرآن از لوح محفوظ به زبان عربی نازل می شود تا کسانی که شایسته بهره مندی از هدایت آن هستند، از آن سود برند.

در صحیفه ‏هایى ارجمند		فِی صُحُفٍ مُّکَرَّمَةٍ ﴿13﴾
والا و پاک‏شده		مَّرْفُوعَةٍ مُّطَهَّرَةٍ ﴿14﴾
به دست فرشتگانى		بِأَیْدِی سَفَرَةٍ ﴿15﴾

به هر حال، قرآن و هر کتاب آسمانی همانند دیگر موجودات هستی، دارای اصل و ریشه ای در لوح محفوظ هستند که از روی آن نسخه های زمینی زده میشود. (کشاف ج4 ص702 و نیز مجمع البیان، ج 9 و 10 ص655)
از دیگر ویژگی های لوح محفوظ می توان به تغییرناپذیری آن اشاره کرد. خداوند در آیه 4زخرف، آن را کتابی محفوظ و مصون از هرگونه تغییر و نابودی برمی شمارد؛ چرا که ام الکتاب بودن آن کنایه از این معناست که مطالب آن حقی است که هیچ گونه تغییری در آن راه نمی یابد. (التحریر و التنویر ج5 جزء 25 ص162)
با توجه به آیه 22حدید می توان دریافت که هر چیزی پیش از تحقق در خارج در لوح محفوظ ثبت می شود. از جمله چیزهایی که در آن ثبت می شود، همه مصایب زمینی و بلایای جانی است. مانند خشکسالی، قحطی، کمبود گیاهان و محصولات. بیماری ها و مصیبت مرگ فرزندان و مانند آن نیز از دیگر مصیبت های جانی است که در این لوح ضبط و حفظ می شود. (مجمع البیان ج9و 10 ص362)

هر چیزی که از سوی خداوند در لوح محفوظ و کتاب مکنون ضبط شود همان قطعیت می یابد و غیرقابل تغییر خواهد بود. از آیه6احزاب به دست می آید که ولایت تام پیامبر(ص) بر مؤمنان و اولویت وی بر خود آنان در امورشان از جمله اموری است که در لوح محفوظ ضبط شده است. (کشاف، ج3، ص524) همه احکام و قوانین ثابت الهی که از آن به شریعت اسلام یاد می شود و غیرقابل تغییر و تبدیل است، از جمله دیگر اموری است که در لوح محفوظ ضبط شده است

اینکه خداوند در آیه6 احزاب حق وصیت به اعطای بخشی از اموال به غیر وارثان را از جمله امور ثبت شده در لوح محفوظ می شمارد، به عنوان ذکر مصداقی از احکام ضبط شده در لوح است. به این معنا که همه احکام الهی از جمله این حکم در لوح محفوظ ضبط شده و انسان ها موظف هستند تا براساس این حکم قطعی الهی که غیر قابل تغییر است عمل کنند.
به عنوان نمونه دیگر، حکم لزوم اسناد فرزند حقیقی به پدر واقعی وی، یا حکم حرمت ازدواج با همسران پیامبر(ص)، حکم مادر بودن همسران پیامبر(ص) برای مؤمنان، حکم لزوم برادر دینی دانستن فرد در صورت نشناختن پدر واقعی او، حکم نسخ شدن حکم ارث بردن به وسیله هجرت که در آیات 5و 6 احزاب بیان شده، نمونه هائی از احکام الهی است که در لوح محفوظ ثبت شده و غیرقابل تغییر است.

آنان را به [نام] پدرانشان بخوانید که این نزد خدا عادلانه‏تر است و اگر پدرانشان را نمى‏شناسید پس برادران دینى و موالى شمایند و در آنچه اشتباها مرتکب آن شده‏اید بر شما گناهى نیست ولى در آنچه دلهایتان عمد داشته است [مسؤولید] و خداست که همواره آمرزنده مهربان است		ادْعُوهُمْ لِآبَائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ عِندَ اللَّهِ فَإِن لَّمْ تَعْلَمُوا آبَاءهُمْ فَإِخْوَانُکُمْ فِی الدِّینِ وَمَوَالِیکُمْ وَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطَأْتُم بِهِ وَلَکِن مَّا تَعَمَّدَتْ قُلُوبُکُمْ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا ﴿5﴾
پیامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر [و نزدیکتر] است و همسرانش مادران ایشانند و خویشاوندان [طبق] کتاب خدا بعضى [نسبت] به بعضى اولویت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدمند] مگر آنکه بخواهید به دوستان [مؤمن] خود [وصیت‏یا] احسانى کنید و این در کتاب [خدا] نگاشته شده است		النَّبِیُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِینَ مِنْ أَنفُسِهِمْ وَأَزْوَاجُهُ أُمَّهَاتُهُمْ وَأُوْلُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِی کِتَابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ إِلَّا أَن تَفْعَلُوا إِلَى أَوْلِیَائِکُم مَّعْرُوفًا کَانَ ذَلِکَ فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا ﴿6﴾

از آیات دیگر از جمله آیه58 اسراء میتوان این معنا را بدست آورد که محتوای لوح محفوظ قضای حتمی و تقدیر قطعی در امور هستی از تکوین و تدوین است. به این معنا که در لوح محفوظ همه امور قطعی از احکام عالم تدوین و تکوین، نوشته و ضبط شده است. وَ إِن مَّن قَرْیَةٍ إِلاَّ نَحْنُ مُهْلِکُوهَا قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ أَوْ مُعَذِّبُوهَا عَذَابًا شَدِیدًا کَانَ ذَلِک فِی الْکِتَابِ مَسْطُورًا و هیچ شهرى نیست مگر اینکه ما آن را [در صورت نافرمانى] پیش از روز رستاخیز به هلاکت مى‏رسانیم یا آن را سخت عذاب مى‏کنیم این [عقوبت] در کتاب [الهى] به قلم رفته است

از این رو حکم ویرانی شهرها و مرگ و میر همه انسان ها پیش از فرا رسیدن قیامت به عنوان یک امر حتمی و قطعی در لوح محفوظ مقدر شده است. (مجمع البیان ج5و 6 ص635 و المیزان ج13 ص133)

مقدار عمر انسان ها و کم و زیاد شدن آن (فاطر11)، ثبت همه رفتارها و آثار انسان (یس12)، ثبت دقیق همه اعمالی که انسان ها انجام میدهند (وَ لَا نُکَلِّفُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا وَلَدَیْنَا کِتَابٌ یَنطِقُ بِالْحَقِّ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ مؤمنون62، هَذَا کِتَابُنَا یَنطِقُ عَلَیْکُم بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنسِخُ مَا کُنتُمْ تَعْمَلُونَ جاثیه29 وَ مَا یَعْزُبُ عَن رَّبِّکَ مِن مِّثْقَالِ ذَرَّةٍ فِی الأَرْضِ وَلاَ فِی السَّمَاء وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذَلِکَ وَلا أَکْبَرَ إِلاَّ فِی کِتَابٍ مُّبِینٍ یونس61)

از جمله چیزهایی است که در لوح محفوظ ثبت و ضبط می شود. به سخن دیگر همه چیز از گذشته و حال و آینده در آن ضبط می شود. به این معنا که کارهایی که انجام خواهد شد و کارهایی که انجام می شود در این کتاب نوشته و ضبط می شود. پس آن چیزهایی که انجام خواهد شد به عنوان قضای حتمی و آنچه انجام شده به عنوان کارنامه و گزارش اعمال در این لوح ضبط است.

قضای الهی در لوح محفوظ

جبر و اختیار، یکی از پیچیده ترین مسایل در حوزه کلام اسلامی است. برخی از بررسی و تحلیل آن به شدت پرهیز میکنند، زیرا این مباحث را همانند تفکر در ذات الهی، بی حاصل و بیهوده می شمارند؛ چرا که بیرون از دایره احاطه علمی بشر و دسترسی عقل انسانی است. با توجه به اینکه قرآن و آموزه های وحیانی به این مسأله به طور خاص و ویژه پرداخته است، بنابراین ضروری است تا به همان اندازه در آن تفکر و اندیشه ورزید

چرا که نقش اساسی در بینش و نگرش انسان دارد و رفتارهای آدمی را به شدت تحت تأثیر قرار می دهد. جبرگرایی و یا اختیارگرایی می تواند سبک زندگی آدمی را دگرگون سازد. از این رو، شناخت هر کسی از تبیین و تحلیل قرآن و وحی در مورد این مسئله میتواند سبک زندگی او را تغییر دهد و بینش و نگرش متفاوتی را پدید آورد.

قضای الهی یکی از اصطلاحات قرآنی، لوح محفوظ است. این اصطلاح ارتباط تنگاتنگی با مسأله قضا و قدر الهی و جبر و اختیار دارد. از این رو، فهم آن را دشوار یاب نموده است؛ چرا که مسائلی که مرتبط با حوزه های قضا و قدر یا جبر و اختیار باشد، از حوزه های سخت و دشواری است که بال اندیشه بلند بسیاری از اندیشمندان و فرزانگان را شکسته و زبانشان را به لکنت افکنده است

بسیاری از دانشمندان، خود را ناتوان از ورود به مسایلی می دانند که مرتبط با ذات یا جبر و اختیار است؛ چرا که آن را بیرون از دایره فهم بشر دانسته و عقل بشر را ناتوان از درک آن می دانند. از این رو قلم های بسیار در این وادی سرشکسته شده است. دسته ای به خود اجازه نمی دهند تا در این وادی در آیند یا در آسمان آن اوج گیرند و تنها شماری دریافته اند که باید با پر وحی در آسمان قدس و بر قاف عرش به پرواز در آیند و حقیقت را از دریچه وحی بنگرند

آنان می دانند که چاره ای جز شناخت حقیقت جز به اندیشه وحیانی ندارند؛ چرا که هم جهالت و نادانی نسبت به این مسایل، گناهی بزرگ است و هم ورود به این عرصه، بی مدد اندیشه وحیانی، گمراهی و ضلالت دایمی است.

بر هر کسی است تا نسبت به حقیقت قضا و قدر و جبر و اختیار آگاهی یابد؛ زیرا پذیرش هر یک می تواند نسبت رفتاری وی را با هستی دگرگون کند و رفتارهای او را به شدت متأثر سازد. کنش ها و واکنش های هر انسانی، وابسته به بینش ها و نگرش های اوست. بینش ها و نگرش هایی که ارتباط تنگاتنگی با شناخت انسان از خود، هستی و فلسفه آن دارد. هر چه شناخت انسان و همچنین اعتقادات و باورهایش به حقیقت نزدیک تر باشد، رفتارهایش به واقعیتی مرتبط به حقیقت نزدیک تر خواهد بود

از این رو گفته اند سبک زندگی هر کسی ارتباط تنگاتنگی به بینش ها و نگرش های او دارد. قرآن، مجموعه ای کامل از دانش ها، شناخت ها، باید و نبایدهایی است که سبک خاصی از زندگی را به انسان ارایه و پیشنهاد می دهد و به عنوان راهنمای الهی در اختیار بشر است.

این کتاب بر آن است تا سبک زندگی انسان را چنان قرار دهد که به سادگی و آسانی بتواند حقایق را بشناسد و با واقعیت ها ارتباط برقرار کند و واقعیت ها را براساس حقایق سامان دهد. ازجمله مسائل و مباحث که در سبک زندگی مهم است، آگاهی و شناخت نسبت به قضا و قدر و جبر و اختیار است، لذا بخشی از آموزه های قرآنی، به این مهم اختصاص یافته است. از جمله مسائل و مباحث مرتبط با قضا و قدر و جبر و اختیار مساله لوح محفوظ و ام الکتاب است.