آثار خشونت در خانواده . نهاد خانواده . آسیب های خانواده و تهدیدکننده کیان خانواده

آثار خشونت در خانواده
کودکانی که در خانه خود شاهد خشونت بزرگ ترها هستند بیشتر از سایرین در کانون توجه مردم قرار می گیرند.

در اینجا به تأثیرات این مسئله بر روی رشد اجتماعی و جسمانی کودکان می پردازیم.
مشکلات کودکان
تحقیقات نشان می دهد بخشی از مشکلات کودکان به خاطر مشاهده خشونت خانوادگی است. این مشکلات را می توان به سه گروه تقسیم کرد:

1. مشکلات رفتاری و احساسی

2. یاد گرفتن خشونت

3. مشکلات درازمدت

مشکلات رفتاری و احساسی
شاید بتوان گفت بیشترین مشکلات کودکانی که شاهد خشونت بزرگ ترها هستند از نوع رفتاری و احساسی است.

معمولا این کودکان روحیه تهاجمی و جامعه ستیزی بیشتری از خود نشان می دهند و نسبت به سایر کودکان از قابلیت های کمتری برخوردارند.

در ضمن اضطراب، افسردگی، خشم و تندروی در این کودکان بیشتر مشاهده می شود.
کودکانی که مادران آنها در خانه مورد ضرب و شتم قرار می گیرند مهارت کمتری در فهمیدن احساسات دیگران دارند.
ارتباط با همسالان، استقلال، خویشتنداری و استعداد در میان پسرانی که قربانی خشونت فیزیکی شده و یا از نزدیک شاهد آن بوده اند کمتر مشاهده می شود.

در مجموع در میان کودکانی که شاهد خشونت خانوادگی هستند مشکلات رفتاری و احساسی زیادی وجود دارد.
یادگیری خشونت
یکی دیگر از مسائلی که باید در نظر گرفت خشونت خود کودکان است.

کودکانی که شاهد خشونت هستند ممکن است استفاده از آن را نیز یاد بگیرند.
می توان پیش بینی کرد که کودکانی که در خانواده شاهد صحنه های خشونت آمیز بوده اند رفتاری تهاجمی در پیش خواهند گرفت.
مطالعات زیادی در مورد ارتباط مشاهده خشونت و یاد گرفتن آن صورت گرفته است.

برخی از کارشناسان بر این عقیده اند که کودکانی که شاهد خشونت بزرگسالان هستند ممکن است به توجیه خشونت خود بپردازند.

چنین کودکانی بیشتر از سایرین خشونت را نشانه اعتبار و شخصیت یک فرد می دانند و این وضعیت در پسران بیشتر از دختران دیده می شود.
مشکلات درازمدت
مطالعات انجام گرفته نشان می دهد مشاهده خشونت خانوادگی می تواند آثار منفی درازمدتی مثل فقدان اعتماد به نفس داشته باشد.

علل گوناگونی از جمله اعتیاد و طلاق می تواند موجب بروز خشونت خانوادگی شود.

کودکان چنین خانواده هایی در هماهنگی با قواعد جامعه مشکل دارند.
میزان تأثیرات
برخی از عوامل میزان تأثیرات منفی مشاهده خشونت را در کودکان کاهش می دهد و برخی از این عوامل موجب بروز تأثیرات گوناگون در کودکان می شود.
کودکانی که هم قربانی خشونت و هم شاهد آن در خانواده بوده اند مشکلات رفتاری بیشتری دارند، آنهایی که فقط صحنه های خشونت آمیز خانوادگی دیده اند علائم کمتری نشان می دهند و کسانی که هیچکدام از این معضلات را نداشته اند کمترین نشانه را به نمایش می گذارند.
ترکیب قربانی شدن و مشاهده خشونت مشکلات بیشتری را برای کودکان رقم می زند.
والدین چنین کودکانی غالبا خودشان در زمان طفولیت شاهد خشونت بزرگ ترها بوده اند.
تفاوت ها
برخی از تحقیقات نشان دهنده عوامل مختلف تأثیرگذار بر روی پسران و دختران می باشد.

در مجموع، پسران مشکلات بیشتری را نشان می دهند و روحیه تهاجمی پیدا می کنند در حالی که دختران دچار افسردگی می شوند.
در ضمن مشخص شده با بزرگ تر شدن دختران، روحیه تهاجمی در آنها بروز می کند.

کودکان در سنین مختلف واکنش های متفاوتی نشان می دهند و به گفته مادران، کودکان پیش دبستانی مشکلات بیشتری دارند.
به علاوه نباید مسئله نژاد و قومیت را نادیده گرفت.
زمان
مطالعات نشان می دهد هر چه کودکان مدت بیشتری شاهد خشونت باشند مشکلات آنها افزایش می یابد.
ارتباط والدین و کودک
تعدادی از محققان اهمیت زیادی برای ارتباط کودکان با بزرگسالان مذکر قائل هستند.
رابطه کودکان با پدران خشن، بسیار پیچیده است.

این کودکان از یک طرف به پدر خود علاقه دارند و از طرف دیگر از خشونت او رنج می برند.
رابطه کودکان با مادران را نیز نباید دست کم گرفت.
استرس های مادرانه می تواند عامل بسیاری از مشکلات رفتاری کودکان باشد.

جو حاکم بر خانه هم نقش مهمی ایفا می کند. اگر کودکان در محیطی آرام رشد کنند بهتر در برابر ناملایمات مقاومت خواهند کرد.

پس بیایید با فراهم آوردن محیطی گرم و آرامش بخش در خانه، کودکانی را تحویل جامعه دهیم که آینده روشنی دارند

 

آموزش مجازی و کارآمدی خانواده

 

پیامبر اکرم (ص): هرگاه خداوند برای خانواده‌ای خیر بخواهد آنان را در دین، دانا می‌کند.
در دنیای معاصر، خانواده اصلی‌ترین عنصر هر جامعه است. از این رو پیشرفت هر جامعه‌ای در گرو وجود خانواده‌های پویا و متعالی آن جامعه است. در جامعه اسلامی، خانواده‌ بنیادی‌ترین واحد اجتماعی و نخستین رکن سازندگی انسان محسوب می‌شود که پیوند آن با مدرسه جهت پیشرفت و تکامل و تحول، یک امر انکارناپذیر می‌باشد.
خانواده و مدرسه دو بال پرواز انسان به سوی قله‌های تعالی می‌باشند لذا نیاز به برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری و سیاستگذاری و قانونگذاری با حفظ ارزش‌های اسلامی و مقابله با تهاجم فرهنگی (جنگ نرم) از طرف دستگاه‌ها و سازمان‌های ذیربط بخصوص آموزش و پرورش را بیش از پیش می‌طلبد تا با مسئولیتی خطیر در تحول آموزش و پرورش و رشد و شکوفایی استعدادهای نوجوانان و جوانان و در نهایت اصلاح جامعه و تحول در آن محقق گردد.
ضرورت توجه به آموزش مجازی e-learming
تاکیدات مقام معظم رهبری بر ضرورت مقابله با جنگ نرم و استفاده از جنبش نرم افزاری و ایجاد و تقویت بصیرت در آحاد جامعه اسلامی، بیش از هر زمان دیگری می‌طلبد که آگاهی‌های والدین و دانش‌آموزان ارتقا یابد و راهکارهای مقابله موثر در مقابل تهدیدات نرم دشمن به آنان آموزش داده شود. دراین راستا خانواده از محوری‌ترین و اساسی‌ترین آسیب‌های اجتماعی در تحکیم بنیادهای ارزشی و اخلاقی فرزندان محسوب می‌شوند که غفلت و یا عدم آگاهی و برخورد انفعالی، خطرات جبران‌ناپذیری بر حوزه فرهنگی، ارزشی، اخلاقی و هنجاری‌های جامعه و حتی سیاسی و اجتماعی به وجود خواهد آورد. امروز قدرت هر جامعه در میزان استفاده از علم، فناوری و داشتن اطلاعات به روز می‌باشد. عدم آشنایی با نرم‌افزارهای روز و شیوه‌های مدرن و جذاب تبلیغی، موجب بحران هویت و تخدیر فرهنگی و حذف ارزش‌های اسلامی و ملی در جامعه خواهد شد.
لذا نگاه انفعالی کارساز نیست بلکه باید شیوه‌های کاربری استفاده از فناوری‌ نوین را به خانواده و کودکان و جوانان به عنوان یک سلاح مقابله به مثل آموخت.
وجود رایانه، سایت، اینترنت و آموزش مجازی در خانواده‌ها و مدارس یک معضل نیست بلکه عدم آگاهی از نقش و اهمیت آن و همچنین عدم بهره‌برداری صحیح و درست از آن و یا فقدان تخصص و ناتوانی در درست استفاده کردن از نرم‌افزار، یک مشکل و معضل برای خانواده‌ها محسوب می‌شود که باید مورد توجه مسئولان آموزش و پرورش و خانواده‌ها قرار گیرد.
مزایای آموزش مجازی برای خانواده‌ها
1- صرفه‌جویی اقتصادی:
یکی از مهمترین آثار آموزشی مجازی، صرفه‌جویی در هزینه‌های خانواده‌هاست به طوری که فرزندان آنان به جای اینکه هر روز به مدرسه تردد نمایند فقط با صرف وقت حدود شش ساعت در هفته با حضور در مدرسه به منظور رفع اشکال به صورت (Face to face) چهره به چهره معلم آشنایی پیدا کرده و علاوه بر رفع اشکال، مسائل تربیتی، الگوپذیری و ... را از معلم می‌آموزند. اگر حضور هر دانش‌آموز در طول هفته برای والدین حدودا بیست هزار تومان هزینه داشته باشد به سه هزار تومان کاهش خواهد یافت که هم برای دولت (با سیاست دور کاری) و هم برای خانواده‌ها مقرون به صرفه خواهد بود.
2- جلوگیری از خطرات احتمالی و جانی:
تصادفات جانی در خیابان‌ها و کوچه‌ها هنگام رفت و آمد به مدارس (از خانه به مدرسه و برعکس) علاوه بر نگرانی‌های خانواده، خطرات جانی و بعضا معلولیت‌هایی را برای فرزندان خانواده از طرف وسایل نقلیه و ... به وجود می‌آورد که با آموزش از راه دور این خطرات و استرس خانواده قطعا کاهش خواهد داشت.
3- غنی‌سازی اوقات فراغت فرزندان:
براساس تحقیقات انجام شده بیشترین وقت اوقات فراغت سپری شده نوجوانان از سن 12 تا 18 سال در کنار خانواده می‌باشد. خانواده‌ها باید برای گردش، دیدار با اقوام و سفرهای
درون شهری، رفتن به پارک، اماکن تفریحی، ورزشی و ... برنامه‌ریزی کنند که عملا با توجه به حجم کاری و هزینه‌های بالای گردش و غیره امکان پذیر نمی‌باشد. همچنین براساس تحقیقات انجام شده، نوجوانان بیشترین وقت خود را با تماشای فیلم و تلویزیون سپری می‌کنند. تمایل آنان به استفاده از سایت‌ها و اینترنت به علت کنجکاوی آنان بیش از هر زمان دیگر افزایش یافته است.
آیا باید مانع استفاده فرزندان از اینترنت شویم یا اینکه خودمان هم با آنان در برنامه‌ها و فعالیت ها مشارکت کنیم؟
از آنجا که صمیمی‌ترین افراد برای فرزندان والدین هستند پس لازم است والدین نیز با شرکت در بازی‌های کامپیوتری و کسب اطلاعات به روز به جای ممانعت، با فرزندان همکاری، همیاری، هم اندیشی و تعامل داشته باشند.
بهترین راهکار و جذاب‌ترین شیوه غنی‌سازی اوقات فراغت فرزندان در منزل، استفاده از آموزش مجازی e-learming به عنوان مکمل تحصیل، آموزش بهتر، آسان‌تر و فراگیرتر می‌باشد. البته ورزش، دیدار اقوام، گردش در پارک و ... نباید از زندگی خانواده‌ها حذف شود اما نمی‌تواند همانند آموزش از راه دور برای آنان مفید- موثر و جذاب باشد. ایجاد، تقویت و توسعه آموزش غیر حضوری جهت ارتقای تحصیلی دانش‌آموزان با غنی‌سازی اوقات فراغت آنان در منزل برای والدین یک اصل مسلم و پذیرفته شده جهانی در کشورهای پیشرفته می‌باشد.
4- نظارت و کنترل بهتر فرزندان:
براساس تحقیقات انجام شده، مدارس از لحاظ یاد دهندگی، جذابیت لازم را برای دانش‌آموزان ندارند. یکی از علت‌های آن اقتدار سنتی معلمان و عدم احساس صمیمی و دوستانه بودن در ارتباط و تعامل طرفین بین دانش‌آموزان و معلمان می‌باشد. نظارت معلمان بیشتر جنبه نمره‌ای، صوری و ظاهری داشته و عمق علل مشکلات و افت تحصیلی
دانش ‌آموزان برای آنان مشخص و روشن نیست لذا بعضا برخوردهای اخلاقی و فیزیکی نه تنها باعث بهبود دروس آنان نمی‌گردد بلکه موجب افت تحصیلی، افسردگی و اختلالات شخصیتی در دانش‌آموزان می‌شود اما در محیط و کانون گرم خانواده، والدین می‌توانند در هر زمان که بخواهند میزان پیشرفت تحصیلی و شخصیتی فرزندان خود را ارزیابی کنند و در جهت بهبود آنان چاره‌اندیشی نمایند لذا نظارت والدین همانند معلمان در یک زمان و مکان خاص نیست بلکه می‌تواند به طور مستمر و صمیمانه همراه با عواطف، احساسات، مهربانی، دلسوزانه و با شناخت علل و عوامل آن باشد.
5- خود کنترلی و خود شکوفایی و انعطاف‌پذیری توسط والدین دانش‌آموزان در منزل با حضور والدین ، خودشان را ارزیابی و کنترل می‌کنند و تظاهر به اصلاح نمی‌کنند. به جای دیگر کنترل خودشکوفایی، پویایی و خلاقیت در آنان به وجود می‌آ‌ید اما در مدرسه کنترل‌های نظارتی قانونی مانع از ایده‌های نو، جدید، خلاقیت و نوآوری در آنان می‌شود. انعطاف والدین بیش از معلمان می‌باشد. سختگیری‌های تعصبی در خانواده‌های با سواد و آگاه به مراتب کمتر از مدرسه می‌باشد. آرامش، رشد و شکوفایی فرزندان در آموزش از راه دور در خانواده به مراتب بهتر و بیشتر است.
نتیجه: در دنیای امروز به منظور کاهش هزینه‌های دولت، نظارت و همکاری و همیاری والدین در امر تعلیم و تربیت و آموزش فراگیر، آسان و با کیفیت یک اصل لاینفک نظام آ‌موزش و پرورش تحت عنوان نهضت آموزش از طریق خانواده به وجود آمده است.
به طوری که با حفظ نیمه حضوری دانش‌آموزان در مدارس جنبه‌های تربیتی و آموزشی هر دو را مکمل یکدیگر با همکاری مدرسه و خانواده، محقق می‌نماید. البته منظور، حذف معلمان و دبیران دلسوز و زحمتکش از مدارس نیست بلکه تعامل و پررنگ کردن نقش خانواده در دنیای معاصر از طریق آموزش از راه دور (مجازی) می باشد.
منابع و مآخذ:
1- لئوبی، هنری و جان جی لاو: اوقات فراغت و سبک‌های زندگی جوانان، انتشارات سازمان ملی جوانان 1388
2- حسین قربانیان. آموزش مجازی، انتشارات کالج برتر 1389
3- حمیدرضا سلطانی، مدیر موفق به = مدرسه موفق، انتشارات کالج برتر 1388
4- الحسینی: آموزش مجازی مدرسه آموزش از راه دور 1

 

 

 

 

نهاد خانواده

قال النبی: فامن بیت فیه شیئی من الحکمه الا کان خرابا.1()
خانه ای که در اداره امور آن پرتوی از حکمت نباشد سرنوشتی جز ویرانی ندارد.
نکته ها:
1- خانواده کوچک ترین واحد اجتماعی است که نخست به وسیله پیوند زناشویی بین زن و مردم در زیر یک سقف تشکیل می  شود و با وجود فرزندان گسترش و تقویت می یابد.
2- آیین اسلام، خانه و خانواده را همانند کشوری می داند که اعضای آن، اعضای کشور و پدر و مادر، مسئول اداره این کشور هستند و هر آنچه که برای اداره کشوری بزرگ لازم باشد مانند امنیت، فرهنگ، اقتصاد، قانون و... برای اداره امورخانواده نیز در مقیاسی کوچک تر لازم و ضروری است.
3- خانواده را باید با «حکمت» اداره کرد. حکمت، از به هم پیوستگی علم و عقل به دست می آید، هر گاه دو مقوله دانش و خرد، با یکدیگر تلاقی پیدا کنند، حاصل جمع این دو، نورانیتی ایجاد می کند که آن را حکمت می گویند چنان که راغب اصفهانی در کتاب ارزشمند مفردات گفته است. «الحکمه اصابه الحق بالعلم و العقل.»
4- حضرت مسیح(ع) در تفسیر واژه حکمت می فرماید: نور هر دلی حکمت است «ان الحکمه نور کل قلب»2() و علی(ع) نیز فرمود: ثمر درخت حکمت، رستگاری است «ثمره الحکمه الفوز»3()
اسلام، عامل اصلی تشکیل خانواده را «قانون زوجیت» می داند، قانونی که در نظام خلقت بر مجموعه آفرینش حاکم است، این قانون همه موجودات را از مسیر جذب و انجذاب هدایت می کند و هر جنسی را به طرف جنس دیگر می کشاند. خداوند می فرماید: و از هر موجودی جفت (نر و ماده) آفریدیم «و من کل شئی خلقنا زوجین»4()
قرآن کریم قانون زوجیت را از نشانه های قدرت خداوند حکیم می داند و می فرماید: از نشانه های قدرت خداوند این است که برای شما همسر و جفتی از جنس خودتان آفریده است «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا»5()
5- محیط خانواده، محل تلاقی عشق زن و مرد است. این تلاقی مبارک، کثرت را به وحدت و فصل را به وصل می رساند تا فرزندان که نتیجه ملاقات این دو عشق می باشند قدم به عرصه وجود بگذارند و تداوم زندگی انسانی را فراهم سازند.
عشق، محیط خانه را صفا می بخشد، کلیدی برای حل بسیاری از مشکلات زندگی است، حرارت و شورزاید الوصفی به وجود می آورد، سختی ها را آسان و سکوت و سکون را به جنبش و جوشش مبدل می سازد.
6- یکی از عوامل مهم، در انسجام خانواده، «سنخیت» است که به تعبیر فلاسفه، سنخیت علت انضمام و به هم پیوستن است «السنخیه عله الانضمام» همین معنا را در قالب «کبوتر با کبوتر باز با باز» و یا «جان گرگان و سگان از هم جداست» بارها شنیده ایم و یا برای دیگران گفته ایم.
در تعلیمات اسلامی، برای تحکیم و تداوم هر چه بهتر و شیرین تر زندگی، به موضوع مهم «کفویت» ومشابهت فکری و فرهنگی و همچنین سنخیت اخلاقی توجه ویژه شده است چنان که پیامبر اکرم(ص) فرمود: به همشان خود زن بدهید و از همشان خود زن بگیرید «زوجوا الا کفاء و تزوجوا الاکفاء»6() یا در بیان دیگری فرمود: مرد مسلمان همشان زن مسلمان و مرد مومن همشان زن با ایمان است «المسلم کفو المسلمه و المومن کفو المومنه»7()
7- خانواده بستر شکل گیری شخصیت افراد است و لذا این بستر اگر پاک و نورانی باشد کسانی که در این فضای نورانی رشد کنند طبعا پاک و نورانی خواهند شد، در غیر این صورت نسبت به خروجی های خانواده، نباید امید پاکی و شایستگی داشت.
قرآن کریم در یک بیان تمثیلی می فرماید: زمین پاک، گیاهش به فرمان پروردگارش پاک می روید، ولی زمین ناپاک و بد طینت، جز گیاه بی ارزش از آن نمی روید « و البلد و الطیب یخرج نباته باذن ربه و الذی خبث الا یخرج الا نکدا» 8()
8- در اداره امورخانواده، چند عنصر، نقش اساسی دارند که اگر هر یک از آنها نباشند و یا نقش ضعیفی را ایفا نمایند مجموعه اعضاء خانواده، با مشکلات فراوانی روبرو خواهند شد. آن عناصر سازنده، که به نظام خانواده شکل منطقی و انسانی می بخشند عبارتند از:
الف- حکمت و تدبیر
    ب- احساس و عاطفه
ج - اخلاق
د - قانون
9- امروز در جهان غرب، ارکان خانواده، درهم شکسته و نهادی به عنوان خانواده تقریبا از بین رفته یا درحال اضمحلال است، زیرا ماهیت فرهنگ و تمدن مادی غرب، انسان غربی را به این نقطه وحشتناک رسانده است.
در محیط زندگی غربی ها، صفا، صمیمیت، ایثار، صله رحم، رعایت حقوق والدین و امثال این ارزش ها که نطفه اش در نهاد اجتماعی خانواده بسته می شود، به خاطر متلاشی شدن خانواده آسیب جدی دیده است.
10- در جوامع اسلامی،  به خاطر حضور پر رنگ فرهنگ اسلام و قرآن، تا حدود زیادی نهادخانواده، از آسیب ها و آفت ها در امان مانده است. اگر چه در این سال ها،  تهاجم فرهنگی غرب، خانواده و معیارهای ارزشی آن را با چالش روبرو کرده است ولی ارکان خانواده و بسیاری از سنت ها و ارزش هایش، همچنان محکم و استوار باقیمانده اند.
11-  قانون اساسی جمهوری اسلامی با الهام از فرهنگ انسان ساز اسلام، خانواده را واحد بنیادی جامعه معرفی می کند و در اصل دهم می گوید:
«از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامه ریزی های مربوط باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد..

 

بررسی آسیب های خانواده از دیدگاه قرآن و روایات   عوامل تهدیدکننده کیان خانواده آیت الله محمدی ری شهری
خانواده، مانند همه نهادهای پرارزش، درمعرض انواع آسیب ها و آفت هایی است که سلامتی، استواری و پویایی آن را تهدید می کند. پیشوایان بزرگ اسلام، درکنار تبیین تحکیم خانواده، رهنمودهای بسیارمهم و ارزنده ای را در جهت پیشگیری از این آفات ارائه کرده اند.
نکته جالب توجه این که بسیاری از این رهنمودها، همخوان با پژوهش های میدانی مرتبط با عوامل فروپاشی خانواده است. این پژوهش ها- که گستره وسیعی از کارهای میدانی و تحقیقات آماری و جامعه شناختی را در برمی گیرند- درواقع، زنگ خطر پرآوایی را برای مسئولان فرهنگی جامعه ها به صدا درمی آورند؛ خطری که حتی بسیاری از خانواده های اصیل و مذهبی را نیز به طور جدی تهدید می کند. از این رو، آشنایی با رهنمودهای اسلام در این زمینه - بویژه برای خانواده های متدین مذهبی- می تواند بسیار کارساز باشد. این انواع رهنمودها
رهنمودها به سه دسته تقسیم می شوند:
الف. آسیب های کلی خانواده؛ ب. آسیب هایی مرتبط با مرد؛ ج. آسیب های مرتبط با زن.
الف- آسیب های کلی
این گونه آسیب ها، آفاتی هستند که معمولا از ناحیه زن و یا شوهر نیستند؛ بلکه پدر یا مادر و یا اشخاص دیگر، آنها را ایجاد می کنند. البته در برخی از موارد، ممکن است مرد یا زن نیز در شکل گیری آنها سهیم باشند. این آسیب ها عبارت اند از:
1. تحمیل پیوند زناشویی
نخستین شرط تشکیل خانواده پایدار، آزادی دختر و پسر در انتخاب همسر و تحمیل نکردن پیوند زناشویی بر آنها است. سخنی از پیامبر خدا(ص) درباره منشأ روانی الفت و اختلاف همسران، نقل شده که می فرماید:
الارواح جنود مجنده، فما تعارف منها ائتلف، و ما تناکر منها اختلف.
روح ها ]همچون[ سپاهیانی هستند فراهم آمده، که هر کدام از آنها با هم، آشنایی ]و سازگاری[ داشته باشند، با هم الفت می گیرند و هر کدام از آنها که با هم ناآشنا باشند، با هم اختلاف پیدا می کنند. (دوستی در قرآن و حدیث: ص88 حدیث160)
بدین سان، طبیعی است که ازدواج های تحمیلی، پایدار نمی مانند. کلینی، گزارش کرده که شخصی به نام ابن أبی یعفور از امام صادق(ع) می پرسد: من مایلم با زنی ازدواج کنم؛ ولی پدر و مادرم می خواهند که با زن دیگری ازدواج نمایم. چه کنم؟ امام(ع) پاسخ داد.
تزوج التی هویت، ودع التی یهوی ابواک. با کسی ازدواج کن که خودت می خواهی و آن شخصی را که پدر و مادرت می خواهند، رهاکن!
در روایتی دیگر از جابربن عبدالله آمده که مردی نزد پیامبر آمد و گفت: دختر یتیمی پیش ماست که دو مرد از او خواستگاری کرده اند: یکی توانگر و دیگری تنگ دست. او مرد فقیر را می خواهد و ما به توانگر تمایل داریم!
پیامبر(ص) فرمود:لم یرللمتحابین مثل النکاح.
برای دو دلداده، چیزی همانند ازدواج، دیده نشده است.
پیامبر(ص) به روشنی اعلام می کنند که دو طرف ازدواج در انتخاب همسر، آزادند و ثروت نمی تواند جایگزین محبت دو نفری که به هم علاقه مند هستند، گردد.جامعه شناسان نیز از دیرباز، ازدواج های تحمیلی را زمینه ساز اختلافات خانوادگی و فروپاشی خانواده می دانند و برخی، این گونه ازدواج ها را به فروش دختران، تشبیه کرده اند.
البته باید توجه داشت که راهنمایی پدر و مادر برای انتخاب همسر مناسب، فوق العاده ضروری است و جوانان باید بدانند که در تشکیل خانواده بی نیاز از بهره گیری از مشورت والدین خود نیستند. هر چند در نهایت، خود آنها هستند که باید همسر آینده شان را انتخاب کنند، نه پدر و مادر!
2. مهریه سنگین
حکمت وجود مهریه، تعدیل روابط زن و مرد و نیز پیوند دادن آنها به یکدیگر است. مهریه، از آن جا پدید آمد که در متن خلقت، نقش هر یک از زن و مرد، مغایر نقشه دیگری است. مرد، در مقابل غریزه، از زن ناتوان تر است. این ویژگی، همواره به زن فرصت داده است که دنبال مرد نرود و زود تسلیم او نشود. برعکس، مرد را وادار کرده است که به زن، اظهار نیاز کند و برای جلب رضای او اقدام نماید. یکی از آن اقدامات، این بوده که مرد برای جلب رضای همسر و به احترام موافقت او، هدیه ای نثار او می کرده است.
مهریه، با حیا و عفاف زن، هم ریشه است. زن به الهام فطری دریافته است که عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد. قرآن کریم، با لطافت و ظرافت بی نظیر می فرماید:
«کابین زنان را ]که به آنها تعلق دارد و[ عطیه ای است از شما به آنها، به خودشان بدهید. (نساء/4)
در این آیه کوتاه، به سه نکته اساسی اشاره شده است:
یک. از مهریه، با نام «صدقه» (به ضم دال) یاد شده، از ماده «صدق» بدان جهت که نشانه صداقت و راستین بودن علاقه مرد است.
دو. الحاق ضمیر «هن» به «صدقات»، اشاره به آن است که مهریه، به خود زن تعلق دارد، نه پدر و مادر وی و به اصطلاح، «شیربها» نیست.
سه. کلمه «نحله»، به روشنی دلالت دارد که مهریه، در واقع، چیزی جز هدیه و پیشکش مرد به زن نیست.
اما نکته مهمی که در آسیب شناسی خانواده باید به آن توجه داشت، این است که میزان مهریه، نباید با حکمت آن در تضاد باشد، چون در این صورت، آفت تحکیم نهاد خانواده می گردد.(1)
مهریه، باید حقیقتاً مفهوم هدیه را به ذهن تداعی کند، نه داد و ستد و گروگانگیری را. از این رو، سنگینی مهریه، نشانه شوربختی زن، و سبکی آن، نشانه برکت زن شناخته شده است، مانند روایتی از پیامبر(ع) که می فرماید:
خیر الصداق أیسره. بهترین مهریه، سبک ترین آن است.
در حدیثی دیگر آمده است:لاتغالوا بمهور النساء، فانما هی سقیا الله سبحانه.
در مهریه های زنان، زیاده روی نکنید؛ چرا که زنان، در واقع، باران خداوند سبحان اند.
همچنین سنگینی مهریه، موجب کینه و دشمنی خانوادگی معرفی شده است:
«در مهریه، آسان بگیرید؛ زیرا مرد، با این که مهریه]ی سنگینی[ را به زن می پردازد. اما کینه آن، نسبت به زن، در دلش می ماند.»
در جای دیگری، این تعبیر آمده است:لاتغالوا بمهور النساء، فتکون عداوه .در مهریه های زنان، زیاده روی نکنید؛ چون مایه دشمنی می شود.
.3 ازدواج با انگیزه های غیرارزشی
نخستین ادب از آداب تشکیل خانواده، درستی انگیزه آن است، از این رو، ازدواج کردن با هدف تقویت طایفه، خودنمایی، شهرت طلبی، و بهره گیری از ثروت یا موقعیت خانوادگی همسر، ضدارزش و نکوهیده شمرده شده است.
موضوع قابل توجه، این است که رعایت نکردن این ادب، آفت نهاد خانواده و زمینه ساز فروپاشی آن است. از پیامبر خدا(ص) روایت شده که می فرماید:
لاتزوجوا النساء علی قراباتهن، فانه یکون من ذلک القطیعه .زنان را ]به خاطر تقویت روابط خویشاوندی[ با خویشاوندانشان تزویج نکنید؛ زیرا این کار، به بریده شدن روابط خویشی می انجامد.
و نیز روایت شده است که فرمود: «هر کس با زنی، به خاطر قدرتش ازدواج کند، خداوند، جز بر خواری او نمی افزاید و هر کس با زنی، به خاطر دارایی اش ازدواج کند، خداوند، جز بر ناداری او نمی افزاید! و هرکس با زنی، به خاطر بزرگ زادگی اش ازدواج کند، خداوند، جز بر پستی او نمی افزاید و هر کس با زنی، فقط برای این ازدواج کند که چشمش را ]از حرام و نامحرم[ فرو بپوشاند، یا دامنش را پاک نگه دارد، یا پیوند خویشاوندی اش را برقرار بدارد، خداوند، در آن مرد و زن برای یکدیگر برکت می دهد.
و در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که:«هرگاه مردی با زنی، به خاطر زیبایی یا دارایی اش ازدواج کند، به همان ]زیبایی یا دارایی[ واگذار می شود، و هرگاه به خاطر دینش با او ازدواج کند، خداوند، زیبایی و دارایی را نیز روزی اش می کند.
انگیزه های غیراخلاقی در ازدواج، از سوی خانواده های طرفین، آفت اصلی ترین ارکان تحکیم خانواده- یعنی محبت و قداست- است. از این رو، خانواده هایی که دچار این آفت اند، در معرض فروپاشی قرار می گیرند.
.4 ازدواج، پیش از رشد عقلی
هر چند روایات اسلامی، به خانواده ها تأکید کرده اند که هنگام بلوغ فرزندان، زمینه ازدواج آنها را فراهم کنند و به جوانان نیز توصیه کرده اند که برای حفظ پاک دامنی خود هرچه زودتر ازدواج نمایند، اما پیشوایان ما، ازدواج کودکان را- چنان که در برخی از اقوام رسم بوده- مصلحت نمی دانند. از این رو، طبق نقل مرحوم کلینی، امام(ع) در پاسخ به پرسش هشام بن حکم درباره این موضوع، فرمود:اذا زوجوا و هم صغارلم یکادوا یتألفوا.
چنانچه آنها را در خردسالی به ازدواج هم درآورید، به سختی ممکن است انس و الفتی میان آنها برقرار شود.
این سخن می تواند به این مفهوم باشد که ازدواج پیش از رشد عقلی زوجین، آفت تحکیم خانواده است و ممکن است به جدایی بینجامد. از این رو، برخی از پژوهش ها نشان می دهند که طلاق، در جوانانی که زیر نوزده سالگی ازدواج کرده اند، بیشتر از جوانانی است که پس از آن ازدواج کرده اند.
5. خویشاوند بودن هوو با همسر اول
بر پایه برخی روایات، ازدواج مرد با خویشاوندان همسر فعلی اش، آفت زندگی خانوادگی است. متن روایت پیامبر(ص) در این باره، چنین است:
لاتزوجوا النساء علی قراباتهن، فانه یکون من ذلک القطیعه .4
زنان را با خویشاوندانشان تزویج نکنید؛ زیرا این کار، به بریده شدن روابط خویشی می انجامد.
این سخن، بدین معناست که برای زن، تحمل هوویی که از نزدیکان و خویشان خودش باشد، مشکل تر است و این گونه ازدواج ها، موجب اختلاف خانوادگی و از عوامل فروپاشی خانواده است.
ب- آسیب های مرتبط با مرد
آسیب هایی که از ناحیه شوهر، نهاد خانواده را تهدید می کنند و چه بسا موجب فروپاشی آن می گردند، عبارت اند از: 1- آزار دادن همسر
زن، از محیط گرم خانواده خویش به درون خانه ای پا می نهد که همه چیز آن برای وی، تازه و بدون سابقه است. از جایی که به طور متعارف، خدمت گیرنده و محبت بیننده بوده، به سرایی قدم می نهد که خدمت و محبت در آن، دو سویه است. در این حالت، اگر در قبال محبت و تلاشی که بروز می دهد، پاسخ محبت آمیز نگیرد و حتی در عوض آن، آزار ببیند، دیر یا زود، از محبت دهی، دست می کشد و کانونی که باید با محبت و مودت گرم شود، به سردی می گراید. روشن است که کمتر همسری با این وضعیت، حاضر به ادامه زندگی است و اگر هم آن را ادامه دهد، چنین زندگی ای را نمی توان یک زندگی سالم و یک کانون پرحرارت خواند.
گفتنی است آزارهای روانی و جسمی، هر دو در این میان، یکسان عمل می کنند و شاید آزارهای زبانی و روانی، زیان های بیشتر و ضربه های کاری تری را به پیکار ازدواج وارد کنند. روایات، افزون بر کتک زدن زن، تحقیر او و حتی بغض و دشمنی درونی را هم زمینه فروپاشی تدریجی خانواده ها دانسته اند.
از پیامبر خدا(ص) روایت شده که می فرماید:
«هر کس به زنی آزار برساند تا آن زن ]با بخشیدن مهریه اش[، جان خود را از او بخرد، خدای تعالی برای آن مرد، به کیفری کمتر از آتش، رضایت نداده است؛ چرا که خداوند متعال برای زن، همان گونه به خشم می آید که به خاطر یتیم.» در حدیث دیگری آمده است:
هر مردی که به زنش سیلی بزند، خداوند به مالک- نگهبان دوزخ-، دستور می دهد که در آتش جهنم، هفتاد سیلی بر گونه او بزند و هر مردی از شما بر موی زنی مسلمان ]و نامحرم[ دست نهد، میخ هایی از آتش، در کف دست او می کوبد. همچنین از امام علی روایت شده است که می فرماید:
انهن أمانه الله عندکم، فلاتضاروهن و لاتعضلوهن.4 «زنان، امانت خدا در نزد شما هستند. بنابراین، به آنان آسیب نرسانید و با ایشان بدرفتاری نکنید.»از پیامبر خدا(ص) نیز روایت است که فرمود:
انی أتعجب ممن یضرب امراته و هو بالضرب أولی منها.
در شگفتم از کسی که زنش را می زند، در حالی که خود او، به کتک خوردن سزاوارتر است!
2-بدخویی
انسان های تندخو، گاه بدون آن که بخواهند، به دیگران آزار می رسانند. بسیاری از اینان بد ذات نیستند و دوست ندارند که دیگران- بویژه نزدیکان و خویشان و همسران خود- را اذیت کنند؛ اما حساسیت زیاد، حرارت و تندی اخلاقی و کم طاقتی ایشان، موجب می شود که دیگران از آنها دلخور و دل تنگ شوند و به صورت باری سنگین و تحمیلی بر دوش دیگران درآیند. این دسته، افزون بر آن که زندگی خود را آشفته می کنند، عیش دیگران را نیز منغص می سازند و محیط عصبی، حساس، شکننده و گاه در آستانه انفجار به وجود می آورند و خود و خانواده شان را در آن می سوزانند. اگر این وضعیت ادامه یابد و یا تشدید شود، اطرافیان و بویژه همسر، به مقابله به مثل با همسر و یا گریز از شوهر و حتی خانه، روی می آورد و اینها از هم پاشیدگی خانواده را در پی دارد.
آمار فعلی دادگاه های خانواده، بدخویی مرد را از علت های قابل توجه متلاشی شدن خانواده برمی شمرند. بر همین اساس، با وجود ترغیب به تزویج جوانان از سوی اسلام، امام رضا(ع) در راهنمایی حسین بن بشار که خویشاوند بدخویش به خواستگاری دخترش آمده است، می فرماید:لاتزوجه ان کان سیی الخلق اگر بدخلق است، دخترت را به همسری وی در نیاور.
3-بخل
مؤمن، ادب شده خداوند است و هزینه زندگی خود را با کاهش و افزایش عطای الهی، تنظیم می کند. اگر خدا به او روزی دهد، وی هم به زندگی اش وسعت می دهد و اگر خدا نبخشد، به کسب حرام و طرق نامشروع، روی نمی آورد؛ اما انسان بخیل، در هر صورت، به کسی چیزی نمی دهد و احوالش را نزد خود نگاه می دارد. چنین شخصی، همه و حتی خود را نیز در تنگنا می گذارد و از پرداخت هزینه های اصلی خانواده نیز شانه خالی می کند و بدین سان، فشار سختی را به خانواده وارد می آورد؛ سختی ای که باتوجه به وضعیت مالی اش برای همسر و خانواده، توجیهی ندارد و تنها علت آن، خوی زشت بخل است. در این وضعیت، کمتر زنی تاب می آورد. او یا به دزدی پنهان از شوهر روی می آورد و یا حداقل در علاقه او به خود، تردید می کند و متقابلا، علاقه اش به همسر کاهش می یابد؛ زیرا خود را از دارایی و مال همسرش، کم ارزش تر می بیند.
از پیامبر خدا(ص) روایت شده که می فرماید:أبغض العباد الی الله من ضن علی عیاله.
منفورترین بندگان، نزد خداوند، کسی است که به خانواده اش بخل بورزد.
نیز می فرماید: شر الناس الضیق علی أهله. بدترین مردم، کسی است که بر خانواده اش تنگ بگیرد.
4-بی تدبیری
خانواده تازه تأسیس، با جاده ای ناهموار و گردنه هایی طولانی روبه روست. دو جوانی که هنوز جایگاه شغلی ثابتی برای خود نیافته اند، با بدهی های مربوط به: تعهدات مالی تحصیل و تهیه مسکن و یا هزینه های تولد و نگهداری فرزند نیز روبه رو می شوند. از سوی دیگر، به دلیل جوانی، زن، خواهان مصاحبت بیشتر شوهر با اوست و توقع دارد که شوهر، وقت بیشتری را برای با هم بودن بگذارد. خواسته ها و انتظارات پیشین خویشان، دوستان، همسایگان و همکاران را نیز باید افزود. از طرفی، مسئولیت های دینی و اجتماعی هر دو سوی ازدواج نیز وجود دارد. در چنین فضایی، تنها مدیریت عاقلانه و ماهرانه، می تواند خانواده را از این کشاکش سنگین برهاند و باتوجه به این که مدیریت خانواده در اسلام به مرد سپرده شده، این موضوع، اهمیت ویژه ای پیدا می کند. اگر مرد، فاقد مدیریت لازم باشد، خانواده، در گردابی از مشکلات حل نشدنی و گره های کور، فرو می رود و در این میان، رضایت و ارضای همسر فدا می شود و کانون خانواده، جایی برای شکایت ها و سرریز مشکلات حل ناشده می گردد. امام علی(ع) درباره این آفت خطرناک خانواده می فرماید:
آفه المعاش سوءالتدبیر.آفت زندگی، سوء تدبیر است. و در حدیث دیگری از ایشان- که به فراتر از خانواده اشاره دارد- آمده است:سبب التدمیر سوءالتدبیر. علت ویرانی، سوءتدبیر است.
5- تنوع طلبی
اسلام با توجه به واقعیت فزونی تعداد زنان آماده ازدواج بر مردان، چند همسری را با رعایت شروطی سخت (مانند: عدالت) تجویز کرده است؛ اما این به معنای تنوع طلبی و رفتار خودخواهانه با زن نیست. هرگاه مرد بخواهد از این جواز شرعی و واقعیت اجتماعی، سوءاستفاده کند و بی هیچ دلیلی، همسرش را طلاق دهد، این کار نزد خداوند متعال منفور است. از امام باقر(ع) روایت شده که می فرماید:ان الله یبغض کل مطلاق ذواق.
خداوند از مردان پر طلاق و ازدواج و تنوع طلب، نفرت دارد. بدین سان، تنوع طلبی یکی از آسیب های خطرناکی است که نهاد خانواده را تهدید می کند و مانع تحکیم این نهاد مقدس می گردد.
6- غیرت ورزی نابجا
زندگی مشترک، محدودکننده روابط جنسی است. در هر اجتماع و دینی، ازدواج، مرزهایی را برای روابط جنسی به وجود می آورد. در دین اسلام، این روابط، منحصر به خانواده می شود و از این رو، خیانت هر یک از دو سوی ازدواج، به معنای پیمان شکنی است. این نکته، قابل قبول همگان است؛ اما هرگاه حساسیت به این مسئله، از حد طبیعی خود بیرون رود و به صورت شک هایی بی جا و غیرت ورزی بدون دلیل درآید، زندگی را تلخ می کند و خانه را به صورت بازداشتگاهی درمی آورد که بازجوی آن، شریک زندگی است. کسی که باید بیشترین اعتماد را داشته باشد، بیشترین تردید را دارد. جالب توجه، آن که ابراز تردیدها و پرس وجوهای بی دلیل، همسر امین را نیز به سوی خیانت، سوق می دهد و او را در معرض خیانت به شوهر قرار می دهد. روایت تکان دهنده نهج البلاغه در این باره، بسیار صریح است. امام علی(ع) می فرماید: از غیرت ورزیدن بیجا ]نسبت به زنان[ بپرهیز که آن، زن سالم را به بیماری ]و نادرستی[ می کشاند و پاک دامن را به اندیشه گناه.
اگر هم چنین نکند در دوستی ها و اظهار محبت های همسرش تردید جدی می نماید و از محبت خود نیز دریغ می کند و بدین سان، اصلی ترین رشته پیوند خانواده، سست می شود.
در پایان می افزاییم که هرگاه نگاه شوهر به جایی رسد که به همسر خود تهمت بزند و او را متهم به روابط جنسی خارج از ازدواج کند، درحالی که چنین نیست، به لعنت الهی دچار می شود. با توجه به فرآیند «لعان»(2) در فقه اسلامی، چنین شخصی، زندگی خود را در معرض تباهی قرار داده است و این زمینه را برای همسر خود به وجود می آورد تا با انجام دادن تشریفات قانونی، از او جدا شود.
ج- آسیب های مرتبط با زن
آسیب هایی که از ناحیه زن، نهاد خانواده را تهدید می کند و ممکن است به فروپاشی نهاد خانواده بینجامد، عبارت اند از: 1- آزار دادن شوهر
آزار دادن شوهر، همانند آزار دادن زن، موجب تزلزل بنیان خانواده است؛ زیرا در فرض آزاررسانی از سوی زن، مرد نیز واکنش همانند نشان می دهد و کانون زندگی، به معرکه درگیری و کشمکش تبدیل می شود و به تدریج، تحمل چنین وضعیتی برای هر دو سوی رابطه، سخت می شود. در این زندگی ها، محبت و اطاعت، جای خود را به سرپیچی و نفرت می دهد و در این حالت، روابط متعارف ازدواج به گونه ای دیگر تحقق می پذیرد. حتی در صورتی که شوهر تحمل کند و به مقابله به مثل نپردازد، از محبتش به همسر کاسته می شود و زندگی با عشق، به زندگی با نفرت، تبدیل می شود. این وضعیت غیرطبیعی، تنها تا آن جا ادامه می یابد که تنش های عصبی حاصل از این نگاه و رفتار، از آستانه تحمل طرفین درنگذرد. اما صادق(ع) در تعبیری لطیف، زن آزاررسان را از اسباب تکدر عیش می داند و می فرماید:«هر زنی در دنیا شوهرش را آزار بدهد، همسر ]تعیین شده[ او از حوریان بهشتی می گوید: خدا تو را بکشد! او را میازار؛ زیرا او نزد تو میهمان است و به زودی، تو را ترک می کند و نزد ما می آید.»
گفتنی است به خشم آوردن شوهر نیز گونه ای آزار دادن اوست. از این رو، اگر زن در نیابد که چه رفتاری همسرش را خشمگین می کند و سپس آن را ناخودآگاه تکرار کند و یا با قصد آزار چنین کند، زمینه تزلزل خانواده را فراهم کرده است.
2- ناسپاسی نسبت به شوهر
زن، بیشتر به محبت شوهر نیاز دارد و مرد، به سپاس گزاری زن. از این رو، در صورت عدم ارضای خواست روحی و یا واکنش متعارض با آن از سوی زن، علاقه مرد به زن آسیب می بیند و به تدریج، این واکنش دوسویه، زنجیری از گله گزاری و دلخوری درونی را پدید می آورد و بنیان خانواده را سست می نماید. لذا روایات اسلامی، به شدت زنان را از ناسپاسی لطف و محبت شوهران نهی کرده اند. به این روایت بنگرید:
لاینظرالله الی امراه لاتشکر لزوجها، و هی لاتستغنی عنه.خداوند، به زنی که از شوهرش سپاسگزاری نمی کند، با آن که شوهرش بی نیاز نیست، نگاه (با لطف و رحمت) نمی کند.
در روایت دیگری آمده است:ایما امراه قالت لزوجها: «ما رایت قط من وجهک خیرا» فقد حبط عملها
هر زنی که به شوهرش بگوید: «من هرگز از روی تو خیری ندیده ام»، اعمالش بر باد می رود.
3- انتظارات بی جا از شوهر
مرد به عنوان مسئول تشکیل، رشد و نگهداری خانواده می کوشد نیازهای اساسی خود و خانواده اش را تامین کند. این ویژگی یک خانواده سالم و متعارف است و جز در مواردی که مرد به اعتیاد و یا بیماری های اخلاقی و اجتماعی مبتلا می شود، همه جا چنین تلاشی وجود دارد. این وظیفه، چون تکلیفی الهی است، پس قابل منت گذاری بر زن هم نیست. اما مشکل از آن جا آغاز می شود که در شرایط خاص و تنگناهای مالی، شوهر توانایی تأمین خواسته های زن را ندارد و یا زن، به مقدار نیاز بسنده نمی کند. دراین دو حالت، اگر زن بر خواسته های خود پا ننهد و برای تامین آنها، به شوهرش فشار بیاورد، افزون بر به خشم آوردن خداوند متعال، زمینه ناراحتی شوهر را نیز فراهم می آورد.
دراین وضعیت، گاه پیش می آید که مرد، بر اثر سرزنش های زن، به دزدی و اختلاس و درآمدهای نامشروع روی می آورد و گاه به گریز از خانه و حتی اعتیاد کشیده می شود و یا در فرضی دردناک، به جدایی می اندیشد. درهمه فرض ها، آرامش روحی شوهر، کاهش می یابد و نگاه افسرده و یا عصبی او در روابط خانوادگی، بازتاب می یابد. این گونه است که اساسی ترین هدف ازدواج (یعنی آرامش زندگی) آسیب می بیند. از این رو، روایات اسلامی، زن را از وادارکردن شوهر به آنچه در توان او نیست، به شدت نهی کرده اند:
«هر زنی که در درخواست نفقه، بر شوهرش فشار آورد و خارج از توانش چیزی بر او تحمیل کند، خداوند، از او، نه توبه ای می پذیرد و نه کفاره ای، مگر آن که توبه کند و برگردد و در حد توانش، از او چیز بخواهد.»
4- منت نهادن بر شوهر
خانم هایی که از نظر ثروت و یا موقعیت خانوادگی، بر شوهر خود، برتری دارند، باید توجه داشته باشند که ثروت و موقعیت خانوادگی خود را به رخ شوهر کشیدن و منت نهادن بر او، آفت شیرینی زندگی خانوادگی، و گاه موجب فروپاشی آن است. در شماری از روایات، این برخورد غیراخلاقی، به شدت محکوم شده است:
«اگر زن، همه طلا و نقره های روی زمین را به خانه شوهرش ببرد، سپس روزی از روزها بر سر او بزند و بگوید: «تو کیستی؟ این دارایی، مال من است»، اعمالش بر باد می رود، اگرچه از عابدترین مردمان باشد، مگر آن که توبه کند و از سخنش برگردد و از شوهرش پوزش بخواهد.
5- مدارا نکردن با شوهر
گاهی اوقات، اخلاق و رفتار شوهر، مورد قبول همسرنیست و حتی ممکن است از نظر عرفی و شرعی هم پذیرفته نباشد؛ اما اصلاح آنها تنها ازطریق تحمل و شکیبایی و سپس تذکرات نرم و پله ای، امکان پذیر است. زن نمی تواند با چندماه زندگی مشترک، رفتار چندین ساله شوهر خود را تغییر دهد. از این رو باید بکوشد برای دوره گذار از وضعیت فعلی به وضعیت مطلوب، سیاست رفاقت و همراهی و همدلی را با شوهر درپیش گیرد و در همه موارد شرعی و عرفی، پیرو شوهر باشد تا به تدریج بتواند شوهر را با خود همراه کند. زوج های جوانی که از ابتدا و بدون مقدمه ای، خواستار تغییر همسر خود و به رنگ خود درآوردن او شده اند، در همان ابتدای راه، به چاله بگو و مگو و درگیری درغلتیده اند و نه تنها سودی از تذکرات و ناسازگاری خود ندیده اند که کانون خانواده را تا لبه پرتگاه آشفتگی و از هم پاشیدگی درآورده اند.
در روایتی از امام علی(ع) آمده است:شرالزوجات من لاتواتی. بدترین همسران، زنی است که سازگار نباشد.
.6 خودآرایی برای غیرهمسر
خودآرایی زن، برای غیرهمسر، یکی از خطرناک ترین آفت هایی است که کانون خانواده را تهدید می کند. درحدیثی ازپیامبر(ص) آمده است:
«برای هیچ زنی، حلال نیست که مچ و پای خویش را برای مردی جز شوهرش آشکار سازد. هرگاه چنین کند، پیوسته مورد لعنت و ناخشنودی خدا قرار می گیرد و خداوند، بر او خشم می گیرد و فرشتگان خدا لعنتش می کنند و برایش عذابی دردناک آماده می سازند»
این آفت خطرناک، زمینه ساز آلودگی زن و فروپاشی خانواده است و از این رو، مرد باید به عنوان مدیر خانواده، با همه توان از آن پیشگیری کند. در روایتی از پیامبر(ص) آمده است: هرگاه زن، خود را بیاراید و خوش بو کند و از درخانه اش بیرون برود و شوهر، به این، راضی باشد، به ازای هر قدمی که برمی دارد، برای شوهرش یک خانه در آتش ساخته می شود.
.7 تنوع طلبی
زن نیز ممکن است مانند مرد، به بیماری تنوع طلبی جنسی مبتلا شود و چون محدودیت او بیشتر است، این بیماری می تواند او را به درخواست طلاق و در برخی از موارد، به خیانت و گاه به قتل همسر، وادار سازد. از این رو، در روایات، تنوع طلبی جنسی زن، همانند تنوع طلبی مرد، نکوهش شده است. در روایتی از پیامبرخدا(ص) آمده است:هر زنی که بی جهت، از شوهر خود طلاق بخواهد، بوی بهشت بر او حرام است.
.8 خیانت
خطرناکترین آفتی که از ناحیه زن، نهاد خانواده را تهدید می کند، خیانت (بویژه خیانت ناموسی) است. از پیامبرخدا(ص) درباره خطر این خیانت، روایت شده که می فرماید:
«چهار چیز کمرشکن هستند،... و زنی که شوهرش از او نگهداری می کند؛ ولی او به شوهرش خیانت می نماید.
برای پیشگیری از این آفت کمرشکن، هم مرد، مسئول است و هم زن. بدیهی است که زن و مرد، با عمل کردن به وظایف مشترک و اختصاصی خود، می توانند از این آفت، پیشگیری کنند؛ اما بی تردید، مسئولیت زن دراین باره، سنگین تر است. (منابع احادیث در خود کتاب «تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث» موجود است).
1ـ توضیحاتی که درباره حکمت مهریه ارائه شد، اقتباس از کتاب نظام حقوق زن در اسلام، نوشته استاد شهید مرتضی مطهری است.
2- قاعده فقهی «لعان» برای اثبات ادعای مرد درباره روابط نامشروع زن و نفی فرزندی است که از او متولد شده است و کیفیت آن در آیات 6 و 7 از سوره نور آمده است. براساس این قاعده اگر زن، ادعای مرد را انکار کند و هر دو، سوگندهای چهارگانه را یاد کنند، برای همیشه از هم جدا می شوند.