فرصتی
برای تفکر و خلاقیت
بچه
ها باید از همان سال های آغازین شکل ها، رنگ ها و طرح ها را کشف کنند، تغییر و
تبدیل ها و رشد و نمو را مشاهده کنند، مفاهیم بوم شناسی را درک کنند و به محیط
زیست احترام بگذارند. در اینجا به نکته هایی اشاره می شود که کندوکاو بچه ها را در
طبیعت تقویت می کنند.همچنین آنان را به سوی کاوش در طبیعت فرامی خواند. به این
ترتیب، آنان فرآیند علم یعنی چگونه آموختن را تجربه می کنند و حواسشان دقیق و قوی
می شود.
خورشید، برف، باران و ابرها، صحبت درباره آب وهوا و بحث و گفت وگو پیرامون آن
تمامی ندارد. در ساعت های مختلف روز، اندازه سایه فرزندتان را مشخص کنید. به این
ترتیب، او می آموزد که چگونه ازطریق زاویه جابه جایی خورشید، می توان زمان را درک
کرد. در روزهایی که برف می بارد، یک قطعه نمد یا پارچه مخملی مشکی را در یخچال
قرار دهید. سپس دانه های برف را بر سطح آن به دام اندازید و با ذره بین مشاهده
کنید.
وسایل ساده مانند بادنما، فرفره و بادبادک بسازید و با کمک آنها، سرعت یا جهت باد را بررسی کنید. فرزند شما با استفاده از یک دماسنج و یک فنجان درجه بندی شده می تواند دما و میزان بارش را طی یک دوره مشخص پیگیری و ثبت کند و اطلاعات خود را با پیش بینی های یک مرکز هواشناسی مقایسه کند. بنابراین شما با اندکی مطالعه و بهره گیری از اشتیاق کودک برای دانستن می توانید یک مرکز هواشناسی خانگی ایجاد کنید.
باغبانی پروژه ای است که بچه ها می توانند از آغاز تا پایان مسئولیت آن را برعهده گیرند. کاشتن، آب دادن، چیدن علف های هرز و برداشت محصول چه در یک گلدان و چه در یک باغچه کوچک می تواند بچه ها را با چرخه زندگی گیاهان آشنا کند و امکان مراقبت از یک موجود زنده را به آنان بدهد. گل آفتابگردان و لوبیا سریع رشد می کنند، توجه بچه ها را به خود مشغول می کنند و اعتماد به نفس آنان را تقویت می کنند. طی ماه های زمستان، قرار دادن پیاز در آب فرصتی را فراهم می سازد تا بچه ها رشد ریشه ها را مشاهده کنند.
در جنگل، در پارک، در ساحل دریا یا حتی اطراف خانه شما، جانداران زیادی وجود دارند که پیوسته در جنب و جوش اند. با نگاهی دقیق به تپه مورچه ها، لانه پرندگان، تار عنکبوت یا زیرسنگی که برگردانده شده، می توان آموخت که حشرات و سایر جانوران چگونه غذا تهیه می کنند و برای خود سرپناهی فراهم می سازند. از گنجینه هایی که موج ها برای ساحل دریا به ارمغان می آورند، غافل نشوید. صدف ها، سنگ ها، برگ ها یا مخروط های کاج را با هم مقایسه کنید.
به فرزندتان کمک
کنید تا بفهمد هر چیزی که می بیند هدفی دارد. یک صدف می تواند خانه یک جاندار باشد
و یک دانه می تواند به درختی تنومند تبدیل شود. از فرزندتان بخواهید شکل چیزهایی
را ترسیم کند که نمی توان آنها را جمع آوری کرد.
گاهی به آسمان نگاه کن تغییرات روزانه خورشید و ماه باعث تغییرات شگرفی
در آسمان می شود و فرصتی را فراهم می سازد تا در آموختن زمان و تقویم به فرزندان
مان یاری رسانیم. تغییر شکل ماه، تغییرات نور و زمان ظاهر شدن و ناپدید شدن آن را ثبت
کنید. درحالی که بسیاری از بچه ها از تاریکی می ترسند، می توانید با نشان دادن
زیبایی های آسمان شب به فرزندتان آرامش بخشید. با روشن کردن شمع یا چراغ، شب پره
ها و دیگر حشرات شب پرواز را جذب کنید.
بچه ها با بررسی بخش کوچکی از طبیعت می توانند آگاهی خود را از جهان پیرامون شان
وسعت بخشند و بیاموزند که جانوران و گیاهان چگونه رشد و زندگی می کنند. چون طبیعت
پر از حرکت، تغییر و شگفتی است، منبعی بی پایان برای بحث و گفت وگوست و شما می
توانید از این راه در بهبود توانایی سخن گفتن و خوب شنیدن به فرزندتان یاری
رسانید. وقتی ما همراه فرزندان مان در طبیعت کاوش می کنیم، درحالی
که باعث تقویت حس ارزش قائل شدن برای زیبایی ها و شگفتی های جهان پیرامون مان در
آنان می شویم، فرصت تفکر علمی را نیز برایشان فراهم می سازیم.
بازی، قدرت خلاقیت، تمرکز و ابداع را در کودک پرورش می دهد
بازی درمانی و تربیت کودکان
تئاتر یک بازی جمعی است. بسیاری از عناصر موجود در تئاتر با عناصری که در بازی وجود دارد مشترک هستند و شاید به همین دلیل است که در زبان انگلیسی برای هر دو فعالیت تئاتر و بازی، یک واژه استفاده می شود. تئاتر همان بازی است که شاید تنها تفاوت میانشان محدودیت و قانونمندی تئاتر نسبت به بازی است.
بازی برای
کودک، حس آزادی عمل بیشتری را به همراه دارد و او به راحتی می تواند به تخیل خود
اجازه دهد تا در مسیر دلخواهش به حرکت درآید. به همین دلیل بازی نمایشی و نمایش خلاق،
بهترین گونه نمایش کودک است و در مقایسه با نمایشی که از متن به اجرا می رسد و
محصول نهایی آن اجرا در برابر تماشاگران است، از اهمیت بیشتری در جهت رشد، آموزش و
پرورش کودکان برخوردار است.
بازی، درمانگر است. انسان با بازی، اضطراب را از خود
دور می کند. بازی نیروهای سرکوب شده روان انسان را که
گهگاه به صورت عقده در آمده
اند، رها می کند. او با بازی، حد اقل در خیال خود نیازهایش را بر طرف می کند، الگو می
سازد، نماد می آفریند و با الگوها و نمادهایی که خود آفریده، زندگی می کند
و خود را به تعادل می رساند.
غیر از توان بیان آگاهی ها و احساسات به صورت کلامی و یا حرکتی که از دستاوردهای بازی است، بازی در درمان اهمیت دارد. مشکلات کودکان در روابط اجتماعی دست کم تا حدودی نتیجه عدم درک دیگران و نداشتن مهارت در مشکل گشایی اجتماعی است و یافتن راه حلهای مختلف در موقعیتهای اجتماعی، درک عواقب اعمال دیگران و درک روابط علت و معلولی بین اعمال و عواقب آنها به بهداشت روانی کودکان کمک می کند. مارگارت لونفلد می گوید: بازی ابزاری است برای برقراری تماس کودک با محیطش و این همان نقشی است که کار در زندگی بزرگسال دارد.
بازی پلی است بین خودآگاه
کودک و تجربه عاطفی او و این همان گفتگو، درون نگری، فلسفه و دین برای بزرگسالان
است. بازی نمایش دهنده جلوه بیرونی زندگی عاطفی کودک برای اوست. یعنی همان
کاری که هنر برای بزرگسالان می کند.
با تعاریف فوق می توان به این نتیجه رسید
که آنچه به عنوان بازی برای کودک از آن یاد می کنیم
نیاز روحی و همیشگی انسان در تمام طول زندگی است و
دردوره های مختلف سنی تنها در قالب و نامی دیگر گذاشته
می شود. آنچه فرد را از فشارها، بحرانهای عاطفی و عواطف سرکوب شده می رهاند همان
چیزی است که در سنین و شرایط مختلف عنوانهایی نظیر کار، اندیشه، هنر و... را از
آن خود می کند.
عناوینی که در تعریف مفهوم بازی ارائه می شوند.برخی بازی را تنها وسیله ای برای تفریح کودک قلمداد می کنند در صورتی که این فعالیت، جدی ترین و پر اهمیت ترین فعالیت کودک است که قابل ارزشیابی است. وقتی کودک خردسال نمی تواند افکار و عقاید خود را به طرق مختلف از جمله کلام و گفتگو بیان کند، از طریق بازی، خود را ابراز می کند. بنابر این اگر این فعالیت در کودک با دقت بررسی شود، می توان از آن در جهت رفع مشکلات، ناهنجاریها، آموزش و رشد فکری کودک بهره فراوانی برد، زیرا کودک از راه بازی، آزمایش و تجربه می کند، نتیجه می گیرد و می آموزد.
بازی، قدرت
خلاقیت، تمرکز و ابداع را در کودک پرورش می دهد و به او در کشف رابطه میان اشیاء
و آنچه در پیرامونش است کمک می کند.از آنجایی که هدف این نوشتار، بررسی تأثیر تئاتردرمانی
بر درمان و آموزش است، به بررسی بهترین نوع بازیهای درمانی که همان بازیهای
نمایشی است می پردازیم؛ کودکان علاوه بر اینکه علاقه مند به تقلید از بزرگترها
هستند، بلکه دوست دارند که مانند آنها لباس بپوشند یا گفتگو کنند. پسر در خانه
مانند پدر به روزنامه خواندن
می پردازد و دختر، کفشهای مادر خود را می پوشد.همچنین
در مدرسه، کودکان به نمایش درآوردن داستان را بیشتر از خواندن یا شنیدن داستان
دوست دارند. مهمترین بازی که درآن احساسات، نیازها و عواطف کودکان امکان بروز
می یابد، بازی نمایشی است. در بازی نمایشی، کودک از خود بیرون می
آید و متوجه پیرامون خود می شود. بازی نمایشی سبب
آشکارسازی شخصیت کودک می شود و از نقطه
نظر بازی درمانی بسیار مهم است.
کودکان پرخاشگر با پرداختن به بازیهای نمایشی به
آرامش می رسند زیرا همه خشم و پرخاشگری خود را با نقشهایی که در بازیهای نمایشی ایفا می
کنند، بیرون می ریزند. مانند شمشیربازی و نقش پدر خشن در نمایش.از ویژگیهای
مهم بازیهای نمایشی که نقش مهمی را در این فرآیند ایفا می کنند می توان به تخیل،
آزادی، باور، وانمود کردن و در مرحله آخر، درمان اشاره کرد.
کودکان کمتر از سه
سال به صورتهای مختلفی تخیل خود را وارد بازیهای نمایشی می کنند مثل استفاده پیچیده
از اشیاء و ساختن موقعیتهای تخیلی توسط آنها مانند صحبت با عروسک یا به جای عروسک
صحبت کردن، استفاده از نامهای خیالی و انجام رفتارهای تخیلی مثل تصور غذا در یک
ظرف خالی و نشستن روی صندلی به جای ماشین سواری.قید «بازی» و بازیهای نمایشی، توانایی
کودک را برای فرار از واقعیت و محدودیتهایی که واقعیت بر او تحمیل می کند افزایش
می دهد و کودک با احساس آزادی ای که به دست آورده می
تواند بر موقعیتها و رفتارهایی که او را از زندگی
واقعی می آزارد فایق آید و موجب تحقق یافتن آرزوهای خود
شود. او آنچه را می خواهد در بازی خود می سازد و آنچه را نمی خواهد، از خود دور می
کند و تنها برای لحظاتی که در بازی به سر می برد احساس آزادی و خوشبختی می کند.
به
همین دلیل است که بازیهای کودکان گاهی ساعتها به طول می
انجامد و آنها مایل به تمام کردن آن نیستند.
«باور»، از دیگر ویژگیهای بزرگ بازیهای نمایشی است. کودک
در بازی نمایشی موقعیت را باور می کند، خودش را باور می کند و شیء بی مصرفی
را که از آن مجهزترین و زیباترین وسیله دلخواهش را پدید آورده است باور می کند
و انتظار دارد که دیگران هم او را باور کنند. به خاطر همین ویژگی بازی نمایشی است
که گاهی در تربیت بازیگر تلاش بر این است که از این نظر بازیگر را به دوران کودکی
برگردانند.
دورانی که یک تکه چوب می تواند هر چیز دیگری که تخیل اراده کند، باشد.
در اینجا کودک نمی گوید؛ «اگر این تکه چوب، قطار باشد سوار آن می شوم.» او به یقین
رسیده و می گوید؛ «این تکه چوب، قطار است.» پس کودک به شدت در بازی و در نقش غرق
می شود. بر اساس همین باور است که بچه ها ساعتها
بدون خستگی، به نقش مادر، پدر، معلم، پلیس و... درمی آیند.
وانمود، واژه مهمی در بازی کودکان و پذیرفتن نقش
از طرف آنهاست.
آنها وانمود می کنند که در جایی، شهری یا حتی کشوری دیگر هستند.
وانمود می کنند که حادثه ای اتفاق افتاده. وانمود می کنند که کس دیگری هستند.
بچه ها در این تشخیص هویت به طور نمادین، بعضی از جنبه های زندگی روزمره خود را
با استفاده از تخیل به حالت ملموس در می آورند. مثلاً عروسکها، اسباب بازیها، ماشینهای
کوکی و... جان می گیرند و به این ترتیب پیوندی بین زندگی روزمره و تخیلاتشان
شکل می گیرد و واقعیت و تخیل، توأم با هم حضور دارند.
در مرحله آخر به
درمان می رسیم. بازی در کارکرد شفابخشش، شکلی است از روان درمانی که در درمان
کودکان مفید است و هنگامی که
شرکت کنندگان نقشهایی می گیرند و آنها را در حضور
درمانگر اجرا می کنند، اعمال می شود. هر چند سنت روانکاوی در نمایش درمانی که توسط ملانی
کلین آغاز می شود، بازی را به صورت ابزاری برای رسیدن به هدفی می دید
که همانا تحلیل گفتاری است، سنتهای دیگر که مبتنی بر هنر نمایش درمانی هستند به بازی،
هم به صورت وسیله و هم هدف درمان نگاه می کنند.
همان اندازه که کودک برای رشد به غذای مناسب، امنیت، احساس صمیمیت و... احتیاج دارد به بازی نیز احتیاج دارد. در بازی، فرصتی برای کودک فراهم می شود که مهارتهای بدنی نادرستش اصلاح شود و همچنین در تأمین و حفظ سلامت جسم و رشد قوه تخیل و خلاقیت کودکان و نوجوانان بسیار مؤثر است.
بچه ها گاهی خودشان را در نقش درمانگر خود می گذارند و نیازها و خلأهایشان
را از طریق نقش پذیری خود ایفا می کنند. مثلا ً کودکی
که احساس تنهایی می کند در خیالش کسی را می سازد که به او علاقه
دارد یا کودکی که کسی را ندارد و خودش به کارهای شخصی اش
می پردازد. در خیال کسی را می تراشد که در حال مراقبت از اوست و نیازها و گاهی
حتی دستوراتش را اجابت می کند که البته در این راه احتمال خطر خیالبافی افراطی هم
وجود دارد که باید توسط درمانگر، این افتادن در ورطه خیال و گریز از واقعیت، کنترل
شود.
در تشکیل گروه بازیهای نمایشی این سؤال مطرح می شود
که چه کودکانی نیاز به بازی گروهی دارند؟ چگونگی تشکیل گروه در
بازی درمانی، بسیار مهم است و عقاید گوناگونی در این زمینه
ابراز شده است.
به طور کلی برای کودکانی که دارای مشکلات و ناسازگاریهای اجتماعی هستند شرکت در بازی درمانی گروهی، و برای کودکای که مشکل عاطفی دارند بازی درمانی فردی مناسب است.امروزه بازی درمانی تا جایی پیشرفت نموده است که به عنوان یک عامل مؤثر و مفید در بهداشت روانی ار آن استفاده می شود
از طریق بازی می توان کودکانی را که ناسازگاریهای رفتاری، اختلالات عاطفی، مشکلات خانوادگی و... دارند، درمان نمود و رفتارها و امیال سرکوب شده را کاهش داد
در جستجوی طرحی برای پرورش خلاقیت و نوآوری در مدارس
بررسی ها و گزارش های موجود نشان می دهند که کشور ما در سال های گذشته از وضعیت مطلوبی در زمینه های گوناگون نوآوری های علمی برخوردار بوده است و توفیقات و دستاوردهای ارزشمندی را کسب نموده است. برخی از این دستاوردها عبارتند از:
- دستاوردها و نوآوری ها در دانش های نوین.
- بومی سازی برخی از فن آوری ها و دانش های برتر.
- بهبود و کسب رتبه های جهانی در زمینه تولیدات
- کسب نشان ها و رتبه های برتر جهانی در زمینه اختراعات و اکتشافات.
با وجود این پیشرفت های ارزشمند، و درحالی که آمارها، گزارش ها و مستندات، حاکی از موفقیت های گسترده کشورمان است، این سؤال اهمیت پیدا می کند که، در کنار این پیشرفت ها، وضعیت شاخص های کلی خلاقیت و نوآوری در بین دانش آموزان چگونه است و آیا ساختار تعلیم و تربیت و به طور خاص مدرسه، متناسب با خلاقیت و نوآوری طراحی شده است یا نه؟
برای این منظور، می توانیم پرسش هایی را مطرح کنیم که مبنای فرضیه پردازی در این حوزه باشد.
مهارت های تفکر خلاق
یکی از اولین پرسش ها این است که وضعیت مهارت های تفکر خلاق و نوآوری در بین دانش آموزان چگونه است؟ آیا ما برای توسعه مهارت های تفکر خلاق و خلاقیت، به ویژه در بین کودکان و نوجوانان مان موفق بوده ایم؟ آیا در بین دانش آموزان، برای استفاده از مهارت های تفکر خلاق، زمینه و انگیزه لازم وجود دارد؟ آیا دانش آموزان نسبت به استفاده از خلاقیت و ضرورت بکارگیری آن، خوش بین هستند؟ آیا دانش آموزان توانایی و ظرفیت استفاده از خلاقیت و نوآوری را دارند؟
نوآوری های علمی در بین دانش آموزان
پرسش دیگر، به وضعیت نوآوری های علمی در مدارس برمی گردد. سؤال این است که آیا ما در زمینه های گوناگون علمی در مدارس، از رشد قابل قبولی در زمینه نوآوری و ایده پردازی برخوردار هستیم؟ آیا مدارس ما این قابلیت را دارند که مرکزی برای رشد، نوآوری و نظریه پردازی برای دانش آموزان تبدیل شوند؟ آیا ما به نظریه ها، روش ها و قواعد جدید برای درک موضوعات و حل- مسائل دست یافته ایم؟
حل مسئله خلاق در بین دانش آموزان
آیا دانش آموزان، توانایی این را دارند که بتوانند تحلیل خلاقی را از وضعیت خود ارائه کنند، مسائل و وضعیت خود را بشناسند، مسائل خود را ارزیابی و تحلیل کنند و برای آن مسائل، راه حل های خلاق و نوآورانه ای را ارائه نمایند؟ دانش آموزان باید بتوانند حل- مسئله را به عنوان یک مهارت با زندگی خود ادغام کنند و این قابلیت را کسب کنند که برای مسائل و مشکلات خود راه حل های خلاق جستجو نمایند و برای این کار کوشش کنند تا آن مسائل را از زوایای جدیدی تحلیل نمایند.
کارآفرینی و منابع نوآوری
دانش آموزان باید بتوانند از توانایی ها و مهارت های خود در زمینه خلاقیت و نوآوری برای طراحی کسب و کار جدید استفاده نمایند. این از اهمیت زیادی برخوردار است که دانش آموزان، توانایی ایجاد کسب و کارهای جدید و کارآفرینی داشته باشند، و برای این منظور، واضح است که خلاقیت و نوآوری می تواند در درک درست مسائل، فرصت ها، راه حل ها و ابزارها که زمینه کارآفرینی هستند نقش قابل ملاحظه ای دارند. علاوه بر این باید به منابع کارآفرین هم توجه نمود. این که آیا فرصت ها و منابع لازم برای خلاقیت و نوآوری که زمینه کارآفرینی و ایده پردازی هایی که موجب ایجاد سود، بهره وری و ارزش افزوده برای جامعه می شوند، فراهم شده است.
مدرسه به مثابه محیط نوآور
فرضیه دیگر در مورد محیط های خلاقیت و نوآوری است. می توان این سؤال و فرض را مطرح نمود که آیا محیط مناسبی را برای نوآوری و خلاقیت ایجاد کرده ایم؟ محیط نوآور و خلاق می تواند، همچون یک چشم انداز مهم در تبیین آینده و افق نوآوری و خلاقیت، تأثیرگذار باشد. به همین دلیل، پرسش از محیط خلاق و نوآور می تواند فرضیه ها و حدس های مختلفی را برای مطالعه و پژوهش های آینده نگر و ارزیابی اثربخشی فراهم نماید.
بر همین اساس، خوشبختانه وزارت آموزش و پرورش، از جمله معاونت پرورشی و تربیت بدنی، کوشش های گسترده ای را برای این منظور آغاز کرده است تا ساختار ستادی و برنامه ای و نیز چارچوب برنامه های درسی و فعالیت های تربیتی و تکمیلی آن، همچنین چگونگی مدیریت و برنامه ریزی فضاهای فرهنگی و تربیتی و مراکز مکمل مدرسه با این جهت گیری باشد.
بخصوص این که با رهنمودهای مقام عالی وزارت، معاونت پرورشی درحال تدوین چارچوب مأموریت ها و استراتژی های خود می باشد و در قالب آن، چگونگی اداره مراکز مکمل مدرسه نیز مورد بحث و تبادل نظر قرار می گیرد. به عنوان مثال، برخی از راهبردهای ما برای اداره این مراکز، به طوری که با رویکرد رشد نوآوری هم تناسب داشته باشد، به این صورت است:
1) باز تعریف چارچوب مراکز مکمل و توجه به ضرورت اثربخشی مراکز مکمل
براساس این مأموریت، معاونت پرورشی و تربیت بدنی، کوشش می کند تا چارچوب نظری و راهبردی مراکز مکمل را به گونه ای بازتعریف و طراحی نماید که منجر به جهت گیری آن ها به سمت پرورش خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان گردد.
2) تحول در ساختار مراکز مکمل
با طراحی ادبیات و چارچوب جدید مراکز مکمل، که همان توجه به جهت گیری رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری در آن ها می باشد. به تناسب و متناظر با این بازتعریف، ساختار آن ها نیز متحول خواهد شد، به طوری که مأموریت های جدیدی به آن ها اضافه می شود و یا در مأموریت های موجود آن ها بازنگری می شود. همینطور، با در نظر گرفتن این نکته که ساختار مراکز مکمل مدرسه نیز باید متناسب با «فرایندنوآوری» باشد، رابطه این مراکز و جایگاه آن در فرایند رشد خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان متحول می شود. به عنوان مثال، تبدیل اردوگاه های دانش آموزی به پارک های رشد، یکی از تحولات ساختاری است که در جریان احیاء معاونت پرورشی دنبال می شود.
3) طراحی و توسعه زیرساخت های نوآوری در مراکز مکمل
علاوه بر این، ما در جریان بازتعریف مراکز مکمل مدرسه، به زیرساخت هایی نیز برای بهبود عملکرد آن ها نیاز خواهیم داشت که برپایه آن ها، الزامات فنی و تسهیلات پایه و زیرساختی را برای تشویق دانش آموزان به نوآوری و توسعه قابلیت های آن ها فراهم نمائیم.
4) توجه به گرایش مسئله- محوری در مراکز
همچنین یکی از اولویت های ما، اداره مراکز مکمل مدرسه، براساس گرایش های مسئله- محور در کنار گرایش های عمومی است. به عبارتی، ما کوشش می کنیم تا این مراکز، علاوه بر مهارت آموزی، مرکزی برای شناسایی مسائل موجود، پذیرش سفارش ها و نیازهای مطالعاتی و فنی و نظریه پردازی و خلاقیت در مورد راه حل های نوآورانه برای حل مسائل باشد، به طوری که این اولویت ها، به طور مستمر، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته و روزآمد شوند.
5) هم افزا کردن مراکز مکمل مدرسه
کوشش خواهیم کرد تا مراکز مکمل مدرسه با سایر بخش ها، زیرساخت ها و ظرفیت های درونی و بیرونی وزارت آموزش و پرورش مانند پارک علوم و فناوری، هماهنگی و پیوند داشته باشد، به طوری که از آن امکانات برای هم -افزایی در ظرفیت های مراکز مکمل مدرسه استفاده کنیم.
امید است که این کوشش ها و تلاش های مشابه، به اثربخش و کارآمدتر شدن مدارس با رویکرد پرورش خلاقیت و نوآوری منجر شود.
یک گفت و گو با مخترعین جوان بسیجی
بسترسازی برای خلاقیت های علمی
این جوانان پرشور انقلابی که سلاحشان علم و ایمان
است، به راستی شایسته توجهی همه جانبه اند. از همه استان های کشور به نمایشگاه دستاوردهای
مخترعین جوان بسیجی آمده اند تا بگویند با عشق به انقلاب و رهبری خواهان ساختن
جایگاه ایران اسلامی به بلندای سکوی افتخارات جهانی هستند.
تصورش را بکنید دانشجوی زاهدانی با چه امکانات کمی توانسته پا به پای سایر
همسالانش در سراسر کشور سازه های مبتکرانه ارائه دهد و حرف داشته باشد.
این تلاش
هاست که اعجاز می آفریند و کمترین نتیجه اش این است که اگر دانشجوی مبتکر، فردا
مدیر یکی از بخش های استان خود شود، با رنج هایی که تجربه کرده و با خلاقیتی که در
بستر چالش ها تداوم حیات داشته، اعجاز می آفریند. ما نیازمند ایجاد چنین فرصت ها و
بسترهایی برای شنیدن درد دل جوانان خلاق و نیز پرورش استعدادها هستیم.
از 652 اثری که در نمایشگاه دستاوردهای مخترعین دانشجوی بسیجی به نمایش عمومی
درآمدند، 15 طرح پژوهشی، 14 اختراع برگزیده، 39 مقاله و 6 کتاب تألیفی لوح تقدیر و
جایزه گرفتند.
از این 652 اثر 302 اثر فنی مهندسی، 124 اثر علوم انسانی، 68 اثر علوم پایه،
32 اثر علوم پزشکی و 82 اثر به حوزه کشاورزی ربط داشتند.
دکتر نبی الله احمدیان دبیر این جشنواره شناسایی، معرفی و تجلیل از استعدادهای
جوان پرانگیزه و پرانرژی دانشجویی را هدف اصلی اجرای این برنامه عنوان می کند و
امیدوار است با نمایش توانمندی ها به ذهن مسئولان و برنامه ریزان تلنگری وارد شده
و در جهت ساماندهی قشر مبتکر و خلاق گام های بزرگتری بردارند.
هدایت سنجیده پژوهش و درآمدزایی برای دانشجویان!
محمدعلی هوشیار کارشناس زیست سلولی از دانشگاه تبریز با آب و تاب از پروژه های
پژوهشی گروهشان می گوید. خیلی ساده توضیح می دهد که آنها سعی کرده اند از هر قطعه
یک گیاه با شیوه های بیوتکنولوژی یک گیاه بالغ تولید کنند.
با این شیوه یک گیاهی که از بذر طی یکسال بالغ می شود، از این طریق سه ماهه به
بلوغ می رسد. ضمنا گیاهانی که از بذر تولید می شوند، ممکن است ویروس و قارچ داشته
باشند ولی در این شیوه بدون بیماری هستند.
هوشیار می گوید: «در این پروژه های علمی هر دوره حداقل 440 دانشجو فعال بوده اند.
این یعنی 440 دانشجو کارورزی کرده اند و کسب تجربه داشته اند. اگر بتوانیم این
شیوه ها را در صنعت گل به کار گیریم، کلا از واردات گل به کشور بی نیاز می شویم.»
وی به مشکلات پیش روی این گروه تحقیقاتی اشاره کرده و توضیح می دهد: «مثلا برای
تزریق ژن ها به تفنگ ژنی احتیاج داریم. خرید این وسایل که بسیار نایابند و باید
وارد کنیم، هزینه های سنگینی دارد، که از عهده دانشجو برنمی آید و باید مورد حمایت
مالی قرار بگیرد.»
وی در پاسخ به این سؤال که چنین محصولاتی چون دستکاری ژنتیکی شده اند، برای بدن
انسان ضرر ندارند؟ می گوید: «به هیچ وجه، الان جمعیت جهان تصاعدی رو به رشد است و
چاره ای جز تولید انبوه نداریم. با این روش می توانیم نیازهای جامعه را در کمترین
زمان ممکن پاسخ دهیم.»
این دانشجو در تکمیل صحبت هایش می گوید: «یک گیاه کوچک آلئوورا اگر با این شیوه در
گلدان کوچکی بالغ شود، دست کم 30 هزار تومان می ارزد، بنابراین می تواند منبع
درآمد خوبی برای دانشجو از فعالیت های این چنینی باشد.»
تشکیل اتاق فکر سازمانی، حمایت از تحقیقات دانشجویی
شاید تعجب برانگیز باشد، اما اگر کارهای پژوهشی را به خوبی هدایت کنیم، حتی می
توان از پژوهش های حوزه علوم انسانی نیز برای مراکز پژوهشی علوم انسانی و
دانشجویان این حوزه درآمدزایی داشته باشیم.
محمدمهدی شاه آبادی دکترای مدیریت دولتی از دانشگاه تهران در مرکز پژوهشی کوثر این
دانشگاه با گروهی از دانشجویان مشغول تحقیقات ویژه ای هستند که نتایج این تحقیقات
در اختیار اتاق فکر سازمان های سفارش دهنده قرار می گیرد.
وی می گوید: «هر ماه هر کدام از گروه های پژوهشکده کوثر کنفرانس می دهند. تحلیل
های به روز و پروژه های درازمدت، منتج به ارائه کتاب و جزواتی می شود که می تواند
مورد استفاده سازمان های مختلف قرار بگیرد. حتی ارگان ها می توانند به دانشجویان
پژوهشکده کار سفارش دهند و یا برای تشکیل اتاق فکرشان از مشورت های دانشجویان
استفاده کنند. متأسفانه هنوز اعتماد تا به این حد ایجاد نشده و سازمان ها مشاوران
دانشگاهی انتخاب نمی کنند!»
پیشنهادات وی برای بهبود پژوهش دانشجویی در حوزه علوم انسانی این گونه است: «تشکیل
اتاق فکر و شور در سازمان ها را جدی گرفته و مشاوره ها را به دانشجویان بسپاریم.
این گونه از بیرون پشتیبانی حمایتی خواهیم داشت و نتایج پژوهش ها مستقیماً به
برنامه ریزی های دولت انتقال داده می شود.»
به نخبگان دانشجو اعتماد کنیم
علیرضا رحیمی مسئول علمی ناحیه بسیج دانشجویی خراسان جنوبی که خود کارشناس ارشد
مطالعات استراتژیک است، علاوه بر کمبود حمایت های مادی به نبود ابزارها، کتابخانه
ها و آزمایشگاه های مجهز اشاره کرده و این قبیل مشکلات را به ویژه در شهرها و
استان های محروم در صدر چالش ها قرار می دهد.
وی می گوید: «متأسفانه در دانشگاه های درجه یک نقاط محروم مثل کرمان حتی یک استاد
تمام به زحمت پیدا می شود. تصور کنید بچه ها برای گرفتن یک کتاب مرجع و یا مشورت
با یک استاد باتجربه، چه پیچ و خم هایی را که باید طی کنند!
مشکل دیگر عدم اعتماد به نخبگان و نوآوران است. این مشکل بیشتر از طرف دستگاه های
دولتی محسوس است. در خیلی موارد بچه ها رفته اند از فلان دستگاه اجرایی تقاضای
اعتبار کرده اند، ولی نداده اند. علی رغم این که در سرفصل های اعتبارات و
کارهایشان بوده، اما به دانشجو اعتماد نکرده اند!»
رحیمی صراحتاً می گوید: «اگر ما اعتماد نکنیم، بی انگیزگی ایجاد می شود و جوان
خلاق به بحران هویت می رسد. وقتی فرد خودش را نخبه نداند، فاجعه است، دیگر دنبال
اختراع نمی رود و خدای نکرده نگاهش معطوف خارج مرزها می شود.
متأسفانه برخی سازمان ها فقط به گزارش آماری مبنی بر این که چند نخبه جذب کرده
اند؟ اکتفا می کنند. این گونه به تدریج در پیچ و خم عدم حمایت ها کیفیت کار پایین
آمده و استعدادها رها می شوند.»
وی برای حل مشکلات موجود این گونه پیشنهاد می دهد: «باید به نخبگان اعتماد کنیم،
نه در حرف و سخن، بلکه در عمل. سرفصل های دستگاه های اجرایی باید براساس پژوهش ها
و حمایت نخبگان بسته شود تا خودشان هم دچار مشکل نشوند و کارها علمی به پیش برود.
البته بیشتر دستگاه ها می بینند کار نخبه خوب است، ولی پولش را ندارند که از ماحصل
اندیشه وی استفاده کنند.»
وی ادامه می دهد: «نبود یک مرکز خاص که خارج از موانع اداری جلساتی برگزار کند و
به مشکلات نخبگان رسیدگی کند، هنوز کاملاً محسوس است. نخبه حتی نمی داند برای
ارائه کارش به کجا مراجعه کند؟»
نیازمند قانون های منسجم تری هستیم
حامد میرزازاده، سجاد ایران منش و ایمان حاجی زاده سه عضو گروه ساخت و کنترل
دانشگاه آزاد کرمان هستند که توانسته اند یک هواپیمای بدون سرنشین عمودپرواز با
وزن پروازی 5/16کیلو و مدت زمان پرواز 40دقیقه طراحی و بسازند. این هواپیما قابلیت
فیلم برداری و عکس برداری آن لاین دارد که در موارد نظامی، صنعتی، معدن، کشاورزی و
کنترل ترافیک جاده ای کاربری دارد.
مشکل اساسی این گروه این است که قطعات موردنیاز پروژه را به ندرت در شهر خود پیدا
کرده و خریداری کرده اند.
البته درد دل های عادل صادقی مدیر علمی پژوهش بسیج دانشجویی خوزستان بسی بیشتر از
این موارد است. وی می گوید: «درمورد مسائل نخبگان قانون ها و مقررات اندکی وجود
دارد که آن هم به طور سلیقه ای نه در یک سیستم مشخص اجرا می شود. الان برای ثبت یک
اختراع در ابتدای امر باید 500هزار تومان پرداخت! حالا اختراع را به ثبت رساندیم،
چه فایده ای دارد؟! آیا نباید این اختراع مدل شود و به کاربری و تولید برسد؟ همین
که اختراع را ثبت کرده و در اتاقی بایگانی اش کنیم که سودی ندارد. متأسفانه سیستمی
نداریم که اختراعات را به دنیای صنعت پیوند دهد.»
در این آشفته بازار ساماندهی نخبگان و طرح هایشان چه بسیار افرادی که سوءاستفاده
کننده هستند. بعضاً از طرح های مشابه خارجی و یا داخلی کپی برداری کرده و
اختراعشان را به ثبت می رسانند. آیا نباید لااقل در مرحله ثبت یک بررسی صورت گیرد
که این طرح دوباره تکرار نشده باشد؟ همین افراد سودجو دائماً دم از عدم حمایت می
زنند، اما دانشجوی متعهد خلاق دربه در دنبال حمایت مالی است که پولی فراهم کرده و
لااقل اختراعش را ثبت کند. فکر می کنم آنهایی که مخترع واقعی و متعهد به کشورشان
هستند، همیشه در برابر چالش ها سکوت کرده و مخترع نماها به فرار جنجالی فکر می
کنند. پس تا دیر نشده با ساماندهی وضع مخترعین جوان و متعهد و نیز بسترسازی برای
ادامه فعالیت هایشان جلوی موج منفی آه و ناله مخترع نماها را بگیریم.
