تاریخی فرهنگی قرآنی ۲

موضوعات قرآنی ؛ دینی و آموزشی : مطالب طبقه بندی شده جهت تحقیق ؛ جزوه ؛ کتاب و .....

تاریخی فرهنگی قرآنی ۲

موضوعات قرآنی ؛ دینی و آموزشی : مطالب طبقه بندی شده جهت تحقیق ؛ جزوه ؛ کتاب و .....

مشخصات بلاگ
تاریخی فرهنگی قرآنی ۲

آشنائی با تاریخ اسلام :
عبرت آموزی (و لقد اهلکنا القرون من قبلکم .... گذشته چراغ راه آینده است)
آشنایی با علوم و موضوعات قرآنی ( هدی و رحمه للمتقین)

آخرین نظرات
  • ۴ خرداد ۰۱، ۱۷:۲۱ - خرید پیج اینستاگرام ارزان
    Great post.


خاطراتی از حجت‌الاسلام قرائتی

 یکی از جذابیت‌های آثار حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی خاطرات تبلیغی وی است که بخشی از آنها را خبرگزاری حوزه منتشر کرده ودر ادامه تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود.
*
این چمن‌ها با پول مردم درست شده!
شهید حاج آقا مصطفى خمینى (ره) مى‏ گفتند: در خدمت حضرت امام (ره) در شهر همدان قدم مى ‏زدیم، به پارکى رسیدیم که چمن بود. حضرت امام (ره) مسافت بسیار طولانى را طى کرد تا پایش را روى چمن نگذارد و فرمود: ما رژیم طاغوت را قبول نداریم، ولى این چمن ‏ها با پول مردم درست شده و من پا روى آن نمىگذارم.
*
عدم احترام به نماینده صدام!
زمانى که حضرت امام در نجف بودند، در جلسه‏اى که همه علما حضور داشتند، نماینده صدام وارد شد؛ البته در آن زمان کسى نمى‌‏دانست که صدام چه جرثومه‏اى است. عدّه‏اى جلو پاى نماینده صدام بلند شدند، امّا امام (ره) بلند نشد!!.
*
همسایه‌های مسیحی و جذب آنان توسط امام (ره)
ایامى که امام خمینى (ره) در نوفل لوشاتو فرانسه بودند، با تولّد حضرت مسیح (ع) مقارن شد، امام (ره) فرمود: هدایا و آجیل و شیرینى‏هایى که دوستان براى ما آورده‌‏اند همه را بسته‌‏بندى کنید و به همسایه ‏ها هدیه دهید. امام (ره) با این ابتکارش آنچنان دل هاى همسایه ‏هاى مسیحى را جذب کرد که شبى‏ که نوفل لوشاتو را ترک مى ‏کرد، با بدرقه پرشکوه و بسیار عاطفى آنان روبرو شد.
*
تنبیه کردن با سکوت
شهید هاشمى نژاد مى گفت: زمان طاغوت براى سخنرانى بر فراز منبر رفتم، در بین جمعیّت یک نفر ساواکى گفت: براى سلامتى شاهنشاه صلوات ختم کنید. با توجّه به حساسیت رژیم نسبت به من و اینکه دستگاه ضبط صوت، صداى مرا ضبط مى‏کرد، مانده بودیم چه کنیم؟ و چگونه با این منکر بزرگ برخورد کنیم. روى منبر نشستم و مدّتى با قیافه عبوس و معنادار به شخص ساواکى خیره شدم. با این کار، مردم متوجّه او شدند و او خجالت زده و شرمنده شد و بعد شروع به سخنرانى کردم. مطلبى از من ضبط نشد، امّا تنبیه صورت گرفت.
*
کاش شعار می‌دادید!
در زمان ستمشاهى پهلوى در ماه محرم، هیئت عزادارى در اهواز به راه افتاد، آنان بدون اینکه نوحه‌‏اى بر زبان داشته باشند با سکوت محض حرکت مى‏ کردند. ساواک ،آنها را دستگیر کرد. گفتند: ما که جرم‏ و گناهى انجام نداده‌ایم و حرفى نزده‏ایم!. ماموران گفتند: سکوت شما بدتر بود، اگر شعار مى‏ دادید از این سکوت بهتر بود، ما از سکوت شما سوختیم.
*
ظلم به افکار مردم
عالمى فرزانه در مجلسى نشسته بود. بدون هماهنگى با وی، گروهى گفتند: صلوات بفرستید تا آقا منبر تشریف ببرند. آقا گفت: من مطالعه نکرده ‏ام و آمادگى ندارم. گفتند: هر کس مى‏خواهد آقا صحبت کند صلوات بلندتر ختم کند. آقا گفت: من مطالعه ندارم. بالاخره با صلوات سوّم به زور وی را بالاى منبر فرستادند. این عالم هم گفت: «بسم‏ اللَّه الرّحمن الرّحیم» حالا که با زورِ صلوات مرا بالاى منبر فرستادید، پس خوب گوش کنید تا مطلبى برایتان بگویم. بى ‏مطالعه حرف زدن، ظلم به افکار مردم است. والسلام علیکم و رحمة اللَّه و برکاته. سپس از منبر پایین آمد.
*
عیادت از بیمارانی که عیادت‌کننده ندارند!
مردى مزرعه ‏اى را وقف کرد و گفت: درآمد این مزرعه را هدیه بخرید و روزهاى جمعه به بیمارستان بروید و از بیمارانى که عیادت کننده ندارند، عیادت کنید.
*
سبک امام (ره) در مبارزه با طاغوت
در بحبوحه انقلاب، شاه به ارتش خود دستور تیراندازى داد و در برابر او امام(ره) به مردم گفتند: به برادران ارتشى گُل بدهید. یک مرتبه تحوّلى بزرگ در درون ارتش ایجاد شد؛ سرباز مى‏خواست تیراندازى کند، ولى گل دریافت مىکرد. این امر باعث پیوستن بسیارى از نیروهاى ارتشى به جمع مردم شد.
*
درس اخلاق‏ امام (ره) برای شهید رجایی
پس از اینکه مرحوم شهید رجایى با رأى ملّت به ریاست جمهورى انتخاب شد، خدمت حضرت امام (ره) رسید. امام (ره) به وی فرمود: شما رئیس جمهور ایران شدى، ولى باید بدانى که ایران گوشه ‏اى از آسیاست، آسیا گوشه‏ اى از زمین، کره زمین گوشه ‏اى از منظومه شمسى، منظومه شمسى گوشه ‏اى از کهکشان و کهکشان گوشه ‏اى از ... یعنى ریاست، تو را فریب ندهد و مغرور نکند.
*
باب جهاد برای دوستانِ برگزیدۀ خدا
یکى از شاگردان شهید مطهرى براى من تعریف‏ مى‏ کرد؛ حدود بیست سال قبل از انقلاب، شهید مطهرى نهج‏ البلاغه تدریس مى ‏کرد؛ روزى رسید به خطبه 27 که با این فراز شروع مى ‏شود: «
أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّه فَتَحَهُ‌اللَّهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِیَائِهِ» جهاد درى از درهاى بهشت است که خداوند به روى دوستانِ برگزیده خود گشوده است. استاد وقتى به این جمله رسید، کتاب را کنار گذاشت و گفت: من یک دعا می‌کنم شما آمین بگوئید، گفت:خدایا! به من توفیق بده تا در راه تو به شهادت برسم.
*
نماز شبی که شهید مطهری خواند!
مرحوم شهید مطهرى مى‏ گفتند: شبى مهمان یکى از اساتیدم بودم. شب که به نیمه رسید براى نماز شب برخاست. در نماز سوره فجر را خواند، همین‌که به این آیه رسید که «
وَ جی‏ءَ یَوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ یَوْمَئِذٍ یَتَذَکَّرُ الْإِنْسانُ وَ أَنَّى لَهُ الذِّکْری» (فجر ـ 22) و در آن روز جهنم را حاضر مى ‏کنند؛ (آرى) در آن روز انسان متذکّر مى ‏شود؛ امّا این تذکّر چه سودى براى او دارد؟. دیدم استادم مثل بید مى ‏لرزد و شانه ‏هایش تکان مى ‏خورد و گریه مى ‏کند.
*
پدرت را پشت سر انداخته‌ای؟
در ایام عید یکى از وزرا براى عید دیدنى و زیارت امام (ره)، به همراه پدرش خدمت ایشان رسیدند. امام (ره) پرسید: این پیرمردى که پشت سر شماست، کیست؟. گفت: ایشان پدرم هستند. امام بسیار ناراحت شد و در حالى که آثار ناراحتى در چهره امام (ره) نمایان شده بود، فرمود: پدرت را پشت سر انداخته‌‏اى؟ درست است که وزیر هستى، امّا هر چه باشى فرزند اویى.
*
دعاى مستجاب پدردر حق فرزند
نیمه شبى پدر علامه مجلسى (ره) براى دعا و مناجات آماده شده بود، حال خاصى به او دست مى‏ دهد، اشک در چشمانش حلقه زده فکر مى‌‏کند که چه دعایى بکند، یک مرتبه صداى گریه نوزاد در گهواره افکارش را متوجّه بچه مى‏کند و مى‏ گوید: خدایا! این بچه را مروّج دین قرار بده. دعاى پدر مستجاب مى‏شود و این طفل علامه مجلسى مى ‏شود که حدود 200 کتاب تألیف مى‏ کند.
*
تواضع در برابر والدین‏
آیت اللهى را سراغ دارم که دست پدرش را مى‌‏بوسید، همچنین در حالات شهید آیت الله صدر شنیده‏ ام که ایشان مرتّب دست مادرش را مى‌‏بوسید.
*
فردا دیر است
یکى از علما و نویسندگان معاصر تعریف مى‏‌کرد: در نجف خدمت آیت اللَّه شیخ آقا بزرگ تهرانى رسیدم؛ در حالى که از پیرى کمرش خمیده بود و دائماً در حال نوشتن بود، به ایشان عرض کردم کتابى در حالات حضرت عبدالعظیم نوشته‌‏ام، ولى اکنون همراهم نیست، فردا تقدیم شما مى‏ کنم. ایشان که به سختى حرف مى ‏زد گفتند: فردا دیر است، بگوئید اکنون بیاورند تا آن را مطالعه کنم!
*
مطالعۀ شانزده جلد کتاب برای یافتن یک روایت!
آیت اللَّه صافى مى ‏گفتند: براى دسترسى به متن و سند یک روایت، تمام شانزده جلد کتاب تاریخ بغداد را از ابتدا تا آخر آن مطالعه کردم!!
*
مغایرت با قوانین دیپلماسی و موازین بین‌المللی
پس از صدور فرمان قتل سلمان رشدى، مسئولان سیاست خارجى کشور خدمت حضرت امام (ره) رسیده عرض کردند: آقا! این فتواى شما با قوانین دیپلماسى و موازین بین ‏المللى سازگار نیست. امام (ره) فرمود: به درَک، آبروى رسول‏اللَّه (ص) رفت، هر چه مى ‏خواهد به هم بخورد. اى کاش خودم جوان بودم، مى ‏رفتم او را مىکُشتم!.
*
جمله‌ای که آیت‌الله حجت کوه کمره‌ای را به گریه انداخت!
پیرزنى در قم با نخ ‏ریسىِ خود، خمس و سهم امامش را نزد آیت‏ اللَّه حجّت مى‏ آورد؛ وقتى مى‌خواست از اتاق بیرون رود، عقب عقب مى‏ رفت و خیره خیره به آقا نگاه مى ‏کرد. آقا دلیلش را پرسید؟. پیرزن گفت: مى ‏خواهم خوب قیافه شما را در خاطرم نگهدارم و روز قیامت شما را تحویل خدا بدهم و بگویم: خدایا! من جان کندم و خمس و سهم امامم را به این آقا دادم تا از دینم حفاظت کند، حال اگر او در این راه کم گذاشته او را مؤاخذه کن.
مرحوم آیت ‏اللَّه حجّت خمس را زمین گذاشت و زار زار گریه کرد.
*
به درد صد سال پیش هم نمی‌خورم!
شور و شوق انقلابى، همه شهرها را فراگرفته‏ بود. جوانان انقلابى جهرم نیز انتظار داشتند حضرت آیت اللَّه حق ‏شناس یکى از علماى وارسته دیار فارس واز عاشقان امام خمینى (ره) با حرارت بیشتر وارد صحنه شود؛ وی هم مىگفت: باید از طرف امام (ره) دستور برسد تا ما نیز حرکت کنیم. جوانان انقلابى گفتند: باید حالِ این پیرمرد را بگیریم. به درِ خانه او رفتند و گفتند: شما آخوند انقلابى نیستى!؛ شما آخوند عصر ناصرالدین شاه هستى، شما به درد صد سال پیش می‏خورى. وی در جواب آنان با خوشرویى گفتند: به جدّم قسم! به درد صد سال پیش هم نمى ‏خورم، حالا بیایید داخل منزل تا با هم یک چایى بخوریم. جوان‌ها به هم نگاهى کرده و خود را خلع سلاح دیدند.
*
هواپیمای اختصاصی برای درمان سگ!
شخصى مى‏ گفت: من گماشتۀ خاندان سلطنتى بودم. یک ‏بار سگ دربار مریض شد. پس از عکس بردارى معلوم شد که دریچه قلبش گشاد شده است. با هواپیما سگ را براى درمان به آلمان بردند و خانواده سلطنتى همه متأثّر بودند. در حالى که در همان موقع خواهر من کلیه‏ هایش از کار افتاده بود و من التماس مى‌کردم و کمک مى ‏طلبیدم و چون امکان بردن به خارج نبود، خواهرم مُرد.
*‏
زدن موشک از نزدیک
خداوند شهید قهرمان، شیرودى را رحمت کند. موقع حمله به تانک ‏هاى دشمن خیلى نزدیک آنان مى ‏شد؛ به او گفتند: ممکن است خودت مورد هدف قرار بگیرى!. گفت: در محاصره اقتصادى هستیم و موشک کم داریم، پس باید سعى کنیم موشک را به‏ هدف بزنیم، مى ‏ترسم از دور بزنم به هدف نخورد.
*
کتابی با نام پنج دقیقه ‏های قبل از غذا
دانشمندى کتابى به نام «پنج دقیقه ‏هاى قبل از غذا» نوشته است. دلیلش این بود که وقتى مى‏ خواست غذا بخورد، تا آوردن غذا دقایقى طول مى‏ کشید. او از این فرصت استفاده کرده و به مطالعه پرداخت؛ وی نکات جذّاب کتاب‏ هاى مفید را استخراج مى ‏کرد و مجموعه ‏اى تحت عنوان پنج دقیقه‏ هاى قبل از غذا منتشر کرد.
*
دعا براى صوت قرآن!‏
شب بیست ویکم ماه رمضان، بعد از مراسم احیا و قرآن سرگرفتن، از جوانى پرسیدم: امشب از خدا چه خواستى؟.
گفت: از خدا خواستم صداى خوبى به من بدهد که بتوانم قرآن را زیبا تلاوت کنم!.
*‏
چهارمین شهید محراب
آیت اللّه اشرفى اصفهانى، پیرمرد نودساله و عالم وارسته‏ اى که عمرى نماز شبش ترک نشده بود، مى‏ گفتند: مى ‏بینم که من چهارمین شهید محراب می‌باشم، آرى! خداوند درهاى غیب را به رویش باز کرده بود.‏
*
تغییر دادن نام رشوه
شخصى در استاندارى به یکى از کارمندان مبلغى پول داد. کارمند گفت: رشوه مى ‏دهى؟. گفت: نه. این حق ‏التسریع است!!. یعنى هم رشوه مى‏ دهد، هم اسمش را عوض مى ‏کند.
*
زیرکی یک عالِم در برخورد با زمین خواری
شخصى، نزدِ یکى از علمایى که مسئولیّت اجرایی هم داشت، رفته و گفته بود: خوابى دیده‏ام که مبلغى به حساب 100 امام که براى کمک به مسکن محرومان است، واریز کنم؛ مقدارى هم به جنگ کمک کنم. ضمناً یک قطعه زمین دارم در فلان جا مشکل قانونى پیدا کرده است. عالمِ زیرک گفته بود: تمام حساب 100 و کمک به جبهه براى این بود که مى ‏خواهى از این راه مشکل زمین خود را حل کنى؟!.
*
کتاب بی‌عیب
شخصى از یکى از علماى بزرگ پرسید: مى‏خواهم کتابى بخوانم که هیچ عیب و ایرادى نداشته باشد؟. گفت: قرآن بخوان.
 * ترس از گم شدن لانه
یکى از علماى بزرگ (مرحوم آیت اللّه میرزا جواد آقاى تهرانى‏) کنار باغچه نشسته بود و مطالعه مى ‏کرد. بعد از ساعتى به طبقه دوّم منزل رفت، آنجا دید مورچه ‏اى روى قباى اوست. دامن قبا را نگه داشته پائین آمد و مورچه را کنار باغچه رها کرد و گفت: ترسیدم اگر در طبقه بالا رهایش کنم، لانه ‏اش را گم کند.
*‏
با حضرت اباالفضل (ع) قهر نکن!
شیخ عبدالرحیم شوشترى یکى از شاگردان شیخ انصارى (ره) در نجف مشکل مسکن داشت. براى حل این مشکل گاهى به حرم حضرت على (ع) و گاهى به حرم حضرت اباالفضل (ع) می‌رفت. روزى در حرم حضرت اباالفضل(ع)، عربى بیابانى را دید که بچه فلجش را کنار ضریح آورد و گفت: یا اباالفضل! بچه‏ام را خوب کن؛ بچه شفا پیدا کرد و خوب شد و رفت. عالم شوشترى گفت: یا اباالفضل! پس ما چی؟. این عرب دیر آمد و زود رفت؛ من که دیگر به حرمت نمى‏آیم. این حرف را زد و در حالى که هیچ کس از حاجت او اطلاعى نداشت، راهى نجف شد. وقتى وارد جلسه درس شیخ انصارى (ره) شد، شیخ دو کیسه پول به او داد و گفت: این پول را بگیر و براى خود خانه ‏اى بخر، امّا با حضرت اباالفضل (ع) قهر نکن!.
*
سه بار وصله به کفش پاره
سوّمین بار بود که امام خمینى (ره) کفش خود را براى تعمیر مى ‏فرستاد، اما کفاش نمى ‏دانست که صاحب کفش امام (ره) است. کفاش گفت: آقا! این کفش را دوبار پیش من آورده ‏اند و تعمیر کرده ‏ام دیگر بس است.
آرى، امام خمینى (ره) که رژیم شاهنشاهى را واژگون و جمهورى اسلامى را بنیانگذارى کرد، چنین ساده مى ‏زیست. به راستى او فرزند همان مولایى است که فرمود: آنقدر کفشم را وصله کرده ‏ام که از تکرار آن خجالت مى‏ کشم.
*
بخشیدن عبا به بینوا
روزى شهید آیت اللَّه سعیدى بدون عبا از مسجد برگشت؛ گفتند: آقا عبایت کو؟. گفت: دیدم کنار خیابان بینوایى مى ‏لرزد با خود گفتم: اگر در قیامت از تو بپرسند که شخصى از سرما مى ‏لرزید و تو، هم قبا داشتى و هم عبا؛ چه جوابى مى ‏دهى؟. لذا عبایم را به او دادم.
*
چرایی ننوشتن همۀ ادعیه در مفاتیح الجنان‏
بعضى از دعاها را مرحوم حاج شیخ عباس قمى (ره) در مفاتیح ‏الجنان نیاورده است. از آن مرد بزرگ پرسیدند: چرا چنین دعاهایى را نیاورده‏اید؟. گفتند: اگر همه دعاها را در مفاتیح بنویسم، مردم کتاب ‏هاى دعاى قبلى را فراموش مى‏کنند و من براى اینکه نام علماى قبلى و آثارشان فراموش نشود، بعضى از دعاها را به کتاب ‏هاى دیگر حواله داده ‏ام.
*
اگر به خاطر خدا آمده ‏اى به خاطر خدا هم برو!
براى یکى از علماى نجف مهمانى آمد. آیت‌‏اللّه دو اتاق داشت که یکى آفتاب‌گیر و دیگرى در سایه بود. هوا هم خیلى گرم بود؛ خانم آیت‌‏اللّه مریض و در اتاق سایه مشغول استراحت بود. آیت ‏اللّه از خانم خواست به اتاق آفتاب گیر برود. مهمان گفت: من مشتاق دیدار شما بودم و براى خدا به زیارت شما آمده ‏ام. آیت ‏اللّه گفت: اگر به خاطر خدا آمده ‏اى به خاطر خدا هم برو؛ چون زن مریضم را در اتاق آفتاب گیر نگه داشته ‏ام. «
اذا قیلَ لَکُمْ ارْجعُوا فارْجعوا». (نور، 28).
*
هیچی به هیچی
یکى از دوستان طلبه مى ‏گفت: رفته بودم تبلیغ. هرچه منبر مى ‏رفتم کسى پول نمى‌‏داد. روزى به میزبان گفتم: استاد ما در حوزه علمیه به ما گفته هر جا که براى تبلیغ مى ‏روید، پول نگیرید. آیا استاد ما به شما هم گفته، پول ندهید؟!. گفت: نه. گفتم: حالا ما چیزى نمى‌‏گوییم شما هم هیچى به هیچى!
*‏
اگر گریه مى ‏کردى دشمن، شاد مى ‏شد!
دی ماه سال 56 بود. فرزند یکى از مدرّسین حوزه قم که از جمله شهداى 19 دى بود، جنازه‌‏اش را به بهشت ‏زهرا آوردند، در حالى که پدرش تحت تعقیب ماموران رژیم شاه بود. پدر، خود را به بالین فرزندش که دانشجوى سال اوّل بود، رساند ولى هیچ گریه نکرد و گفت: خدایا! راضى هستم. بعد از چند روز حضرت امام (ره) از نجف براى وی‏ نامه نوشتند؛ خوشحال شدم گریه نکردى، چون اگر گریه مى ‏کردى دشمن شاد مى ‏شد. آن روز فهمیدم چرا حضرت امام (ره) در فراق فرزندش- سیدمصطفى (ره)- گریه نکردند.


 

💢حمایت خداوند از مخلصان💢

[۱] 

خداوند، بندگان مخلص خود را تنها نمی گذارد و آنها را در شداید و سختی‌ها نجات می‌دهد. نوح را روی آب، یونس را زیر آب و یوسف را کنار آب، نجات داد. همچنان که ابراهیم را از آتش، موسی را در وسط دریا و محمّدصلی الله علیه وآله را درونِ غار و علی علیه السلام را در بستر که به جای پیامبر خوابیده بود، نجات داد. 

با اراده الهی، ریسمان چاه وسیله شد تا یوسف از قعر چاه به تخت و کاخ برسد، پس بنگرید با حبل اللَّه چه می‌توان انجام داد!؟ «و اعتصموا بحبل اللّه... » [۲]

[۱]: ۸۶. ذیل آیه ۱۹ سوره یوسف. 

[۲]: ۸۷. آل عمران، ۱۰۳. 


💢تلخی‌ها هم تشکر می‌خواهد💢


قرآن می‌فرماید: «عسی أن تکرهوا شیئاً و هو خیر لکم و عسی أن تحبّوا شیئاً و هو شرّ لکم» [۳] چه بسیار چیزهایی که شما دوست ندارید، ولی در حقیقت به نفع شماست و چه بسیار چیزهایی که شما دوست دارید، ولی به ضرر شماست. 

اگر بدانیم؛ دیگران مشکلات بیشتری دارند. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، توجّه ما را به خداوند بیشتر می‌کند. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، غرور ما را می‌شکند و سنگدلی ما را برطرف می‌کند. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، ما را به یاد دردمندان می‌اندازد. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، ما را به فکر دفاع و ابتکار می‌اندازد. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، ارزش نعمت‌های گذشته را به ما یادآوری می‌کند. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، کفّاره ی گناهان است. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، سبب دریافت پاداش‌های اُخروی است. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، هشدار و زنگ بیدارباش قیامت است. 

اگر بدانیم؛ مشکلات، سبب شناسایی صبر خود و یا سبب شناسایی دوستان واقعی است. 

و اگر بدانیم؛ ممکن بود مشکلات بیشتر یا سخت تری برای ما پیش آید، خواهیم دانست که تلخی‌های ظاهری نیز در جای خود شیرین است. 

آری، برای کودک، خرما شیرین و پیاز و فلفل تند و ناخوشایند است، امّا برای والدین که رشد و بینش بیشتری دارند، ترش و شیرین هردو خوشایند است. 

حضرت علی علیه السلام در جنگ اُحد فرمود: شرکت در جبهه از مواردی است که باید شکر آن را انجام داد. «و لکن من مواطن البشری و الشکر» [۱] و دختر او حضرت زینب علیها السلام در پاسخ جنایتکاران بنی امیّه فرمود: در کربلا جز زیبایی ندیدم. «ما رأیت الاّ جمیلاً» [۲] 

به یکی از اولیای خدا گفته شد حقّ تشکّر از خداوند را بجا آور. او گفت: من از تشکّر و سپاس او ناتوانم. خطاب آمد: بهترین شکر همین است که اقرار کنی من توان شکر او را ندارم. سعدی گوید: 

از دست و زبان که برآید 

کز عهده شکرش به درآید 

بنده همان به که زتقصیر خویش 

عذر به درگاه خدا آورد

[۳]: ۸۸. بقره، ۲۱۶. 

[۱]: ۸۹. نهج البلاغه، خطبه ۱۵۶. 

[۲]: ۹۰. بحار، ج ۴۵، ص ۱۱۶. 


💢وعده‌های خداوند💢

[۳] 

خداوند متعال وعده داده است که ستمگران نابود و اولیای او حاکم شوند وچون تاکنون این وعده به صورت گسترده محقّق نشده، در زمان ظهور امام زمان علیه السلام عملی خواهد شد. 

قرآن کریم بارها وعده داده است که «اولیای خدا بر زمین حاکم خواهند شد و دشمنان آنان به هلاکت خواهند رسید. » در این جاسه مورد را ذکر می‌کنیم: 

الف: «انّ جُندَنا لهم الغالبون» [۴] همانا لشکر ما قطعاً پیروز است. 

ب: «و لقد سبقت کلمتنا لعبادنا المرسلین انّهم لهم المنصورون» [۵] حرف ما نسبت به انبیا قطعی است که آن‌ها پیروزند. 

ج: «اَنّ الارض یرثُها عِبادی الصالحون » [۶] وارث زمین بندگان شایسته من خواهند بود. 

به هر حال، پیروزی حقّ بر باطل و تشکیل حکومت الهی به دست مردان خدا از وعده‌های قطعی و مکرّر قرآن است.

[۳]: ۹۱. ذیل آیه ۱۴ سوره ابراهیم. 

[۴]: ۹۲. صافّات، ۱۷۳. 

[۵]: ۹۳. صافّات، ۱۷۱، ۱۷۲. 

[۶]: ۹۴. انبیاء، ۱۰۵. 


💢وجوب رحمت و شرط دریافت آن💢

[۱] 

موضوع وجوب رحمت بر خدا، «کتب علی نفسه الرّحمة»، در قرآن دوبار آنهم در این سوره (آیات ۱۲ و۵۴) آمده است. 

خداوند همان گونه که بر ما تکالیفی واجب کرده است، وظایفی را هم بر خود مقرّر فرموده؛ از جمله: 

۱. هدایت کردن: «اِنّ علینا للهدی» [۲] 

۲. رزق دادن: «علی اللّه رزقها» [۳] 

۳. لطف کردن: «کتب علی نفسه الرّحمة» [۴] 

۴. پیروزی وغلبه ی دین خدا: «کتب اللّه لاغلبنّ انا و رسلی» [۵] 

ولی شرط بهره مند شدن از رحمت الهی، رحم به بندگان است. چنانکه در حدیث آمده است: «مَن لایَرْحَم لایُرحَم» [۶] 

سلمان از پیامبرصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: رحمت خداوند، صد درجه است، یک درجه ی آن، منشأ همه ی الطاف الهی در دنیا شده است، خداوند در قیامت، با همه ی صد درجه رحمت خود با مردم معامله خواهد کرد. [۷]

[۱]: ۹۵. ذیل آیه ۱۲ سوره انعام. 

[۲]: ۹۶. لیل، ۱۲. 

[۳]: ۹۷. هود، ۶. 

[۴]: ۹۸. انعام، ۱۲. 

[۵]: ۹۹. مجادله، ۳۱. 

[۶]: ۱۰۰. کنزالعمّال، ج ۳، ص ۱۶۲ وتفسیر فی ظلال القرآن. 

[۷]: ۱۰۱. تفسیر فی ظلال القرآن. 


💢تعلیمات ویژه الهی💢

[۸] 

خداوند علوم خاصّی را به افراد خاصّی داده ودر قرآن از آنها یاد کرده است از جمله: 

۱. آدم، علوم همه ی اشیا. «و علّم آدم الاسماء کلّها» [۹] 

۲. خضر، علوم باطنی وتأویل. (تا موسی شاگردش شود) «هل اتّبعک علی ان تعلّمَن... » [۱۰] 

ص: ۲۸ 

۳. یوسف، علم تعبیر خواب. «علّمنی ربّی» [۱] 

۴. داوود، علم زره سازی. «و علّمناه صَنعة لَبوس» [۲] 

۵. سلیمان، علم زبان پرندگان. «علّمنا منطق الطیر» [۳] 

۶. معاون سلیمان، علمی که با آن تخت سلطنتی را از کشوری به کشور دیگر می‌آورد. «قال الّذی عنده علم من الکتاب» [۴] 

۷. طالوت، علوم نظامی. «و زاده بسطة فی العلم والجسم» [۵] 

۸. رسول اکرم وسایر انبیا، علوم غیب. «فلایظهر علی غیبه احدا الاّ مَنِ ارتضی من رسول» [۶]

[۸]: ۱۰۲. ذیل آیه ۱۵ سوره نمل. 

[۹]: ۱۰۳. بقره، ۳۱. 

[۱۰]: ۱۰۴. کهف، ۶۶.

[۱]: ۱۰۵. یوسف، ۳۷. 

[۲]: ۱۰۶. انبیاء، ۸۰. 

[۳]: ۱۰۷. نمل، ۱۶. 

[۴]: ۱۰۸. نمل، ۴۰. 

[۵]: ۱۰۹. بقره، ۲۴۷. 

[۶]: ۱۱۰. جنّ، ۲۶ - ۲۷. 


💢تسبیح، ریشه تمام عقاید💢

[۷] 

تسبیح خداوند، ریشه و اساس تمام عقاید و تفکرات صحیح اسلامی است: 

توحید، بر اساس تسبیح و منزّه دانستن خداوند از شرک است. «سبحان اللّه عمّا یشرکون» [۸] 

عدل، بر اساس منزّه دانستن خداوند از ظلم است. «سبحان اللّه انّا کنّا ظالمین» [۹] 

نبوّت و امامت، بر اساس تسبیح خداوند است، یعنی خداوند منزّه است از این که بشر را بدون راهنما و به حال خود واگذارد، بنابراین کسانی که می‌گویند: خداوند وحی و راهنمایی نفرستاده است، در حقیقت او را به درستی نشناخته اند. «و ما قدروا اللّه حقّ قدره اذ قالوا ما انزل اللّه» [۱۰] 

معاد، بر اساس تسبیح خداوند و منزّه دانستن او از کار عبث و بیهوده و باطل است. «ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک» [۱۱]، «افحسبتم انّما خلقناکم عبثاً و انّکم الینا لاترجعون» [۱۲] 

آری، اگر انسان خداوند را از هر عیب و نقص مبرّا دانست، عاشق و بنده ی او می‌شود، از او پروا کرده و بر او توکل می‌کند و روابط اجتماعی و حرکات و افعال خود را مطابق رضای او تنظیم می‌کند.

[۷]: ۱۱۱. ذیل آیه ۱ سوره جمعه. 

[۸]: ۱۱۲. طور، ۴۲. 

[۹]: ۱۱۳. قلم، ۲۹. 

[۱۰]: ۱۱۴. انعام، ۹۱. 

[۱۱]: ۱۱۵. آل عمران، ۱۹۱. 

[۱۲]: ۱۱۶. مؤمنون، ۱۱۵. 


💢اهمیت و جایگاه تسبیح💢

در قرآن، هشت بار فرمان توکل، دو بار فرمان سجده، هشت بار فرمان استغفار، پنج بار فرمان عبادت، پنج بار فرمان ذکر و یاد خدا و دو بار فرمان تکبیر آمده است، ولی فرمان تسبیح، شانزده مرتبه آمده است.  

امام صادق علیه السلام از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله روایت می‌کند که آن حضرت فرمود: هرگاه بنده ای «سبحان اللّه» بگوید، هر آنچه در زیر عرش قرار دارد همراه با او تسبیح گویند و به گوینده ی این سخن، ده برابر پاداش داده می‌شود و هرگاه «الحمدللّه» بگوید، خداوند نعمت‌های دنیا را بر او ارزانی دارد تا زمانی که با خداوند ملاقات کند و آنگاه نعمت‌های آخرت بر او ارزانی شود. [۱]  

تسبیح خداوند، نوعی تشکر از اوست. قرآن می‌فرماید: هرگاه فتح و پیروزی به سراغ شما آمد خدا را تسبیح گویید. «اذا جاء نصراللّه والفتح... فسبّح بحمد ربّک» [۲]  

تسبیح خداوند، کفّاره کلماتی است که در مجالس گفته یا شنیده می‌شود. در حدیث می‌خوانیم: رسول خداصلی الله علیه وآله هنگامی که از مجالس برمی خاستند، ذکر «سبحانک الّلهم و بحمدک» را گفته و می‌فرمودند: این کلمه، کفّاره مجلس است. «انّه کفّارة المجلس»  

تسبیح، وسیله نجات است. قرآن درباره حضرت یونس علیه السلام می‌فرماید: «فلولا انّه کان من المسبّحین للبث فی بطنه الی یوم یبعثون» [۳] اگر او تسبیح گو نبود، برای همیشه در شکم ماهی ماندگار بود.  

در حدیث دیگری می‌خوانیم: هنگامی که انسان «سبحان اللّه» می‌گوید، تمام فرشتگان بر او درود می‌فرستند. «صلّوا علیه کل ملک» [۴]  

در سحرهای ماه مبارک رمضان، سفارش به قرائت دعایی شده است که تمام جملات آن با «سبحان اللّه» آغاز می‌شود: «سبحان من یعلم جوارح القلوب...، سبحان ربّ الودود... »  

در حدیث می‌خوانیم: شخصی وارد خانه امام صادق علیه السلام شد و حضرت را در حال نماز دید که شصت مرتبه ذکر «سبحان اللّه» را تکرار فرمود. و یا می‌خوانیم که امام صادق علیه السلام در حال سجده پانصد مرتبه ذکر «سبحان اللّه» را تکرار فرمودند. [۱]

[۱]: ۱۱۷. تفسیرالمیزان، ج ۱۰، ص ۳۰. 

[۲]: ۱۱۸. فتح، ۱ - ۳. 

[۳]: ۱۱۹. صافّات، ۱۴۳. 

[۴]: ۱۲۰. بحار، ج ۹۳، ص ۱۷۷.

[۱]: ۱۲۱. وافی، ج ۲، ص ۱۵۷. 


💢نمونه‌هایی از تسبیح موجودات💢

در جهان بینی الهی، پرستش و عبادت خداوند مخصوص انسان نیست، بلکه همه موجودات در حال پرستش اند. 

شخصی از پیامبرصلی الله علیه وآله معجزه ای درخواست کرد. حضرت مقداری ریگ از زمین برداشت و در دست گرفت و به درخواست پیامبر و اذن الهی، صدای تسبیح سنگریزه‌ها را شنیدند. [۲] 

رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: چه بسیار مرکب‌ها که از راکب خود بهترند، زیرا بیشتر ذکر خدا می‌گویند. [۳] و از زدن به صورت حیوانات نهی فرمودند و دلیل آن را تسبیح خداوند دانستند. «نهی رسول اللّه... ان تضرب وجوهها لانّها تسبّح بحمد ربّها» [۴] 

درباره تسبیح موجودات هستی، به چند نکته بایستی توجه شود: 

الف. قرآن، تسبیح موجودات را آگاهانه و از روی علم و شعور می‌داند: «کلٌّ قد علم صلاته و تسبیحه» [۵] 

ب. هرکسی نمی تواند تسبیح سایر موجودات را درک کند: «ولکن لاتفقهون تسبیحهم» [۶] 

ج. تسبیح موجودات، گوناگون است. امام سجاد علیه السلام از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل فرمود که: مرغان در هر صبحگاه خداوند را تسبیح نموده و قوت روز خود را مسئلت می‌نمایند. [۷]

[۲]: ۱۲۲. تفسیر المیزان، ج ۱۳، ص ۹۶. 

[۳]: ۱۲۳. تفسیر المیزان. 

[۴]: ۱۲۴. تفسیر نورالثقلین. 

[۵]: ۱۲۵. نور، ۴۱. 

[۶]: ۱۲۶. اسراء، ۴۴. 

[۷]: ۱۲۷. تفسیر المیزان.

#قرآن_موضوعی 

💢تسبیح موجودات💢
[۸] 
همه ی هستی برای خداوند تسبیح و سجده و قنوت دارند. برخی مفسّران این تسبیح را تسبیح تکوینی دانسته اند، یعنی ساختار وجودیِ هر ذرّه ای از عالم، نشان از اراده، حکمت، علم و عدل خدا دارد. 
بعضی دیگر معتقدند که هستی، شعور و علم دارد و همه در حال تسبیح اند، ولی گوش ما صدای آنها را نمی شنود. این نظر با ظاهر آیات سازگارتر است. نطق داشتن اشیا محال نیست، چون در قیامت تحقّق می‌یابد، «اَنطق کلّ شی» [۹] حتّی سنگ هم علم و خشیت دارد و از خوف خدا از کوه سقوط می‌کند، «و اِنّ منها لما یَهبط من خشیة اللّه» [۱] حضرت سلیمان سخن مورچه را می‌فهمید و منطق الطیر می‌دانست. هدهد انحراف مردم را تشخیص می‌داد که نزد سلیمان آمد و گزارش داد. خداوند کوهها را مخاطب قرار داده: «یا جبال اوّبی معه» [۲] ای کوهها! همراه با داود نیایش کنید. در قرآن علاوه بر این موارد از تسبیحِ دیگر موجودات نیز سخن به میان آمده است. 
جمله ذرات عالم در نهان 
با تو می‌گویند روزان و شبان 
ما سمیعیم و بصیریم و هُشیم 
با شما نامحرمان، ما خامشیم 
تسبیح گویی حیوانات و موجودات، در روایات هم آمده است، از جمله: 
الف: به چهره ی حیوانات سیلی نزنید، که تسبیح خدا می‌گویند. [۳] 
ب: هرگاه صید تسبیح نگوید، شکارِ صیّاد می‌شود. [۴] 
ج: هیچ درختی قطع نمی شود، مگر به خاطر ترک تسبیح او. [۵] 
د: سنگریزه در دست پیامبراکرم صلی الله علیه وآله به نبوّت او گواهی داد. [۶] 
ه: زنبور عسل تسبیح می‌گوید. [۷] 
ح: صدای گنجشک‌ها تسبیح آنهاست. [۸] 
همه ی این روایات، گویای تسبیح واقعی است، نه زبان حال. 
هرکس به زبانی صفت حمد تو گوید 
بلبل به غزلخوانی و قُمری به ترانه
[۸]: ۱۳۶. ذیل آیه ۴۴ سوره اسراء. 
[۹]: ۱۳۷. فصّلت، ۲۱.
[۱]: ۱۳۸. بقره، ۷۴. 
[۲]: ۱۳۹. سبأ، ۱۰. 
[۳]: ۱۴۰. تفسیر نورالثقلین. 
[۴]: ۱۴۱. تفسیر نورالثقلین. 
[۵]: ۱۴۲. تفسیر روح الجنان. 
[۶]: ۱۴۳. تفسیر المیزان. 
[۷]: ۱۴۴. بحار، ج ۹۵، ص ۳۷۲. 
[۸]: ۱۴۵. بحار، ج ۶۴، ص ۲۷.
 

💢نگه دارنده آسمان و زمین💢
[۹] 
آیاتی در قرآن برنگهداری آسمان‌ها (وزمین) توسط خدا دلالت می‌کند، از جمله: 
الف: «اللَّه الّذی رفع السّموات بغیر عمد ترونها» [۱۰] 
ب: «ان اللَّه یمسک السموات والارض ان تزولا ولئن زالتا ان امسکهما من احد من بعده» [۱۱] همانا خداوند آسمان‌ها و زمین را از سقوط حفظ می‌کند و اگر روی به سقوط نهند، هیچکس جز او نمی تواند آنها را نگهدارد. 
ج: «و یمسک السماء ان تقع علی الارض الاّ باذنه» [۱] و خداوند از سقوط آسمان بر زمین جلوگیری می‌کند.

📗کتاب ۴۰۰ نکته از تفسیر نور، قرائتی
---------------
[۹]: ۱۴۶. ذیل آیه ۲ سوره رعد. 
[۱۰]: ۱۴۷. رعد، ۲. 
[۱۱]: ۱۴۸. فاطر، ۴۱.
 

💢کارهای بزرگ با ابزارهای کوچک💢 
[۲]  
گاهی خداوند کارهای بزرگ را با وسیله‌های کوچک انجام می‌دهد. مثلاً سرنگونی سپاه ابرهه را با پرندگان ابابیل، حفظ جان پیامبر اسلام را با تار عنکبوت، آموزش دفن میّت را با کلاغ، اثبات پاکی مریم علیها السلام را با سخن گفتن نوزاد، پاکی یوسف را با پاره شدن پیراهن، ایمان آوردن یک کشور را با سفر هُدهُد و کشف اصحاب کهف را با نمونه پول، تحقّق بخشیده است.
 

💢برنامه‌های الهی بر اساس حکمت💢
[۳] 
تمام برنامه‌های الهی بر اساس حکمت و دلیل است: 
دلیل نبوّت، نجات مردم است. «لیخرجکم من الظلمات الی النّور» 
دلیل نماز، یاد او و تشکر از اوست. «أقم الصّلاة لذکری» [۴] 
دلیل روزه، تقواست. «کتب علیکم الصّیام... لعلّکم تتقون» [۵] 
دلیل حج، حضور و شرکت در منافع است. «لیشهدوا منافع لهم» [۶] 
دلیل جهاد، رفع فتنه و حفظ مکتب است. «حتی لاتکون فتنة» [۷] 
دلیل قصاص، زندگی شرافتمندانه است. «و لکم فی القصاص حیاة» [۸] 
دلیل حجاب، تزکیه و تطهیر قلوب است. «ذلکم اطهر لقلوبکم و قلوبهنّ» [۹] 
دلیل زکات، پاکی است. «خذ من اموالهم صدقة تطهّرهم» [۱] 
دلیل تحریم شراب و قمار، بازماندن از راه خداست. «یصدّکم عن ذکر اللّه و عن الصّلاة» [۲] 
نجات بشر از تاریکی‌های جهل و ظلم و شرک و خرافه و تفرقه، تنها در گرو روی آوردن به نور وحی است. «کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور» [۳]

📗کتاب ۴۰۰ نکته از تفسیر نور، قرائتی
---------------
[۳]: ۱۵۱. ذیل آیه ۹ سوره حدید. 
[۴]: ۱۵۲. طه، ۱۴. 
[۵]: ۱۵۳. بقره، ۱۸۳. 
[۶]: ۱۵۴. حج، ۲۸. 
[۷]: ۱۵۵. بقره، ۱۹۳. 
[۸]: ۱۵۶. بقره، ۱۷۹. 
[۹]: ۱۵۷. احزاب، ۵۳. 

[۱]: ۱۵۸. توبه، ۱۰۳. 
[۲]: ۱۵۹. مائده، ۹۱. 
[۳]: ۱۶۰. ابراهیم، ۲.
 

💢کارهای خدا برترین کارها💢
[۴] 
تمام کارهای خداوند بهترین است: 
آفرینش او بهترین است: «فتبارک اللّه احسن الخالقین» [۵] 
کتاب قرآن او بهترین است: «نزّل احسن الحدیث» [۶] 
قصه‌های او بهترین است: «احسن القصص» [۷] 
نام‌های او بهترین است: «وللّه الاسماء الحسنی» [۸] 
پاداش‌های بر بهترین است: «فله جزاء الحسنی» [۹] 
وعده‌های او بهترین وعده هاست: «وعداللّه الحسنی» [۱۰] 
حکم او بهترین حکم‌ها است: «و من احسن من اللّه حکماً» [۱۱]

📗کتاب ۴۰۰ نکته از تفسیر نور، قرائتی
---------------
[۴]: ۱۶۱. ذیل آیه ۳ سوره تغابن. 
[۵]: ۱۶۲. مؤمنون، ۱۴. 
[۶]: ۱۶۳. زمر، ۲۳. 
[۷]: ۱۶۴. یوسف، ۳. 
[۸]: ۱۶۵. اعراف، ۱۸۰. 
[۹]: ۱۶۶. کهف، ۸۸. 
[۱۰]: ۱۶۷. حدید، ۱۰. 
[۱۱]: ۱۶۸. مائده، ۵۰.
 

💢برترین کارهای انسان💢

خداوند که خود بهترین است از ما نیز خواسته که در تمام کارها، بهترین‌ها را انتخاب کنیم. مثلاً: 
در گفتار، بهترین سخن را بگوئیم: «یقولوا الّتی هی احسن» [۱۲] 
در عمل، بهترین را انجام دهیم: «احسن عملاً» [۱۳] 
در برخورد، بهترین رفتار را داشته باشیم: «ادفع باللتی هی احسن» [۱۴] 
در مجادله و گفتگو، بهترین شیوه را انتخاب کنیم: «جادلهم بالتی هی احسن» [۱] 
در سپاسگزاری و تشکر، بهترین روش را داشته باشیم: «فحیّوا باحسن» [۲] 
در میان شنیده‌ها بهترین را انتخاب و عمل کنیم: «یستمعون القول فیتبعون احسنه» [۳] 
در تصرّف در مال یتیم، با بهترین شیوه عمل کنیم: «لاتقربوا مال الیتیم الاّ باللتی هی احسن» [۴] 
در انگیزه، با بهترین نیت که اخلاص و قصد قربت است، عمل خود را رنگی الهی دهیم: «و من احسن من اللّه صبغة» [۵]

📗کتاب ۴۰۰ نکته از تفسیر نور، قرائتی
---------------
[۱۲]: ۱۶۹. اسراء، ۵۳. 
[۱۳]: ۱۷۰. کهف، ۷. 
[۱۴]: ۱۷۱. فصلت، ۳۴. 

[۱]: ۱۷۲. نحل، ۱۲۵. 
[۲]: ۱۷۳. نساء، ۸۶. 
[۳]: ۱۷۴. زمر، ۱۸. 
[۴]: ۱۷۵. اسراء، ۳۴. 
[۵]: ۱۷۶. بقره، ۱۳۸.
 

💢آفریده‌های خدا و تولیدات انسان💢

آفریده‌های خداوند با تولیدات انسان تفاوت‌هایی دارد، از جمله: 
۱. تولیدات انسان محدود و در بعضی زمینه‌ها تولید دارد، امّا خداوند همه چیز را می‌آفریند. «خلق کلّ شی ء» [۶] 
۲. تولیدات انسان گاهی لغو است، امّا خداوند همه چیز را هدفمند آفریده است. «خلق اللّه السّموات و الارض بالحق» [۷] 
۳. در تولیدات انسان افراط و تفریط است، امّا آفرینش خداوند به اندازه است. «انا کل شی ء خلقناه بقدر» [۸] 
۴. تولیدگران معمولاً پس از تولید نظارتی بر تولید ندارد، امّا خداوند هرگز از آفرینش عاجز نمی شود. «و لم یعی بخلقهن» [۹] 
۵. تولیدگر معمولاً پس از تولید نظارتی از تولید ندارد، امّا خداوند هرگز از مخلوقاتش غافل نمی شود. «و ما کنا عن الخلق غافلین» [۱۰] 
۶. انسان گاهی از تولید خسته و کسل می‌شود، امّا خداوند هرگز از آفرینش خسته نمی شود «ما مسّنا من لغوب» [۱] 
۷. خداوند، از طریق زوجیت، بقای موجودات را تضمین نموده است. «و من کل شی ءٍ خلقنا زوجین» [۲] 
۸. خدا، همه آفریده‌های خود را هدایت تکوینی می‌کند. «اعطی کل شی ء خلقه ثم هدی» [۳] 
۹. همه آفریده ها، در نهایت به سوی او بازمی گردند. «خلق السّموات و الارض... الیه المصیر» [۴]

📗کتاب ۴۰۰ نکته از تفسیر نور، قرائتی
---------------
[۶]: ۱۷۷. انعام، ۱۰۱. 
[۷]: ۱۷۸. جاثیه، ۲۲؛ عنکبوت، ۴۴؛ روم، ۸. 
[۸]: ۱۷۹. قمر، ۴۹. 
[۹]: ۱۸۰. احقاف، ۳۳. 
[۱۰]: ۱۸۱. مؤمنون، ۱۷.

[۱]: ۱۸۲. ق، ۳۸. 
[۲]: ۱۸۳. ذاریات، ۴۹. 
[۳]: ۱۸۴. طه، ۵۰. 
[۴]: ۱۸۵. تغابن، ۳.
 

💢رحمانیت خداوند💢
[۵] 
خداوند، رحمان است. «الرّحمن» 
پیامبرش، مایه ی رحمت است. «و ما ارسلناک الاّ رحمة للعالمین» [۶] 
قرآنش نیز رحمت است. «هدیً و رحمة للمؤمنین» [۷] 
«رحمن» نام مخصوص خداوند است که ۱۶۹ بار در قرآن آمده و ۱۱۴ مرتبه در هر «بسم اللّه» تکرار شده است. 
در مواردی از قرآن، کلمه «الرّحمن» به جای «اللّه» بکار رفته است: 
«قالوا اتّخذ اللّه ولدا» [۸] ؛ «قالوا اتّخذ الرّحمن ولدا» [۹] 
«اتاکم عذاب اللّه» [۱۰] ؛ «یَمسّک عذاب من الرّحمن» [۱۱] 
«قل ادعوا اللّه او ادعوا الرّحمن» [۱۲]
---------------
[۵]: ۱۸۶. ذیل آیه ۱ و ۲ سوره الرّحمن. 
[۶]: ۱۸۷. انبیاء، ۱۰۷. 
[۷]: ۱۸۸. اسراء، ۸۲. 
[۸]: ۱۸۹. بقره، ۱۱۶. 
[۹]: ۱۹۰. مریم، ۸۸. 
[۱۰]: ۱۹۱. انعام، ۴۷. 
[۱۱]: ۱۹۲. مریم، ۴۵. 
[۱۲]: ۱۹۳. اسراء، ۱۱۰.
 

💢جلوه‌های رحمت خداوند💢

علمی جلوه ی رحمت است که آموزش خدا باشد. «الرّحمن علّم» 
علمی جلوه ی رحمت است که جامع باشد است. «تبیاناً لکلّ شی ء» 
علمی جلوه ی رحمت است که پاداشی از ما نخواهد و بر اساس رحمت باشد. «الرّحمن علّم» 
علمی جلوه ی رحمت است که در هر زمان کاربرد داشته باشد. 
علمی جلوه ی رحمت است که بصیرت آفرین و تقوا آفرین باشد. 
علمی جلوه ی رحمت است که سعادت فرد و جامعه و این جهان و آن جهان را تأمین کند.
 

💢نعمت‌های ویژه خداوند💢
[۱] 
ممکن است مراد از علمی که به حضرت داود و سلیمان داده شده علم قضاوت باشد، به دلیل آیه ی «و آتیناه الحکمة و فصل الخطاب» [۲] یعنی ما به داوود حکمت و قضاوت مرحمت کردیم. و نیز به دلیل آیه ی «کلاّ آتینا حکماً و علما» [۳] و شاید هم مراد از علم، علم گفتگو با پرندگان باشد به دلیل آیه ی «علّمنا منطق الطّیر» [۴] و شاید علم زره بافی باشد؛ «و علّمناه صَنعة لبوس» [۵] امّا بهتر این است که علم را به طور عام معنا کنیم، یعنی علم اداره ی کشور.
---------------
[۱]: ۱۹۴. ذیل آیه ۱۵ سوره نمل. 
[۲]: ۱۹۵. ص، ۲۰. 
[۳]: ۱۹۶. انبیاء، ۷۹. 
[۴]: ۱۹۷. نمل، ۱۶. 
[۵]: ۱۹۸. انبیاء، ۸۰.
 

💢فلسفه اعطای نعمت‌های ویژه💢

🔹سؤال: چرا خداوند به بعضی از بندگان خود نعمت‌های ویژه ای عطا می‌کند؟ آیا این کار با عدالت سازگار است؟

🔸پاسخ: اوّلاً معنای عدالت این نیست که به همه یکسان بدهیم. آیا معلّمی که به هر شاگردی نمره ای می‌دهد و یا پزشکی که برای هر بیماری دارویی تجویز می‌کند، ظالم است؟ ثانیاً نعمت‌های ویژه، مسئولیّت‌های ویژه ای را نیز بدنبال دارد. ثالثاً ما از خدا طلبی نداریم، تا هر چه بخواهیم به ما عطا کند. رابعاً الطاف الهی بر اساس حکمت و شرایطی است که انسان یا جامعه آن را بوجود می‌آورد. به قول شاعر: 
چون چنان بودیم، بودیم آن چنان 
چون چنین گشتیم گشتیم این چنین

افرادی با اخلاص، تلاش، علم، تدبیر، صرفه جویی، عدالت و وحدت کلمه، شرایطی را در خود ایجاد می‌نمایند که زمینه ی دریافت الطاف الهی و نعمت‌های ویژه می‌شود. 
البتّه گاهی الطاف ویژه به خاطر پاداش عملی است که والدین انسان داشته اند و خداوند مزد کارشان را به نسل آنان عطا می‌کند. همان گونه که در داستان موسی و خضر، خداوند آن دو پیامبر را مأمور می‌کند دیواری را که گنجی زیر آن بود و از آنِ کودکان یتیمی بود تعمیر کنند تا در آینده از آن گنج استفاده نمایند، زیرا والدین کودکان نیکوکار و صالح بوده اند. «وکان ابوهما صالحا» [۱]
---------------
[۱]: ۱۹۹. کهف، ۸۲.
 

💢کلمة الله💢
[۲] 
کلمة اللّه چیست؟ 
۱. نعمت‌های خداوند. «قل لو کان البحر مداداً لکلمات ربّی لنفد البحر... » [۳] 
۲. سنّت‌های الهی. «و لقد سبقت کلمتنا لعبادنا المرسلین انّهم لهم المنصورون» [۴] و «ولولا کلمة الفصل لقضی بینهم» [۵] 
۳. آفریده‌های ویژه ی خداوند. «انّما المسیح عیسی ابن مریم رسول اللّه و کلمته» [۶] 
۴. حوادثی که انسان با آنها آزمایش می‌شود. «و اذا ابتلی ابراهیم ربّه بکلمات» [۷] 
۵. آیات الهی. درباره ی حضرت مریم می‌خوانیم: «و صدّقت بکلمات ربّها» [۸] 
۶. اسباب پیروزی حقّ بر باطل. «و یرید اللّه ان یحقّ الحق بکلماته و یقطع دابر الکافرین» [۹]، «و یمح اللّه الباطل و یحقّ الحق بکلماته» [۱۰] 
از جمع مطالب گذشته به دست می‌آید که مراد از «کلمة» تنها لفظ نیست، بلکه مراد سنّت ها، مخلوقات، اراده و الطاف الهی است که در آفرینش جلوه می‌کند. 
بنابراین، اگر همه ی درختان قلم و همه ی دریاها مرکّب شوند، نمی توانند کلمات الهی را بنویسند، یعنی نمی توانند آفریده‌های خدا، الطاف الهی و سنّت‌هایی را که در طول تاریخ برای انسان‌ها و همه ی موجودات وجود داشته است بنویسند. «واللّه العالم» 
در روایت می‌خوانیم: امام کاظم علیه السلام فرمود: مصداق کلمات اللّه ما هستیم که فضایل ما قابل ادراک و شماره نیست. [۱] آری، اولیای خدا از طرف ذات مقدّس او واسطه ی فیض هستند و هر لطف و کمالی، از طریق آن بزرگواران به دیگران می‌رسد.
---------------
[۲]: ۲۰۰. ذیل آیه ۲۷ سوره لقمان. 
[۳]: ۲۰۱. کهف، ۱۰۹. 
[۴]: ۲۰۲. صافات، ۱۷۱-۱۷۲. 
[۵]: ۲۰۳. شوری، ۲۱. 
[۶]: ۲۰۴. نساء، ۱۷۱. 
[۷]: ۲۰۵. بقره، ۱۲۴. 
[۸]: ۲۰۶. تحریم، ۱۲. 
[۹]: ۲۰۷. انفال، ۷. 
[۱۰]: ۲۰۸. شوری، ۲۴. 
[۱]: ۲۰۹. تفسیر نورالثقلین، ذیل آیه.
 

💢سیمای بسم الله💢
[۲] 
۱. «بسم اللَّه» بیان نگر صبغه و رنگ الهی و جهت گیری توحیدی ماست. امام رضاعلیه السلام می‌فرماید: با گفتن «بسم اللَّه» نشان بندگی خدا را برخود می‌نهم. [۳] 
۲. «بسم اللَّه» رمز بقا و دوام است؛ زیرا هرچه اخلاص و رنگ خدایی نداشته باشد، فانی است. «کلّ شی ء هالک الاّ وجهه» [۴] 
۳. «بسم اللَّه» رمز توحید است و ذکر نام دیگران به جای آن، رمز کفر است و همراه آوردن نام خداوند با نام دیگران، نشانه ی شرک. نه در کنار نام خدا، نام دیگری را ببریم ونه به جای نام او. نه فقط ذات او؛ بلکه نام او نیز از هر شریکی منزّه است؛ «سبّح اسم ربّک الاعلی» [۵] حتّی شروع کردن کار به نام خدا و محمّدصلی الله علیه وآله ممنوع است. [۶] 
۴. «بسم اللَّه» رمز عشق به خدا وتوکّل به اوست. به کسی که رحمان و رحیم است عشق می‌ورزیم و کارمان را با توکّل به او آغاز می‌کنیم که بردن نام او سبب جلب رحمت است. 
۵. «بسم اللَّه» رمز خروج از تکبّر و اظهار عجز و ناتوانی به درگاه خداوند قادر متعال است. 
۶. «بسم اللَّه» گام اوّل در مسیر بندگی و عبودیّت است. 
۷. «بسم اللَّه» مایه ی فرار شیطان است. کسی که خدا را همراه داشت، شیطان در او مؤثّر نمی افتد. 
۸. «بسم اللَّه» عامل قداست یافتن کارها و بیمه کردن آنهاست. 
۹. «بسم اللَّه» ذکر خداست؛ یعنی خدایا! من تو را فراموش نکرده و نمی کنم. 
۱۰. «بسم اللَّه» بیانگر انگیزه ماست؛ یعنی خدایا! هدفم تو هستی نه مردم، نه طاغوت‌ها ونه جلوه‌ها و نه هوس‌ها و منافع. 
۱۱. امام رضاعلیه السلام فرمود: «بسم اللَّه» به اسم اعظم الهی، از سیاهی چشم به سفیدی آن نزدیک تر است. [۱] 
تنها در آغاز سوره برائت (سوره توبه) بسم اللَّه نیامده و این به فرموده حضرت علی علیه السلام به خاطر آن است که «بسم اللَّه» کلمه امان و رحمت است، واعلام برائت از کفّار و مشرکین، با اظهار محبّت ورحمت سازگار نیست. [۲]
---------------
[۲]: ۲۱۰. ذیل آیه ۱ سوره حمد. 
[۳]: ۲۱۱. تفسیر نورالثقلین. 
[۴]: ۲۱۲. قصص، ۸۸. 
[۵]: ۲۱۳. اعلی، ۱. 
[۶]: ۲۱۴. اثبات الهداة، ج ۷، ص ۴۸۲. 

[۱]: ۲۱۵. تفسیر راهنما. 
[۲]: ۲۱۶. تفسیر مجمع البیان و فخررازی. 

💢اهمیت شروع کارها با نام خدا💢
 
🔹سؤال: چرا در شروع هر کاری «بسم اللَّه» و بردن نام خدا سفارش شده است؟
 
🔸پاسخ: «بسم اللَّه» آرم و نشانه ی مسلمانی است و باید تمام کارهای هر مسلمان رنگ الهی داشته باشد. همان گونه که محصولات و کالاهای ساخت یک کارخانه، آرم و علامت آن کارخانه را دارد؛ خواه به صورت جزیی باشد یا کلّی. مثلاً یک کارخانه چینی سازی، علامت خود را روی تمام ظروف می‌زند، خواه ظرف‌های بزرگ باشد یا ظرف‌های کوچک. یا این که پرچم هر کشوری هم بر فراز ادارات و مدارس و پادگان‌های آن کشور است و هم بر فراز کشتی‌های آن کشور در دریاها و هم بر روی میز اداری کارمندان.


 آیا «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم» آیه ای مستقل است؟

🔸پاسخ: به اعتقاد اهل بیت رسول اللّه علیهم السلام که صد سال سابقه بر سایر رهبران فقهی مذاهب دارند و در قرآن نیز عصمت و پاکی آنها به صراحت بیان شده است، آیه «بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم» آیه ای مستقل و جزو قرآن است؛ اما فخررازی از بزرگان اهل سنت در تفسیر خویش شانزده دلیل آورده که «بسم اللَّه» جزو سوره است. آلوسی نیز همین اعتقاد را دارد. در مسند احمد نیز «بسم اللَّه» جزو سوره شمرده شده است. [۱] در طول تاریخ اسلامی برخی که «بسم اللَّه» را جزو سوره ندانسته و یا در نماز آن را ترک کرده اند، مورد اعتراض واقع شده اند. در مستدرک حاکم آمده است: روزی معاویه در نماز «بسم اللَّه» را حذف کرد و نگفت، مردم به او اعتراض کردند که «أ سَرقتَ أم نَسیتَ»، آیه را دزدیدی یا فراموش کردی؟! [۲] 
امامان معصوم علیهم السلام اصرار داشتند که در نماز، «بسم اللَّه» را بلند بگویند. امام باقرعلیه السلام در مورد کسانی که «بسم اللَّه» را در نماز نمی خواندند و یا جزو سوره نمی شمردند، می‌فرمود: «سَرقوا اکرم آیة» [۳] بهترین آیه قرآن را به سرقت بردند. در سنن بیهقی در ضمن حدیثی آمده است: چرا بعضی «بسم اللَّه» را جزء سوره قرار نداده اند! [۴] 
شهید مطهّری قدس سره در تفسیر سوره حمد، ابن عباس، عاصم، کسایی، ابن عمر، ابن زبیر، عطاء، ابن طاووس، فخررازی و سیوطی را از جمله کسانی معرّفی می‌کند که «بسم اللَّه» را جزو سوره می‌دانستند. 
در تفسیر قرطبی از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «بسم اللَّه» تاج سوره هاست.
---------------
[۱]: ۲۱۷. مسند احمد، ج ۳، ص ۱۷۷ و ج ۴، ص ۸۵. 
[۲]: ۲۱۸. مستدرک، ج ۳، ص ۲۳۳. 
[۳]: ۲۱۹. بحار، ج ۸۵، ص ۲۰. 
[۴]: ۲۲۰. سنن بیهقی، ج ۲، ص ۵۰.
نمونه‌هایی از نعمت خداوند💢
[۷] 
به گفته تفسیر نمونه در این سوره نعمت‌های زیادی برای تحریک روحیّه شکرگزاری بیان شد که ما تمام چهل نعمت را نام می‌بریم: 
۱. آسمان: «خلق السموات» 
۲. زمین: «والارض» 
۳. چهارپایان: «والانعام» 
۴. پوشش: «لکم فیها دف ءٌ» 
۵. منافع حیوانات: «و منافع» 
۶. گوشت: «منها تأکلون» 
۷. جمال وزیبایی: «فیها جمال» 
۸. حمل ونقل: «تحمل اثقالکم» 
۹. هدایت: «علی اللَّه قصد السبیل» 
۱۰. آب: «منها شراب» 
۱۱. مراتع: «فیه تسیمون» 
۱۲. میوه ها: «و من کلّ الثّمرات» 
۱۳. شب وروز: «سخّرلکم الیل والنّهار» 
۱۴. خورشید وماه: «والشّمس والقمر» 
۱۵. ستاره: «والنّجوم» 
۱۶. نعمت‌ها وموجودات رنگارنگ زمینی: «ذرأ لکم ما فی الارض مختلفاً الوانه» 
۱۷. دریا و جواهرات دریایی: «سخر البحر... تستخرجوا منه حلیة» 
۱۸. حرکت کشتی: «تری الفلک مواخر» 
۱۹. کوهها: «والقی فی الارض رواسی» 
۲۰. نهرها: «وانهاراً» 
۲۱. راه ها: «و سُبلاً» 
۲۲. علائم طبیعی: «و علاماتٍ» 
۲۳. راهیابی از طریق ستارگان: «و بالنجم هم یهتدون» 
۲۴. سرسبزی زمین: «فاحیی به الارض بعد موتها» 
۲۵. شیر خالص: «لبناً خالصاً» 
۲۶. فرآورده‌های میوه ها: «تتخذون منه سکراً و رزقاً حسناً» 
۲۷. عسل: «فیه شفاء» 
۲۸. همسر: «من انفسکم ازواجاً» 
۲۹. فرزندان و نوه ها: «من ازواجکم بنین و حفدة» 
۳۰. رزق: «رزقکم من الطّیبات» 
۳۱. گوش: «جعل لکم السّمع» 
۳۲. چشم: «والابصار» 
۳۳. عقل و روح: «والافئدة» 
۳۴. مسکن ثابت: «من بیوتکم سکناً» 
۳۵. مسکن سیّار: «جعل لکم من جلود الانعام بیوتاً» 
۳۶. انواع پوشاک: «من اصوافها و اوبارها و اشعارها اثاثاً و متاعاً» 
۳۷. نعمت سایه: «جعل لکم مما خلق ظلالاً» 
۳۸. پناهگاه مطمئن در کوه ها: «من الجبال اَکناناً» 
۳۹. نعمت لباسی که انسان از گرما و سرما حفظ کند: «سرابیل تقیکم... » 
۴۰. نعمت زره و لباس رزم: «تقیکم بأسکم»
---------------
[۷]: ۲۳۷. ذیل آیات ۱۲۷ تا ۱۲۸ سوره نحل.

مقدّرات الهی💢
[۱] 
مطابق آنچه از آیات و روایات به دست می‌آید مقدرات الهی بر دو نوع است: 
۱. اموری که مصلحت دائمی دارد و لذا قانونش هم دائمی است. مثل آیاتِ؛«ما یبدّل القول لدیّ» [۲] در کلام ما تبدّل راه ندارد. «کلّ شی ءٍ عنده بمقدار» [۳] هر چیزی در نزد پروردگار دارای حساب و کتاب دقیقی است. اینگونه مقدرات در لوح محفوظ ثبت است «فی لوح محفوظ» [۴] و فقط مقربان الهی با اذن خداوند می‌توانند بر آن آگاه شوند. «کتاب مرقوم یشهده المقرّبون» [۵] 
۲. اموری که غیرحتمی و مصالح آنها تابع اعمال و رفتار مردم است، مثل توبه کردن مردم از گناه که مصلحت عفو را درپی دارد، و یا دادن صدقه که مصلحت دفع بلا را به همراه می‌آورد و یا ظلم و ستم که بخاطر مفسده اش قهر الهی را بدنبال دارد. یعنی خداوند متعال در اداره ی نظام آفرینش دست بسته نیست و با حکمت و علم بی نهایتی که دارد، می‌تواند با تغییر شرایط، تغییراتی در آفرینش و قوانین آن بدهد. بدیهی است که این تغییرات، نشانه ی جهل خداوند متعال و یا تجدید نظر و پشیمانی او نیست، بلکه این تغییرات بر اساس حکمت و تغییر شرایط و یا پایان دوره ی آن امر است. 
قرآن مجید در این زمینه نمونه‌های زیادی دارد که به چند نمونه اشاره می‌کنیم: 
الف: «اُدعونی استجب لکم» [۱] دعا کنید تا من برای شما مستجاب کنم. انسان با تضرع ودعا می‌تواند مصالح خود را بدست آورد و سرنوشت خود را تغییر دهد. 
ب: «لعلّ اللَّه یحدث بعد ذلک امرا» [۲] قانون الهی در همه جا ثابت نیست، شاید خداوند با پدید آمدن شرایط لازم، برنامه جدیدی را بوجود آورد. 
ج: «کلّ یوم هو فی شأن» [۳] خداوند، هر روز در شأن مخصوص همان روز است. 
د: «فلّما زاغوا، ازاغ اللَّه» [۴] چون راه انحرافی را انتخاب کردند، خدا هم منحرفشان ساخت. 
ه: «و لو انّ اهل القری آمنوا واتقوا لفتحنا علیهم برکات» [۵] با ایمان و تقوا، مسیر قهر الهی به لطف و برکت تغییر می‌یابد. 
و: «ان اللَّه لایغیّر مابقوم حتّی یغیّروا ما بانفسهم» [۶] خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهد، مگر آنکه آنها خودشان را تغییر دهند. 
ز: «الاّ مَن تاب و آمن و عمل عملا صالحاً فاولئک یبدّل اللَّه سیئاتهم حسنات» [۷] کسانی که توبه کنند، ایمان آورند و عمل نیکو انجام دهند، خداوند بدی‌های آنان را به خوبی و حسنه تبدیل می‌کند. 
ح: «ان عُدتم عُدنا» [۸] اگر شما برگردید، ما هم برمی گردیم. 
سؤال: اگر علم خدا عین ذات اوست و قابل تغییر نیست، پس هر چه در علم او گذشته باید به مرحله عمل برسد وگرنه جهل خواهد بود. 
پاسخ: علم خدا بر اساس نظام علل واسباب است، بدین صورت که او علم دارد که اگر از این وسیله استفاده شود، این نتیجه واگر از دیگری بهره برداری شود، آن سرانجام را درپی خواهد داشت و علم او جدای از علم بر اسباب وعلل نیست.
---------------
[۱]: ۲۳۸. ذیل آیه ۳۹ سوره رعد. 
[۲]: ۲۳۹. ق، ۲۹. 
[۳]: ۲۴۰. بقره، ۱۶۲. 
[۴]: ۲۴۱. بقره، ۱۶۲. 
[۵]: ۲۴۲. مطفّفین، ۲۰ - ۲۱. 

[۱]: ۲۴۳. غافر، ۶۰. 
[۲]: ۲۴۴. طلاق، ۱. 
[۳]: ۲۴۵. الرحمن، ۲۹. 
[۴]: ۲۴۶. صفّ، ۵. 
[۵]: ۲۴۷. اعراف، ۶۹. 
[۶]: ۲۴۸. رعد، ۱۱. 
[۷]: ۲۴۹. فرقان، ۷۰. 
[۸]: ۲۵۰. اسراء، ۸.

نقش خدا و غیر خدا در زندگی💢 
[۱]  
تفاوت نقش خدا و غیر خدا در زندگی انسان  
الف: نقش خدا در زندگی انسان  
۱. آفریدگارِ اوست. «خلق الانسان» [۲]  
۲. پروردگار او و همه جهانیان است. «ربّ العالمین» [۳]  
۳. او را بسیار دوست دارد. «بالناس لرؤف» [۴]  
۴. دعای او را می‌شنود. «سمیع الدعاء» [۵]  
۵. فریادرس اوست. «یجیب المضطر» [۶]  
۶. او را به خوبی راهنمایی می‌کند. «الّذین جاهدوا فینا لنهدینّهم سبلنا» [۷]  
۷. او را حمایت و سرپرستی می‌کند. «و هو یتولّی الصالحین» [۸]  
۸. به او رشد و تکامل می‌دهد. «یهدی الی الرّشد» [۹]  
۹. به او آرامش و اطمینان می‌دهد. «ألا بذکر اللّه تطمئنّ القلوب» [۱۰]  
۱۰. به او آموزش می‌دهد. «الّذی علّم بالقلم» [۱۱]  
۱۱. به او وسعت و فزونی می‌دهد. «لئن شکرتم لازیدنّکم» [۱۲]  
۱۲. بیماریش را شفا می‌دهد. «و اذا مرضت فهو یشفین» [۱۳]  
۱۳. امید آینده ی اوست. «والّذی أطمع أن یغفرلی خطیئتی یوم الدین» [۱۴]  
ب: نقش غیر خدا در زندگی انسان  
۱. قدرتی در آفرینش ندارند. «لن یخلقوا ذُباباً» [۱۵]  
۲. از خواسته‌های انسان بی خبرند. «و هم عن دعائهم غافلون» [۱]  
۳. دعای او را نمی شنوند. «لا یسمعوا دعائکم» [۲]  
۴. توان پاسخگویی ندارند. «یدعون من دون اللّه من لا یستجیب له» (آیه ۵)  
۵. دشمن انسان اند. «کانوا لهم اعداء» (آیه ۶)  
۶. در برابر حوادث ناتوان اند. «لا یملکون کشف الضرّ عنکم» [۳]  
۷. نه قدرت نفع رسانی دارند و نه از ضرر جلوگیری می‌کنند. «ما لا یضرّهم و لا ینفعهم» [۴]  
و خلاصه به قول حضرت یوسف علیه السلام: «أارباب متفرّقون خیر‌ام اللّه الواحد القهار» [۵] آیا خدایان پراکنده و گوناگون بهترند یا خدای یگانه مقتدر؟  
«والحمد للّه ربّ العالمین» 
--------------- 
[۱]: ۲۵۴. ذیل آیه ۶ سوره احقاف. 
[۲]: ۲۵۵. الرّحمن، ۳. 
[۳]: ۲۵۶. حمد، ۲. 
[۴]: ۲۵۷. بقره، ۱۴۳. 
[۵]: ۲۵۸. آل عمران، ۳۸. 
[۶]: ۲۵۹. نمل، ۶۲. 
[۷]: ۲۶۰. عنکبوت، ۶۹. 
[۸]: ۲۶۱. اعراف، ۱۹۶. 
[۹]: ۲۶۲. ص، ۲. 
[۱۰]: ۲۶۳. رعد، ۲۸. 
[۱۱]: ۲۶۴. علق، ۴. 
[۱۲]: ۲۶۵. ابراهیم، ۷. 
[۱۳]: ۲۶۶. شعراء، ۸۰. 
[۱۴]: ۲۶۷. شعراء، ۸۲. 
[۱۵]: ۲۶۸. حج، ۷۳. 

[۱]: ۲۶۹. احقاف، ۵. 
[۲]: ۲۷۰. فاطر، ۱۴. 
[۳]: ۲۷۱. اسراء، ۵۶. 
[۴]: ۲۷۲. بقره، ۱۰۲. 
[۵]: ۲۷۳. یوسف، ۳۹.

پیامبر، خُلق عظیم💢
[۹] 
خُلق به صفاتی گفته می‌شود که با سرشت و خوی انسان عجین شده باشد و به رفتارهای موسمی و موقّت گفته نمی شود. تفسیرهای مختلفی درباره "خلق عظیم" شده است، از جمله: 
الف) برخی از کتب لغت، خلق را به معنای دین و آئین گرفته اند، چنان که در حدیثی از امام باقرعلیه السلام می‌خوانیم که آن حضرت فرمود: مراد از خلق عظیم آئین اسلام است. [۱۰] 
ب) مراد، تخلّق به اخلاق اسلام و طبع بزرگ است. 
ج) مراد، صبر بر حق و تدبیر امور بر اقتضای عقل است. 
د) عایشه گوید: اخلاق پیامبر، متضمن بود آنچه را که در ۱۰ آیه اول سوره مؤمنون آمده است و بالاتر از این مدح، مدحی نیست. 
ه) مراد، برخورد بزرگوارانه با مخالفان است. چنان که خداوند او را به این شیوه، مامور ساخته بود: «خذ العفو و امر بالمعروف و اعرض عن الجاهلین» [۱] 
و) مراد، مکارم اخلاق است. چنانکه از آن حضرت روایت شده که فرمود: «انّما بُعثت لاتمّم مکارم الاخلاق» و فرمود: «ادّبنی ربّی فاحسن تادیبی» [۲] پروردگارم مرا تربیت نمود و چه خوب تربیت نمود. 
ز) عایشه درباره اخلاق پیامبر گفت: «کان خلقه القرآن» [۳] اخلاق پیامبر، تجسم قرآن بود.
---------------
[۹]: ۳۲۶. ذیل آیات ۱ تا ۴ سوره قلم. 
[۱۰]: ۳۲۷. تفسیر نورالثقلین

[۱]: ۳۲۸. اعراف، ۱۹۹. 
[۲]: ۳۲۹. تفسیر مجمع البیان
[۳]: ۳۳۰. سنن النبیّ، علامه طباطبایی، ص ۵۶.

اخلاق و سیره پیامبر اکرم💢

مرحوم علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان (ج ۶، ص ۱۸۳)، حدود ۲۷ صفحه در زمینه اخلاق و سنن و آداب زندگی پیامبرصلی الله علیه وآله روایاتی را نقل کرده است، که به برخی از آنها فهرست وار اشاره می‌کنیم:  
۱. کفش خود را می‌دوخت.  
۲. لباس خود را وصله می‌زد.  
۳. گوسفند را خودش می‌دوشید.  
۴. با بردگان، هم غذا می‌شد.  
۵. بر زمین می‌نشست.  
۶. بر الاغ سوار می‌شد.  
۷. حیا مانعش نمی شد که نیازهای خود را از بازار تهیه کند.  
۸. به توانگران و فقرا دست می‌داد و دست خود را نمی کشید تا طرف دست خود را بکشد.  
۹. به هرکس می‌رسید، چه بزرگ و چه کوچک، سلام می‌کرد.  
۱۰. اگر چیزی تعارفش می‌کردند، آنرا تحقیر نمی کرد، اگرچه یک خرمای پوسیده بود.  
۱۱. کم مؤونه، کریم الطبع و خوش معاشرت بود.  
۱۲. بدون اینکه قهقهه کند، همیشه تبسّمی بر لب داشت.
۱۳. بدون اینکه چهره درهم کشیده باشد، همیشه اندوهگین به نظر می‌رسید.  
۱۴. بدون اینکه از خود ذلتی نشان دهد، همواره متواضع بود.  
۱۵. بدون اینکه اسراف ورزد، سَخیّ بود.  
۱۶. بسیار دل نازک و مهربان بود.  
۱۷. هرگز دست طمع بسوی چیزی دراز نکرد.  
۱۸. هنگام بیرون رفتن از خانه، خود را در آینه می‌دید، موی خود را شانه می‌زد و چه بسا این کار را در برابر آب انجام می‌داد.  
۱۹. هیچ گاه در مقابل دیگران پای خود را دراز نمی کرد.  
۲۰. همواره بین دو کار، دشوارتر آن را انتخاب می‌کرد.  
۲۱. هیچ وقت به خاطر ظلمی که به او می‌شد در صدد انتقام بر نمی آمد مگر آنکه محارم خدا هتک شود که بخاطر هتک حرمت خشم می‌کرد.  
۲۲. هیچ وقت در حال تکیه کردن غذا میل نکرد.  
۲۳. هیچ وقت شخصی از او چیزی درخواست نکرد که جواب (نه) بشنود و حاجت حاجتمندان را رد نکرد.  
۲۴. نمازش در عین تمامیّت، سبک و خطبه اش کوتاه بود.  
۲۵. مردم، آن حضرت را به بوی خوشی که از او به مشام می‌رسید، می‌شناختند.  
۲۶. وقتی در خانه مهمان داشت، اول کسی بود که شروع به غذا می‌کرد و آخرین کسی بود که از غذا دست می‌کشید تا مهمانان راحت غذا بخورند.  
۲۷. بر سر سفره، همیشه از غذای جلوی خود میل می‌کرد.  
۲۸. آب را با سه نفس می‌آشامید.  
۲۹. جز با دست راست چیزی نمی داد و نمی گرفت و غذا نمی خورد.  
۳۰. وقتی دعا می‌کرد، سه بار دعا می‌کرد و وقتی سخن می‌گفت در کلام خود تکرار نداشت.  
۳۱. اگر اذن دخول به خانه مردم می‌گرفت، سه بار تکرار می‌کرد.  
۳۲. کلامش روشن بود به طوری که هر شنونده ای آنرا می‌فهمید.  
۳۳. نگاه خود را بین افرادی که در محضرش بودند تقسیم می‌کرد.  
۳۴. هر گاه با مردم سخن می‌گفت، در حرف زدن تبسم می‌کرد.


توجّه ویژه خداوند به پیامبر اکرم💢
[۱] 
توجّه خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله تا آنجا است که نام برخی اعضای بدن او نیز در قرآن مطرح شده است: 
- صورت. «وجهک» در «قد نری تقلّب وجهک... » [۲] 
- چشم. «عَینیک» در «لا تمدّنّ عینیک» [۳] 
- زبان. «بلسانک» در «لقد یسّرناه بلسانک» [۴] 
- کمر. «ظهرک» در «انقض ظهرک» [۵] 
- دست. «یدک» در «لا تجعل یدک مغلولة» [۶] 
- عمر. «لعمرک» در «لعمرک انهم لفی سکرتهم یعمهون» [۷] 
- گردن. «عنقک» در «لا تجعل یدک مغلولة الی عنقک» [۸] 
- دل. «فؤادک» در «لنثبّت به فؤادک» [۹] 
- سینه. «صدرک» در «ألم نشرح لک صدرک» [۱۰]
---------------
[۱]: ۳۳۱. ذیل آیات ۵۸ تا ۵۹ سوره دخان. 
[۲]: ۳۳۲. بقره، ۱۴۴. 
[۳]: ۳۳۳. حجر، ۸۸. 
[۴]: ۳۳۴. مریم، ۹۷. 
[۵]: ۳۳۵. انشراح، ۳. 
[۶]: ۳۳۶. اسراء، ۲۹. 
[۷]: ۳۳۷. حجر، ۷۲. 
[۸]: ۳۳۸. اسراء ۲۹. 
[۹]: ۳۳۹. فرقان، ۳۲. 
[۱۰]: ۳۴۰. انشراح، ۱.

مراحل بعثت💢
[۱] 
بعثت، مراحلی دارد: 
الف: گرفتن وحی. «یُلقی الیک الکتاب» 
ب) برائت از کفّار. «فلا تکوننّ ظهیراً» 
ج) صلابت در کار. «لا یصدنّک» 
د) دعوت دیگران. «اُدع الی ربّک» 
ه) اخلاص در عقیده و عمل. «لا تکوننّ من المشرکین»
---------------
[۱]: ۳۶۴. ذیل آیه ۸۷ سوره قصص.
نکاتی در باره آیه تطهیر💢
[۲] 
«اِنَّما یُریدُ اللّهُ لیُذهِبَ عنکْم الرِّجْسَ اَهلَ البَیتِ وَ یُطهِّرَکُمْ تَطهیراً» 
* کلمه ی «اِنّما» نشانه ی این است که آیه ی شریفه درباره ی یک موهبت استثنایی در مورد اهل بیت علیهم السلام سخن می‌گوید. 
* مراد از «یُرید»، اراده ی تکوینی است، زیرا اراده ی تشریعی خداوند، پاکی همه ی مردم است نه تنها اهل بیت پیامبر اکرم علیهم السلام. 
* مراد از «رجس» هر گونه ناپاکی ظاهری و باطنی است. [۳] 
* مراد از «اهل البیت» همه ی خاندان پیامبر نیست، بلکه برخی افراد آن است که نام آنان در روایات شیعه و سنّی آمده است. این گروه عبارتند از: علیّ و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام. 
سؤال: دلیل این انحصار چیست؟ و چرا این بخش از آیه درباره ی زنان پیامبر یا تمام خاندان آن حضرت نیست؟ 
پاسخ: ۱. روایاتی از خود همسران پیامبر حتّی از عایشه و امّ سلمه نقل شده که 
آنان از رسول خداصلی الله علیه وآله پرسیدند: آیا ما هم جزء اهل بیت هستیم؟ پیامبر فرمود: خیر. 
۲. در روایات متعدّدی می‌خوانیم: پیامبر عبایی بر سر این پنج نفر کشید (که یکی از آنان خود حضرت بود) و فرمود: این‌ها اهل بیت من هستند و اجازه ی ورود دیگران را نداد. 
۳. پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله برای این که اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت کند، مدّت شش ماه (و به گفته ی بعضی روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از کنار خانه ی فاطمه علیها السلام می‌گذشت و می‌فرمود: «الصّلاة یا اهل البیت انّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» 
در کتاب احقاق الحق بیش از هفتاد حدیث از منابع معروف اهل سنّت درباره اختصاص آیه شریفه به پنج نفر ذکر شده و در کتاب شواهد التنزیل که از کتب معروف اهل سنّت است بیش از یکصد و سی روایت در همین زمینه آمده است. [۱] 
به هر حال این آیه شامل زنان پیامبر نمی شود زیرا: 
آنها گاهی مرتکب گناه می‌شدند. در سوره ی تحریم می‌خوانیم: پیامبر رازی را به بعضی از همسرانش فرمودند و او امانت داری نکرد و به دیگری گفت. قرآن این عمل را گناه نامیده، فرمود: «ان تتوبا اِلی اللّه فقد صغت قلوبکما» [۲] 
عایشه که همسر پیامبر بود، جنگ جمل را علیه حضرت علی علیه السلام به راه انداخت و سپس پشیمان شد، با آنکه در این جنگ عدّه بسیاری از مسلمانان کشته شدند؟
---------------
[۲]: ۳۶۵. ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب. 
[۳]: ۳۶۶. تفسیر برهان. 

[۱]: ۳۶۷. تفاسیر نورالثقلین و نمونه. 
[۲]: ۳۶۸. تحریم، ۴.

چند سؤال💢

۱. آیا «یطهّرکم» به معنای آن نیست که اهل بیت علیهم السلام آلودگی داشته اند و خداوند آنان را تطهیر کرده است؟ 
پاسخ: شرط تطهیر آلودگی نیست، زیرا قرآن درباره ی حوریان بهشتی کلمه «مطهّرة» را به کار برده در حالی که هیچ گونه آلودگی ندارند. به عبارت دیگر «یطهّرکم» به معنای پاک نگه داشتن است نه پاک کردن از آلودگی قبلی. 
۲. اگر اهل بیت تنها پنج نفرند، چرا این آیه در میان جملاتی قرار گرفته که مربوط به زنان پیامبر است؟ 
پاسخ: الف: جمله ی «انّما یرید اللّه... » به صورت جداگانه نازل شده ولی هنگام جمع آوری قرآن در این جا قرار گرفته است. 
ب) به گفته ی تفسیر مجمع البیان، رسم فصیحان و شاعران و ادیبان عرب این بوده که در لابلای مطالب معمولی حرف جدید و مهمّی مطرح می‌کنند تا تأثیرش بیشتر باشد. چنانکه در میان اخبار صدا و سیما، اگر گوینده یک مرتبه بگوید: به خبری که هم اکنون به دستم رسید توجّه فرمایید، این گونه سخن گفتن یک شوک روانی و تبلیغاتی ایجاد می‌کند. نظیر این آیه را در آیه ی سوّم سوره ی مائده خواندیم که مطلب مربوط به ولایت و امامت و کمال دین و تمام نعمت و یأس کفّار و رضای الهی، در کنار احکام مربوط به گوشت خوک و خون، نازل شده و این گونه جا سازی‌ها رمز حفظ قرآن از دستبرد نااهلان است. درست همان گونه که گاهی زنان هنگام خروج از خانه زیور آلات خود را در لابلای پنبه‌های متّکا قرار می‌دهند. با این که طلا و پنبه رابطه ای ندارند ولی برای محفوظ ماندن از دستبرد نااهلان این کار انجام می‌گیرد. 
ج) در میان سفارش‌هایی که به زنان پیامبر می‌کند، یک مرتبه می‌فرماید: خدا اراده ی مخصوص بر عصمت اهل بیت دارد، یعنی ای زنان پیامبر! شما در خانه ای هستید که معصومین علیهم السلام هستند و حتماً باید تقوا را بیشتر مراعات کنید. 
د) در مورد اهل بیت ضمیر جمع مذکر به کار رفته که نشان غالب بودن مردان است، به خلاف جملات مربوط به زنان پیامبر که در آنها از ضمیر جمع مؤنث استفاده شده است. «بیوتکنّ، اقمن - عنکم، یطهّرکم» 
گرچه این آیه خطاب به زنان پیامبر است ولی قطعاً مراد همه ی زنان مسلمان هستند که باید به این دستورات عمل کنند.
فضایل امیرمؤمنان و اهل بیت علیهم السلام💢
[۳] 
* در آیه ی مورد بحث می‌فرماید: کسی که بخشی از علم کتاب را داشت، گفت: ای سلیمان! قبل از به هم زدن یک چشم، من تخت ملکه ی سبأ را از کشورش 
در این جا حاضر می‌کنم. امّا در آیه ی آخر سوره ی رعد، خداوند به پیامبرش می‌فرماید: کفّار، رسالت تورا قبول ندارند، به آنان بگو کافی است که خداوند و کسی که تمام علم کتاب را دارد، میان من و شما گواه باشد. در روایات می‌خوانیم: مراد از کسی که تمام علم کتاب را دارد، علی بن ابی طالب علیهما السلام است. اگر کسی که بخشی از علم کتاب را می‌داند تخت بلقیس را در یک آن حاضر می‌کند، پس کسی که تمام علم کتاب را می‌داند، در تمام عمر چه قدرتی دارد؟ 
* امام صادق علیه السلام می‌فرماید: آگاهی کسی که بخشی از علم را داشت، نسبت به علم علی علیه السلام مثل مقدار آبی است که بر بال یک مگس باشد نسبت به دریا. [۱] 
* در روایات می‌خوانیم: امام صادق علیه السلام به سینه ی مبارکش اشاره کرد و فرمود: «و عندنا واللّه علم الکتاب کله» به خدا سوگند تمام علم کتاب نزد ما موجود است. [۲] 
* در روایات بسیاری می‌خوانیم که امامان معصوم علیهم السلام خارج از قید زمان و مکان در مناطقی حاضر می‌شدند، مثلاً: 
امام جوادعلیه السلام، در لحظه ی شهادت پدرش از مدینه به طوس رفت. 
امام کاظم علیه السلام، از زندان بغداد بیرون آمد و در مدینه حاضر شد. 
امام سجادعلیه السلام، در زمان اسارت، به کربلا رفت و بدن پدرش امام حسین علیه السلام، را دفن نمود. 
امام حسین علیه السلام، قبل از شهادت، قبضه ی خاکی از کربلا برداشت و در مدینه به‌ام السّلمه داد. [۳] بنابراین طیّ الارض و حرکت برق آسا برای امامان سابقه دارد.
---------------
[۳]: ۳۷۶. ذیل آیه ۴۱ سوره نمل. 

[۱]: ۳۷۷. تفسیر نورالثقلین. 
[۲]: ۳۷۸. تفسیر نورالثقلین. 
[۳]: ۳۷۹. تفسیر اطیب البیان.
دلائل مؤمن بودن حضرت ابوطالب💢
[۱] 
در جلد پنجم تفسیر درّالمنثور (از تفاسیر اهل سنّت) روایاتی به این مضمون نقل شده است که در آستانه ی فوت ابوطالب، پدر حضرت علی علیهما السلام، پیامبراکرم صلی الله علیه وآله به نزد او حاضر شد و اسلام را بر او عرضه فرمود، امّا او نپذیرفت و این آیه نازل شد!! 
ما با قطع نظر از اینکه شأن نزول آیه چیست و آیا اصلاً ارتباطی با پدر بزرگوار امیرالمؤمنین علی علیه السلام دارد یا خیر، (که با اندک تأمّلی، عدم این ارتباط ثابت می‌شود، زیرا آیه در ادامه ی بحث پیرامون گروهی از مؤمنان اهل کتاب در مقابل مشرکان مکّه است) کمی به بحث پیرامون این روایات و ایمان حضرت ابوطالب می‌پردازیم. 
علاّمه امینی، صاحب کتاب گرانقدر «الغدیر» در جلد هشتم این کتاب از صفحه ی ۱۹ به بعد با نقد و ردّ تمامی این روایات مجعول و با استناد به منابع تاریخی، معتقد است که راویان این گونه روایات، در زمان فوت حضرت ابوطالب یا اطفالی شیرخوار بودند و یا همچون ابوهریره، هنوز اسلام نیاورده بودند. 
همچنین ایشان از صفحه ۳۳۰ تا ۴۱۰ همان جلد، به دلایل مؤمن بودن حضرت ابوطالب می‌پردازد و صدها شعر از خود آن حضرت، ده‌ها خاطره و چهل حدیث از اهل بیت پیامبر ذکر می‌کند که حاکی از ایمان او به خداوند و رسول اللّه صلی الله علیه وآله است. بعضی از این دلائل عبارتند از: 
۱. سخنان پیامبر و ائمّه معصومین علیهم السلام پیرامون ایمان او. 
۲. حزن و اندوه پیامبرصلی الله علیه وآله در فوت او. 
۳. دعای پیامبرصلی الله علیه وآله بالای منبر، به ابوطالب
۴. حدیث پیامبرصلی الله علیه وآله که من شفیع والدین و عمویم ابوطالب در قیامت هستم. 
۵. وصیّت نامه او مبنی بر حمایت بنی هاشم از پیامبر اسلام. 
۶. سفارش او به همسر و فرزندش جعفر، برای حمایت از پیامبرصلی الله علیه وآله و توجّه به اسلام ونماز. 
۷. حمایت‌های بیدریغ او از پیامبر که در شب‌های خطرناک، جای خواب آن حضرت را با جای خواب فرزندش علی علیه السلام عوض می‌کرد وفرزندش را در معرض خطر قرار می‌داد. 
۸. زندگی فاطمه بنت اسد با ابوطالب که در اسلام او شکّی نیست، زیرا اگر ابوطالب مسلمان نبود، نباید زن مسلمان همسرش باشد.
---------------
[۱]: ۴۰۸. ذیل آیه ۵۶ سوره قصص.
سیمای نوح در قرآن💢
[۱] 
با اینکه نام حضرت نوح علیه السلام ۴۰ مرتبه در قرآن آمده، امّا از محلّ تولّد، مسکن، شغل، وفات و محل دفن او چیزی نیامده است. زیرا آنچه برای ما درس و بهره است، همان رفتار و برخوردهای اوست. 
داستان حضرت نوح علیه السلام در ۶ سوره از قرآن کریم آمده است، اعراف، هود، مؤمنون، شعرا، قمر، نوح که مفصّل ترین آنها در همین سوره (هود) است. 
او اوّلین پیامبر اولوالعزم است که رسالت جهانی و کتاب و شریعت داشت. 
بعثت این پیامبر اولوالعزم، بعد از حضرت آدم و به هنگام شیوع شرک و بت پرستی و ظلم بوده و برنامه ی او را توحید، نماز، امر به معروف و نهی از منکر، عدالت و صدق و وفا تشکیل می‌داده است. 
مدّت رسالت آن حضرت، ۹۵۰ سال بوده است، وقتی در پایان، خداوند به او 
فرمود: کسی به رسالت تو ایمان نخواهد آورد، مأیوس شد و نفرین کرد و در نتیجه، حتّی زن و فرزندش که در راه او نبودند، به همراه کفّار غرق شدند. 
حضرت نوح علیه السلام، پدر دوّم بشر، یعنی پدر همه ی انبیا، جز آدم و ادریس علیهما السلام است، خداوند او را برگزید، «انّ اللّه اصطفی آدم و نوحاً... علی العالمین» [۱] و بر او سلام فرستاد. «سلام علی نوح فی العالمین» [۲] 
داستان حضرت نوح علیه السلام با تفاوت‌هایی در تورات نیز آمده است. کتبِ کلدانیان، هندیان، چینی ها، یونانیان و پارسیان، طوفان نوح را قهر خداوند به سبب ظلم و فساد مردم دانسته اند. در اوستا، کتاب مقدّس زردشتیان نیز خطر طوفانی عالمگیر که به واسطه آن همه ی مردم غرق می‌شوند مطرح است، بدین صورت که به جمشید وحی می‌شود که حائطی عظیم بساز و همه ی مردان و زنان صالح و از هر حیوان یک جفت را در آن قرار بده. 
رسالت حضرت نوح علیه السلام جهانی بوده است، چون زمین بدون حجّت نمی شود و غرق شدن همه ی کفّار با نفرین حضرت نوح علیه السلام که فرمود: «ربّ لاتذر علی الارض من الکافرین دیّارا» [۳] شاهد بر آن است و از طرفی اگر رسالت آن حضرت منطقه ای و سیل هم در همان محدوده بوده، دیگر به سوار کردن یک جفت از هر حیوانی نیازی نبوده است، در حالی که این کار برای حفظ نسل حیوانات در کره ی زمین انجام گردیده است. [۱] 
سرگذشت حضرت نوح علیه السلام؛ تاریخی هزار ساله است، که داستان یک سیل عالمگیر، ماجرای انقراض یک نسل و آغاز جامعه ای نوین، تابلویی از پیروزی حقّ بر باطل، جلوه ای از مستجاب شدن نفرین پیامبر، نمونه ای از قطع رابطه ی پدر و پسر به خاطر مکتب، آیتی از تسلیم هستی در برابر فرمان خداوند، حفظ نسل حیوانات و کشتی سازی دور از دریا را در خود جای داده است.
---------------
[۱]: ۴۰۹. ذیل آیه ۴۹ سوره هود. 

[۱]: ۴۱۰. آل عمران، ۳۳. 
[۲]: ۴۱۱. صافّات، ۷۹. 
[۳]: ۴۱۲. نوح، ۲۶. 
ویژگی‌های نوح در قرآن💢
[۲] 
برای حضرت نوح علیه السلام در قرآن ویژگی‌های بسیاری بیان شده است از جمله: 
۱. اولین پیامبر اولوا العزم است که به عنوان شیخ الانبیا نامیده شده است. 
۲. تنها پیامبری است که مدّت رسالتش در قرآن مطرح شده است. 
۳. سلام خداوند به نوح ویژگی خاصی دارد و عبارت «فی العالمین» به آن اضافه شده است. 
۴. پیامبری است که حتّی فرزند و همسرش با او مخالف بودند و به او ایمان نیاوردند. 
۵. سلام مخصوص خداوند به او: «سلام علی نوح فی العالمین» [۳] خداوند به ابراهیم و موسی و هارون و الیاس و بندگان صالحش سلام کرده، ولی در هیچ یک از این سلام‌ها کلمه «فی العالمین» نیامده است. 
۶. تنها پیامبری ست که مدت نبوّت او در قرآن ذکر شده است. (۹۵۰ سال) - تنها پیامبری است که همسر و فرزند و قومش با او مخالفت کردند. 
۷. تنها پیامبری که بیشترین عمر را کرد، به امر خدا کشتی ساخت، حیوانات به وسیله کشتی او بود و وسیله نجات نسل بشر شد و به نام ابوالبشر ثانی ملقب شد. 
۸. اولین پیامبری که دارای کتاب و شریعت جهانی شد. [۴] 
۹. پیامبری که خداوند با نفرین او زمین را در آب غرق کرد. 
ص: ۷۸ 
۱۰. پیامبری که بعد از ۹۵۰ سال، تنها ۸ نفر یار داشت.
---------------
[۲]: ۴۱۴. ذیل آیات ۷۵ تا ۸۰ سوره صافّات و ۱ تا ۳ سوره نوح. 
[۳]: ۴۱۵. صافات، ۷۹. 
[۴]: ۴۱۶. کنز العمال، حدیث ۳۲۳۹۱.

مقایسه کفّار زمان حضرت نوح و پیامبر اسلام💢 
[۱]  
میان کفّار زمان حضرت نوح و کفّار زمان پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله: 
شباهت‌هایی است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:  
۱. فرار از حق  
فرار قوم نوح: «فلم یزدهم دعایی الاّ فرارا» [۲]  
فرار قوم پیامبر: «ان یریدون الاّ فرارا» [۳]  
۲. دعوت برای مغفرت  
حضرت نوح: «دعوتهم لتغفرلهم» [۴]  
پیامبر اسلام: «تعالوا یستغفر لکم رسول اللّه لوّوا رؤسهم» [۵]  
۳. تکبر و استکبار  
کفّار زمان نوح: «واستکبروا استکبارا» [۶]  
کفّار زمان پیامبر: «ثمّ ادبر و استکبر» [۷]  
۴. گوش ندادن به وحی  
کفّار زمان نوح انگشت در گوش می‌نهادند تا نشنوند. «جعلوا اصابعهم فی آذانهم» [۸]  
کفّار زمان پیامبر نیز می‌گفتند به قرآن گوش ندهید و هنگام تلاوت پیامبر جنجال کنید تا شاید پیروز شوید. «لا تسمعوا لهذا القرآن والغوا فیه لعلکم تغلبون» [۹]  
برخورد قوم نوح با آن حضرت به گونه ای بود که گاه دست فرزندان خود را می‌گرفتند و نزد حضرت نوح می‌آوردند و می‌گفتند: همان گونه که پدران ما به ما سفارش کردند ما نیز به شما می‌گوییم که حرف این مرد را گوش ندهید. 
--------------- 
[۱]: ۴۱۷. ذیل آیات ۵ تا ۹ سوره نوح. 
[۲]: ۴۱۸. نوح، ۶. 
[۳]: ۴۱۹. احزاب، ۱۳. 
[۴]: ۴۲۰. نوح، ۷. 
[۵]: ۴۲۱. منافقون، ۵. 
[۶]: ۴۲۲. نوح، ۷. 
[۷]: ۴۲۳. مدثر، ۲۳. 
[۸]: ۴۲۴. نوح، ۷. 
[۹]: ۴۲۵. فصّلت، ۲۶.
سیمای ابراهیم در قرآن💢
[۱] 
کلمه ی «أجر»، در مورد پاداش‌های دنیوی و اخروی، هر دو به کار می‌رود، ولی کلمه ی «اُجرت»، تنها در مورد پاداش‌های دنیوی است. [۲] 
پاداش آن همه خلوص و تلاش و هجرت حضرت ابراهیم علیه السلام، موهبت‌های چهارگانه ای است که این آیه بیان می‌کند: 
اوّل: فرزندان پاک. 
دوّم: مقام نبوت در نسل و دودمان. 
سوّم: نام نیکو در دنیا. 
چهارم: عزّت در آخرت. 
توضیح: یعقوب، یوسف، هارون، موسی، سلیمان، زکریّا، یحیی و عیسی علیهم السلام، همه از نسل حضرت اسحاق بودند و پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله از ذرّیه ی اسماعیل است؛ بنابراین، پیامبران اولواالعزم بعد از حضرت ابراهیم، همه از نسل او بودند. 
نجات از آتش نمرودیان، جذب دلها به سوی مکّه و تجدید خاطرات ابراهیم در مراسم حج، از گمنامی [۳] به شیخ الانبیا رسیدن و داشتن ذّریه ی طیّبه، همه از مصادیق الطاف الهی در دنیاست که به ابراهیم علیه السلام عطا شده است. «و آتیناه اجره فی الدنیا» 
صالح بودن و در زمره ی صالحان قرار گرفتن، مقامی است که انبیا آرزوی آن را داشته اند: 
یوسف علیه السلام از خدا می‌خواهد: «و ألحقنی بالصالحین» [۴] 
سلیمان علیه السلام دعا می‌کند: «و أدخلنی برحمتک فی عبادک الصالحین» [۵] 
شعیب علیه السلام به موسی علیه السلام می‌گوید: «ستجدنی ان شاءاللَّه من الصالحین» [۶] 
ابراهیم علیه السلام به خداوند عرض کرد: «و ألحقنی بالصّالحین» [۷] 
و در اینجا خداوند درباره ی حضرت ابراهیم می‌فرماید: «و اِنّه فی الآخرة لَمِن الصالحین»
---------------
[۱]: ۴۲۶. ذیل آیه ۲۷ سوره عنکبوت. 
[۲]: ۴۲۷. تفسیر المیزان. 
[۳]: ۴۲۸. فتیً یذکرهم یقال له ابراهیم» انبیاء ۶۰. 
[۴]: ۴۲۹. یوسف، ۱۰۱. 
[۵]: ۴۳۰. نمل، ۱۹. 
[۶]: ۴۳۱. قصص، ۲۷. 
[۷]: ۴۳۲. شعراء، ۸۳.
ویژگی‌های حضرت ابراهیم💢
[۱] 
حضرت ابراهیم علیه السلام در میان انبیا ویژگی‌هایی منحصر به فرد داشت، از جمله: 
الف) با این که یک نفر بود امّا قرآن او را یک امّت می‌داند. «انّ ابراهیم کان امّة واحدة» [۲] 
ب) علاوه بر نبوّت، امام مردم شد. «انّی جاعلک للناس اماما» [۳] 
ج) انبیایی مثل حضرت موسی و عیسی و محمّد علیهم السلام از نسل او هستند. 
د) مراسم حج از یادگارهای اوست. 
ه) بر ملکوت و باطن آسمان‌ها دست یافت. «نری ابراهیم ملکوت السموات والارض» [۴] 
و) در قرآن القاب ویژه ای برای او ذکر شده است، مانند: صدّیق، اَوّاه، حلیم، خلیل، حنیف، قانت و دارای قلب سلیم.
---------------
[۱]: ۴۳۳. ذیل آیات ۸۵ تا ۸۷ سوره صافّات. 
[۲]: ۴۳۴. نحل، ۱۲۰. 
[۳]: ۴۳۵. بقره، ۱۲۴. 
[۴]: ۴۳۶. انعام، ۷۵. 

💢ابراهیم یک امّت بود💢
[۵] 
در آیه «اِنَّ ابراهیمَ کانَ أُمَّةً قانِتاً لِّلَّه»، خداوند ابراهیم را به تنهایی یک اُمّت دانسته است و هر یک از مفسران برای تحلیل و تفسیر این جمله سخنی گفته اند، از جمله: 
۱. چون ابراهیم بر مکتبی بود که احدی بر آن نبود، پس یک اُمّت بود. [۶] 
۲. او به اندازه یک اُمّت خیر و خوبی و کمال داشت نظیر شعری که می‌گوید: 
آنچه خوبان همه دارند تو تنها داری. [۷] 
۳. کلمه اُمّت به معنای معلّم خیر است او معلّم خوبی‌ها بود. [۸] 
۴. مراد از اُمّت یعنی رهبر و مقصود و امام تمام خداپرستان. [۹] 
۵. شخصیّت و شعاع وجود او به اندازه یک اُمّت بود. [۱۰] 
۶. چون قوام اُمّت به او بود. 
۷. چون عالم بود و عالم اُمّتی را راهنمایی می‌کند.
۸. چون حرکت آفرید کار یک امّت را انجام داد، یاری نداشت ویک تنه قیام کرد. [۱]
---------------
[۵]: ۴۳۷. ذیل آیه ۱۲۰ سوره نحل. 
[۶]: ۴۳۸. تفسیر صافی. 
[۷]: ۴۳۹. تفسیر مراغی. 
[۸]: ۴۴۰. تفسیر طبری. 
[۹]: ۴۴۱. تفسیر فرقان. 
[۱۰]: ۴۴۲. تفسیر نمونه. 
[۱]: ۴۴۳. تفسیر مجمع البیان. 

💢سؤالاتی در باره ابراهیم💢
[۲] 
ابراهیم علیه السلام در دو زمان برای مکه دعا کرد: بار اوّل زمانی بود که اسماعیل و هاجر را در آن جا اسکان داد و گفت: «ربّ اجعل هذا بلداً آمناً» [۳] پروردگارا! این مکان را شهر امن قرار ده. بار دوم زمانی بود که جمعیّتی به مکه آمد و در این شهر مقیم شد، در این جا هم ابراهیم دعا کرد و گفت: «ربّ اجعل هذا البلد آمنا» 
سؤال: آیا تمام افراد نسل ابراهیم به خاطر این دعا موحّد شدند؟ 
پاسخ: دعا یک عامل است و اراده ی فرزندان عامل دیگر می‌باشد. قصّه ی پسر نوح را فراموش نکنیم. 
سؤال: چگونه ابراهیم علیه السلام از «مکه» به عنوان شهر یاد کرد با این که در آیات بعد می‌گوید: «این جا سرزمینی غیر قابل کشت است»؟ 
پاسخ: شهر بودن مکه یا بعد از ورود قبایل به این منطقه بوده که این دعا هم مربوط به آن وقت است و یا اینکه بگوییم: میان شهر بودنِ یک منطقه و غیرقابل کشت بودن آن منافاتی وجود ندارد. الآن هم مکه شهری غیر قابل کشت است. 
سؤال: با این که حضرت ابراهیم علیه السلام قهرمان توحید بود، پس چرا دعا کرد که خدایا! مرا از شرک دور کن؟ 
پاسخ: پیامبر اسلام نیز همواره در صراط مستقیم گام برمی داشت، با این حال در هر نماز می‌گفت: «اهدنا الصراط المستقیم» یعنی اگر کسی یقین هم دارد در راه راست قدم برمی دارد، باز باید از خطر انحراف بترسد و از خداوند استمداد کند. 
مراد از «جعل امنیّت»، قانونی است که امنیّت مکه را تضمین کند، نه آنکه مکه در طول تاریخ امن بوده است، زیرا کعبه بارها مورد هجوم دشمنان قرار گرفت و در مکه خون‌ها ریخته شد و خود پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله و یارانش شکنجه شدند و امام حسین علیه السلام به دلیل ناامنی مکه، حج را رها کرد، ولی قانون الهی آن جا را منطقه ی امن قرار داده است.
---------------
[۲]: ۴۴۴. ذیل آیه ۳۵ سوره ابراهیم. 
[۳]: ۴۴۵. بقره، ۱۲۶. 

💢مهاجران حبشه و معرفی مسیح در قرآن💢
[۱] 
پس از فشارهای شدید کفّار مکّه بر پیروان پیامبرصلی الله علیه وآله، جمعی از مسلمانان همراه جعفربن ابیطالب علیهما السلام، به حبشه هجرت کردند. کفّار قریش گفتند: اگر مسلمانان در آنجا قدرتی پیدا کنند و حکومتی تشکیل دهند، بت پرستی ما را ریشه کن خواهند کرد. آنان عمر و عاص و جمعی را همراه با هدایایی برای وزیران نجاشی به حبشه فرستادند. آنان هدایا را گرفتند تا نجاشی را علیه مسلمانان مهاجر تحریک نمایند؛ امّا نجاشی تصمیم گرفت شخصاً مسلمانان را احضار کند و سخن آنان را بشنود. 
جعفر که سخنگوی مسلمانان بود، در حضور پادشاه حبشه سخنان خود را آغاز کرد. او از ظلمت‌های بت پرستی و خرافات و تجاوزهای دوران جاهلیّت و از طلوع اسلام و نورانیّت دین محمّدصلی الله علیه وآله چنان سخن گفت، که نجاشی گریست و هدایای کفّار را برگرداند و گفت: خداوند که به من قدرت داد، از من رشوه نگرفت، چرا من از شما رشوه بگیرم؟! 
این جلسه، به نفع مسلمانان و زیان کفّار پایان یافت. عمرو عاص پس از این شکست به فکر فرو رفت و از فردای آن روز پیشنهاد تازه ای مطرح کرد. او برای آنکه غیرت دینی نجاشی را تحریک کند، گفت: مسلمانان، عقایدی دارند که ضد عقیده شماست. 
نجاشی بار دیگر مسلمانان را احضار کرد و عقیده آنها را درباره ی حضرت مسیح علیه السلام جویا شد. جعفر طیّار در پاسخ، آیاتی از سوره ی مریم را تا آیه ی «ذلک عیسی بن مریم قول الحقّ الّذی فیه یمترون» تلاوت کرد. نجاشی با شنیدن آیات نورانی قرآن، اشک ریخت و گفت: حقیقت همین است. 
عمروعاص پس از شکست و رسوایی مجدّد، همین که خواست حرکت تازه ای انجام دهد، نجاشی دست خود را بلند کرد و سیلی محکمی بر او نواخت. [۲]
---------------
[۱]: ۴۴۶. ذیل آیات ۳۴ تا ۳۵ سوره مریم. 
[۲]: ۴۴۷. فروغ ابدیّت، ج ۱، ص ۲۵۳، به نقل از کامل ابن اثیر، ج ۲، ص ۵۴ ؛ بحار، ج ۱۸، ص ۴۱۵. 

💢صفات برجسته عیسی💢

در آیات ۳۰ تا ۳۵ سوره مریم، عیسی علیه السلام با هفت صفت برجسته و دو برنامه معرّفی شده است؛ امّا صفات برجسته ی او: 
الف) بنده ی خدا بودن. «اِنّی عبداللّه» 
ب) آوردن کتاب آسمانی. «آتانی الکتاب» 
ج) پیامبری. «وجعلنی نبیّا» 
د) مبارک بودن. «وجعلنی مبارکا» 
ه) نیکی به مادر. «و بِرّاً بوالدتی» 
و) جبّار و شقی نبودن. «لم یجعلنی جبّاراً شقیّاً» 
ز) متواضع، حقّ شناس و سعادتمند بودن. «والسّلام علیّ... » 
و امّا دو برنامه ی عیسی، یکی نماز و دیگری زکات است. این آیه می‌فرماید: سخن درست درباره عیسی همان است که گفتیم. «ذلک عیسی بن مریم» 
خداوند در قرآن، بارها مسیحیان را منحرف و عقاید آنان را درباره حضرت عیسی باطل دانسته است، چنانکه در آیه ۷۳ سوره مائده: «لقد کفر الّذین قالوا اِنّ اللّه ثالث ثلاثة» و آیه ۳۰ سوره توبه: «وقالت النّصاری المسیح ابن اللّه» از آنان انتقاد کرده است، امّا در اینجا با بیان سیمای واقعی حضرت عیسی علیه السلام، راه صحیح را در مقابل راه باطل نشان می‌دهد. 
برای تحقّق اراده ی خداوند، هیچ گونه لفظی، حتّی به لفظ «کُن» نیازی نیست، ولی خداوند برای فهم ما اراده ی خود را در این قالب بیان کرده است. 
خداوند قادر مطلق است و در آفریدن نیازی به اسباب ندارد و قدرت بی نهایت او، دلیل منزّه بودن او از عجز و ناتوانی، و اختیار کردن فرزند است. 

💢معجزات حضرت موسی💢
[۱] 
معجزات نه گانه ی حضرت موسی علیه السلام عبارت بود از: 
۱. اژدها شدن عصا. ۲. سفیدی کف دست. ۳. شکافتن دریا با عصا. ۴. طوفان. ۵. هجوم ملخ. ۶. هجوم شپش. ۷. هجوم قورباغه. ۸. خون شدن آبها. ۹. جاری شدن دوازده چشمه از سنگ با یک عصا زدن. 
البتّه می‌توان گفت: معجزات آن حضرت هیجده تا بوده است، چون بازگشت هر یک از آنها به حالت اوّل نیز معجزه ای دیگر است. 
سؤال: قرآن غیر از این نه معجزه، معجزات دیگری هم برای حضرت موسی بیان کرده است، مانند کنده شدن کوه و بالای سر یهود قرار گرفتن آن، نزول طعامِ مَنّ و سَلوی، گاو ذبح شده ای که مرده را زنده کرد، پس چرا نه معجزه ذکر شده است؟ 
پاسخ: تعداد ۹ معجزه درباره ی فرعون بود که با دیدن آنها باز هم ایمان نیاورد. معجزات دیگر به فرعون ارتباط نداشت. [۲]
---------------
[۱]: ۴۴۸. ذیل آیه ۱۰۱ سوره اسراء. 
[۲]: ۴۴۹. تفسیر المیزان، فرقان. 

💢دعا و خواسته‌های موسی💢
[۳] 
همین که حضرت موسی علیه السلام به رسالت الهی مأمور گردید، چهار خواسته را از خداوند طلب نمود: 
۱. سعه ی صدر. «ربّ اشرح لی صدری» ۲. شرایط آماده. «و یَسّرلی أمری» 
۳. بیان روان. «واحلُل عُقدةً من لسانی» ۴. داشتن وزیر. «واجعل لی وزیراً» 
چون حضرت موسی علیه السلام به مسائل متعدّد عبادی، سیاسی، انقلابی، اجتماعی، اخلاقی، فردی و جمعی مأمور شده بود و طبعاً پرداختن و توجّه لازم به هر کدام، انسان را از سایر امور غافل می‌سازد، لذا سعه صدر در رسیدن به همه ی این موارد کاملاً ضرورت دارد. [۴] 
سعه ی صدر، هم برای خود انسان لازم است، هم برای انجام مسئولیّت وکلمه «لی» رمز آن است که دریافت وحی، نیاز به ظرفیت بزرگ دارد. چنانکه در سوره انشراح در مورد پیامبرصلی الله علیه وآله آمده است: «ألم نَشرَح لک صدرک... اِنّ مع العُسر یُسرا»
---------------
[۳]: ۴۵۰. ذیل آیات ۲۵ تا ۲۸ سوره طه. 
[۴]: ۴۵۱. تفسیر کبیر فخررازی.
 

💢حکمت و فلسفه اعمال حضرت خضر💢
[۱] 
پیامبراکرم صلی الله علیه وآله در روایتی فرمودند: آن گنج، کلماتی حکیمانه بود که بر صحیفه ای از طلا نوشته شده بود. مضمون آن حکمت‌ها این بود: تعجّب از کسی که ایمان به تقدیر الهی دارد، چرا محزون می‌شود!؟ شگفت از کسی که یقین به مرگ دارد، چرا شاد است، یقین به حساب دارد، چرا غافل است، یقین به رزق دارد، چرا خود را به زحمت بیش از اندازه می‌اندازد و یقین به دگرگونی دنیا دارد، چرا به آن اطمینان می‌کند!؟ [۲] 
طبق احادیث، لطف و رحمت خدا مخصوص فرزندان بی واسطه نیست، بلکه در نسل‌های بعدی هم تأثیر دارد و نیکوکاری اجداد، موجب عنایت خدا به ذریّه ی آنان می‌شود. [۳] 
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند به موسی وحی کرد: من فرزندان را به خاطر خوبیِ پدران پاداش می‌دهم. سپس فرمود: اگر به ناموس مردم خیانت کنید، به ناموس شما خیانت می‌شود. «کما تَدین تدان». [۴] 
یک جا فرزند به خاطر حفظ ایمان والدین کشته می‌شود، و در جای دیگر به خاطر صالح بودن پدر، پیامبری کارگری می‌کند تا سرمایه به دست فرزند برسد. 
وقتی بعضی به امام مجتبی علیه السلام به خاطر صلح با معاویه اعتراض کردند، فرمود: مگر نمی دانید خضر برای مصلحت، کشتی را سوراخ کرد و نوجوانی را کشت و کارهای او مورد غضب موسی قرار گرفت؟ ای مردم! اگر صلح را نمی پذیرفتم همه ی شیعیان روی زمین نابود می‌شدند. «لولا ما اَتیتُ لما ترک من شیعتنا علی وجه الارض احدٌ الاّ قُتل». [۵]
---------------
[۱]: ۴۵۲. ذیل آیه ۸۲ سوره کهف. 
[۲]: ۴۵۳. تفسیر مجمع البیان. 
[۳]: ۴۵۴. تفسیر نورالثقلین. 
[۴]: ۴۵۵. تفسیر نورالثقلین. 
[۵]: ۴۵۶. تفسیر نورالثقلین.
 

💢سیمای یوسف و شرایط مدیریّت موفّق💢
[۱] 
سیمای حضرت یوسف و شرایط و ویژگی‌های رهبری و مدیریّت موفّق: 
۱. توجّه کامل به خداوند در تلخی ها: «ربّ السجن احبّ... » [۲] در شادی‌ها و شیرینی ها: «ربّ قد آتیتنی من الملک» [۳] 
۲. رهاکردن هر خط انحرافی از هر گروهی: «انّی ترکت ملّة قوم لایؤمنون باللَّه و هم بالاخرة هم کافرون» [۴] 
۳. پی گیری راه مستقیم پیشگامان: «واتبعت ملّة آبائی ابراهیم... و الحقنی بالصالحین» [۵] 
۴. پایداری در راه رضای خدا تا آخرین نفس: «توفّنی مسلماً» [۶] 
۵. وقار در برابر رقبا: «احبّ الی ابینا منّا» [۷] 
۶. صبر در برابر حوادث و مرارت ها: «یجعلوه فی غیابت الجُبّ، اراد باهلک سوء» [۸] 
۷. پاکدامنی و ترجیح تقوا بر رفاه: «معاذ اللّه، ربّ السّجن احبّ الیّ ممّا یدعوننی» [۹] 
۸. کتمان در برابر بیگانگان: «و شروه بثمن بخس» [۱۰] 
۹. علم وافر: «علّمتنی من تأویل الاحادیث» [۱۱]، «انّی حفیظ علیم... » [۱۲] 
۱۰. بیان زیبا و فصیح: «فلمّا کلمّه قال انّک الیوم لدینا مکین» [۱۳] 
۱۱. اصالت خانوادگی: «آبائی ابراهیم و اسحاق... » [۱۴] 
۱۲. مدارا با مخالفان فکری: «یا صاحبی السّجن» [۱۵]  
۱۳. اخلاص: «انّه من عبادنا المخلصین» [۱] 
۱۴. سوز و علاقه به هدایت دیگران: «ءارباب متفرّقون خیر‌ام اللّه الواحد القهّار» [۲] 
۱۵. قدرت طرّاحی وابتکار: «جعل السقایة فی رحل اخیه» [۳]، «ائتونی باخ لکم» [۴]، «فذروه فی سنبله» [۵] 
۱۶. تواضع و فروتنی: «رفع ابویه علی العرش» [۶] 
۱۷. عفو و اغماض: «لا تثریب علیکم» [۷] 
۱۸. فتوت و جوانمردی: «نزغ الشیطان بینی و بین اخوتی» [۸] 
۱۹. امانتداری: «اجعلنی علی خزائن الارض انی حفیظ علیم» [۹] 
۲۰. مهمان نوازی: «انا خیر المنزلین» [۱۰]
---------------
[۱]: ۴۵۷. ذیل آیه ۱۰۱ سوره یوسف. 
[۲]: ۴۵۸. یوسف، ۳۳. 
[۳]: ۴۵۹. یوسف، ۱۰۱. 
[۴]: ۴۶۰. یوسف، ۳۷. 
[۵]: ۴۶۱. یوسف، ۳۸. 
[۶]: ۴۶۲. یوسف، ۱۰۱. 
[۷]: ۴۶۳. یوسف، ۸. 
[۸]: ۴۶۴. یوسف، ۱۵. 
[۹]: ۴۶۵. یوسف، ۲۳. 
[۱۰]: ۴۶۶. یوسف، ۲۰. 
[۱۱]: ۴۶۷. یوسف، ۱۰۱. 
[۱۲]: ۴۶۸. یوسف، ۵۵. 
[۱۳]: ۴۶۹. یوسف، ۵۴. 
[۱۴]: ۴۷۰. یوسف، ۳۸. 
[۱۵]: ۴۷۱. یوسف، ۳۹.

[۱]: ۴۷۲. یوسف، ۲۴. 
[۲]: ۴۷۳. یوسف، ۳۹. 
[۳]: ۴۷۴. یوسف، ۷۰. 
[۴]: ۴۷۵. یوسف، ۵۹. 
[۵]: ۴۷۶. یوسف، ۴۷. 
[۶]: ۴۷۷. یوسف، ۱۰۰. 
[۷]: ۴۷۸. یوسف، ۹۲. 
[۸]: ۴۷۹. یوسف، ۱۰۰. 
[۹]: ۴۸۰. یوسف، ۵۵. 
[۱۰]: ۴۸۱. یوسف، ۵۹.
 

💢عنایت خداوند به یوسف💢
[۱۱] 
در داستان زندگی حضرت یوسف، آیات و نشانه‌های زیادی از قدرت نمایی خداوند به چشم می‌خورد، که هر کدام از آنها مایه ی عبرت و پند برای اهل تحقیق و جستجو است؛ از آن جمله است: ۱. خواب پر راز و رمز حضرت یوسف. ۲. علم تعبیر خواب. ۳. تشخیص و اطلاع یافتن یعقوب از آینده فرزند خود. ۴. در چاه بودن و آسیب ندیدن. ۵. نابینا شدن و دوباره بینا شدن حضرت یعقوب علیه السلام. ۶. قعر چاه و اوج جاه. ۷. زندان رفتن و به حکومت رسیدن. ۸. پاک بودن و تهمت ناپاکی شنیدن. ۹. فراق و وصال. ۱۰. بردگی و پادشاهی. ۱۱. زندان برای فرار از گناه. ۱۲. بزرگواری و عفو سریع برادران خطاکار. 
در کنار این نشانه ها، سؤال‌هایی قابل طرح است که پاسخ هر کدام روشنگر راه زندگانی است؛ 
۱. چگونه حسادت، انسان را به برادرکشی می‌کشاند؟! 
۲. چگونه ده نفر در یک خیانت، هم رأی و هم داستان می‌شوند؟! 
۳. چگونه یوسف با بزرگواری از مجازات برادران خیانتکار خود، صرف نظر می‌کند؟! 
۴. چگونه انسان با یاد خدا، زندان را بر لذّت گناه ترجیح می‌دهد؟
---------------
[۱۱]: ۴۸۲. ذیل آیه ۵۵ سوره یوسف.
 

💢دلایل پاکدامنی یوسف💢
[۱] 
یوسف، معصوم و پاکدامن بود؛ به دلیل گفتار همه ی کسانی که به نحوی با یوسف رابطه داشته اند و ما نمونه‌هایی از آن را بیان می‌کنیم: 
۱. خداوند فرمود: «لنصرف عنه السوء والفحشاء انّه من عبادنا المخلصین» (ما یوسف را با برهان کمک کردیم) تا بدی و فحشا را از او دور کنیم، زیرا او از بندگان برگزیده ی ماست. 
۲. یوسف می‌گفت: «ربّ السّجن احبّ الیّ مما یدعوننی الیه» پرودگارا! زندان برای من از گناهی که مرا به آن دعوت می‌کنند بهتر است. در جای دیگر گفت: «انّی لم اخنه بالغیب» من به صاحبخانه‌ام در غیاب او خیانت نکردم. 
۳. زلیخا گفت: «لقد راودته عن نفسه فاستعصم» به تحقیق من با یوسف مراوده کردم و او معصوم بود. 
۴. عزیز مصر گفت: «یوسف اعرض عن هذا و استغفری لذنبک » ای یوسف تو این ماجرا را مسکوت بگذار و به زلیخا گفت: از گناهت استغفار کن. 
۵. شاهدی که گواهی داد و گفت: اگر پیراهن از عقب پاره شده معلوم می‌شود که یوسف پاکدامن است. «ان کان قمیصه... » 
۶. زنان مصر که گفتند: «ما علمنا علیه من سوء» ما هیچ گناه وبدی درباره ی او سراغ نداریم. 
۷. ابلیس که وعده ی فریب همه را داد، گفت: «الاّ عبادک منهم المخلصین» من حریف برگزیدگان نمی شوم و این آیه یوسف را مخلص نامیده است.
---------------
[۱]: ۴۸۳. ذیل آیه ۲۴ سوره یوسف.
 

💢نقش پیراهن یوسف💢 
[۲] 
در داستان حضرت یوسف، پیراهن او در چند جا مطرح شده است؛ 
الف: «و جاؤا علی قمیصه بدم کذب» برادران، پیراهن یوسف را با خون دروغین آغشته کرده و نزد پدر بردند که گرگ یوسف را خورد. 
ب: «قدّ قمیصه من دبر» پیراهن از پشت پاره وسبب کشف جرم و مجرم شد. 
ج: «اذهبوا بقمیصی» پیراهن موجب شفای یعقوب نابینا می‌شود. 
اگر پیراهنی که جوار یوسف است نابینا را بینا می‌کند، پس در تبرک به مرقد و صحن و سرا و درب و دیوار و پارچه و هر چیز دیگری که در جوار اولیای خدا باشد، امید شفا هست.
---------------
[۲]: ۴۸۴. ذیل آیه ۹۳ سوره یوسف.
 

💢سیمای ادریس💢 
[۲]  
* حضرت ادریس، از اجداد حضرت نوح است و به دلیل اشتغال زیاد او به درس [۳] یا به خاطر آن که اوّلین کسی بود که با قلم نوشت، به ادریس مشهور شد. [۴]  
* نام شریف ادریس، دو بار در قرآن آمده و با اوصاف «صدّیق»، «صابر» و «نبی» از او تجلیل شده است.  
* در حدیثی می‌خوانیم: خانه ی ادریس، در مسجد سهله در اطراف نجف اشرف بوده است. [۱]  
* ادریس، اوّلین کسی بود که علم نجوم و حساب را می‌دانست. [۲]  
* اوّلین کسی بود که به انسان، خیاطی آموخت. [۳]  
*ادریس علیه السلام ۳۶۵ سال عمر کرد و بعد به آسمان رفت و اکنون زنده است و در زمان ظهور حضرت مهدی علیه السلام حاضر خواهد شد. [۴] 
--------------- 
[۲]: ۴۹۵. ذیل آیات ۵۶ و ۵۷ سوره مریم. 
[۳]: ۴۹۶. تفسیر المیزان. 
[۴]: ۴۹۷. تفسیر نمونه. 

[۱]: ۴۹۸. تفسیر المیزان. 
[۲]: ۴۹۹. تفسیر اطیب البیان. 
[۳]: ۵۰۰. تفسیر نمونه. 
[۴]: ۵۰۱. تفسیر اطیب البیان.
 

💢سلیمان و برخورداری از نعمت‌های الهی💢
[۵] 
سیمای حضرت سلیمان در مواجهه با نعمت‌های الهی: 
۱. در برابر نعمت ها، از خداوند توفیق شکرگزاری خواست. «ربّ أوزعنی أن اشکر نعمتک» [۶] 
۲. نعمت‌ها را وسیله ی آزمایش می‌دانست. «هذا من فضل ربّی لیبلونی ءاشکر‌ام اکفر» [۷] 
۳. جذب هدایای بیگانگان نشد. «اتمدّوننی بمال» [۸] 
۴. از فهم علمی مخصوص برخوردار بود. «ففهّمناها سلیمان» [۹] 
۵. با زبان پرندگان آشنا بود. «علّمنا منطق الطیر» [۱۰] 
۶. از لشکریانش سان می‌دید. «و حُشر لسیلمان جنوده» [۱۱] 
۷. پرندگان در خدمت او بودند. «و تفقّد الطیر» [۱۲] 
۸. از همه ی امکانات برای تبلیغ دین استفاده می‌کرد. (فرستادن نامه به وسیله ی پرنده) «اِذهب بکتابی هذا» [۱۳] 
۹. دست اندرکاران او، طیّ الارض داشتند. «قال الّذی عنده علم من الکتاب أنا آتیک به قبل ان یرتدّ الیک طرفک» [۱۴] 
۱۰. حکومت بی نظیر داشت. «هب لی ملکاً لا ینبغی لاحد» [۱۵] 
۱۱. به حسن عاقبت و مقام والا نزد خداوند رسید. «و انّ له عندنا لزلفی و حسن مأب» [۱] 
۱۲. جنّ در خدمت او بود. «و الشیاطین کلّ بناء و غوّاص» [۲]
---------------
[۵]: ۵۰۲. ذیل آیه ۱۳ سوره سبأ. 
[۶]: ۵۰۳. احقاف، ۱۵. 
[۷]: ۵۰۴. نمل، ۴۰. 
[۸]: ۵۰۵. نمل، ۳۶. 
[۹]: ۵۰۶. انبیاء، ۷۹. 
[۱۰]: ۵۰۷. نمل، ۱۶. 
[۱۱]: ۵۰۸. نمل، ۱۷. 
[۱۲]: ۵۰۹. نمل، ۲۰. 
[۱۳]: ۵۱۰. نمل، ۲۸. 
[۱۴]: ۵۱۱. نمل، ۴۰. 
[۱۵]: ۵۱۲. ص، ۳۵. 

[۱]: ۵۱۳. ص، ۲۵. 
[۲]: ۵۱۴. ص، ۳۷.

💢فضیلت‌های حضرت داود💢
[۳] 
خداوند به حضرت داوودعلیه السلام دوازده فضیلت داده است: 
۱. علم الهی. «و لقد آتینا داود و سلیمان علما» [۴] 
۲. نبوّت و رسالت. «آتاه اللّه الملک و الحکمة» [۵] 
۳. کتاب آسمانی. «آتینا داود زبورا» [۶] 
۴. خلافت. «یا داود انّا جعلناک خلیفة فی الارض» [۷] 
۵. استواری حکومت. «شدّدنا ملکه» [۸] 
۶. امکانات فراوان. «اوتینا من کل شی ء» [۹] 
۷. حکمت. «آتیناه الحکمة و فصل الخطاب» [۱۰] 
۸. قضاوت. «فاحکم بین النّاس بالحقّ» [۱۱] 
۹. نرم شدن آهن در دست او. «اَلَنّا له الحدید» 
۱۰. فهمیدن سخن پرندگان. «عُلّمنا منطق الطیر» [۱۲] 
۱۱. هم صدایی کوه‌ها و پرندگان با او. «یا جبال اوّبی معه و الطّیر» 
۱۲. فرزندی مثل سلیمان. «وهبنا لداود سلیمان» [۱۳] 
شاید توبه و ناله ی کوه‌ها با داوود، همان تسبیح آنها باشد. «انا سخّرنا الجبال معه یسبّحن بالعشی و الاشراق» [۱۴] 
در حدیث می‌خوانیم که خداوند به داوود فرمود: تو بنده خوبی هستی اگر از بیت المال مصرف نکنی! او چهل روز گریه کرد تا خداوند آهن را بدست او نرم و مشغول زره بافی شد و هر روز یک زره به قیمت هزار درهم می‌بافت و تا سیصد و شصت زره بافت. [۱]
---------------
[۳]: ۵۱۵. ذیل آیه ۱۰ سوره سبأ. 
[۴]: ۵۱۶. نمل، ۱۵. 
[۵]: ۵۱۷. بقره، ۲۵۱. 
[۶]: ۵۱۸. اسراء، ۵۵. 
[۷]: ۵۱۹. ص، ۲۶. 
[۸]: ۵۲۰. ص، ۲۰. 
[۹]: ۵۲۱. نمل، ۱۶. 
[۱۰]: ۵۲۲. صف، ۲۰. 
[۱۱]: ۵۲۳. ص، ۲۶. 
[۱۲]: ۵۲۴. نمل، ۱۶. 
[۱۳]: ۵۲۵. ص، ۳۰. 
[۱۴]: ۵۲۶. ص، ۱۸.

[۱]: ۵۲۷. کافی، ج ۵، ص ۷۴ و تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۴۴۶ به نقل از تفسیر راهنما.
 

💢سیمای لقمان💢
[۲] 
در تفسیر المیزان بحثی درباره ی جناب لقمان آمده است که بخشی از آن را نقل می‌کنیم: 
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: لقمان، پیامبر نبود، ولی بنده ای بود که بسیار فکر می‌کرد و به خداوند ایمان واقعی داشت. خدا را دوست داشت و خداوند نیز او را دوست می‌داشت و به او حکمت عطا کرد. 
امام صادق علیه السلام می‌فرمایند: لقمان، حکمت را به خاطر مال و جمال و فامیل دریافت نکرده بود، بلکه او مردی پرهیزکار، تیزبین، باحیا و دلسوز بود. اگر دو نفر با هم درگیر می‌شدند و خصومتی پیدا می‌کردند، میان آنها آشتی برقرار می‌کرد. 
لقمان با دانشمندان زیاد می‌نشست. او با هوای نفس خود مبارزه می‌کرد و... [۳] 
او دارای عمری طولانی، معاصر حضرت داود واز بستگان حضرت ایّوب بود. او میان حکیم شدن یا حاکم شدن مخیّر شد و حکمت را انتخاب کرد. 
از لقمان پرسیدند: چگونه به این مقام رسیدی؟ گفت: به خاطر امانت داری، صداقت و سکوت درباره ی آنچه به من مربوط نبود. [۴] 
امام صادق علیه السلام فرمود: لقمان نسبت به رهبر آسمانیِ زمان خود معرفت داشت. [۵] 
گرچه خداوند به او کتاب آسمانی نداد، ولی همتای آن یعنی حکمت را به او آموخت. 
روزی مولای لقمان از او خواست تا بهترین عضو گوسفند را برایش بیاورد. لقمان زبان گوسفند را آورد. روز دیگر گفت: بدترین عضو آن را بیاور. لقمان باز هم زبان گوسفند را آورد. چون مولایش دلیل این کار را پرسید، لقمان گفت: اگر زبان در راه حقّ حرکت کند و سخن بگوید، بهترین عضو بدن است وگرنه بدترین عضو خواهد بود. [۶] 
در عظمت لقمان همین بس که خدا و رسول او و امامان معصوم علیهم السلام پندهای او را برای دیگران نقل کرده اند.
---------------
[۲]: ۵۲۸. ذیل آیه ۱۲ سوره لقمان. 
[۳]: ۵۲۹. تفسیر المیزان. 
[۴]: ۵۳۰. تفسیر مجمع البیان. 
[۵]: ۵۳۱. تفسیر نورالثقلین. 
[۶]: ۵۳۲. تفسیر کشّاف.
 

💢گوشه ای از نصایح لقمان💢

* اگر در کودکی خود را ادب کنی، در بزرگی از آن بهره مند می‌شوی. 
* از کسالت و تنبلی بپرهیز، بخشی از عمرت را برای آموزش قرار بده و با افراد لجوج، گفتگو و جدل نکن. 
* با فقها مجادله مکن، با فاسق رفیق مشو، فاسق را به برادری مگیر و با افراد متّهم، همنشین مشو. 
* تنها از خدا بترس و به او امیدوار باش. بیم و امید نسبت به خدا در قلب تو یکسان باشد. 
* بر دنیا تکیه نکن و دل مبند و دنیا را به منزله ی پلی در نظر بگیر. 
* بدان که در قیامت از تو درباره ی چهار چیز می‌پرسند: از جوانی که در چه راهی صرف کردی، از عمرت که در چه فنا کردی، از مال و دارایی ات که از چه راهی بدست آوردی و آن را در چه راهی مصرف کردی. 
* به آنچه در دست مردم است چشم مدوز و با همه ی مردم با حسن خلق برخورد کن. 
* با همسفران زیاد مشورت کن و توشه ی سفر خود را بین آنها تقسیم کن. 
* اگر با تو مشورت کردند، دلسوزی خود را خالصانه به آنها اعلام کن. اگر از تو کمک و قرضی درخواست کردند، مساعدت کن و به سخن کسی که سنّ او بیشتر از توست، گوش فراده. 
* نمازت را در اوّل وقت بخوان، نماز را حتّی در سخت ترین شرایط به جماعت بخوان. [۱] 
* اگر در نماز بودی، قلب خود را حفظ کن. 
* اگر در حال غذا خوردن بودی، حلق خود را حفظ کن. 
* اگر در میان مردم هستی، زبان خود را حفظ کن. 
* هرگز خدا و مرگ را فراموش مکن، امّا احسانی که به مردم می‌کنی یا بدی که دیگران در حقّ تو می‌کنند فراموش کن. [۱]
---------------
[۱]: ۵۳۳. تفسیر کنزالدّقائق. 

[۱]: ۵۳۴. تفسیر روح البیان.
 

💢استغفار انبیا در قرآن💢
[۲] 
در قرآن کریم، آیاتی از استغفار پیامبران سخن می‌گوید، در این جا برخی از آنها را ذکر می‌کنیم: 
* استغفار حضرت آدم: «ربّنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفر لنا» [۳] پروردگارا! ما به خویش ستم کردیم و اگر ما را نیامرزی از زیانکاران خواهیم بود. 
* استغفار حضرت موسی: «ربّ انی ظلمت نفسی فاغفرلی» [۴] پروردگارا! به خود ظلم کردم، پس مرا ببخش. 
* استغفار حضرت سلیمان: «ربّ اغفرلی وهب لی ملکاً» [۵] پروردگارا! مرا بیامرز و حکومت بی نظیری به من مرحمت کن. 
* استغفار حضرت نوح: «ربّ اغفرلی ولوالدیّ» [۶] پروردگارا! من و والدین مرا بیامرز. 
* استغفار حضرت داود: «و ظنّ داود انما فتنّاه فاستغفر ربّه» [۷] داود متوجّه شد که ما او را آزمایش کردیم پس از پروردگارش عذرخواهی کرد. 
* استغفار حضرت یونس: «سبحانک انی کنت من الظالمین» [۸] یونس (در شکم ماهی) گفت: خداوندا تو منزّهی من از ستمکارانم. 
* استغفار حضرت محمّد صلی الله علیه وآله «و استغفر لذنبک» [۹] برای گناهت استغفار کن.
---------------
[۲]: ۵۳۵. ذیل آیه ۵۵ سوره غافر. 
[۳]: ۵۳۶. اعراف، ۲۳. 
[۴]: ۵۳۷. قصص، ۱۶. 
[۵]: ۵۳۸. ص، ۳۵. 
[۶]: ۵۳۹. نوح، ۲۸. 
[۷]: ۵۴۰. ص، ۲۴. 
[۸]: ۵۴۱. انبیاء، ۸۷. 
[۹]: ۵۴۲. غافر، ۵۵. 

💢اذیّت و آزار پیامبر اسلام💢
[۵] 
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله نیز مورد آزار و اذیّت مشرکان و منافقان قرار داشت، چنانکه قرآن می‌فرماید: 
«و منهم الّذین یؤذون النبی و یقولون هو اذن» [۶] بعضی (از منافقان) کسانی هستند که دائم پیامبر را آزار می‌دهند و می‌گویند او زود باور است. 
«والّذین یؤذون رسول اللّه لهم عذابٌ الیم» [۷] برای آنها که پیامبر خدا را اذیّت می‌کنند، عذاب دردناک آماده و مهیا است. 
«ان ذلکم کان یؤذی النّبیّ فیستحیی منکم» [۸] این کار شما پیامبر را آزار می‌دهد و او از شما شرم می‌کند (که ناراحتی خود را اظهار کند). 
یکی دیگر از آزارهایی که پیامبر اسلام می‌دید، سستی بعضی از مسلمانان برای جهاد بود که می‌گفتند: «انّ بیوتنا عورة» [۹] خانه‌های ما حفاظ ندارد، «لا تنفروا فی الحّر» [۱۰] هوا گرم است، «بَعُدت علیهم الشقة» [۱۱] راه دور است، «الا فی الفتنة سقطوا» [۱۲] با شرکت در جنگ تبوک ممکن است نگاه ما به دختران و زنان رومی بیفتد و گرفتار شویم. 
---------------
[۵]: ۵۸۳. ذیل آیه ۵ سوره صفّ. 
[۶]: ۵۸۴. توبه، ۶۱. 
[۷]: ۵۸۵. توبه، ۶۱. 
[۸]: ۵۸۶. احزاب، ۵۳. 
[۹]: ۵۸۷. احزاب، ۱۳. 
[۱۰]: ۵۸۸. توبه، ۸۱. 
[۱۱]: ۵۸۹. توبه، ۴۲. 
[۱۲]: ۵۹۰. توبه، ۴۹.

سیمای مرگ در قرآن و روایات
۱. آمادگی برای مرگ، نشانه ی اولیای خداست. «اِن زَعمتم انّکم اولیاء للّه من دون الناس فتمنّوا الموت» [۲] 
۲. جایگاه مرگ در زندگی انسان‌ها همچون گردنبند بر روی سینه ی دختران است. «خطّ الموت علی وُلد آدم مَخطّ القلاده علی جید الفتاة» [۳] 
۳. مرگ، پایان راه نیست، بلکه به منزله ی تغییر در حیات و شیوه ی زندگی است، مانند لباسی که تعویض می‌شود. [۴] 
۴. هرکس از انسان‌ها به نحوی از این جهان رخت برمی بندند، بعضی با سخت ترین حالات و عدّه ای مثل بو کردن گل. [۵] 
۵. ترس انسان از مرگ مانند ترس راننده ای است که یا سوخت ندارد «آهٍ من قلّة الزّاد و طول الطریق»، [۶] یا بار قاچاق و کالای ممنوعه حمل می‌کند (گناهکار است) و یا آماده ی رانندگی نیست، وگرنه ترس چرا؟
---------------
[۱]: ۵۹۷. ذیل آیات ۳۴ تا ۳۵ سوره انبیاء. 
[۲]: ۵۹۸. جمعه، ۶. 
[۳]: ۵۹۹. این تشبیه از امام حسین علیه السلام در آستانه ی سفر به کربلا است. 
[۴]: ۶۰۰. بحار، ج ۶، ص ۱۵۴. 
[۵]: ۶۰۱. بحار، ج ۶، ص ۱۵۲. 
[۶]: ۶۰۲. نهج البلاغه، حکمت ۷۷.

چرا از مرگ می‌ترسیم؟
[۱] 
اگر سفر به سوی آخرت را به سفرهای دنیوی تشبیه کنیم، می‌بینیم که نگرانی‌های یک راننده در مسافرت، می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد: 
الف) گاهی نگرانی به خاطر کمبود بنزین است؛ امّا کسی که برای آخرت خود توشه برداشته است، نگران نیست. «تزوّدوا فانّ خیر الزّاد التقوی» [۲] 
ب) گاهی نگرانی به خاطر وسیله نقیله می‌باشد که سرقتی است؛ امّا کسی که درآمدش حلال است، نگران نیست. 
ج) گاهی نگرانی برای جنس قاچاقی است که به همراه دارد؛ اما کسی که بار گناه به دوش ندارد، نگران نیست. 
د) گاهی نگرانی برای سرعت غیر مجاز است؛ امّا کسی که اهل افراط و تفریط نیست، «کان امره فرطا» [۳] و زندگی اش بر اساس اعتدال و میانه روی بوده است، «لم یسرفوا و لم تقتروا و کان بین ذلک قواماً» [۴]، ترسی ندارد. 
ه) گاهی نگرانی به خاطر همسفران ناشناس و نادرست است، ولی کسی که در دنیا همراه و همنشین ابرار بوده است، نگران نیست. 
و) گاهی از تنها بودن در جاده می‌ترسد، ولی کسی که در کاروان ابرار قرار دارد و ارتباط او با مؤمنان است تنها نیست. 
ز) گاهی از نرسیدن به مقصد ترس و دغدغه دارد، ولی کسی که معتقد است ذرّه ای از عمل او هدر نمی رود، نگران نیست. «فمن یعمل مثقال ذرّة... » [۵] 
از ابوذر پرسیدند: چرا از مرگ می‌ترسیم؟ فرمود: «انّکم عمّرتم الدنیا و خرّبتم الاخرة فتکرهون ان تنتقلوا من عمران الی خراب» [۶] شما دنیا را آباد و آخرت را خراب کرده اید، پس کراهت دارید که از آبادی به سوی خرابی بروید. 
حضرت علی علیه السلام می‌فرمود: «واللّه ابن ابیطالب آنس بالموت من الطفل بثدی امّه» [۱] به خدا سوگند اُنس من به مرگ از اُنس طفل به سینه مادرش بیشتر است. و هنگام ضربت خوردن در محراب مسجد کوفه فرمود: «فزت و ربّ الکعبة» به پروردگار کعبه سوگند که رستگار شدم. 
امام حسین علیه السلام ضمن خطبه مفصّلی می‌فرمایند: «خُطّ الموت علی ولد آدم مخطّ القلادة علی جید الفتاة» [۲] مرگ برای فرزندان آدم، مثل گردنبند بر گردن عروسان، زیباست. 
گرچه خطاب این آیه به یهودیان است، ولی آمادگی برای مرگ، وسیله ای برای سنجش همه مدّعیان ایمان و ولایت الهی است. «فتمنّوا الموت»
---------------
[۱]: ۶۱۰. ذیل آیه ۷ سوره جمعه. 
[۲]: ۶۱۱. بقره، ۱۹۷. 
[۳]: ۶۱۲. کهف، ۲۸. 
[۴]: ۶۱۳. فرقان، ۶۷. 
[۵]: ۶۱۴. زلزال، ۶ و ۷. 
[۶]: ۶۱۵. محجة البیضاء، ج ۸، ص ۲۵۸.

[۱]: ۶۱۶. نهج البلاغه، خطبه ۵. 
[۲]: ۶۱۷. مقتل خوارزمی، ج ۲، ص ۲۴۱.

اندازه عمر انسان در دنیا
[۳] 
عظمت قیامت به قدری است که انسان‌ها پس از حضور در آن عمر خود را در دنیا، نیم روز یا یک روز و یا حدّاکثر ده روز می‌شمرند که قرآن از زبان افراد و گروه‌های مختلف، آن را چنین بیان می‌دارد: 
الف) ده روز. «ان لبثتم الاّ عشرا» 
ب) یک روز. «ان لبثتم الاّ یوما» 
ج) بخشی از یک روز. «لم یلبثوا الاّ عشیّة او ضحیها» [۴]، «لبثت یوماً او بعض یوم» [۵] 
د) لحظاتی کوتاه. «ما لبثوا غیر ساعة» [۶] 
ه) زمانی اندک. «ان لبثتم الاّ قلیلا» [۷] 
به نظر می‌رسد این تفاوت نظر در مقدار عمر دنیا، بستگی به مقدار بصیرت و درک افراد دارد. چنانکه در این آیه کسانی که قرآن از آنها به «امثلهم طریقة» تعبیر کرده است، عمر دنیا را یک روز می‌شمرند و در آیه ی قبل، گنهکاران مدّت آن را ده روز.
---------------
[۳]: ۶۱۸. ذیل آیه ۱۰۴ سوره طه. 
[۴]: ۶۱۹. نازعات، ۴. 
[۵]: ۶۲۰. بقره، ۲۵۹. 
[۶]: ۶۲۱. روم، ۵۵. 
[۷]: ۶۲۲. مؤمنون، ۱۱۴.

بروز و ظهور مردم در قیامت
[۵] 
بروز و ظهور مردم در قیامت و حضور آنان در پیشگاه الهی به صورتی که هیچ نقطه ی ابهامی برای قضاوت عادلانه باقی نگذارد، به خاطر اموری است: 
الف) هموار شدن زمین و حذف کوه ها. «قاعاً صَفصفا» [۶] 
ب) خروج همه از قبرها. «و اذ القبور بعثرت» [۷]، «و أخرجت الارض اثقالها» [۸] 
ج) گشوده شدن نامه ی اعمال. «و اذا الصّحف نُشرت» [۹] 
د) تجسم اعمال. «ینظر المرء ما قَدّمت یداه» [۱۰] 
ه) کشف مسایل مخفی. «بدالهم ما کانوا یخفون من قبل» [۱] 
و) گواهی اعضای بدن. «تشهد أرجلهم» [۲]
---------------
[۵]: ۶۳۵. ذیل آیه ۱۶ سوره غافر. 
[۶]: ۶۳۶. طه، ۱۰۶. 
[۷]: ۶۳۷. انفطار، ۴. 
[۸]: ۶۳۸. زلزله، ۲. 
[۹]: ۶۳۹. تکویر، ۱۰. 
[۱۰]: ۶۴۰. نباء، ۴۰. 

[۱]: ۶۴۱. انعام، ۲۸. 
[۲]: ۶۴۲. یس، ۶۵.

آرزوهای دوزخیان
[۳] 
در قیامت، دوزخیان آرزوهای متعددی دارند، از جمله: 
«هل الی مردّ من سبیل» [۴] آیا راهی برای بازگشت هست؟ 
«لو انّ لی کرّةً فاکون من المحسنین» [۵] ای کاش عمری دیگر بود تا از نیکوکاران می‌شدم. 
«ربّنا اخرجنا منها فان عدنا فانا ظالمون» [۶] پروردگارا! ما را از اینجا خارج کن، اگر دوباره بازگشتیم ستمکاریم. 
«ربّ ارجعون لعلّی اعمل صالحاً» [۷] پروردگارا! مرا بازگردان تا عمل نیک انجام دهم. 
«فارجعنا نعمل صالحا» [۸] ما را بازگردان تا کار نیک انجام دهیم.
---------------
[۳]: ۶۴۳. ذیل آیه ۱۱ سوره غافر. 
[۴]: ۶۴۴. شوری، ۴۴. 
[۵]: ۶۴۵. زمر، ۵۸. 
[۶]: ۶۴۶. مؤمنون، ۱۰۷. 
[۷]: ۶۴۷. مؤمنون، ۱۰۰. 
[۸]: ۶۴۸. سجده، ۱۲.

عذاب اقوام گذشته
[۹] 
در این چند آیه به سرنوشت شوم امّت‌های شش نفر از انبیای قبل از اسلام اشاره شده است تا هم کفّار زمان پیامبر اسلام عبرت بگیرند و هم پیامبر و مؤمنان بدانند که تکذیب انبیا سابقه دیرینه دارد و چیز جدیدی نیست. 
قوم نوح در آب غرق شدند، «فاخذهم الطوفان» [۱۰] خداوند آنان را با طوفانی موج ساز در دریا گرفتار کرد. 
قوم عاد که حضرت هود را تکذیب کردند به وسیله ی تند بادی سخت از پای درآمدند، «فاهلکوا بریح صَرصر عاتیه» [۱۱] با بادی پر صدا، سرد و طغیانگر هلاک شدند. 
قوم فرعون در امواج نیل هلاک شدند، «اغرقنا آل فرعون» [۱۲] ما آل فرعون را غرق کردیم. 
قوم ثمود که حضرت صالح را تکذیب کردند با صیحه ای آسمانی نابود شدند، «انا ارسلنا علیهم صیحة واحدة فکانوا کهشیم المحتظر» [۱] با صیحه ای آنگونه نابودشان کردیم که به صورتی که مانند خار و خاشاک خرد شده در آغل چارپایان است در آمدند. 
قوم لوط با زلزله و سنگ‌های آسمانی، «انا ارسلنا علیهم حاصبا» [۲] ما با فرستادن سنگ هلاکشان کردیم. 
اصحاب ایکه که حضرت شعیب را تکذیب کردند با صاعقه به هلاکت رسیدند. «فانتقمنا منهم» [۳] ما از آنان انتقام گرفتیم.
---------------
[۹]: ۶۴۹. ذیل آیات ۱۲ تا ۱۶ سوره ص. 
[۱۰]: ۶۵۰. عنکبوت، ۱۴. 
[۱۱]: ۶۵۱. حاقّه، ۶. 
[۱۲]: ۶۵۲. بقره، ۵۰. 

[۱]: ۶۵۳. قمر، ۳۱. 
[۲]: ۶۵۴. قمر، ۵۴. 
[۳]: ۶۵۵. حجر، ۷۹.

💢خداوند از چه کسانی رضایت دارد؟💢
[۴] 
قرآن در چند مورد عبارت «رضی اللّه عنهم و رضوا عنه» را به کار برده است: 
در مورد راستگویان راست کردار: «یوم ینفع الصادقین صدقهم... رضی اللّه... » [۵] 
در مورد پیشگامان و پیشتازان: «والسابقون الاولون... رضی اللّه... » [۶] 
در مورد مؤمنین واقعی: «کتب فی قلوبهم الایمان... رضی اللّه... » 
کسانی که با پیامبر بیعت نمودند: «لقد رضی الله عن المؤمنین اذ یبایعونک تحت الشجرة... » [۷] 
کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند: «الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولئک هم خیر البیریّة... رضی الله عنهم و رضوا عنه» [۸]
---------------
[۴]: ۶۵۶. ذیل آیه ۲۲ سوره مجادله. 
[۵]: ۶۵۷. مائده، ۱۱۹. 
[۶]: ۶۵۸. توبه، ۱۰۰. 
[۷]: ۶۵۹. فتح، ۱۸. 
[۸]: ۶۶۰. بیّنه، ۸.

💢سیمای نیکوکاران و مجرمان در قرآن💢
[۹] 
قرآن کریم در آیات متعدّدی به توصیف سیمای نیکوکاران و مجرمان در قیامت پرداخته است. درباره نیکوکاران می‌فرماید: 
نیکوکاران: 
۱. «وجوهٌ یومئذٍ مسفرّة ضاحکةٌ مستبشرة» [۱] در آن روز صورت‌هایی درخشان و خندان و شادمانند. 
۲. «وجوهٌ یومئذٍ ناعمة» [۲] صورت‌هایی در آن روز، شاداب و باطراوتند. 
۳. «تعرف فی وجوههم نضرة النعیم» [۳] در چهره‌های آنان خرّمی و طراوت را درک می‌کنی. 
اما در باره منحرفان و مجرمان می‌فرماید: 
۱. «و وجوهٌ یومئذٍ علیها غبرة ترهقها قترة» [۴] بر صورت‌هایی در آن روز غبار و کدورت است، و سیاهی و تاریکی آن را فرا گرفته است. 
۲. «وجوهٌ یومئذٍ خاشعة» [۵] چهره‌هایی در آن روز ذلیل و فرو افتاده اند. 
۳. «تلفح وجوههم النار و هم فیها کالحون» [۶] شعله‌های آتش سخت به صورتهایشان می‌وزد و چهره آنان عبوس و شکسته و دندانهایشان به واسطه سوختن لب‌ها نمایان است. 
۴. «و نحشرهم یوم القیامة علی وجوههم عمیاً و بکماً و صمّاً» [۷] آنان را در قیامت کور و کر و لال و بر صورتهایشان محشور می‌کنیم. 
۵. «وجوهٌ یومئذٍ باسرة» [۸] صورتهایی در آن روز به شدت عبوس و درهم کشیده اند. 
۶. «یوم یسحبون فی النار علی وجوههم» [۹] روزی که در میان آتش به رو کشیده شوند.
---------------
[۹]: ۶۶۱. ذیل آیه ۲۷ سوره ملک. 

[۱]: ۶۶۲. عبس، ۳۷ - ۳۸. 
[۲]: ۶۶۳. غاشیه، ۸. 
[۳]: ۶۶۴. مطفّفین، ۲۴. 
[۴]: ۶۶۵. عبس، ۴۰. 
[۵]: ۶۶۶. غاشیه، ۲. 
[۶]: ۶۶۷. مؤمنون، ۱۰۴. 
[۷]: ۶۶۸. اسراء، ۹۷. 
[۸]: ۶۶۹. قیامت، ۲۴. 
[۹]: ۶۷۰. قمر، ۴۸.

💢مجرمان در قیامت💢
[۱۰] 
مجرم در قیامت سه آرزو می‌کند: 
الف) با خاک یکسان شود. «لو تُسوّی بهم الارض» [۱۱] 
ب) از اعمالش دور شود. «امداً بعیداً» [۱۲] 
ج) با فدیه دادن رها شود. «یوم یودّ المجرم لو یفتدی... » 
مجرم برای فدیه دادن و نجات یافتن، فرد یا گروهی را انتخاب نمی کند، بلکه می‌گوید: همه را بگیرید و مرا آزاد کنید؛ فرزند، همسر، برادر، فامیل و همه مردم زمین. (کلمات با حرف واو عطف شده نه با حرف «اَوْ») 
در آن روز، عاطفه فرزندی، غیرت همسری، محبّت برادری و حمایت فامیلی و آشنایی مردمی همه فدا می‌شود، ولی چه سود؟! 
بر اساس آیات ۱۲ تا ۱۸ سوره معارج، عوامل دوزخی شدن چهار چیز است: فرد در ظاهر به حق پشت می‌کند: «ادبر» در قلب تنفّر دارد و روی بر می‌تابد: «تولّی» ثروت اندوزی می‌کند: «جمع» و به دیگران نمی دهد. «فاوعی»
---------------
[۱۰]: ۶۷۱. ذیل آیات ۱۰ تا ۱۸ سوره معارج. 
[۱۱]: ۶۷۲. نساء، ۴۲. 
[۱۲]: ۶۷۳. آل عمران، ۳۰.

💢سیمایی از تخاصم مجرمان💢
[۱] 
در قیامت، هرکس دنبال شریک جرم می‌گردد که گناهش را به دوش او بیندازد: 
بعضی گویند: جامعه ما را منحرف کرد. «لولا انتم لکنّا مؤمنین» [۲] 
بعضی گویند: دوست بد ما را منحرف کرد. «لقد اضلّنی عن الذکر» [۳] 
بعضی گویند: شریک، ما را منحرف کرد. «الاخلاّء یومئذ بعضهم لبعض عدوّ» [۴] 
بعضی گویند: بزرگان فاسد ما را منحرف کرده اند. «اطعنا سادتنا و کبرائنا فاضلّونا» [۵] 
بعضی گویند: شیطان ما را منحرف کرد. «فلا تلومونی و لوموا انفسکم» [۶] 
گروهی از شیعیان نزد اهل بیت علیهم السلام شکایت کردند که گروهی ما را رافضی می‌خوانند و از مشرکان و کفّار بدتر می‌دانند. امام علیه السلام سوگند یاد کردند که شما مشمول شفاعت ما می‌شوید و آنان در دوزخ سراغ شما را خواهند گرفت، سپس این آیه را تلاوت کردند: «و قالوا مالنا لا نری رجالا کنّا نعدّهم من الاشرار». [۷]
---------------
[۱]: ۶۷۴. ذیل آیات ۶۲ تا ۶۴ سوره ص. 
[۲]: ۶۷۵. سبأ، ۳۱. 
[۳]: ۶۷۶. فرقان، ۲۹. 
[۴]: ۶۷۷. زخرف، ۶۷. 
[۵]: ۶۷۸. احزاب، ۶۷. 
[۶]: ۶۷۹. ابراهیم، ۲۲. 
[۷]: ۶۸۰. تفاسیر اطیب البیان، نورالثقلین و کنزالدقائق.

💢ناکامی مجرمان💢
[۱] 
آنچه مجرمان در دنیا کسب کرده اند، در قیامت به کارشان نیاید: 
۱. هرگز اموالشان کارساز نیست. «لن تغنی اموالهم» [۲] 
۲. هرگز نفرات و جمعشان کارساز نیست. «ما اغنی عنکم جمعکم» [۳] 
۳. هرگز تدبیر و مکرشان کارساز نیست. «لا یغنی عنهم کیدهم» [۴]
---------------
[۱]: ۶۸۱. ذیل آیات ۵۰ تا ۵۱ سوره زمر. 
[۲]: ۶۸۲. آل عمران، ۱۰. 
[۳]: ۶۸۳. اعراف، ۴۸. 
[۴]: ۶۸۴. طور، ۴۶.


💢درخواست مجرمان در قیامت💢
[۵] 
در قیامت، مجرمان از چهار گروه استمداد می‌کنند: 
الف) از رهبران خود. «فقال الضعفاء للذین استکبروا انّا کنّا لکم تبعاً فهل انتم مغنون عنّا من عذاب اللّه... » [۶] آیا می‌شود شما ما را نجات دهید، ولی پاسخ منفی می‌شنوند. 
ب) از مؤمنان، که در آیه مورد بحث می‌خوانیم. 
ج) از فرشتگانِ مأمور دوزخ. «قال الّذین فی النار لخزنة جهنم ادعوا ربّکم یخفّف عنّا یوماً من العذاب» [۷] از خدا بخواهید که یک روز از عذاب ما کاسته شود، ولی باز پاسخ منفی است. 
د) شیطان را ملامت می‌کنند که تو ما را گمراه کردی و گناه ما به دوش توست، شیطان می‌گوید: «فلا تلومونی و لوموا انفسکم» [۸] مرا سرزنش نکنید بلکه خود را سرزنش کنید.
---------------
[۵]: ۶۸۵. ذیل آیه ۱۳ سوره حدید. 
[۶]: ۶۸۶. ابراهیم، ۲۱. 
[۷]: ۶۸۷. غافر، ۴۹. 
[۸]: ۶۸۸. ابراهیم، ۲۲.


💢نداها در قیامت💢 
[۹]  
در قیامت صداها و نداهایی وجود دارد که قرآن به آن اشاره دارد:  
۱. ندای سلام به بهشتیان: «نادوا اصحاب الجنّة ان سلام علیکم» [۱۰]  
۲. ندای بهشتیان به دوزخیان که ما وعده‌های خدا را یافتیم شما چطور؟ «و نادی اصحاب الجنّة اصحاب النّار أن قد وجدنا ما وعدنا ربّنا» [۱۱]  
۳. ندای دوزخیان برای دریافت آب. «نادی اصحاب النّار اصحاب الجنّة أن أفیضوا علینا من الماء» [۱]  
۴. ندای خداوند به مشرکان که شرکای من کجا هستند. «ینادیهم فیقول این شرکائی» [۲]  
۵. ندای منافقان به مؤمنان که ما در دنیا با هم بودیم، از ما دستگیری کنید. «ینادونهم الم نکن 
--------------- 
[۹]: ۶۸۹. ذیل آیه ۴۷ سوره فصّلت. 
[۱۰]: ۶۹۰. اعراف، ۴۶. 
[۱۱]: ۶۹۱. اعراف، ۴۴. 
[۱]: ۶۹۲. اعراف، ۵۰. 
[۲]: ۶۹۳. قصص، ۶۲.


💢حساب در قیامت💢 
[۳]  
در قیامت حساب و حسابرسی انواعی دارد:  
حسابرسی سریع است. «و هو أسرع الحاسبین» [۴] از حضرت امیر پرسیدند: چگونه خداوند به حساب همه خلق می‌رسد؟ فرمود: همان طور که همه را رزق می‌دهد. [۵]  
از تمام نعمت‌ها می‌پرسند. «لتسئلنّ یومئذٍ عن النعیم» [۶]  
از همه می‌پرسند حتّی از پیامبران. «فلنسئلنّ الّذین ارسل علیهم و لنسئلنّ المرسلین» [۷]  
حسابرسی بعضی آسان است. «حساباً یسیراً» [۸]  
حسابرسی بعضی سخت است. «یخافون سوء الحساب» [۹]، «حساباً شدیداً» [۱۰]  
در حدیث می‌خوانیم: نوع حساب، به میزان داده‌ها و الطاف الهی بستگی دارد: «انّما یداق اللّه العباد فی الحساب یوم القیامة علی قدر ما اتاهم من العقول فی الدنیا» [۱۱] همانا میزان دقّت در حسابرسی بندگان در روز قیامت به مقدار فهم و عقل آنان در دنیاست.  
در روایت آمده است: کسانی که در داد و ستد با مردم، سخت گیر و تنگ نظرند، حساب سخت و شدیدی دارند. [۱۲]  
در روایات می‌خوانیم: اگر در دنیا خود را محاسبه کنید از خودتان حساب بکشید، خداوند در قیامت بر شما آسان می‌گیرد. [۱]  
امام کاظم علیه السلام فرمود: از ما نیست کسی که در دنیا از خودش غافل باشد و به حساب کار خود رسیدگی نکند. [۲] 
--------------- 
[۳]: ۶۹۴. ذیل آیات ۳۱ تا ۳۲ سوره الرّحمن. 
[۴]: ۶۹۵. انعام، ۶۲. 
[۵]: ۶۹۶. نهج البلاغه، حکمت ۳۰۰. 
[۶]: ۶۹۷. تکاثر، ۸. 
[۷]: ۶۹۸. اعراف، ۲۶. 
[۸]: ۶۹۹. انشقاق، ۸. 
[۹]: ۷۰۰. رعد، ۲۱. 
[۱۰]: ۷۰۱. طلاق، ۸. 
[۱۱]: ۷۰۲. کافی، ج ۱، ص ۱۱. 
[۱۲]: ۷۰۳. بحار، ج ۷، ص ۲۶۶. 

[۱]: ۷۰۴. وسائل، ج ۱۱، باب محاسبة النفس. 
[۲]: ۷۰۵. وسائل، ج ۱۱، باب محاسبة النفس.

💢سیمای انسان‌ها در قیامت💢
[۳] 
در قرآن سیمای انسان‌های گوناگون چنین بیان شده است: 
رو سفیدان. «تبیضّ وجوه» [۴] 
رو سیاهان. «وجوههم مسودّة» [۵] 
شادان. «وجوه یومئذ ناضرة» [۶]، «وجوه یومئذ ناعمة» [۷] 
گرفته و غمگین. «وجوه یومئذ باسرة» [۸] 
خندان. «وجوه یومئذ مسفرة ضاحکة مستبشرة» [۹] 
غبار گرفته و گرد زده. «وجوه یومئذ علیها غبرة» [۱۰] 
خوار و ذلیل. «وجوه یومئذٍ خاشعه» [۱۱]
---------------
[۳]: ۷۰۶. ذیل آیه ۴۱ سوره الرّحمن. 
[۴]: ۷۰۷. آل عمران، ۱۰۶. 
[۵]: ۷۰۸. زمر، ۶۰. 
[۶]: ۷۰۹. قیامت، ۲۲. 
[۷]: ۷۱۰. غاشیه، ۸. 
[۸]: ۷۱۱. قیامت، ۲۴. 
[۹]: ۷۱۲. عبس، ۳۷. 
[۱۰]: ۷۱۳. عبس، ۴۰. 
[۱۱]: ۷۱۴. غاشیه، ۲.

💢انواع کتاب در قیامت💢
[۶] 
آنچه از انسان سرمی زند، در پرونده عمل او ثبت می‌شود و در قیامت به شکل کتابی در اختیار او قرار می‌گیرد. این کتاب‌ها سه نوع است: 
الف: کتاب شخصی. «اقرء کتابک» [۷] 
ب: کتاب امّت ها. «کلّ اُمّة تدعی الی کتابها» [۸] 
ج: کتاب جامع. «کلّ شی ء احصیناه فی امام مبین»، «فی لوح محفوظ» [۱] 
کلمه «امام»، هم به کتاب گفته شده، «و من قبله کتاب موسی اماما» [۲] و هم به اشخاص، «انّی جاعلک للنّاس اماما» [۳] در روایات، حضرت علیّ بن ابی طالب علیهما السلام به عنوان یکی از مصادیق «امام مبین» معرّفی شده که همه ی علوم در نزد اوست. [۴] 
بیشتر مفسرین مراد از «امام مبین» را لوح محفوظ دانسته اند که در قرآن به آن «اُمّ الکتاب» [۵] گفته شده است و از آن جایی که این کتاب حاوی تمام دانش‌ها است و همه چیز و همه کس تابع مقدّراتی است که در آن نوشته شده، به آن «امام» گفته اند. [۶]
---------------
[۶]: ۷۲۱. ذیل آیه ۱۲ سوره یس. 
[۷]: ۷۲۲. اسراء، ۱۴. 
[۸]: ۷۲۳. جاثیه، ۲۸. 

[۱]: ۷۲۴. بروج، ۲۲. 
[۲]: ۷۲۵. هود، ۱۷. 
[۳]: ۷۲۶. بقره، ۱۲۴. 
[۴]: ۷۲۷. تفسیر نورالثقلین. 
[۵]: ۷۲۸. زخرف، ۴. 
[۶]: ۷۲۹. تفسیر راهنما.


💢پرسش و بازخواست در قیامت💢  
[۷]  
پرسش و بازخواست، مخصوص مردم نیست، بلکه پیامبران نیز مورد سؤال قرار می‌گیرند. «یوم یجمع اللّه الرّسل فیقول ماذا اجبتم قالوا لا علم لنا انّک انت علاّم الغیوب» [۸]  
سؤال: در قیامت از چه می‌پرسند؟  
الف: از نعمت ها. «ثمّ لتسئلنّ یومئذ عن النّعیم» [۹] در روایات متعدّدی، رهبری و ولایت را نیز از مصادیق نعمت مورد سؤال در آیه برشمرده اند. [۱۰]  
ب: از قرآن و اهل بیت علیهم السلام. پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: از مردم سؤال می‌شود که با قرآن و اهل بیت من چگونه عمل کردید؟ «ثمّ اسألهم ما فعلتم بکتاب اللّه و باهل بیتی» [۱۱]  
ج: از رفتار و کردار. «لنسئلنّهم اجمعین. عمّا کانوا یعملون» [۱۲]  
د: از اعضا و جوارح. «اِنّ السّمع والبَصر والفؤاد کلّ اولئک کان عنه مسئولاً» [۱۳]  
ه: از پذیرش و عدم پذیرش رسولان. «یا معشر الجنّ والانس ألم یأتکم رسل منکم... » [۱۴] چنانکه در جای دیگر از رهبران دینی نیز در مورد برخورد مردم با آنان سؤال می‌شود. «یوم یَجمع اللّه الرُّسل فیقول ماذا اُجِبتُم... » [۱]  
و: از عمر و جوانی که چگونه سپری شد.  
ز: از کسب و درآمد. چنانکه در روایات می‌خوانیم: در روز قیامت انسان از چهار چیز به خصوص سؤال و بازخواست می‌شود: «شبابک فیما أبلیته و عمرک فیما أفنیتَه و مالک ممّا اکتسبته و فیما أنفقتَه»، [۲] در مورد عمر و جوانی که چگونه آن را گذراندی و درباره ی مال و دارایی که چگونه به دست آوردی و در چه راهی مصرف کردی.  
سؤال: این آیات بیان می‌کند که سؤال از همه کس حتمی است؛ امّا در بعضی آیات از جمله آیه ۳۹ سوره ی الرّحمن آمده که در آن روز، از هیچ انسان وجنّی نسبت به گناهانشان سؤال نمی شود، «فیؤمئذ لا یسئل عن ذنبه انس و لاجانّ» این آیات چگونه قابل جمع است؟  
پاسخ: در قیامت، مواقف و ایستگاه‌ها متعدّد است و هر موقفی صحنه ای خاص دارد؛ در یک موقف، بر لب‌ها مهر می‌خورد و قدرت حرف زدن ندارند. در موقفی دیگر، مهر برداشته می‌شود و همه به ناله و استمداد و اقرار می‌پردازند. در موقفی از همه می‌پرسند، در موقفی نیز سکوت حاکم است و سؤالی نمی شود.  
پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «کُلّکم راع و کُلّکم مسئول عن رَعیّته فالامام یسأل عن النّاس و الرّجل یسأل عن أهله و المرأة تسأل عن بیت زوجها و العبد یسأل عن مال سیّده» همه ی شما مسئول زیردستان خود هستید و باید پاسخگو باشید؛ امام از مردمش، مرد از همسرش، زن از رفتار در خانه ی همسرش و بنده از مال ودارایی مولایش. همچنین فرمودند: خداوند از من نیز سؤال می‌کند که آیا ابلاغ رسالت کردم یا نه؟ [۳] 
--------------- 
[۷]: ۷۳۰. ذیل آیات ۶ و ۷ سوره اعراف. 
[۸]: ۷۳۱. مائده، ۱۰۹. 
[۹]: ۷۳۲. تکاثر، ۸. 
[۱۰]: ۷۳۳. وسائل، ج ۲۴، ص ۲۹۹. 
[۱۱]: ۷۳۴. تفسیر فرقان. 
[۱۲]: ۷۳۵. حجر، ۹۲ - ۹۳. 
[۱۳]: ۷۳۶. اسراء، ۳۶. 
[۱۴]: ۷۳۷. انعام، ۱۳۰. 

[۱]: ۷۳۸. مائده، ۱۰۹. 
[۲]: ۷۳۹. کافی، ج ۲، ص ۱۳۵، بحار، ج ۷، ص ۲۵۹. 
[۳]: ۷۴۰. تفسیر درّالمنثور.


💢گواهان روز قیامت💢
[۱] 
در قرآن بارها، سخن از گواهانِ قیامت مطرح شده است؛ پیامبران، فرشتگان، اولیای خدا، زمین واعضای بدن، از گواهان آن روز هستند. امام صادق علیه السلام فرمودند: برای هر امّت و زمانی، امامی هست که مردم با او محشور می‌شوند. [۲] و امام باقر علیه السلام در ذیل آیه فرمودند: «نحن الشهود علی هذه الامة» همانا ما شاهدان بر این امّت هستیم. 
با آنکه خداوند همه جا حاضر وبه همه چیز آگاه است، ولی وجود گواهان متعدّد، عامل پیدایش تقوا وحیا برای مؤمنان و وسیله ی رسوایی بیشتر مجرمان است. 
شرط شهادت و گواهی، علم و آگاهی همراه با عدالت است. بنابراین اولیای خدا که در قیامت شاهد بر ما هستند باید در دنیا، بر کار ما ناظر بوده و اعمال ما بر آنها عرضه شود و این همان عقیده ماست که به گفته روایاتِ متعدّد وآیه ی مبارکه «فسیری اللَّه عملکم و رسوله و المؤمنون» [۳] هر هفته، اعمال ما به امام زمان علیه السلام عرضه می‌شود. و بدون این عقیده، آیاتِ «شهادت» و گواهی در قیامت، قابل توجیه نیست. چگونه کسی که از اعمال ما خبر ندارد یا عدالت ندارد، در قیامت گواهی بدهد. 
کلمه ی «استعتاب» از عتاب است، یعنی گنهکار از صاحبِ حق، طلب عتاب و سرزنش می‌کند تا بدین وسیله قهرش فرو نشیند و رضایت دهد. 
در دنیا هم می‌توان توبه کرد، هم عذرخواهی و هم جبران نمود، امّا در قیامت نه جای توجیه است، نه تعذیر، نه تدارک: 
اما توجیه مردود است، چون وقتی که بعضی از دوزخیان به گروه دیگری می‌گویند: «لولا انتم لکنّا مؤمنین» [۱] اگر شما نبودید ما مؤمن بودیم، خطاب می‌رسد: «بل لم تکونوا مؤمنین» [۲] بلکه خود شما اهل ایمان آوردن نبودید. 
اما تدارک گناه مردود است، چون وقتی از خداوند می‌خواهند؛ «فارجعنا نعمل صالحاً» [۳] ما را به دنیا بازگردان تا کار شایسته ای انجام دهیم، پاسخ می‌شنوند: «کلا انها کلمة هو قائلها» [۴]، «فذوقوا بما نسیتم» [۵] 
واما عذرخواهی مردود است، چرا که قرآن می‌فرماید: «ولایؤذن لهم فیعتذرون» [۶] اجازه نمی یابند که عذرخواهی کنند.
---------------
[۱]: ۷۵۰. ذیل آیه ۸۴ سوره نحل. 
[۲]: ۷۵۱. تفسیر مجمع البیان. 
[۳]: ۷۵۲. توبه، ۱۰۵. 

[۱]: ۷۵۳. سبأ۳۱. 
[۲]: ۷۵۴. صافّات، ۲۹. 
[۳]: ۷۵۵. سجده، ۱۲. 
[۴]: ۷۵۶. مؤمنون، ۱۰۰. 
[۵]: ۷۵۷. سجده، ۱۴. 
[۶]: ۷۵۸. مرسلات، ۳۶.


💢اعتراف کافران در قیامت💢
[۳] 
در آیات ۹ تا ۱۱ سوره ملک، به سه اعتراف کافران در قیامت اشاره شده است: 
الف) اعتراف به آمدن انبیا و تکذیب آنان. «بلی قد جاءنا نذیر فکذّبنا» 
ب) اعتراف به عدم تعقل و استماع سخن حق. «لو کنّا نسمع او نعقل» 
ج) اعتراف به ارتکاب گناه. «فاعترفوا بذنبهم»
---------------
[۳]: ۷۶۶. ذیل آیات ۹ تا ۱۱ سوره ملک.


💢مواقف گوناگون قیامت💢
[۱] 
در تمام قرآن، فقط همین یک آیه با جمله «یا ایّها الّذین کفروا» شروع شده و کافران را مورد خطاب قرار داده که آنهم مربوط به قیامت است. 
قیامت مواقف گوناگونی دارد: 
۱. در موقفی از قیامت اجازه عذرخواهی داده نمی شود. «لا یؤذن لهم فیعتذرون» [۲] 
۲. در مواقف دیگر هم که عذرخواهی می‌کنند، پذیرفته نمی شود. «لا ینفع الّذین ظلموا معذرتهم» [۳] 
۳. در موقفی حتی اجازه سخن گفتن داده نمی شود. [۴]
---------------
[۱]: ۷۶۷. ذیل آیه ۷ سوره تحریم. 
[۲]: ۷۶۸. مرسلات، ۶. 
[۳]: ۷۶۹. روم، ۵۷. 
[۴]: ۷۷۰. یس، ۶۵.


💢نمونه‌هایی از عذرخواهی در قیامت💢
[۵] 
مجرمان در قیامت پشیمان شده و عذرخواهی می‌کنند که نمونه‌هایی از آن را در اینجا بیان می‌کنیم: 
۱. گاهی به دروغ سوگند می‌خورند: «و اللّه ما کنّا مشرکین» [۶] به خدا سوگند ما مشرک نبودیم. آری یا به خاطر آن که دروغ گویی جزء ذات آنان شده است و یا به گمان آن که در آن روز می‌توانند نجات یابند، سوگند دروغ یاد می‌کنند ولی در هر صورت، در این سخن آنان نوعی عذرخواهی و پشیمانی است. 
۲. گاهی دیگران را مقصّر می‌دانند: «ربّنا هؤلاء اضلّونا» [۷] پروردگارا! (ما نمی خواستیم گمراه شویم) پیشینیان ما را گمراه کردند. 
۳. گاهی به اطاعت از بزرگان و پیشینیان: «انّا اطعنا سادتنا و کبرائنا» [۸] پروردگارا! ما به خاطر پیروی از بزرگانمان گرفتار شدیم. 
۴. گاهی به بی توجّهی و کم فکری خود: «لو کنّا نسمع او نعقل... » اگر به ندای انبیا گوش می‌دادیم یا تعقل می‌کردیم بدبخت نمی شدیم. 
۵. گاهی به پشیمانی و جبران گذشته: «ربّ ارجعون لعلّی اعمل صالحاً فیما ترکت» [۱] پروردگارا! مرا به دنیا بازگردان، شاید در آنچه به جا گذاشته ام، عمل صالحی انجام دهم.
---------------
[۵]: ۷۷۱. ذیل آیه ۷ سوره تحریم. 
[۶]: ۷۷۲. انعام، ۲۳. 
[۷]: ۷۷۳. اعراف، ۳۶. 
[۸]: ۷۷۴. احزاب، ۶۷. 
[۱]: ۷۷۵. مؤمنون، ۹۹.

آشامیدنی‌های دوزخ
[۲] 
نوشیدنی‌های دوزخیان در قیامت سوزنده است نه سیراب کننده: 
الف: «سُقُوا ماءً حمیماً فقطّع امعاءهم» [۳] از آب جوشانی نوشانده می‌شوند که درون آن‌ها را قطعه قطعه می‌کند. 
ب: «یغاثوا بماءٍ کالمُهل یشوی الوجوه» [۴] از آبی همچون مس گداخته پذیرایی می‌شوند، که حرارت آن صورت‌ها را کباب می‌کند.
---------------
[۲]: ۷۷۶. ذیل آیات ۱۵ و ۱۶ سوره ابراهیم. 
[۳]: ۷۷۷. محمد، ۱۵. 
[۴]: ۷۷۸. کهف، ۲۹.

سخت تر بودن عذاب آخرت
[۵] 
عذاب آخرت سخت تر است، زیرا: 
الف: در قیامت اسباب و وسایل قطع می‌گردد. «تقطّعت بهم الاسباب» [۶] 
ب: نسب و فامیلی، دیگر کارآیی ندارد. «فلاانساب بینهم یومئذ» [۷] 
ج: فدیه قبول نمی شود. «یودّ المجرم لویفتدی... ببنیه وصاحبته و اخیه... و من فی الارض جمیعا کلاّ» [۸] حاضر است بستگان و حتّی تمام جهان را فدا کند. 
د: عذرخواهی مفید نیست. «یوم لاینفع الظالمین معذرتهم» [۹] 
ه: دوستان یکدیگر را رها می‌کنند. «لایسئل حمیم حمیما» [۱۰] 
و: دوام دارد و همیشگی است. «خالدین فیها» [۱۱] 
ز: تخفیفی در کار نیست. «لایخفّف» [۱] 
ح: هم روحی و هم جسمی است. «ذق انک انت العزیز الکریم» [۲]
---------------
[۵]: ۷۷۹. ذیل آیه ۳۴ سوره رعد. 
[۶]: ۷۸۰. بقره، ۱۶۶. 
[۷]: ۷۸۱. مؤمنون، ۱۰۱. 
[۸]: ۷۸۲. معارج، ۱۱ تا ۱۶. 
[۹]: ۷۸۳. غافر، ۵۲. 
[۱۰]: ۷۸۴. معارج، ۱۰. 
[۱۱]: ۷۸۵. بقره، ۱۶۲.

[۱]: ۷۸۶. بقره، ۱۶۲. 
[۲]: ۷۸۷. دخان، ۴۹.

تقاضای بازگشت مجرمان
[۳] 
در قیامت نیز تقاضای بازگشت به دنیا وجود دارد که آیات آن، مکرّر در قرآن آمده از جمله: 
الف: «فهل الی خروج من سبیل» [۴] آیا برای خارج شدن از هلاکت راهی هست؟ 
ب: «فارجعنا نعمل صالحا» [۵] ما را به دنیا برگردان تا عمل صالحی انجام دهیم. 
ج: «ربّنا اخرجنا نعمل صالحا» [۶] پروردگارا! ما را از دوزخ خارج کن تا کار خوبی انجام دهیم.
---------------
[۳]: ۷۸۸. ذیل آیه ۴۳ سوره ابراهیم. 
[۴]: ۷۸۹. غافر، ۱۱. 
[۵]: ۷۹۰. سجده، ۱۲. 
[۶]: ۷۹۱. فاطر، ۳۷.

بهتر بودن پاداش اخروی
[۷] 
پاداش‌های اخروی بهتر از پاداش‌های دنیوی است، زیرا پاداش‌های اخروی: 
۱. محدودیّت ندارند. «لهم ما یشاوؤن» [۸] 
۲. از بین رفتنی نیستند. «خالدین فیها» [۹] 
۳. در یک مکان محدود نیستند. «نتبوّأ من الجنّة حیث نشاء» [۱۰] 
۴. به محاسبه ما در نمی آیند. «اجرهم بغیر حساب» [۱۱] 
۵. عوارض و آفات وامراض ندارند. «لا یصدّعون عنها» [۱۲] 
۶. جاودانگی زمانی دارند: «خالدین فیها» [۱۳] 
۷. وسعت مکانی دارند: «عرضها کعرض السماء و الارض» [۱۴] 
۸. تنوع در خوراکی وجود دارد: «انهار من عسل» [۱۵]، «فاکهة کثیر» [۱۶] 
۹. به دور از ترس و اندوه است: «آمنین» [۱۷] 
۱۰. دوستان وفادار دارد: «اخواناً علی سرر متقابلین» [۱] 
۱۱. همسران زیبا دارد: «کامثال اللؤلؤ المکنون» [۲]
---------------
[۷]: ۷۹۲. ذیل آیات ۵۶ تا ۵۷ سوره یوسف و ۱۶ تا ۱۹ سوره اعلی. 
[۸]: ۷۹۳. زمر، ۳۴. 
[۹]: ۷۹۴. فرقان، ۷۶. 
[۱۰]: ۷۹۵. زمر، ۷۴. 
[۱۱]: ۷۹۶. زمر، ۱۰. 
[۱۲]: ۷۹۷. واقعه، ۱۹. 
[۱۳]: ۷۹۸. آل عمران، ۱۵. 
[۱۴]: ۷۹۹. حدید، ۲۱. 
[۱۵]: ۸۰۰. محمّد، ۱۵. 
[۱۶]: ۸۰۱. زخرف، ۷۳. 
[۱۷]: ۸۰۲. حجر، ۴۶.

[۱]: ۸۰۳. حجر، ۴۷. 
[۲]: ۸۰۴. واقعه، ۲۳.

سرزنش شوندگان
[۱] 
قرآن در برخی آیات، انسان را به خاطر برخی صفات، مورد سرزنش قرار داده و او را «ظلوماً جهولاً» [۲] (ستمگر و نادان)، «هلوعاً» [۳] (حریص)، «یؤوساً» [۴] (ناامید)، «کفوراً» [۵] (ناسپاس)، «جزوعاً» [۶] (بی صبر)، «منوعاً» [۷] (بخیل) خوانده است. ولی از سوی دیگر درباره انسان می‌فرماید: «کرّمنا» [۸] (گرامی داشتیم)، «فضّلنا» [۹] (برتری دادیم)، «احسن تقویم» [۱۰] (بهترین قوام را به او دادیم)، «نفخت فیه من روحی» [۱۱] (روح الهی در او دمیدیم) و این دوگانگی به خاطر آن است که در انسان دو نوع عامل حرکت وجود دارد: یکی عقل و یکی غریزه. اگر در مسیر بندگی خدا و تربیت اولیاء خدا قرار گیرد به گونه ای است و اگر در مسیر هوسها و طاغوت‌ها و وسوسه‌ها قرار گیرد به گونه دیگر.
---------------
[۱]: ۸۱۴. ذیل آیات ۱ تا ۱۱ سوره عادیات. 
[۲]: ۸۱۵. احزاب، ۷۲. 
[۳]: ۸۱۶. معارج، ۱۹. 
[۴]: ۸۱۷. اسراء، ۸۳. 
[۵]: ۸۱۸. اسراء، ۶۷. 
[۶]: ۸۱۹. معارج، ۲۰. 
[۷]: ۸۲۰. معارج، ۲۱. 
[۸]: ۸۲۱. اسراء، ۷۰. 
[۹]: ۸۲۲. اسراء، ۷۰. 
[۱۰]: ۸۲۳. تین، ۴. 
[۱۱]: ۸۲۴. حجر، ۲۹.

شرایط شفاعت شوندگان

قرآن و روایات، کسانی را مشمول شفاعت معرفی می‌کنند که دارای شرایط زیر باشند:  
الف) اهل ایمان و نماز و انفاق در راه خدا باشند عمر را به هدر نداده باشند. «فما تنفعهم شفاعة الشافعین» [۹]  
ب) خداوند به شفاعت آنان اذن داده باشد. «من ذا الذی یشفع عنده الاّ باذنه» [۱]  
ج) با ایمان از دنیا برود.  
د) رابطه ای میان شفیع و شفاعت شونده وجود داشته باشد. کسی که با شافعان ارتباطی مکتبی نداشته باشد مشمول شفاعت قرار نمی گیرد. 
--------------- 
[۹]: ۸۳۸. مدثّر، ۴۸. 
[۱]: ۸۳۹. بقره، 

ارتباط فرشتگان با انسان در قیامت
[۶] 
آنچه از آیات الهی بدست می‌آید این است که فرشتگان، در همه احوال در دنیا و آخرت (برزخ و قیامت) با انسان ارتباط دارند، گاهی بر او درود و صلوات می‌فرستند، «یصلی علیکم و ملائکته» [۷] گاهی برای او استغفار و طلب بخشش می‌کنند، «و یستغفرون للذین آمنوا» [۸] و زمانی هم برای او دست به دعا برمی دارند، «ربّنا وادخلهم جنّات عدن» [۹] در هنگام مرگ و شروع عالم برزخ نیز با شعار و تلقین «الاتخافوا و لاتحزنوا» [۱۰] و با جمله «سلام علیکم» جان آنها را می‌گیرند. «الّذین تتوفّاهم الملائکة طیّبین یقولون سلام علیکم» [۱۱] و در آخرت نیز از هر سو بر آنان سلام می‌کنند.
---------------
[۶]: ۸۵۵. ذیل آیه ۲۳ سوره رعد. 
[۷]: ۸۵۶. احزاب، ۴۳. 
[۸]: ۸۵۷. غافر، ۷. 
[۹]: ۸۵۸. غافر، ۸. 
[۱۰]: ۸۵۹. فصّلت، ۳۰. 
[۱۱]: ۸۶۰. نحل، ۳۲.

مقایسه بهشتیان و دوزخیان
[۱] 
در اینجا با توجّه به آیات متعدّد، میان جایگاه اصحاب یمین در بهشت و اصحاب شمال در جهنّم مقایسه ای می‌کنیم: 
برای اصحاب یمین: برای اصحاب شمال: 
سایه ای ممتد و دائم. «فی ظلّ ممدود» سایه ای از دود سیاه. «ظلّ من یحموم» 
میوه‌هایی مجاز و مدام. «لامقطوعة نه خنک و نه سودمند. «لا بارد و 
و لا ممنوعة» لا کریم» 
نوشیدنی‌هایی پاکیزه. «شراباً طهورا» [۲] آبی همچون فلز گداخته. «بماء کالمهل» [۳] 
رودهایی از آب. «انهار من ماء» [۴] در آرزوی آب. «افیضوا علینا من الماء... » [۵] 
رودهایی از شیر. «انهار من لبن» [۶] آبی سوزان و زهرآلود. «حمیم و غساق» [۷] 
رودهایی از شراب. «انهار من خمر» [۸] آبی پست. «من غِسلین» [۹] 
رودهایی از عسل. «انهار من عسل مصّفی» [۱۰] آبی چرک و خون آلود. «ماء صدید» [۱۱] 
دو بهشت و باغ بزرگ. «جنّتان» [۱۲] مکانی تنگ. «مکاناً ضیّقا» [۱۳] 
برخوردهایی با سلام و سلامتی. «الا قیلاً لعنت و نفرین به یکدیگر. «کلّما دخلت 
سلاماً سلاما» [۱۴] امةّ لعنت اختها» [۱۵] 
ورودی با احترام. «طبتم فادخلوها» [۱۶] ورودی با قهر و نفرت. «خذوه فغلّوه» [۱۷] 
برخورداری از رحمت و درود الهی. «سلام توهین و بایکوت. «قال اخسئوا فیها 
قولاً من ربّ رحیم» [۱۸] و لا تکلّمون» [۱۹] 
پذیرایی کنندگانی بی نظیر. «یطوف علیهم گردش در میان آتش و آب سوزان. «یطوفون 
ولدان مخلّدون» [۱] بینها و بین حمیم آن» [۲]
---------------
[۱]: ۸۶۱. ذیل آیات ۴۱ تا ۴۸ سوره واقعه. 
[۲]: ۸۶۲. انسان، ۲۱. 
[۳]: ۸۶۳. کهف، ۲۸. 
[۴]: ۸۶۴. محمّد، ۱۵. 
[۵]: ۸۶۵. اعراف، ۵۰. 
[۶]: ۸۶۶. محمّد، ۱۵. 
[۷]: ۸۶۷. ص، ۵۷. 
[۸]: ۸۶۸. محمّد، ۱۵. 
[۹]: ۸۶۹. حاقّه، ۳۶. 
[۱۰]: ۸۷۰. محمّد، ۱۵. 
[۱۱]: ۸۷۱. ابراهیم، ۱۶. 
[۱۲]: ۸۷۲. الرّحمن، ۴۶. 
[۱۳]: ۸۷۳. فرقان، ۱۳. 
[۱۴]: ۸۷۴. واقعه، ۲۶. 
[۱۵]: ۸۷۵. اعراف، ۳۸. 
[۱۶]: ۸۷۶. زمر، ۷۳. 
[۱۷]: ۸۷۷. حاقّه، ۳۰. 
[۱۸]: ۸۷۸. یس، ۵۸. 
[۱۹]: ۸۷۹. مؤمنون، ۱۰۸. 

[۱]: ۸۸۰. واقعه، ۱۷. 
[۲]: ۸۸۱. الرّحمن، ۴۴.

آفات نعمت‌های دنیوی
[۳] 
نعمت‌های دنیوی آفاتی دارد، مثلاً: 
گیاهش تیغ دارد، ولی گیاه بهشت تیغ ندارد. «مخضود» 
سایه اش موقّت است، ولی در بهشت سایه درخت‌ها دائمی است. «ظل ممدود» 
میوه‌های دنیا یا نایاب است یا موسمی، ولی در قیامت میوه‌ها زیاد و دائمی و در دسترس همه و بدون ضرر و زیان است. «کثیرة، لا مقطوعة و لا ممنوعة» 
همسران در دنیا، گاهی متناسب نیستند، ولی در بهشت از هر جهت متناسبند، «أترابا» گاهی عاشق همسرشان نیستند، ولی در بهشت همه عاشقند، «عُرباً» گاهی بیوه هستند، ولی در بهشت همه باکره اند، «أبکارا» در یک کلام، همسران در قیامت، آفرینش جدیدی دارند. «انشأناهن انشاءً»
---------------
[۳]: ۸۸۲. ذیل آیات ۲۷ تا ۴۰ سوره واقعه.

دریافت سلام در بهشت
[۴] 
بهشتیان از چند سوی، درود و سلام دریافت می‌کنند: 
الف) از جانب اصحاب یمین (دوستان بهشتی). «وامّا ان کان من اصحاب الیمین فسلام لک من اصحاب الیمین» اگر از اصحاب یمین باشد (به او می‌گویند: ) از طرف دوستان، بر تو سلام. 
ب) از جانب اعرافیان. «و علی الاعراف رجال یعرفون کلاّ بسیماهم فنادوا اصحاب الجنة ان سلام علیکم» [۵] بر اعراف مردانی هستند که همه را به چهره می‌شناسند و بهشتیان را ندا می‌دهند که سلام بر شما. 
ج) از جانب فرشتگان. «و الملائکة یدخلون علیهم من کلّ باب سلام علیکم بما صبرتم» [۶] 
فرشتگان از هر سو بر آنان وارد می‌شوند و به خاطر صبر و مقاوتشان بر آنان سلام می‌کنند. 
د) از طرف خداوند. «سلام قولاً من ربّ رحیم» [۱] از جانب خداوند رحیم، سلام بر آنان باد.
---------------
[۴]: ۸۸۳. ذیل آیات ۲۵ تا ۲۶ سوره واقعه. 
[۵]: ۸۸۴. اعراف، ۴۶. 
[۶]: ۸۸۵. رعد، ۲۴. 

[۱]: ۸۸۶. یس، ۵۸.

پذیرایی و پذیرایی کنندگان بهشت
[۲] 
مسئولین پذیرایی و شیوه پذیرایی بهشتیان، خصوصیاتی دارد: 
الف: هر لحظه در دسترس می‌باشند. «یطوف» 
ب: نوجوانانی با قیافه ای زیبا و دلپذیرند. «ولدان» 
ج: دلپذیری آنان موسمی و لحظه ای نیست. «مخلّدون» 
د: انواع وسایل پذیرایی را در دست دارند. «اکواب، اباریق، کاس» 
ه: پذیرایی ابتدا با مایعات و نوشیدنی هاست. «کأس من معین» 
و: آنچه عرضه می‌شود، آفاتی ندارد. «لا یصدّعون... لا ینزفون» 
ز: مواد پذیرایی، متعدّد و متنوّع و به انتخاب مهمان است. «فاکهة مما یتخیّرون» 
ح: اولویّت با نوشیدنی، سپس میوه و آنگاه غذای گرم و مطبوع است. «معین، فاکهة، لحم»
---------------
[۲]: ۸۸۷. ذیل آیات ۱۷ تا ۲۴ سوره واقعه.

سیمایی از نماز
[۱] 
به مناسبت سفارش به نماز و امر به معروف در این آیه، اکنون به توضیح مختصری پیرامون این دو فریضه می‌پردازیم: 
* نماز، ساده ترین، عمیق ترین و زیباترین رابطه ی انسان با خداوند است که در تمام ادیان آسمانی بوده است. 
* نماز، تنها عبادتی است که سفارش شده قبل از آن، خوش صداترین افراد بر بالای بلندی رفته و با صدای بلند، شعارِ «حیّ علی الصلاة، حیّ علی الفلاح، حیّ علی خیرالعمل» را سر دهند، با اذانِ خود سکوت را بشکنند و یک دوره اندیشه‌های ناب اسلامی را اعلام و غافلان را بیدار کنند. 
* نماز به قدری مهم است که حضرت ابراهیم علیه السلام هدف خود را از اِسکان زن و فرزندش در صحرای بی آب و گیاه مکّه، اقامه ی نماز معرّفی می‌کند، نه انجام مراسم حج. 
* امام حسین علیه السلام ظهر عاشورا برای اقامه ی دو رکعت نماز، سینه ی خود را سپر تیرهای دشمن قرار داد. 
* قرآن، به حضرت ابراهیم و اسماعیل علیهما السلام دستور می‌دهد که مسجد الحرام را برای نمازگزاران آماده و تطهیر نمایند. آری، نماز به قدری مهم است که زکریّا و مریم و ابراهیم و اسماعیل علیهم السلام خادم مسجد و محل برپایی نماز بوده اند. 
* نماز، کلید قبولی تمام اعمال است و امیرالمؤمنین علیه السلام به استاندارش می‌فرماید: بهترین وقت خود را برای نماز قرار بده و آگاه باش که تمام کارهای تو در پرتو نمازت قبول می‌شود. [۲] 
* نماز، یاد خداست و یاد خدا، تنها آرام بخش دلهاست. 
* نماز، در بیشتر سوره‌های قرآن، از بزرگ ترین سوره (بقره) تا کوچک ترین آن (کوثر) مطرح است. 
* نماز، از هنگام تولّد در زایشگاه که در گوش نوزاد اذان و اقامه می‌گویند تا پس از مرگ که در گورستان بر مرده نماز می‌خوانند، جلوه می‌کند. 
* هم برای حوادث زمینی مانند زلزله و بادهای ترس آور آمده و هم برای حوادث آسمانی مانند خسوف و کسوف، نماز آیات واجب گشته و حتّی برای طلب باران، نماز باران آمده است. 
* نماز، انسان را از انجام بسیاری منکرات و زشتی‌ها باز می‌دارد. [۱]
---------------
[۱]: ۸۹۰. ذیل آیه ۱۷ سوره لقمان. 
[۲]: ۸۹۱. نهج البلاغه، نامه ۲۷. 

[۱]: ۸۹۲. عنکبوت، ۴۵.
نماز، جامع تمام کمالات
[۲] 
در نماز، تمام کمالات به چشم می‌خورد که ما چند نمونه از آن را بیان می‌کنیم: 
* نظافت و بهداشت را در مسواک زدن، وضو، غسل و پاک بودن بدن و لباس می‌بینیم. 
* جرأت، جسارت و فریاد زدن را از اذان می‌آموزیم. 
* حضور در صحنه را از اجتماع در مساجد یاد می‌گیریم. 
* توجّه به عدالت را در انتخاب امام جماعت عادل می‌یابیم. 
* توجّه به ارزشها و کمالات را از کسانی که در صف اوّل می‌ایستند، به دست می‌آوریم. 
* جهت گیری مستقل را در قبله احساس می‌کنیم. آری، یهودیان به سویی و مسیحیان به سوی دیگر مراسم عبادی خود را انجام می‌دهند و مسلمانان باید مستقل باشند و لذا به فرمان قرآن، کعبه، قبله ی مستقل مسلمانان می‌شود، تا استقلال در جهت گیری آنان حفظ شود. 
* مراعات حقوق دیگران را در این می‌بینیم که حتّی یک نخ غصبی، نباید در لباس نمازگزار باشد. 
* توجّه به سیاست را آنجا احساس می‌کنیم که در روایات می‌خوانیم: نمازی که همراه با پذیرش ولایت امام معصوم نباشد، قبول نیست. 
* توجّه به نظم را در صف‌های منظّم نماز جماعت و توجّه به شهدا را در تربت کربلا و توجّه به بهداشت محیط را در سفارشاتی که برای پاکی و نظافت مسجد و مسجدی‌ها داده شده است، می‌بینیم. 
* توجّه به خدا را در تمام نماز، توجّه به معاد را در «مالک یوم الدین»، توجّه به انتخاب راه را در «اهدنا الصراط المستقیم»، انتخاب همراهان خوب را در «صراط الّذین انعمت علیهم»، پرهیز از منحرفان و غضب شدگان را در «غیر المغضوب علیهم ولا الضّالّین»، توجّه به نبوّت و اهل بیت پیامبرصلی الله علیه وآله را در تشهّد و توجّه به پاکان و صالحان را در «السلام علینا و علی عباد اللّه الصالحین» می‌بینیم. 
* توجّه به تغذیه ی سالم را آنجا می‌بینیم که در حدیث آمده است: اگر کسی مشروبات الکلی مصرف کند، تا چهل روز نمازش قبول نیست. 
* آراستگی ظاهر را آنجا می‌بینیم که سفارش کرده اند از بهترین لباس، عطر و زینت در نماز استفاده کنیم و حتّی زنها وسایل زینتی خود را در نماز همراه داشته باشند. 
* توجّه به همسر را آنجا می‌بینیم که در حدیث می‌خوانیم: اگر میان زن و شوهری کدورت باشد و یا یکدیگر را بیازارند و بد زبانی کنند، نماز هیچ کدام پذیرفته نیست. 
اینها گوشه ای از آثار و توجّهاتی بود که در ضمن نماز به آن متذکّر می‌شویم. امام خمینی قدس سره فرمود: نماز، یک کارخانه ی انسان سازی است.
---------------
[۲]: ۸۹۳. ذیل آیه ۱۷ سوره لقمان.
چگونه نماز فرد و جامعه را از فحشا و منکر باز می‌دارد؟
۱. ریشه ی تمام منکرات غفلت است و خداوند در آیه ۱۷۹ سوره ی اعراف، انسان غافل را از حیوان بدتر شمرده است. «اولئک کالانعام بل هم اضلّ اولئک هم الغافلون» و نماز چون یاد خدا و بهترین وسیله ی غفلت زدایی است، پس زمینه ی منکرات را از بین می‌برد. 
۲. اقامه ی نماز و داشتن رنگ الهی، مانع گرفتن رنگ شیطانی است. چنانکه کسی که لباس سفید بپوشد، حاضر نیست در جای کثیف و آلوده بنشیند. 
۳. در کنار نماز، معمولاً توصیه به زکات شده است، که فرد را از منکر بخل و بی تفاوتی در برابر محرومان و جامعه را از منکر فقر که زمینه ی رویکرد به منکرات است، رها می‌سازد. 
۴. نماز، دارای احکام و دستوراتی است که رعایت هر یک از آنها انسان را از بسیاری گناهان باز می‌دارد، مثلاً: 
* شرط حلال بودن مکان و لباس نمازگزار، انسان را از تجاوز به حقوق دیگران باز می‌دارد. 
* رعایت شرط پاک بودن آب وضو، مکان، لباس و بدن نمازگزار، انسان را از آلودگی و بی مبالاتی دور می‌کند. 
* شرط اخلاص، انسان را از منکر شرک، ریا و سُمعه باز می‌دارد. 
* شرط قبله، انسان را از منکر بی هدفی و به هر سو توجّه کردن باز می‌دارد. 
* رکوع و سجده، انسان را از منکر تکبّر باز می‌دارد. 
* توجّه به پوشش مناسب در نماز، انسان را از منکر برهنگی و بی حیایی حفظ می‌کند. 
* توجّه به عدالت امام جماعت، سبب دوری افراد از فسق و خلاف می‌شود. 
* نماز جماعت، انسان را از گوشه گیری نابجا نجات می‌دهد. 
* احکام و شرایط نماز جماعت، بسیاری از ارزش‌ها را زنده می‌کند از جمله: مردمی بودن، جلو نیافتادن از رهبر، عقب نماندن از جامعه، سکوت در برابر سخن حقّ امام جماعت، نظم و 
انضباط، ارزش گذاری نسبت به انسان‌های با تقوا، دوری از تفرقه، دوری از گرایش‌های مذموم نژادی، اقلیمی، سیاسی و حضور در صحنه که ترک هریک از آنها، منکر است. 
* لزوم تلاوت سوره حمد در هر نماز، رابطه ی انسان را با آفریننده ی جهان، «ربّ العالمین»، با تشکّر، تعبّد و خضوع در برابر او، «ایّاک نعبد» با توکّل و استمداد از او، «ایّاک نستعین»، با توجّه و یادآوری معاد، «مالک یوم الدین» با رهبران معصوم و اولیای الهی، «انعمت علیهم»، با برائت از رهبران فاسد، «غیرالمغضوب» و رابطه ی انسان را با دیگر مردم جامعه «نعبد و نستعین» بیان می‌کند که غفلت از هریک از آنها منکر، یا زمینه ساز منکری بزرگ است.
---------------
[۱]: ۹۰۹. ذیل آیه ۴۵ سوره عنکبوت.
تهجّد و نماز شب
[۹] 
«هَجود»، به معنای خوابیدن است و «تَهجّد»، به معنای برطرف کردن خواب با عبادت می‌باشد. 
نماز شب از نمازهای بسیار با فضیلت است و در سوره‌های مزّمل و مدّثر آمده است: «قم الّیل الاّ قلیلاً» در روایات بیش از ۳۰ فضیلت برای نمازشب برشمرده شده است که به برخی از فضایل آن اشاره می‌شود: 
* تمام انبیا نمازشب داشتند. نماز شب، رمز سلامتی بدن وروشنایی قبر است. نماز شب، در اخلاق، رزق، برطرف شدن اندوه، ادای دین و نورچشم مؤثّر است. [۱] 
* نماز شب، گناه روز را محو می‌کند و نور قیامت است. [۲] 
* امام صادق علیه السلام می‌فرماید: پاداش نماز شب آن قدر زیاد است که خداوند می‌فرماید: «فلاتعلم نفس ما اُخفی لهم من قُرّة اَعین جزاء بما کانوا یعملون» [۳] هیچ کس پاداشی را که برای آنان در نظر گرفته شده نمی داند. [۴] 
* امام صادق علیه السلام می‌فرماید: شرف مؤمن، نماز شب است و عزّتش، آزار واذیّت نکردن مردم. 
* ابوذر کنار کعبه مردم را نصیحت می‌کرد که برای وحشت و تنهایی قبر، در دل شب دو رکعت نماز بخوانید. 
* درمانده کسی است که از نماز شب محروم باشد. 
* بهترین شما کسی است که اطعام کند، سلام را آشکارا بدهد و هنگامی که مردم در خوابند، نماز بخواند. 
سه چیز بر پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله واجب بود و بر دیگران مستحبّ: نماز شب، مسواک و سحرخیزی. [۵] 
در کلمه ی «مقاماً» عظمت نهفته است (به خاطر تنوین) و در روایات آمده که «مقام محمود» همان شفاعت است. [۶] 
حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: گناهان و اعمال و رفتار بد انسان، موجب محرومیّت او از نمازشب می‌شود. [۷] 
خداوند به تمام قطعات زمان سوگند یاد کرده است. مثلاً: «والفجر» [۸]، «والصبح» [۹]، 
«والنهار» [۱]، «والعصر»؛ اما به سحر سه بار سوگند یاد شده است: «والیل اذا یسر» [۲]، «والیل اذا عَسعَس» [۳]، «والیل اذ اَدبر» [۴] یعنی سوگند به شب هنگام تمام شدنش. و در باره ی استغفار در سحر دو آیه آمده است: «وبالاسحار هم یستغفرون» [۵]، «المستغفرین بالاسحار» [۶]
---------------
[۹]: ۹۳۴. ذیل آیه ۷۹ سوره اسراء. 

[۱]: ۹۳۵. سفینة البحار. 
[۲]: ۹۳۶. بحار، ج ۸۴، ص ۱۴۰. 
[۳]: ۹۳۷. سجده، ۱۷. 
[۴]: ۹۳۸. تفسیر مجمع البیان. 
[۵]: ۹۳۹. تفسیر فرقان. 
[۶]: ۹۴۰. تفسیر نورالثقلین. 
[۷]: ۹۴۱. بحار، ج ۸۷، ص ۱۴۵. 
[۸]: ۹۴۲. فجر، ۱. 
[۹]: ۹۴۳. مدّثر، ۳۴. 

[۱]: ۹۴۴. شمس، ۳. 
[۲]: ۹۴۵. فجر، ۴. 
[۳]: ۹۴۶. تکویر، ۱۷. 
[۴]: ۹۴۷. مدّثر، ۳۳. 
[۵]: ۹۴۸. ذاریات، ۱۸. 
[۶]: ۹۴۹. آل عمران، ۱۷.

زکات در روایات
[۱] 
از امام صادق علیه السلام پرسیدند: در چه مقدار مال، زکات واجب می‌شود؟ حضرت فرمود: زکات ظاهر یا باطن؟ گفتند: هر دو. حضرت ابتدا نصابی را برای زکات ظاهر بیان نموده و آنگاه در بیان زکات باطن فرمودند: «فلا تستأثر علی اخیک بما هو احوج الیه منک» [۲] آنچه را برادر دینی ات به آن نیازمندتر از توست، او را انتخاب و ترجیح دهی. 
* در روایتی دیگر، آن حضرت می‌فرماید: «انّما اعطاکم اللَّه هذه الفضول من الأموال لتوجّهوها حیث وجّهها اللَّه تعالی و لم تُعطِّلوها لتکنِزوها» [۳] خداوند این مال‌های اضافی را به شما عطا کرد تا در مسیر رضای او خرج کنید، نه آنکه احتکار و گنج کنید. 
* طبق روایات، امام زمان علیه السلام چون ظهور کند، گنج‌ها را حرام می‌کند و همه را به مصرف مبارزات خود می‌رساند. 
* پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «اِنّ اللَّه فرض علی اغنیاء المسلمین فی اموالهم القدرَ الّذی یَسَعُ فقرائهم... اَلا انّ اللَّه یحاسبهم حساباً شدیداً و یعذّبهم عذابا الیما» [۴] خداوند، در مال مسلمانانِ ثروتمند، به مقداری زکات واجب کرده که کفاف فقرا را بدهد، آگاه باش! همانا خداوند آنان را اگر به وظیفه ی خود عمل نکنند، حسابرسی شدید می‌کند. 
* رسول خداصلی الله علیه وآله فرمود: هر مالی که زکات آن پرداخت نشود کنز است، گرچه پنهان نباشد، یا غیرطلا و نقره باشد. [۵]
---------------
[۱]: ۹۶۵. ذیل آیه ۳۴ سوره توبه. 
[۲]: ۹۶۶. تفسیر صافی. 
[۳]: ۹۶۷. تفسیر صافی. 
[۴]: ۹۶۸. تفسیر صافی. 
[۵]: ۹۶۹. تفسیر کنزالدقائق.
اهمیت زکات
[۶] 
* زکات، یکی از پنج چیزی است که بنای اسلام بر آن استوار است. 
* در قرآن ۳۲بار کلمه «زکات» و ۳۲بار واژه «بَرَک» آمده، گویا زکات مساوی با برکت است. 
* پیامبراکرم صلی الله علیه وآله افرادی را که زکات نمی دادند، از مسجد بیرون کرد. 
* حضرت مهدی علیه السلام در انقلاب بزرگ خود، با تارکین زکات می‌جنگد. 
* کسی که زکات ندهد، هنگام مرگش به او گفته می‌شود: یهودی بمیر یا مسیحی. 
* تارک زکات در لحظه ی مرگ از خداوند می‌خواهد که او را به دنیا باز گرداند تا کار نیک انجام دهد؛ امّا مهلت او پایان یافته است. 
* امام صادق علیه السلام فرمود: اگر مردم زکات بدهند، هیچ فقیری در زمین باقی نمی ماند.
---------------
[۶]: ۹۷۰. ذیل آیه ۳ تا ۶ سوره مؤمنون.
سیمای حج
[۳]  
* حج، یک بسیج عمومی و مانور موحدین است.  
* حج، چهره ی زیبای عشق و تعبد است.  
* حج، زنده نگاه داشتن خاطرات وخدمات پیامبرانی همچون ابراهیم واسماعیل و محمّد است. (درود خداوند بر همه ی آنان باد)  
* حج، مرکز اجتماعات بین المللی مسلمانان است.  
* حج، مرکز ارتباطها و تبادل اخبار و اطلاعات جهان اسلام است.  
* حج، پشتوانه ی اقتصاد مسلمانان وایجاد اشتغال برای ده‌ها هزار مسلمان است.  
* حج، بهترین فرصت و زمان برای تبلیغات اسلامی، افشاگری توطئه ها، حمایت از مظلومان، برائت از کفّار و ایجاد رعب و وحشت در دل آنان است.  
* حج، بهترین فرصت و زمان برای توبه، یاد مرگ و معاد، از همه چیز بریدن و صحرای عرفات و مشعر را دیدن و در انتظار مهدی موعودعلیه السلام نشستن است. 
--------------- 
[۳]: ۹۷۴. ذیل آیه ۲۸ سوره حج.

همراهی نماز و امر به معروف و نهی از منکر
[۵] 
چون آیه ی ۱۱۴ پیرامون نماز و این آیه در مورد نهی از منکر است، بجاست تا به آیاتی از قرآن مجید که در آنها مسائل «نماز» و «امر به معروف ونهی از منکر» در کنار هم و متأثّر از یکدیگر آمده، اشاره ای داشته باشیم. از جمله ی این آیات عبارتند از: 
الف: «انّ الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر» [۶] قطعاً نماز، انسان را از زشتی‌ها و منکرات باز می‌دارد. 
ب: «انّ الحسنات یذهبن السیئات» [۱] همانا خوبی‌ها (مثل نماز) بدی‌ها را محو می‌کند. 
ج: «اقم الصلاة و أمر بالمعروف و انه عن المنکر» [۲] نماز به پادار و امر به معروف کن و از منکر بازدار. 
د: «الذین ان مکنّاهم فی الارض اقاموا الصلاة و اتوا الزکاة و امروا بالمعروف و نَهَوا عن المنکر» [۳] مؤمنان واقعی آنانند که اگر در زمین به آنها مکنت و قدرت بخشیم، نماز به پا می‌دارند و زکات می‌پردازند.
---------------
[۵]: ۹۸۱. ذیل آیه ۱۱۶ سوره هود. 
[۶]: ۹۸۲. عنکبوت، ۴۵. 

[۱]: ۹۸۳. هود، ۱۱۴. 
[۲]: ۹۸۴. لقمان، ۱۴. 
[۳]: ۹۸۵. حج، ۴۱.

تولّی و تبرّی در قرآن
[۴] 
در سوره مجادله بارها سخن از تولّی و تبرّی مطرح شده است که بیانگر اهمیّت دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خداست: 
«تولّوا قوماً غضب اللّه علیهم»، «لا تجد... یوادون من حادّ اللّه» 
امام رضاعلیه السلام فرمود: «کمال الدین ولایتنا والبرائة من عدّونا» کمال دین، در پذیرش ولایت ما و دوری از دشمنان ماست. 
به امام صادق علیه السلام گفتند: فلانی به شما محبت می‌ورزد ولی نسبت به برائت از دشمنان شما ضعیف عمل می‌کند. حضرت فرمودند: دروغ می‌گوید کسی که ادّعای محبت ما را دارد و از دشمن ما دوری نجسته است. [۵] 
امام صادق علیه السلام فرمود: «اوحی اللّه الی نبیّ من انبیائه قل للمؤمنین لا تلبسوا لباس اعدایی و لا تطعموا مطاعم اعدایی و لا تسلکوا مسالک اعدایی فتکونوا اعدایی کما هم اعدایی» [۶] خدای سبحان به پیامبری از پیامبرانش وحی فرمود که به مؤمنین بگو: مانند دشمنان من لباس نپوشند و مانند دشمنان من غذا نخورند و در نحوه زندگی و رفتار، مانند دشمنان من نباشند، چرا که در این صورت دشمنان من محسوب می‌شوند. هم چنانکه آنان دشمنان من هستند. 
«هل الدین الاّ الحبّ والبغض» [۱] آیا دین، جز حبّ و بغض است؟ 
ایمان با کفر سازگار نیست. به نوح درباره ی فرزندش گفته می‌شود: «انه لیس من اهلک» [۲] هنگامی که برای ابراهیم ثابت شد عموی او منحرف است از او برائت جست: «فلما تبیّن له انه عدوّ للّه تبرّأ منه» [۳] حتّی پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله از استغفار برای مشرکان منع می‌شود. «ما کان للنبی والّذین آمنوا ان یستغفروا للمشرکین ولو کانوا اولی قربی من بعد ما تبین لهم انهم اصحاب الجحیم» [۴]
---------------
[۴]: ۹۸۶. ذیل آیه ۲۲ سوره مجادله. 
[۵]: ۹۸۷. بحار، ج ۲۷، ص ۵۸. 
[۶]: ۹۸۸. وسائل، ج ۳، ص ۲۷۹. 

[۱]: ۹۸۹. بحار، ج ۶۵، ص ۶۳. 
[۲]: ۹۹۰. هود، ۴۸. 
[۳]: ۹۹۱. توبه ۱۱۴. 
[۴]: ۹۹۲. توبه، ۱۱۳.
تکلیف در حدّ مقدورات
[۵] 
احکام اسلام، هماهنگ با توان و امکانات انسان است و هیچ گاه عسر و حرج به دنبال ندارد. چنانکه برای بیمار، تیمم را به جای وضو قرار داده، نماز را در هر حالتی که می‌تواند بخواند، تکلیف کرده، روزه را از او برداشته و به جای آن کفّاره قرار داده است. اکنون به برخی آیات که این ویژگی دستورات الهی را بیان می‌دارد، اشاره می‌کنیم: 
«علم ان لن تحصوه فتاب علیکم» خداوند دانست که شما توان احصا ندارید، پس بر شما آن را بخشید. 
«فاقرؤا ما تیسّر من القرآن» به مقدار میسر قرآن بخوانید. 
«الآن خفّف اللّه عنکم» [۶] اکنون به شما تخفیف داد. 
«اعدّوا لهم ما استطعتم» [۷] به مقداری که استطاعت دارید، عِدّه و عُدّه جمع کنید. 
«للّه علی الناس حجّ البیت من استطاع» [۸] هرکس که توان و استطاعت دارد، باید حجّ بگذارد. 
«لا یکلّف اللّه نفساً الاّ وسعها» [۹] خداوند هیچ کسی را جز به مقدار توانش، تکلیف نکرده است. 
«لا یکلّف اللّه نفساً الاّ ما اتاها» [۱] خداوند هیچ کسی را جز به مقداری که به او عطاکرده، تکلیف نمی کند. 
«فمن کان منکم مریضاً او علی سفر فعدّة من ایّام اُخر» [۲] آن که بیمار است یا در سفر است، در رمضان روزه نگیرد و به زمانی دیگر موکول کند. 
«و لم تجدوا ماءً فتیمّموا» [۳] اگر آب نیافتید، تیمم کنید. 
«یرید اللّه بکم الیّسر» [۴] خداوند برای شما آسانی خواسته است. 
«لیس علی الاعمی حرج و لا علی المریض» [۵] بر فرد نابینا و بیمار، تکلیف حضور در میدان جهاد نیست.
---------------
[۵]: ۹۹۳. ذیل آیه ۲۰ سوره مزّمل. 
[۶]: ۹۹۴. انفال، ۶۶. 
[۷]: ۹۹۵. انفال، ۶۰. 
[۸]: ۹۹۶. آل عمران، ۹۷. 
[۹]: ۹۹۷. بقره، ۲۸۶. 

[۱]: ۹۹۸. طلاق، ۷. 
[۲]: ۹۹۹. بقره، ۱۸۴. 
[۳]: ۱۰۰۰. نساء، ۴۳. 
[۴]: ۱۰۰۱. بقره، ۱۸۵. 
[۵]: ۱۰۰۲. فتح، ۱۷.





نظرات  (۰)

هیچ نظری هنوز ثبت نشده است

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">