کتاب های منتشر شده
zarepoorketab.blog.ir
فهرست مطالب
فصل اوّل : توحید یگانگی خداوند سپاس و ستایش
فصل دوم : عدل الهى
فصل سوّم : نبوّت نعمت وحى و نبوّت پیروى از پیامبر و درود بر او
فصل چهارم : امامت امامت مایه ى کمال دین اسلام
تبیین ولایت در غدیر خم اطاعت بى چون و چرا از رسول خدا و اولى الامر، نیکوکاران وارثان زمین
فصل : پنجم معاد، مرگ و عالم برزخ
فصل : ششم فروع دین 1. نماز 2. روزه 3 ، 4. زکات و خمس 5. حج اهمیت حج از نگاه اسلام
6. جهاد انواع جهاد.
7. امر به معروف و نهی از منکر فلسفه امر و نهی الهی صفات آمر و ناهی
8 ، 9 . (تولّی و تبرّی) (حُبّ و بُغض) (دوستی و دشمنی)
دوستی با دوستان خدا آیات درباره ی تولّی
لعن و بیزاری از ستمگران، در قرآن (تبرّی)
فصل هفتم : آیین اسلام (ایمان قرآن توکل استقامت پرهیزکاری
بخشش نیکوکاری توانایی خدا دانایی اعتصام
دادگری لغو راستى پاکى عقیدت وفای به عهد امانتداری
فصل هشتم : موضوعات قرآن جزء به جزء
بسم الله الرحمن الرحیم
1 - اصول سه گانه ى اعتقادى
اصول دین پایه‌های اعتقادی دین است که نخست باید به آنها ایمان آورد و سپس به فروعی که از آن بر خواسته‌است پای‌بند بود. اصول دین مربوط به اعتقاد است و فروع دین مربوط به عمل. اصول دین ، توحید، نبوت و معاد پایه‌های اعتقادی است که انسان بایستی با تحقیق و اندیشه به آن یقین پیدا کند. اصول سه گانه ى اعتقادى گاهى در یک سوره مطرح است، چنان که در سوره ى مبارکه ى (یس) آمده است؛
نبوّت در ابتداى سوره بیان شده است ؛ إِنَّکَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ، 3
توئى اى پیمبر بحق مقتدا تو هستى ز پیغمبران خدا
مبداء و معاد نیز پایان آن؛ فَسُبْحَانَ الَّذِی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ، 83
منزه بود آن خداى نکو که باشد مَلَکوت در دست او
به سوى خدا مى کند بازگشت هرآن چیز کاندر جهان خلق گشت
گاهى نیز این سه اصل اعتقادى در یک آیه مطرح شده است ؛ آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَیْهِ مِنْ رَبِّهِ و َالْمُؤْمِنُونَ کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلَائِکَتِهِ وَ کُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَ قَالُوا سَمِعْنَا وَ أَطَعْنَا غُفْرَانَکَ رَبَّنَا وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ، که جمله ى کُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ ناظر به توحید و جمله ى لَا نُفَرِّقُ بَیْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ بیان کننده ى نبوت و جمله ى وَ إِلَیْکَ الْمَصِیرُ اشاره به معاد است. بقره285
بیاورد ایمان رسول نکو بر آنچه خدا کرد نازل بر او
بگشتند قائل همه مؤمنان به یکتایى کردگار جهان
بگشتند مؤمن به پروردگار به جمله ملکهاى آن کردگار
نمودند با میل و رغبت قبول هرآنچه کتابست یا که رسول
بگفتند، پیغمبران خدا تفاوت ندارند در چشم ما
شنیدیم دستور پروردگار ببندیم فرمان حق را به کار
بخواهیم آمرزش از سرگذشت که بر سوى تو بازخواهیم گشت
2. عدم شک در مبداء و معاد و قرآن قرآن کریم شک و ریب را از سه امر نفى کرده است : خداوند، قیامت، قرآن کریم. آنگاه، براى کسانى که احیانا شک و تردیدى دارند، بدین شرح استدلال مى کند : .
الف، در وجود ذات خداوند متعال هیچ شکى نیست؛ أَ فِى اللّهِ شَکّ زیرا او پدید آورنده ى نظام هستى است ؛ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ . ابراهیم
رسولان بگفتند آیا شما نمایید شکى به یکتا خدا
خدایى که این آسمان و زمین بخوبى پدیدار کرده چنین
ب، در معاد و روز قیامت نیز جاى هیچ شکى نیست ؛ رَبَّنا إِنَّکَ جامِعُ النَّاسِ لِیَوْمٍ لا رَیْبَ فیهِ إِنَّ اللَّهَ لا یُخْلِفُ الْمیعادَ (آل عمران 9)
همه مردمان را به روز جزا به یک جا کنى جمع اى کبریا
به روزى که شکى نباشد در آن که این وعده باشد ز رب جهان
نخواهد کند نقض یکتا اله همى وعدۀ خویش را هیچگاه
زیرا خداوند انسان را از خاک آفرید؛ یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ (حج 5)
اگر شک زند راهتان باز نیز که چون زنده گردید در رستخیز
بدانید از خاک، روز نخست خداوند کرده شما را درست
ج، در قرآن هیچ شکى نیست که از ناحیه ى خداست؛ الم 1 ذٰلِکَ الْکِتٰابُ لاٰ رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ 2 بقره
الف لام میم است آغاز کار که رمزیست از سوى پروردگار
کتابیست قرآن ز یکتا خدا که هرگز در آن نیست شکى روا
همه متقین را به آئین راست هدایت نماید که «راهى سزاست»
زیرا تحدى مى کند و مى گوید: اگر شک دارید، سوره اى همانند قرآن بیاورید؛ وَ إِنْ کُنْتُمْ فِی رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَدَاءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صَادِقِینَ (بقره 23)
در آنچه که بر عبد خود مصطفى فرستاده از لطف یکتا خدا
شما را اگر هست در دل گمان بیارید یک سوره مانند آن
گواهان بخوانید غیر از خدا اگر راستگوئید در ادعا
3. فطرت خدا آشنا
اولین گام در قبول مفهومی بعنوان خدا، پذیرش اولیه (Assent) آن است. پذیرش اولیه کلّی ترین گرایش مثبت نسبت به تصوری خاص است. این مفهوم اولین حسی است که در انسان مبتنی بر قبول وجود یک مفهوم شکل میگیرد . . وجود موجودی برتر و متعالی که علت تمام پدیده های هستی است و از هر خطا و نقصی مبرا است.
خداوند متعال با نشانه‌هایش شناخته می‌شود و نه با ذاتش (و البته هر موجودی چنین است)، وجود لایزالش با عقل درک می‌شود و با قلب فهم می گردد و اصلاً نباید او را تصور کرد و شکلی برایش قرار داد. تصور فقط به اشیاء تعلق میگیرد. به عنوان مثال آیا شما می تانید، عقل، فکر، عشق، کینه و ... را تصور کنید؟
بهترین راه شناخت خدا قرآن کریم در آخرین آیه سوره فصلت سه راه برای شناخت خدا مطرح کرده راه آفاقی، راه انفسی و راه شناخت خدا با خدا، بسیاری از آیات قرآن کریم انسان را به مطالعه در اسرار طبیعت و نظم محیرالعقول جهان و آیات آفاقی دعوت میکند، همچنان که سیر در راه آیات درونی و شناخت خدا از راه خودشناسی، رهگشای مناسبی برای خداشناسی و جهانبینی است و تفکر در آفرینش آسمانها، زمین، کوهها، دریاها و حیوانات و... این خود یکی از راههای نیل به توحید و معرفت خداست. این نیروی جاذبه عظیم در وجود انسانها فطری است و با تولد هر نوزادی کشش و جذبه الهی در وجود او نهاده شده است. قرآن کریم انسان را داراى فطرتى خداخواه و خداشناس معرفى مى کند فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنیفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ
تو با هرکه مؤمن بود بر خدا روم 30 به اسلام رو آور اى مصطفى
ز آیین یزدان بکن پیروى ز دین خداوند کن رهروى
خدا آفریده بشر را چنین که فطریست در او، نیاز به دین
که در آفرینش ز یکتا خدا نبودست تغییر هرگز روا
همین است آیین بس استوار ولى خلق بر غفلت خود دچار
تا فطرت او بیدار است، وى خداگرا و خداجوست، و همه ى هستى و دارایى هایش را از او مى داند؛ لیکن گاهى بر اثر غفلت از حقیقت خویشتن ، به اسباب مادى دل مى بندد و در نتیجه ، از پروردگارش غافل مى گردد و در این صورت، اگر به سختى و مصیبتى گرفتار شود، ناامید و مضطرب خواهد شد، وَ إِذَا أَنْعَمْنَا عَلَى الْإِنْسَانِ أَعْرَضَ وَ نَأَى بِجَانِبِهِ وَ إِذَا مَسَّهُ الشَّرُّ کَانَ یَئُوسًا (اسراء 83)
به انسان چو کردیم نعمت عطا بتاباند صورت ز یکتا خدا
هرآنگاه بر وى بلایى رسید بگردید مأیوس و شد ناامید
بنابراین، انسان دو حال دارد: فطرى و عادى؛ بر اساس هوشیارى فطرى، چه در آسایش و رفاه، چه در سختى و بلا، دل سوى خدا دارد و بر پایه ى غفلت از فطرت، به نعمت هاى دنیوى مثل مال و جاه و فرزندان سرگرم است، لیکن حوادث تلخ مى تواند او را از خواب غفلت بیدار کرده و با خداى خویش آشنا سازد وَ إِذٰا مَسَّکُمُ الضُّرُّ فِی الْبَحْرِ ضَلَّ مَنْ تَدْعُونَ إِلاّٰ إِیّٰاهُ فَلَمّٰا نَجّٰاکُمْ إِلَى الْبَرِّ أَعْرَضْتُمْ وَ کٰانَ الْإِنْسٰانُ کَفُوراً
به دریا چو خوفى رسد بر شما اسراء67 فرامُش نمایید غیر از خدا
شما را چو بخشید یزدان نجات به ساحل بیاورد و دادى حیات
دگرباره از او بتابید رو که بس ناسپاس است انسان بر او
و نیز وَ إِذَا مَسَّ الْإِنسَانَ الضُّرُّ دَعَانَا لِجَنبِهِ یونس12
چو بر مردمان رنج آید به پیش بگردند دلتنگ و محزون و ریش
در آن لحظه اُفتند یاد خدا به سویش گشایند دست دعا
خلاصه این که : انسان داراى فطرتى خداجوست، لیکن گاهى هنگام رفاه و آسایش از خداوند غافل مى شود، ولى زمان گرفتارى و ابتلا هوشیار مى گردد و یگانه موجودى را صدا مى زند که توان برطرف کردن مشکلاتش را دارد و براى سهولت دستیابى به اهدافش، وعده ى اطاعت و شکرگزارى مى دهد؛ قُلْ مَنْ یُنَجِّیکُمْ مِنْ ظُلُمٰاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ تَدْعُونَهُ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً لَئِنْ أَنْجٰانٰا مِنْ هٰذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشّٰاکِرِینَ انعام63
بگو اى پیمبر که آن شخص کیست که وقت حیات و به هنگام زیست
ز تاریکى و سختى بحر و بر شما را رهانَد ز بیم و خطر
به زارى برآرید دست دعا گر این بار، ما را رهانَد خدا
همیشه بگوییم او را سپاس دگر لطف او را بداریم پاس . پیدایش چنین حالتی در انسان ها مبتنى بر رفتار اجتماعى آنهاست که براى تاءمین نیازهاى خویش اقدام به معامله مى کنند و چیزى مى دهند و در مقابلش چیز دیگرى
مى ستانند. بدین جهت ، در ارتباط با خداوند سبحان نیز چنین عمل مى کنند، در حالى که ساحت مقدسش منزه از احتیاج است . توجّه انسان به خداوند سبحان، هر چند در حالت اضطرار و بیچارگى باشد، دلیل روشنى بر وجود فطرت خداجو و خداگراى اوست، گرچه پس از رسیدن به ساحل امن و رهایى از مصایب دوباره ناسپاسى مى کند؛ ثم انتم تشرکون خدایی که به همه مخلوقات مهربانی میکند و به آنها وجود و حیات و رزق میدهد و همه آنها از حیات عامه پروردگار استفاده کنند و نسبت به مومنین در هدایتشان و دستگیری از آنها در دنیا بینهایت مهربان است . بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ ﴿۱﴾ الْحَمْدُ للّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ ﴿۲﴾ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ ﴿۳﴾ مَالِکِ یَوْمِ الدِّینِ ﴿۴﴾ إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ ﴿۵﴾ اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِیمَ ﴿۶﴾ صِرَاطَ الَّذِینَ أَنعَمتَ عَلَیهِمْ غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ ﴿۷﴾
سر آغاز گفتار نام خــــــداست که رحمتگر و مهربان خلق راست (1)
ستایش بـــود ویژه کــــــردگار که بر عالمین است پــروردگار (2)
که بخشندهی مهربان است نیز(3) بود صاحب عرصهی رستخیز (4)
ترا می پرســتیم تنهـــــا و بـس نداریم یاور به غــیر از تو کس (5)
بشو هادی ما به راه درســـت (6) ره آن که منعــــم ز نعمات توست
نه آنانکه خشمت برایشان رواست نه آن ها که هستند گمره ز راست (7)
یگانگی خداوند بسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ 1 اللَّهُ الصَّمَدُ 2 لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ 3 وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوًا أَحَدٌ 4
سر آغاز گفــتار نام خداست که رحمتگر و مهربان خلق راست
بگو او خدای است یکتا و بس (1) که هرگز ندارد نیــازی به کس (2)
نزاده نه زاییده شد آن الـه (3) ندارد شریکی خـــدا هیچ گاه (4)
اللّهُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ . لَهُ الْأَسْمٰاءُ الْحُسْنىٰ . وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُوْمِنُونَ
نباشد جز اللّٰه پروردگار که زنده است و پاینده آن کردگار
نگارندۀ هرچه آید به یاد ورا هست اسماء نیکو زیاد
همه مؤمنان در تمام امور توکل نمایند بر آن غفور
اللهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الأَرْضِ (نور 35) خدا نور ارض است و هفت آسمان
.
اللّٰهُ الَّذِی خَلَقَکُمْ ثُمَّ رَزَقَکُمْ ثُمَّ یُمِیتُکُمْ ثُمَّ یُحْیِیکُمْ روم 40
خدا آن خدائیست کو آفرید که روزیتان نیز از او رسید
بمیراند و زنده سازد سپس که این کار مى زیبد او را و بس
اللَّهُ وَلِىُّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الْظُّلُمَتِ إِلَى الْنُّور (بقره 257)
خداوند با مؤمنین است یار بود یاور مؤمنان کردگار
کند مؤمنان را ز ظلمت برون سوى روشنائى شود رهنمون
اللَّهُ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَراتِ رِزْقاً لَکُمْ (ابراهیم 32
خدا آسمان و زمین آفرید بیامد از او آفرینش پدید
فروریخت از آسمان آب پاک که تا رزقتان را برآرد ز خاک
اللَّهُ یَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ (روم 11)
خدا خلق کرد آدمى را ز خاک ز نو باز گردد به یزدان پاک
نمایند رجعت به پروردگار به وقت قیامت به روز شمار
اللَّهُ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ الْأَرْضَ قَرَارًا وَ السَّمَاءَ بِنَاءً وَ صَوَّرَکُمْ فَأَحْسَنَ صُوَرَکُمْ وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ (غافر 64)
همانا که از لطف یکتا اله زمین را بگسترد آرامگاه
خدا کرد گردون گردان پدید به نیکوترین وجهتان آفرید
ز نیکوترین رزق خود کردگار براى شما داد روزى قرار
عدل، برابرى و برابر کردن است، و رعایت حقوق دیگران، در برابر ظلم (تجاوز به حقوق دیگران) بکار مى‌رود، عدل را به این صورت، تعریف کرده اند: إعطاء کلِّ ذى حقٍّ حقَّه باید موجودى را در نظر گرفت که داراى حقى باشد تا رعایت آن عدل و تجاوز به آن ظلم نامیده شود. ولى گاهى به معناى «هر چیزى را بجاى خود نهادن، یا هر کارى را به وجه شایسته، انجام دادن» بکار مى‌رود و به این صورت، تعریف مى‌شود: وَضْعُ کلِّ شىء فى مَوضعِه و طبق این تعریف، عدل مرادف با حکمت، و کار عادلانه، مساوى با کار حکیمانه مى‌گردد.
یکى از مسائل اعتقادى، عدل الهى است در قرآن کریم واژه ى (عَدل) در مورد عدالت خداوند ذکر نشده، لیکن با تعبیر (نفى ظلم) از ساحت مقدس خداوند، این حقیقت بیان شده است؛ إِنَّ اللَّهَ لا یَظْلِمُ النَّاسَ شَیْئاً وَ لکِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَیونس44
همانا که بر بندگان هیچگاه نخواهد ستم کرد یکتا اله
ولى مردمان خویش بر خویشتن ستم مى نمایند بر جان و تن
بلاهایى که متوجه انسان مى شود، هیچ گونه منافاتى با عدل خداوند سبحان ندارد. زیرا بلاها بر دو دسته اند: .
الف قسمتى از آن ها به دلیل اعمال خود بشر است؛ وَ مَا أَصَابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ (شوری 30)
اگر بر شما محنتى و بلاست ز دست عملهاى زشت شماست
اگرچه که بسیار اعمال بد خدا عفو مى سازد و بگذرد
ظَهَرَ الْفَسَادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ (روم 41)
ز کردار این مردم بدنهاد به دریا و خشکى بزاید فساد
که کیفر به بعضى از اعمال بد خداوند برآن کسان مى دهد
مگر بازگردند از کار پست از این زشت اعمال شویند دست
ب قسمتى از بلاها که از سوى خداوند نازل مى گردد، که سه صورت دارد:
1 براى ظالمان، به جهت ادب و تنبیه آن هاست کَذَلِکَ نَبْلُوهُمْ بِمَا کَانُوا یَفْسُقُونَ
بکردیمشان امتحان چون ز آز اعراف163 در کفر و عصیان نمودند باز .
2 براى مؤمنان، به منظور آزمایش است؛ وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنِینَ مِنْهُ بَلاٰءً حَسَناً انفال17
که تا مؤمنان را کند امتحان به پیشامدى خوش به دور زمان
3 براى اولیاى خدا، با هدف ارتقاى مرتبه و منزلت آن هاست؛ وَ إِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا (بقره 124)
به یاد آر وقتى که کرد امتحان خلیل نبى را خداى جهان
سرافراز چون آمدى زان برون به او گفت یزدان همانا کنون
به تو مى نمایم عطا آن مقام کز امروز بر خلق گردى امام
این اقسام سه گانه ى بلا در حدیثى از علی علیه السلام بیان شده ؛ إِنَّ الْبَلَاءَ لِلظَّالِمِ أَدَبٌ وَ لِلْمُؤْمِنِ امْتِحَانٌ وَ لِلْأَنْبِیَاءِ دَرَجَةٌ وَ لِلْأَوْلِیَاءِ کَرَامَة
درباره خدواند ظلم و تعدّى مفهوم درستى ندارد. چون ظلم و ستم، تصرف در ملک دیگران است و پرواضح است که همه چیز ملک خداوند متعال است، پس خدا هیچ گونه تصرفى در ملک دیگران ندارد؛ از این رو ظلم و ستم در باره ى خداوند معنا ندارد.
اگر سیئات و بدى ها را تجزیه و تحلیل کنیم، داراى دو جنبه هستند، یکى مثبت و دیگرى منفى، و همین جنبه ى منفى آن است که قیافه ى سیئه به آن مى دهد و به شکل زیان نسبى درمى آورد.
براى مثال انسانى که به وسیله ى سلاح گرم یا سرد بى گناهى را به قتل مى رساند، مسلما مرتکب سیّئه اى شده است، اکنون عوامل وجود این کار بد را بررسى مى کنیم. در میان این عوامل قدرت انسان، فکر انسان، قدرت یک اسلحه، نشانه گیرى صحیح، استفاده از فرصت مناسب، تاثیر و قدرت گلوله ى دیده شده که تمام این ها جنبه هاى مثبت قضیّه است. زیرا همه ى آن ها مى توانند مفید واقع شوند و اگر در مورد خود به کار گرفته شود، مشکلات بزرگى را حل مى کنند.
تنها جنبه ى منفى قضیه این است که تمام این قدرت ها و نیروها در غیر مورد خود به کار گرفته شده است. مثلا به جاى این که به وسیله ى آن ها خطر حیوان درنده یا یک قاتل جانى دفع شود، در مورد انسان بى گناهى به کار رفته است.
بنابراین، دلیل اسناد تمام حسنات و نیکى ها به خداوند آن است که تمام منابع قدرت، حتى قدرت هایى که از آن سوء استفاده مى شود، از ناحیه ى خداست و سرچشمه ى قسمت هاى سازنده و مثبت اوست .
و اگر در آیه ى دوم سیّئات به مردم نسبت داده شده، اشاره به همان (جنبه هاى منفى) قضیه و سوء استفاده از مواهب و قدرت هاى خدادادى است..نظیر آن که پدرى سرمایه اى به فرزند خود براى ساختن خانه ى خوبى بدهد، ولى او آن را در راه موادّ مخدّر و فساد و تبهکارى به کار اندازد.
شکّى نیست که او از نظر اصل سرمایه مدیون پدر است، ولى از نظر سوء استفاده مستند به خود اوست .
به تعبیر یکى از علما، زمینى که دور خود و خورشید مى گردد، قسمتى که رو به خورشید است روز و روشن است و اگر یک طرف تاریک است، چون پشت به خورشید کرده، وگرنه خورشید همواره نور مى دهد، کمالات انسان از خداست و نقص هایش از خود اوست .
نبوّت
نعمت وحى و نبوّت حواس ظاهرى و غرایز نهانى و برتر از آن، دانش و معرفت بشر براى هدایت وى به سرمنزل سعادت، کافی نیست؛ وحى ارتباطی است از سوى خداوندى که آفریننده آدمى و بیناى نقیصه ها و نیازها و دردها و درمان‌های او است. وَ یُعَلِّمُکُم مَّا لَمْ تَکُونُواْ تَعْلَمُونَ بقره 151
دهد یاد هم حکمت و هم کتاب به آنچه ندانید گوید جواب
انبیا علومى را به انسان تعلیم مى دهند که بدون وحى دسترسى به کلیّات و جزئیات آن سلسله از علوم و دانش ها ممکن نیست و به تعبیر دیگر، اگر نعمت وحى و نبوّت نبود، انسان ها در شئون دینى خود متحیّر بودند و نمى دانستند به چه کیفیّت مى بایست انجام وظیفه کنند.
اقسام وحى وحى به صورت هاى گوناگون بر پیامبران نازل مى شد. که در آیه ى زیر به همه ى اقسام آن اشاره شده است ؛ وَ مَا کَانَ لِبَشَرٍ أَنْ یُکَلِّمَهُ اللَّهُ إِلَّا وَحْیًا أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذْنِهِ مَا یَشَاءُ إِنَّهُ عَلِیٌّ حَکِیمٌ شوری 51
کسى را نزیبد ز جنس بشر رسولان عالم همه سربه سر
به گفتار خیزند با کردگار مگر آنکه با وحى پروردگار
و یا در وراء حجابى نهان سخن بشنوند از خداى جهان
فرستاده اى را ز جنس ملک فرستد خداوندشان از فلک
که تا آنچه فرمان یکتا خداست کند وحى برآن رسولى که خواست
که حقا حکیم است پروردگار مقامش بلندست آن کردگار
الف إِلَّا وَحْیًا در این قسم از وحى، هیچ گونه واسطه اى در میان نیست و خداوند با پیامبر خود بدون هیچ واسطه و حجابى سخن مى گوید؛ یعنى بعضى از انبیا در حالات خاصى، کلام خدا را بدون واسطه مى شنیدند. علامه طباطبایى در ذیل آیه ى فوق این نوع وحى را مربوط به سخن گفتن خداوند با پیامبر دانسته است که حتّى جبرئیل نیز واسطه ى میان پیامبر و خدا نبوده است.
برخى از مفسران نیز مى گویند: دو آیه ى اخیر سوره ى بقره را پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله در شب معراج بلا واسطه دریافت کرده است. .
ب أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ؛ گرچه در این قسم از وحى واسطه وجود داشته، ولى واسطه، خود وحى نمى کرده، بلکه وحى از ماوراى آن نازل مى شد. این قسم از وحى به دو نوع قابل تقسیم است : گاهى پیامبر حقایقى را در عالم رؤیا متوجه مى شد. مانند حضرت ابراهیم علیه السلام که به این طریق فرمان یافت فرزندش اسماعیل را ذبح کند؛ فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَى فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانظُرْ مَاذَا تَرَى صافات 102
چو آن طفل رشد و کمالى بیافت به سوى عملهاى نیکو شتافت
پدر کرد ناگاه بر او خطاب که اى جان فرزند دیدم به خواب
که بایست در راه یکتا خدا ترا ذبح سازم، نمایم فدا
کنونت نظر چیست برگو به من بگو فاش جانا جواب سخن
گاهى وحى از طریق امواج صوتى القا مى شد؛ یعنى خدا با ایجاد صدا با پیامبر خود سخن مى گفت. مانند سخن گفتن درخت با حضرت موسى علیه السلام که درخت واسطه بود و خداوند از پس پرده با او سخن گفت ؛ وَ رُسُلًا قَدْ قَصَصْنَاهُمْ عَلَیْکَ مِنْ قَبْلُ وَ رُسُلًا لَمْ نَقْصُصْهُمْ عَلَیْکَ وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسَى تَکْلِیمًا نساء 164
تمام رسولان که خود شرح حال از آنها ترا گفت رب جلال
دگر مرسلینى کز آنها خبر ندادست بر تو خداى بشر
به آنها همه وحى بنموده است سخنها بر ایشان بفرموده است
خداوند با موسّىِ خویشتن بسى آشکارا بگفته سخن
ج أَوْ یُرْسِلَ رَسُولًا؛ در این قسم از وحى ، پیک وحى فرامین الهى را بر قلب پیامبر نازل مى کرد؛ یعنى گاهى فرشته ى وحى به صورت خاصى تمثل پیدا مى کرده و پیامبر نیز با تمام وجود خود وحى را تلقى مى کرد؛ قُلْ مَنْ کَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِکَ بِإِذْنِ اللَّهِ مُصَدِّقًا لِمَا بَیْنَ یَدَیْهِ وَ هُدًى وَ بُشْرَى لِلْمُؤْمِنِینَ بقره 97
به آنان بگو اى رسول جلیل چو دشمن بگشتند با جبرئیل
هرآن کس که با آن ملک شد عدو شده خصم یکتا خدا نیز او
ازآن رو که او خود به امر خدا به فرمان و دستور آن کبریا
به قلبت رسانید آیات او که تصدیق کرده کتب را نکو
دهد مژده بر مؤمنان خدا هدایت نماید به راهى سزا
برترین و عالی‌ترین هدف انبیاء آن است که انسانها را از آب و گل پستى ها و پلیدی‌ها رها ساخته با جارى نمودن سرچشمه هاى استعداد در آنان، ایشان را به عالی‌ترین مدارج ترقى و تعالى انسانى برسانند. .
خداوند ولىّ مؤمنان است و آن ها را از هر تیرگى و تاریکى مى رهاند و به سوى نور مى برد؛ اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ
خداوند با مؤمنین است یار بود یاور مؤمنان کردگار
کند مؤمنان را ز ظلمت برون سوى روشنائى شود رهنمون
بنابراین، هدف از نزول وحى آن است که انبیاى الهى مردم را نورانى کنند. از این رو، قرآن کریم در باره ى حضرت موسى علیه السلام مى فرماید: وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَى بِآیَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ ابراهیم 5
خداوند همراه آیات خویش برانگیخت موسى به پیغمبریش
که قومت ز ظلمات مى ساز دور برو رهنمون شو به دنیاى نور
چه این که در باره ى رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله مى فرماید: الر کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ ابراهیم 1
الف لام را هست آغاز کار که رمزیست از جانب کردگار
کتابیست قرآن که یکتا خدا فرستاد سوى تو اى مصطفى (ص)
که تا مردمان را به امر غفور ز ظلمات بیرون برى سوى نور
امتیاز پیامبران إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَ نُوحًا وَ آلَ إِبْرَاهِیمَ وَ آلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِینَ (آل عمران 33) این آیه شریفه دلالت بر امتیاز انبیا دارد.
گزیدست یزدان صاحب دلیل به خلق، آدم و نوح و آل خلیل
بر اهل جهان نیز یکتا خدا گزید آل عمران به دور قضا
نبوت ، پیامبرى و هدفهاى آن
هُوَ الَّذِی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیٰاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتٰابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ إِنْ کٰانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِی ضَلاٰلٍ مُبِینٍ جمعه2
میان همه اُمّیان عرب ز خودشان رسولى برانگیخت رب
که خوانَد بر ایشان کتاب خدا همه آیه هائى از آن کبریا
کند قلبشان پاک از کار زشت کند تزکیه قلبها و سرشت
بیاموزد او حکمتى راستین کند آشنا با کتابى مبین
کزین پیش بودند آنان دچار به گمراهى و ضلتى آشکار
لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَ أَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَ الْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ
رسولان خود را خداى جهان حدید 25 فرستاد با معجزاتى عیان
کتابى عطا کرد و میزان نهاد که مردم گرایند یکسر به داد
کٰانَ النّٰاسُ أُمَّةً وٰاحِدَةً فَبَعَثَ اللّٰهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتٰابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النّٰاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ وَ مَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلاَّ الَّذِینَ أُوتُوهُ مِنْ بَعْدِ مٰا جٰاءَتْهُمُ الْبَیِّنٰاتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَى اللّٰهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ اللّٰهُ یَهْدِی مَنْ یَشٰاءُ إِلىٰ صِرٰاطٍ مُسْتَقِیمٍ (بقره 213)
همه اهل عالم یک امت بُدند همه یک گروهى و ملت بُدند
پس از آن، رسولان ز پروردگار فرستاده گشتند در روزگار
که بر نیک مردان بشارت دهند بدان را به دل ترس اندر نهند
بر آنان فرستاد، برحق کتاب که گردند داور به وجه صواب
که در آنچه دارند مردم جدال برانند حکمى به عدل و کمال
ولى مردمان بر طریق خلاف نمودند در آن کتاب اختلاف
براى تعدّى بر دیگران فکندند شبهه در آیات آن
پس از آن، خداوند از لطف خویش کسى را که او بود مؤمن به کیش
ز ظلمات آن شبهه بیرون رهاند به سوى هدایت هم او را براند
بلى هرکسى را که ایزد بخواست هدایت نماید به آیین راست
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ لِیُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ (نساء 64)
خدا گر فرستاد پیغمبرى معین بفرمود بر رهبرى
همین بود قصدش که اقوام چند ز امر خدائى اطاعت کنند
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لَهُمْ فَیُضِلُّ اللَّهُ مَنْ یَشاءُ وَ یَهْدی مَنْ یَشاءُ وَ هُوَ الْعَزیزُ الْحَکیمُ (ابراهیم 4)
نکردیم مبعوث پیغمبرى که در بین مردم کند رهبرى
مگر آنکه با قوم بُد هم زبان که آیات حق را نماید بیان
شود گمره آن کس که یزدان بخواست هدایت نماید چو میلش بخاست
همانا عزیزست پروردگار حکیم است در کار خود کردگار .
مٰا عَلَى الرَّسُولِ إِلاَّ الْبَلاٰغُ وَ اللّٰهُ یَعْلَمُ مٰا تُبْدُونَ وَ مٰا تَکْتُمُونَبر پیامبر جز ابلاغ آشکار (وظیفه اى ) نیست (مائده 99)
بجز انتشار کلام خدا وظیفه ندارد دگر مصطفى
بود آگه از کارتان کردگار چه پنهان بُود کار یا آشکار
هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدىٰ وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (توبه 33)
فرستاد پیغمبرش را خدا هدایت بدو داد و دینى سزا
به او دین حق داد و پیغمبرى که بر کل ادیان دهد برترى
اگرچند از این عمل مشرکان کراهت بورزند از عمق جان
.بشارت حضرت عیسی مسیح : وَ إِذْ قالَ عیسَی ابْنُ مَرْیَمَ یا بَنی إِسْرائیلَ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیَّ مِنَ التَّوْراةِ وَ مُبَشِّراً بِرَسُولٍ یَأْتی مِنْ بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ فَلَمَّا جاءَهُمْ بِالْبَیِّناتِ قالُوا هذا سِحْرٌ مُبینٌ صف 6
مسیح بن مریم ز روى دلیل بگفتا چنین با بنى اسرئیل
منم پیکى از سوى یکتا خدا بگردیده مبعوث ز آن رهنما
به تأیید تورات گویم سخن کتابى الهیست از ذو المنن
بشارت دهم نیز اندر کلام رسولى که احمد ورا هست نام
بیاید پس از من ز پروردگار که آیین حق را کند برقرار
بیاورد آیات روشن چنین بگفتند سحریست اینها مبین
.رسالت و خاتمیت : مَا کَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِکُمْ وَلَکِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خَاتَمَ النَّبِیِّینَ (احزاب 40)
محمد (ص) نباشد شما را پدر کسى از شما نیست او را پسر
و لیکن محمد (ص) رسول خداست به تعبیر حق خاتم الانبیاست
اخلاق پیامبر : و اِنَّکَ لَعَلى خُلُقٍ عَظیم (سوره قلم)
ترا سیرت و خلق کامل بود کمالات بسیار حاصل بود
إِنَّ اللَّهَ وَ مَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِیمًا
خدا و ملکهاى او بس سلام احزاب 56 بر احمد (ص) فرستند هر صبح و شام
شما نیز اى مؤمنان به رب درودش فرستید هر صبح و شب
به تعظیم گوئید بر او سلام سلامش نمایید با احترام
هُوَ الَّذی یُصَلِّی عَلَیْکُمْ وَ مَلائِکَتُهُ لِیُخْرِجَکُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ کانَ بِالْمُؤْمِنینَ رَحیماً (احزاب 43)
خدا و ملکهاى او هم کلام شما را فرستند یکسر سلام
که آرد شما را ز ظلمت برون سوى روشنائى شود رهنمون
که بر مؤمنانست بس مهربان بر آنان رحیم است رب جهان
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْنَاکَ شَاهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِیرًا . وَ دَاعِیًا إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرَاجًا مُنِیرًا (احزاب 47)
ترا کرد مبعوث یکتا اله که بر کردۀ خلق باشى گواه
که بر مردم نیک باشى بشیر به بدکار مردم بگردى نذیر
به دستور و با اذن پروردگار خلایق بخوانى سوى کردگار
چراغ فروزان عالم شوى که روشن کنى جادۀ رهروى
پیروى از پیامبر و درود بر او لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا (احزاب 21)
به پیغمبر حق کنید اقتدا پسندیده کاریست نزد خدا
هرآن کس که او هست امیدوار به دیدار یزدان و روز شمار
خدا را همیشه کند ذکر و یاد دل خویش بر مهر ایزد نهاد
. وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلا رَحْمَةً لِلْعَالَمِینَ
خدا برگزیدت به پیغمبرى مقامى ترا داد بر رهبرى
که بر مردمان خوان رحمت نهى بشارت به لطف الهى دهى
خالى نبودن زمین از حجت بعد از انقطاع وحى که پیامبرى در میان مردم نیست که از دین الهى دفاع کند، لازم است خداوند شخصى را منصوب کند و همو ولى امر بعد از رسول اکرم صلی الله علیه و آله است و ولایت خدا، یعنى تدبیر امور بندگان به وسیله ى دین، تمام نمى شود مگر به ولایت رسول، و ولایت رسول نیز جز به واسطه ى ولایت اولى الامر تمام نمى شود
در جامعه ی دیروز و امروز هم رهبری در پیشبرد دین و اسلام بسیار مهم بود و هست و دشمن هم در صدد است همین رهبری را از مردم بگیرد و در گذشته کرد . در جامعه اگر رهبر دینی باشد، خدا مطرح می‌شود، اگر رهبر باشد قانون نبوت احیاء می‌شود بنابراین روی مساله رهبری قرآن و روایات خیلی عنایت دارد و تمام زور طاغوت هم شکستن رهبری است.
یٰا أَهْلَ الْکِتٰابِ قَدْ جٰاءَکُمْ رَسُولُنٰا یُبَیِّنُ لَکُمْ عَلىٰ فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ أَنْ تَقُولُوا مٰا جٰاءَنٰا مِنْ بَشِیرٍ وَ لاٰ نَذِیرٍ فَقَدْ جٰاءَکُمْ بَشِیرٌ وَ نَذِیرٌ مائده 19
الا اى نصارا الا اى یهود رسولى ز یزدان کنون رو نمود
که دین را به تحقیق سازد بیان بگوید همه حکم و آیات آن
در این روزگاران که پیغمبرى نبودى که دین را کند رهبرى
که حجت بگردد شما را تمام نگویید دیگر بدین سان کلام
که بر ما نیامد از ایزد سفیر که گردد بشیر و بگردد نذیر
طبق عقیده ى ما، جامعه ى انسانیت لحظه اى از نماینده ى خدا و فرستادگان او خالى نخواهد شد، باید توجه داشت که قرآن مى گوید: عَلی فَتْرَةٍ مِنَ الرُّسُلِ؛ یعنى رسولانى در این دوران نبودند، اما هیچ مانعى ندارد که اوصیاى آن ها باشند. به تعبیر بهتر، رسولان آن هایى بودند که دست به تبلیغات وسیع و دامنه دارى مى زدند، مردم را بشارت و انذار مى دادند و سکوت و خاموشى جامعه را درهم مى شکستند
و صداى خود را به گوش همگان مى رساندند. ولى اوصیاى آن ها همگى چنین ماءموریتى نداشتند، حتى گاهى ممکن است آن ها به علت یک سلسله عوامل اجتماعى در میان مردم به طور پنهان زندگى داشته باشند. .
حضرت على علیه السلام مى فرماید: اللّهم بل لا تخلوا الارض من قائم للّه بحجّة اما ظاهرا مشهورا أ و خائفا مغمورا لئلاّ تبطل حجج اللّه و بیّناته ...؛ آرى ! روى زمین هرگز از کسى که قیام به حجت الهى کند، خالى نخواهد ماند، خواه آشکار و مشهور باشد یا پنهان و ناشناخته ؛ براى این که احکام و دستورات الهى و نشانه هاى خداوند از بین نرود.
امامت مایه ى کمال دین اسلام
دین مجموعه ى امورى است که از ناحیه ى پروردگار متعال نازل شده است و از آن جهت که عمل کردن به آن مشتمل بر ولایت خدا و پیامبر و اوصیاى اوست، نعمت شمرده مى شود. الیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفَروا مِن دینِکُم فَلا تَخشَوهُم وَ اخشَونِ اَلیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلیکُم نِعمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الاِسلامَ دیناً (مائده 3)
کنون کافران یأس بر خود تنند که بر دینتان دستبردى زنند
نگردید از آنها کنون بیمناک بترسید تنها ز یزدان پاک
کنون دینتان را به حد کمال رساندم بدین اقتدار و جلال
ادا کرده ام نعمتم را تمام ببخشیده ام بر شما این مقام
کنون بهرتان دین اسلام ناب که والاترین است شد انتخاب
مقصود از الیوم که در آیه فوق دو مرتبه آمده، روزی که داراى چهار ویژگى است :
1 . همه ى کفار در آن ناامید شدند.
2 . دین کامل گشت .
3 . نعمت الهى تمام شد.
4 . خداوند آیین اسلام را آیین نهایى براى مردم پذیرفت .
در میان مفسران و دانشمندان سخن بسیار است، لکن شبهه اى نیست که آن روز باید بسیار روز مهمى در تاریخ اسلام باشد.
تنها روزى که با آن چهار خصوصیت فوق تطبیق مى کند، روز غدیر خم است که روایات فریقین نیز این معنا را تاءیید مى کند، به ویژه با توجه به این که تمام تلاش کفّار بر این بود که نور الهى را خاموش کنند؛ یُرِیدُونَ أَن یُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ یَأْبَى اللَّهُ إِلَّا أَن یُتِمَّ نُورَهُ وَلَوْ کَرِهَ الْکَافِرُونَ (32 توبه)،
بخواهند با آن سخنها و راى نمایند خاموش نور خداى
خدا کى گذارد که این سان شود به هر چیز فرمان او مى رود
که تا نور خود را همان ذوالجلال رساند به غایت به حد کمال
اگرچند آن کافران دغل کراهت بورزند از این عمل
و هر کارى کردند به مقصود خود نرسیدند، جز این که امید به این داشتند که پس از رحلت پیامبر صلّى اللّه علیه و آله نسل او قطع شده و رسالت او هم از بین مى رود که قرآن کریم مى فرماید: إِنَّ شَانِئَکَ هُوَ الأبْتَرُ در چنین شرایطى بود که خداوند حضرت على علیه السلام را جانشین او قرار داد و کفّار را ناامید ساخت.
همانا همان کس که عیبت بخواند خودش نسل مقطوع و ابتر بماند
. مقصود خداوند در آیه ى شریفه ى فوق این است که مجموع معارف دینى را که بر شما نازل کردم ، به واسطه ى واجب کردن ولایت کامل ساختم. زیرا تا امروز تنها ولایت خدا و پیامبر بود و بعد از انقطاع وحى که پیامبرى در میان مردم نیست که از دین الهى دفاع کند، لازم است خداوند شخصى را منصوب کند و همو ولى امر بعد از رسول اکرم صلّى اللّه علیه و آله است و ولایت خدا، یعنى تدبیر امور بندگان به وسیله ى دین ، تمام نمى شود مگر به ولایت رسول، و ولایت رسول نیز جز به واسطه ى ولایت اولى الامر تمام نمى شود.
امامت و اتمام دین و نعمت
خداوند متعال در ماجراى تغییر قبله مى فرماید: تغییر قبله براى این است که در آینده نعمت خود را بر شما تمام کنم؛ یعنى استقلال شما و توجه مسلمانان به کعبه، زمینه ى اتمام نعمت در آینده است؛ لاتمّ نعمتى این ماجرا در سال دوم هجرى در مدینه واقع شد.
در سال هشتم هجرى نیز خداوند به مناسبت فتح مکه مى فرماید: و یتمّ نعمته علیک یعنى این پیروزى براى این است که خداوند در آینده نعمت خود را براى شما تمام خواهد کرد. در هر دو آیه اتمام نعمت به صیغه ى مضارع بیان شده است که نشانه ى حدوث آن در آینده است،
ولى هنگام بازگشت از حجة الوداع در سال دهم هجرى و بعد از معرفىِ على بن ابى طالب به جانشینى پیامبر در غدیرخم ، این آیه نازل مى شود: اَلیَومَ اَکمَلتُ لَکُم دینَکُم وَ اَتمَمتُ عَلیکُم نِعمَتی؛ یعنى امروز نعمت خودم را بر شما تمام کردم .
قابل تاءمل است که خداوند توجه مردم به کعبه را قدم نخستین براى اتمام نعمت، و فتح مکه را قدم دیگر و تعیین و معرفى رهبر را، آخرین قدم در اتمام نعمت بیان مى کند.
از این رو، در دو مرحله ى نخستین که زمینه ساز نعمت است ، به صورت فعل مضارع اتمّ و یتمّ بیان مى کند، ولى در حادثه ى غدیر با واژه ى اتممت فعل ماضى بیان مى کند.
در تغییر قبله و همچنین در تعیین رهبر، تذکر مى دهد که لا تخشوهم و اخشونى، چون در هر دو، احتمال مقاومت، مقابله، بهانه گیرى و شایعه پراکنى از مى رود.
تبیین ولایت در غدیر خم
یٰا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مٰا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمٰا بَلَّغْتَ رِسٰالَتَهُ وَ اللّٰهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النّٰاسِ إِنَّ اللّٰهَ لاٰ یَهْدِی الْقَوْمَ الْکٰافِرِینَ (مائده 67)
الا اى پیمبر هرآنچه خدا به تو کرد نازل، بگو خلق را
اگر خود کلام خداى جلال بر آنها نگوئى تمام و کمال
اداء رسالت نکردى تمام در این کار ننموده اى اهتمام
از آزار مردم یگانه اله ترا در همه حال دارد نگاه
که کفار دون را خداوندگار نخواهد کند عاقبت رستگار
با توجه به دو نکته ى اساسى، مقصود آیه ى شریفه روشن مى شود :
1 . دستورى در این آیه به پیامبر داده شده است که پیام تازه اى را به مردم ابلاغ کند و در صورت عدم تبلیغ آن، تمامى زحمات هدر مى رود. .
2 . وعده اى که خداوند به پیامبر داده است که او را از خطراتى که در ابلاغ این امر تهدید مى کند، نگهدارى کند. .
سؤ ال : با توجه به این که این آیه در اواخر عمر پیامبر نازل شده ، چه مطلب مهمى است که خداوند پیامبرش را ماءمور تبلیغ آن مى کند؟
الف آن امر مهم مربوط به توحید و نبوت و معاد نیست ، چون این اصول در اوایل بعثت براى مردم بیان شده است و نیازى به این همه تاءکید نداشت .
ب آن امر مهم مربوط به احکام فرعى مانند نماز و روزه و حج و جهاد نیز نیست ، چون در طول 23 سال ، پیامبر همه ى آن ها را بیان کرده بود و از بیان آن ها ترسى از مردم نداشت. .
ج پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله ترسى از یهودیان و منافقان در آن زمان نداشت . زیرا در زمان نزول آیه ، آنان قدرتى نداشتند که پیامبر بترسد.
د پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله ترس از جان خود نداشت . زیرا عمرش را در مبارزه با بت پرستان و تحمّل انواع شکنجه ها از ناحیه ى مخالفان در جنگ ها سپرى کرد.
ه قرآن، پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله را از این نوع ترس ها مصون و محفوظ داشت . زیرا فرمود: الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسٰالاٰتِ اللّٰهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لاٰ یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللّٰهَ وَ کَفىٰ بِاللّٰهِ حَسِیباً احزاب39
خدا مهر دستور زد این چنین بر آن کس که تبلیغ کردست دین
بترسند آنان ز پروردگار ز چیزى نترسند جز کردگار
همانا کفایت کند کردگار که آرد حساب همه در شمار
پس، آن امر مهم مربوط به هجدهم ذیحجه ى سال دهم هجرى در حجة الوداع است که امامت حضرت على علیه السلام از ناحیه ى خداوند به مردم ابلاغ شد. زیرا از سویى روایات شیعه و سنّى آن را بیان مى کند و از سوى دیگر، این امر مهم مربوط به رسالت پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله است ؛ یا ایّها الرّسول
اطاعت بى چون و چرا از رسول خدا و اولى الامر،
نشانه ى عصمت آن بزرگواران است . پس غیر معصوم صلاحیت احراز جایگاه ولایت امر را ندارد. تکرار اطیعوا به جهت تعدد نوع دستورهاست. پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله گاهى احکام الهى را بیان مى کرد، گاهى دستور حکومتى مى داد. او هم منصب رسالت داشت، هم حکومت. یا ایّها الّذین امنوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُمْ،
پس اى مؤمنان با رضا و قبول اطاعت کنید از خدا و رسول
همین گونه با رغبت و با رضا اطاعت نمایید اولى الامر را
چو دارید ایمان به پروردگار بیاورده ایمان به روزِ شمار
ولایت خداوند و پیامبر و امامان معصوم و لزوم پیروى از آنان در این آیه بیان شده است. ذکر نام اولى الامر در کنار نام خدا و رسول، همراه با اطاعت مطلق، نشان آن است که مسئول حکومت و نظام اسلامى باید از قداست والایى برخوردار باشد.
طبق روایات متعدد مراد از اولى الامر، ائمه ى اهل بیت علیهم السلام هستند. إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً - اللّه مى خواهد که از شما اهل بیت هر پلیدى را دور گرداند و شما را پاک و پاکیزه سازد.
چنان که این حقیقت از آیات ذیل نیز استفاده مى شود: .
الف، ولایت خداوند؛ اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بقره257
ب، ولایت پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله؛ فَلَا وَ رَبِّکَ لَا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فِیمَا شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لَا یَجِدُوا فِی أَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلِیمًا (نساء 65)
به رب تو سوگند اى مصطفى که ایمان نیارند هرگز به ما
مگر آنکه در موقع داورى بخواهند تنها ز تو یاورى
پس آنگه تو هر حکم کردى بیان نسازند هیچ اعتراضى برآن
بگردند تسلیم امرت تمام نیوشند حکم تو با اهتمام
و النَّبِیُّ أَوْلی بِالْمُؤْمِنینَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ. پیامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است (احزاب6)
پیمبر سزاوارتر هست بیش بر افراد مؤمن، ز جانهاى خویش
ج، ولایت امام معصوم علیه السلام؛ إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤتُونَ الزَّکاةَ وَ هُم راکِعُونَ (مائده 55)
ولىِّ شما هست یکتا خدا همین سان فرستاده اش مصطفى
دگر مؤمنانى که اندر صلات به وقت رکوعش دهندى زکات
(به اجماع آرا مراد از ولى در این آیه باشد امام على (ع))
نیکوکاران وارثان زمین
وَ نُریدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فِی الْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثینَ
اراده نمودیم، منت نهیم قصص 5 به مستضعفین پیشوائى دهیم
بگردند روى زمین جانشین بگردند خود وارث آن زمین
وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ اْلأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونَ (انبیاء 105)
خود از بعد تورات، اندر زبور بدادست وعده خداى غفور
که شایسته مردان داراى دین تصرف نمایند ملک زمین
وَ أَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذینَ کانُوا یُسْتَضْعَفُونَ مَشارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغارِبَهَا الَّتی بارَکْنا فیها وَ تَمَّتْ کَلِمَتُ رَبِّکَ الْحُسْنی عَلی بَنی إِسْرائیلَ بِما صَبَرُوا وَ دَمَّرْنا ما کانَ یَصْنَعُ فِرْعَوْنُ وَ قَوْمُهُ وَ ما کانُوا یَعْرِشُونَ (اعراف 137)
همان ملتى را که فرعون خوار بر ایشان بسى ظلم کرد آشکار
بکردیم وارث برآن سرزمین همه مصر را از یسار و یمین
نکویى برآن قوم از ذوالجلال رسیدى به غایت به حد کمال
به پاداش آن صبر هنگام رنج بر آنها گشودیم درهاى گنج
بلى نیز فرعون و قومش تمام على رغم آن کاخها و مقام
نمودیم نابود و محو و هلاک که برچیده گشتند از روى خاک
وَعَدَ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذِی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لا یُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ نور 55
خدا بر شما مؤمنانِ به وى به نیکوخصالانِ فرخنده پى
بدادست وعده که روى زمین بخواهید شد حاکم و جانشین
که اقوام بسیار ناپاک و پاک بگشتند خود جانشینان خاک
به آیین اسلام، یکتا خدا تسلط ببخشد، فزاید بقا
همه مؤمنان را پس از خوف و بیم دلى ایمن از مکر دشمن دهیم
که من را بخوانند یکتا اله بتان را بخوانند پست و تباه
پس از این چو کافر شود کس به من بود فاسق و اندر آن نیست ظن . هُوَ الَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَ دِینِ الْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ (صف 9)
بلى اوست پیغمبرى داده است خداى تو پیکى فرستاده است
که تا مردمان را به آیین راست هدایت نماید که راهى سزاست
که پیروز گردد بدون گمان بر ادیان دیگر بدور زمان
اگرچند بر مشرکان هیچگاه نیاید خوشایند این نیک راه
امامت در کودکى
على ابن اسباط گوید: به خدمت امام جواد علیه السلام رسیدم (در حالى که سن امام کم بود) من درست به قامت او خیره شدم تا به ذهن خویش بسپارم و به هنگامى که به مصر بازمى گردم ، کم و کیف مطلب را براى یاران نقل کنم. ناگهان امام علیه السلام رو به سوى من کرد و فرمود: اى على ابن اسباط! خداوند کارى را که در مساءله ى امامت کرد، مانند کارى است که در نبوت کرده است . و در سوره مریم در مورد حضرت مریم و تولد عیسی مسیح مى فرماید: فَأَشٰارَتْ إِلَیْهِ قٰالُوا کَیْفَ نُکَلِّمُ مَنْ کٰانَ فِی الْمَهْدِ صَبِیًّا مریم29 قٰالَ إِنِّی عَبْدُ اللّٰهِ آتٰانِیَ الْکِتٰابَ وَ جَعَلَنِی نَبِیًّا 30 وَ جَعَلَنِی مُبٰارَکاً أَیْنَ مٰا کُنْتُ وَ أَوْصٰانِی بِالصَّلاٰةِ وَ الزَّکٰاةِ مٰا دُمْتُ حَیًّا 31
چو مریم به طفلش اشارت نمود که از او بپرسید جریان چه بود
بگفتند با طفل در مهد چون توان گفتگو کرد، بنگر فسون
پس آنگاه بگشود کودک زبان که هستم من عبد خداى جهان
کتابى مرا داد یکتا خدا مقام نبوت نمودم عطا
به هرجا که یابم در آنجا حضور شوم مایۀ رحمت و لطف و نور
که ما دام در طول عمر و حیات سفارش شدم بر نماز و زکات
نبوت در کودکی حضرت یحیی یٰا یَحْیىٰ خُذِ الْکِتٰابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَیْنٰاهُ الْحُکْمَ صَبِیًّا مریم12؛
به یحیى نمودیم ز آن پس خطاب که مى گیر اکنون فرا، این کتاب
همان دم که او کودکى بود خرد مقام نبوت خدایش سپرد
دو نوع امامت
امام صادق علیه السلام مى فرماید: امام در قرآن کریم دو گونه است. گاهى خداوند مى فرماید: وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا (انبیا73)
بگشتند بر مردمان راهبر نشان داده راه نکو بر بشر
یعنى به امر خدا مردم را هدایت مى کنند، نه به امر مردم؛ امر خدا را بر امر خودشان مقدّم مى شمرند و حکم او را برتر از حکم خود قرار مى دهند.
در بخش دیگرى مى فرماید: وَ جَعَلْنٰاهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَى النّٰارِ وَ یَوْمَ الْقِیٰامَةِ لاٰ یُنْصَرُونَ قصص41
بر اهل ضلالت بگشته امام بگشتند دعوت به دوزخ تمام
ندارند یاور به روز جزا که گردند از آن عقوبت رها
ما آن ها را پیشوایانى قرار دادیم که دعوت به دوزخ مى کنند؛ فرمان خود را بر فرمان پروردگار مقدّم مى شمرند و حکم خویش را قبل از حکم او قرار مى دهند و مطابق هوس هاى خود و بر ضدّ کتاب اللّه عمل مى کنند .
.مقام رفیع امامت
قرآن کریم مقام رفیع امامت را که منصب الهى است؛ إنّى جاعِلُکَ لِلنّاسِ اِماما در سه جهت بیان کرده است : .
الف وظیفه ى امام : هدایت انسان ها به سعادت؛ وَ جَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا
ب شرط دستیابى به مقام امامت : صبر و یقین؛ وَ جَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَ کَانُوا بِآیَاتِنَا یُوقِنُونَ (سجده 24) .
ج واسطه ى فیض خداوند به انسان ها: انجام دادن نیکى ها، برپا داشتن نماز، پرداخت زکات، عبادت؛ وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَیْنا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إیتاءَ الزَّکاةِ وَ کانُوا لَنا عابِدینَ (انبیاء 73) و ایشان را پیشوایانی قرار دادیم تا به فرمان ما رهبری کنند و انجام کارهای نیک و نماز و دادن زکات را به آنها وحی کردیم و همه پرستندگان ما بودند .
امامان، ستارگان هدایت
وَ هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ النُّجُومَ لِتَهْتَدُوا بِهٰا فِی ظُلُمٰاتِ الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ قَدْ فَصَّلْنَا الْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ انعام97
چراغ ستاره برافروخت او که راه سفر را بیاموخت او
که در ظلمت محض دریا و بر شود نور آن بر شما راهبر
بدین گونه آیات خود را عیان نماییم بر اهل دانش بیان
خداوند متعال همان گونه که براى سفرهاى دریایى و صحرایى، راهنما قرار داده است، براى سفر معنوى انسان ها و حرکت دایمى بشریت در مسیر حق نیز راهنما معین کرده است. از این رو، در احادیث وارد شده که مقصود از ستارگان هدایت، رهبران معصوم و اولیاى خداوند هستند.
معرفى امامت هسته مرکزى تبلیغ
مطالب مختلفى از قرآن کریم درباره تبلیغ استفاده مى شود از جمله :
الف پیامبر صلّى اللّه علیه و آله در تبلیغ مامور به وظیفه است نه ضامن نتیجه؛ وَ مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِینُ (عنکبوت 18)
وظیفه ترا نیست غیر از بلاغ که در شام ظلمت فروزى چراغ
ب اگر مردم اعراض کردند انسان نباید از تبلیغ دست بردارد؛ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمٰا عَلَیْکَ الْبَلاٰغُ وَ اللّٰهُ بَصِیرٌ بِالْعِبٰادِ (آل عمران 20)
اگر هم که خود روى برتافتند به عصیان و بر کفر بشتافتند
مبادا خورى غم به کارى چنین که کار تو تنهاست تبلیغ دین
خدا هست آگه به حال عباد به اندیشه و فکر و راى و نهاد
ج تبلیغ باید همراه با نصیحت وخیرخواهى باشد؛ أُبَلِّغُکُمْ رِسٰالاٰتِ رَبِّی وَ أَنْصَحُ لَکُمْ وَ أَعْلَمُ مِنَ اللّٰهِ مٰا لاٰ تَعْلَمُونَ اعراف62
رساندم همانا پیام خدا بسى پند دادم به راه سزا
ز وحى الهى بدانم بسى که آگاه نبود شما را کسى
د در راه تبلیغ انسان باید تنها از خداوند خشیت داشته باشد؛ الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفی بِاللَّهِ حَسیباً (احزاب 39)
خدا مهر دستور زد این چنین بر آن کس که تبلیغ کردست دین
بترسند آنان ز پروردگار ز چیزى نترسند جز کردگار
همانا کفایت کند کردگار که آرد حساب همه در شمار
قابل توجه این که اساسى ترین موضوعى که پیامبر مامور به تبلیغ آن بود موضوع امامت حضرت على علیه السلام بود وبا تعبیر بلّغ این امر مهم را خداوند به او خاطر نشان ساخت؛ یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّکَ وَ إِن لَّمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ (مائده 67)
الا اى پیمبر هرآنچه خدا به تو کرد نازل، بگو خلق را
اگر خود کلام خداى جلال بر آنها نگوئى تمام و کمال
اداء رسالت نکردى تمام در این کار ننموده اى اهتمام
از آزار مردم یگانه اله ترا در همه حال دارد نگاه
که کفار دون را خداوندگار نخواهد کند عاقبت رستگار
حقّانیت مرگ خداوند در هر خوابی، نفس و روان آدمی را توفّی می کند و از کالبدش بیرون می کشد و به سوی خود می برد. ولی در مرگ دایمی، نفس در نزد خداوند نگه داشته می شود و اجازه بازگشت به سوی کالبد را نمی یابد. آنچه بیان شد مرگ در جهان ماده است؛ اما مرگ در جهان برزخ و نیز قیامت حالتی دیگر دارد و به معنای خروج نفس از کالبد جسمانی نیست؛ زیرا انسان در جهان برزخ، بدن و کالبد مادی و جسمانی ندارد، هر چند که دارای کالبد جسمانی مادی لطیف یا غیرمادی است که اطلاعات کاملی در باره آن نداریم.
زندگی موجودات همواره در دنیا با حضور همزمان مرگ همراه است و هر دم ترکیبی از زندگی و مرگ است. اما این مرگ تا کی ادامه دارد؟ تا زمان اجل موجودات. به این معنا که مرگ به حیات خود به عنوان یک آفریده و آیت الهی تا زمان اجل ادامه می دهد و وقتی اجل و زمان آن رسید، پایان می یابد و دیگر حیات بی مرگ آغاز خواهدشد. اما اگر به کمال نرسیده باشد و اهل دوزخ باشد این مرگ همواره تا ابد با او همراه خواهد بود و در آخرت نیز ادامه می یابد؛ در دوزخ مرگ او هم دم به دم است و گویی هر دم اجل او می رسد و می میرد و زنده می شود ثُمَّ لاٰ یَمُوتُ فِیهٰا وَ لاٰ یَحْیىٰ 13اعلی ؛
نه میرد در آن جایگاه عتیب نه از زندگانى بیابد نصیب
وَ جاءَتْ سَکْرَةُ الْمَوْتِ بِالْحَقِّ ذلِکَ ما کُنْتَ مِنْهُ تَحیدُ (ق 19)
رسد عاقبت وقت سکرات موت به انسان بگویند هنگام فوت
بلى این همان مرگ باشد کنون که بودید از وحشت آن زبون
در این آیه ى شریفه و آیات متعدد دیگر، روى حق بودن مرگ تکیه شده است. چنانکه قرآن کریم مى فرماید: وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ (حجر 99).
عبادت نما، ذات یکتا خدا که هنگام دیدار آید فرا
انسان هر چیزى را انکار کند، نمى تواند این واقعیت را منکر شود که سرانجام ، مرگ درِ خانه ى همه را مى کوبد و همه را با خود مى برد. توجه به حقانیت مرگ هشدارى است براى همه ى انسان ها که بیشتر و بهتر بیندیشند و از راهى که در پیش رو دارند، باخبر شوند و خود را براى آن آماده سازند.
مرگ ، امر وجودى
الَّذِی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیبْلُوَکُمْ أَیکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا (ملک 2)
خدائى که از اوست مرگ و حیات مسلط بر این زندگى و ممات
کند امتحان تا کدامینتان نکوتر بود اندر این خاکدان
مرگ اگر به معناى فنا و نیستى باشد، مخلوق نیست. زیرا خلقت به امور وجودى تعلق مى گیرد، ولى از آنجا که حقیقت مرگ انتقال از جهانى به جهان دیگر است قطعا یک امر وجودى است که مى تواند مخلوق باشد. .
منظور از خلقت موت و حیات، آزمایش انسان ها و حسن عمل آنان بیان شده است، نه کثرت عمل. بنابراین، اسلام به کیفیت اهمیت مى دهد، نه به کمیّت. مهم آن است که عمل، خالصانه و براى خداوند باشد، هر چند ازنظر کمیت و مقدار، اندک باشد.
مشابه آیه ى فوق دو آیه ى دیگر است که هدف خلقت را آزمون براى دستیابى به بهترین عمل دانسته است؛ إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِینَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَیُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا (کهف 7)
هرآنچه بود در زمین جلوه گر بود زینت و زیب آن سربه سر
که تا مردمان را کنیم امتحان چه کس هست کارش نکو و گران
وَ هُوَ الَّذِی خَلَقَ السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضَ فِی سِتَّةِ أَیّٰامٍ وَ کٰانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمٰاءِ لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَ لَئِنْ قُلْتَ إِنَّکُمْ مَبْعُوثُونَ مِنْ بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هٰذٰا إِلاّٰ سِحْرٌ مُبِینٌ 7 (هود 7)
خدا آسمان و زمین آفرید به شش روزشان کرد یکسر پدید
خردمند یزدان ز راه صواب برافراشت آن عرش بر روى آب
که تا آزماید شما را دگر کدامینتان هست نیکوى تر
اگر اى پیمبر بگوئى سخن بیاید پس از مرگ جان در بدن
بگویند کفار باشد محال نباشد بجز سحرى و جز خیال
در حالى که آیه ى وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ (ذاریات 56) هدف خلقت را عبادت و بندگى معرفى نمود
خدا انس و جن را نبخشید جان جز آنکه پرستند رب جهان
و برخى از روایات نیز هدف خلقت را کمال عقل و خداترسى و نیت خالص دانسته است؛ چنانکه پیامبر اکرم صلّى اللّه علیه و آله مى فرماید: أتمّکم عقلا و اشدّکم للّه خوفا عقل تان کامل شود و سپس بدینوسیله خداترسی شدیدتر گردد .
و امام صادق علیه السلام مى فرماید: لَیْسَ یَعْنِی أَکْثَرَ عَمَلاً وَ لکِنْ أَصْوَبُکُمْ عَمَلاً، وَ إِنَّمَا الإِصابَةُ خَشْیَةُ اللّهِ، وَ النِّیَّةُ الصّادِقَةُ، مقصود این است که عملتان چقدر صوابتر باشد و حقانیت بیشتری داشته باشد؛ اصابت بستگی دارد که تا چقدر توأم با خداترسی باشد، که خداترسی دنباله خداشناسی است. .
آیا جمع میان اهداف پیش گفته ممکن است ؟ در پاسخ باید گفت : روشن است که مساءله ى آزمون و امتحان از عبودیت جدا نیست،
همان گونه که کمال عقل و خداترسى و نیت خالص (که در دو روایت به آن اشاره شده) روح عبودیت را تشکیل مى دهد. به این ترتیب ، جهان میدان آزمایشِ همه ى انسان هاست، وسیله ى آزمایش مرگ و حیات است و هدف آزمون رسیدن به حسن عمل که مفهومش تکامل، معرفت و اخلاص نیت و انجام دادن هر کار خیر است.
مرگ و برزخ
کُلُّ نَفْسٍ ذائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَیْنا تُرْجَعُونَ
هرآن نفس کو آمد اندر حیات چشد شربت نیستى و ممات
دو روزى چو از زندگانى گذشت به سوى خدا بازخواهید گشت
هر جاندارى چشنده مرگ است و در روز رستاخیز پاداشهایتان به طور کامل به شما داده مى شود. .
وَ مَا کَانَ لِنَفْسٍ أَنْ تَمُوتَ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ کِتَابًا مُؤَجَّلًا وَ مَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الدُّنْیَا نُؤْتِهِ مِنْهَا وَمَنْ یُرِدْ ثَوَابَ الْآخِرَةِ نُؤْتِهِ مِنْهَا وَ سَنَجْزِی الشَّاکِرِینَ
نمیرد کسى جز به امر خدا اجل ثبت باشد به لوح قضا
هرآن کس بجوید متاع جهان ببخشیم ما نیز بر او همان
ولى آنکه خواهد به دل آخرت ببخشیم بر او همان مرتبت
هرآن کس نهد سر به شکر خدا بر او نیک پاداش گردد عطا.
قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِی تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِیکُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَیْبِ وَالشَّهَادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِمَا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ (جمعه 8)
بگو پس ببینید فرجام کار همین مرگ کز آن گریزید زار
به سوى خدایى بگردید باز که پیدا و پنهان بر او هست باز
بگرداند آگاهتان کردگار به اندیشه هائى که کردید و کار
قُلْ یَتَوَفَّاکُمْ مَلَکُ الْمَوْتِ الَّذِی وُکِّلَ بِکُمْ ثُمَّ إِلَى رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ (سجده 11)
به کفار برگو تو اى مصطفى بگیرد ملک موت جان از شما
پس از آن دگربار بر کردگار نمایید رجعت به روز شمار
أَیْنَما تَکُونُوا یُدْرِکْکُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ کُنْتُمْ فی بُرُوجٍ مُشَیَّدَةٍ (نساء 78)
چه باشید در برج و در قصر و کاخ چه باشید در کومه و سنگلاخ
به هرجا که باشید و هر سازوبرگ بگیرد گریبانتان سخت مرگ
http://m5736z.blog.ir/post/osool2
http://m5736z.blog.ir/post/Osool1
http://m5736z.blog.ir/post/osool3
به نام خدا
مطالب جمع آوری شده در زمینه های مفاهیم قرآنی و تاریخی
از سال 1354 و بارگزاری آن در سال 1380 در سایت
تاریخی فرهنگی قرآنی
و از سال 1393 به تدریج بعضی از مقالات تبدیل به کتاب شده
و به حول قوه الهی در مهر سال 1399 به 40 جلد کتاب رسیده است.
نام : محمود زارع پور متولد تهران محله قلهک شمیران 1336
کارشناسی علوم قرآن و دینی ، دبیر و 25 سال مدیریت مدرسه
